Kolonyalismo at Imperyalismo: Araling Panlipunan 7

**[ARALING PANLIPUNAN 7 QUARTER 3]** **1. Marco Polo --** isang mangangalakal at manlalakbay na Italyano na naging tanyag sa kanyang mahabang paglalakbay sa Silangang Asya noong ika-13 na siglo. Pinaglakbayan ni Marco Polo \- Daan ng Silk \- Imperyo ng Mongol \- Tsina \- India **2. Krusada --...

**[ARALING PANLIPUNAN 7 QUARTER 3]** **1. Marco Polo --** isang mangangalakal at manlalakbay na Italyano na naging tanyag sa kanyang mahabang paglalakbay sa Silangang Asya noong ika-13 na siglo. Pinaglakbayan ni Marco Polo \- Daan ng Silk \- Imperyo ng Mongol \- Tsina \- India **2. Krusada --** isang serye ng mga digmaang panrelihiyon na ipinaglaban ng mga Kristiyanismo at Muslim mula ika-11 hanggang ika-13 siglo. Ang pangunahing layunin ng mga Krusada ay upang makabawi o mabawi ang kontrol sa Holy Land, na kinabibilangan ng Jerusalem at iba pang mga lugar na sagrado sa mga Kristiyanismo. **3. Monopolyong Italian --** tumutukoy sa eksklusibong kontrol ng kalakalan at komersyo ng mga lungsod-estado ng Italy noong panahon ng Medieval. Ang mga lungsod na ito tulad ng Venice at Genoa ay nangingibabaw sa mga ruta ng kalakalan, lalo na sa dagat Mediterano. **4. Paghahanap ng Bagong Rutang Pangkalakalan --** ang mga European Explorer lalo na sa Panahon ng Pagtuklas ay naghahanap ng mga bagong ruta sa dagat patungo sa Asya upang lampasan ang monopolyo ng Italyano at makakuha ng direktang access sa mga produktong Asyano tulad ng mga pampalasa at seda. **5. Social Parwinism --** ito ay isang ika-19 na siglong teorya na naglapat ng konsepto na "Survival of the Fittest" sa mga lipunan ng tao. Ito ay ginamit upang bigyang-katwiran ang imperyalismo, kolonyalismo at rasismo na nagmumungkahi ng ilang mga lahi o lipunan ay likas na nakahihigit at nakatakdang mangibabaw sa iba. **6. Vasea da Gama --** isang Portugese Explorer na siyang unang European na nakarating sa India sa pamamagitan ng dagat. **7. Rebolusyong Industrial --** isang panahon ng malaking teknolohikal, sosyo-ekonomiko, at kultural na pagbabago na nagsimula sa Great Britain noong ika-18 na siglo. **8. God, Glory, Gold --** mga pagganyak para sa pagpapaunlad. **9. Merkantilismo --** sistemang pang-ekonomiya kung saan ang yaman ng isang bansa ay nasusukat sa pamamagitan ng pagtitipon nito ng ginto at pilak. **10. Buffer State --** maliit na neutral na estado nasa pagitan ng dalawang mas makapangyarihang estado. **[Kolonyalismo at Imperyalismo]** **[Kolonyalismo]** Isang uri ng pamamahala kung saan direktang nasa ilalim ng isang makapangyarihang bansa ang pamamahala ng isang mas maliit o mas mahinang bansa. Direktang nilang kontrol ang iba't ibang aspekto ng pamamahala at pamumuhay ng mga tao kasama na ang paggamit ng mga likas na yaman sa sakop na lupain. **[Imperyalismo]** Paghahangad ng makapangyarihang bansa na palawakin ang kanilang impluwensiya at kapangyarihan sa pamamagitan ng direkta o di-direktang pagsakop. **[Mga Mahahalagang Pangyayari sa Panahon noong Kolonyalismo at Imperyalismo sa Asya]** **[PETSA]** **[MGA MAHAHALAGANG PANGYAYARI]** -------------------------------- --------------------------------------------------------- 1295 Nailimbag ang aklat ni Marco Polo Ika-15 hanggang ika-17 dantaon Unang yugto ng kolonyalismo at imperyalismo sa Asya 1415 Nasakop ng Portugal ang mga Moro sa Hilagang Africa 1498 Narating ni Vasco da Gama ang Calicut 1511 Sinakop ng Portugal ang Malaca 1521 Narating ni Ferdinand Magellan ang Pilipinas 1600 Itinatag ang English East India Company 1602 Itinatag ang United East India Company 1605 Sinakop ng Netherlands ang ilang bahagi ng Moluccas 1635 Sinakop ng Netherlands ang Formosa at Malacca 1664 Itinatag ang French East India Company Ika-18 hanggang ika-19 dantaon Ikalawang yugto ng kolonyalismo at imperyalismo sa Asya 1824-1826 Unang Digmaang Anglo-Burmese 1826 Nilagdaan ang kasunduang Yandabo 1839-1842 Naganap ang Unang Digmaang Opyo 1842 Nilagdaan ang Kasunduang Nanking 1843 Nilagdaan ang Kasunduang Wangshia 1854 Nilagdaan ang Kasunduang Kanagawa 1856-1860 Naganap ang Ikalawang Digmaang Opyo 1858 Nilagdaan ang Kasunduang Tientsin 1862 Nilagdaan ang Kasunduan sa Saigon 1895 Nabuo ang Federated Malay States [ **Mga Dahilan ng Kolonyalismo; Kayamanan, Relehiyon, at Katanyagan**] **[Ang tatlong G]**: God (panrelihiyon), Gold (pagpapaunlad ng ekonomiy), Glory (pagpapalawak ng kapangyarihan) Ang God, Gold, at Glory ang naging motibasyon ng mga bansa sa Europa para sa kanilang pagpapalawak ng teritoryo. Ito ang isinisigaw ng mga conquistadors noong panahon ng eksplorasyon ng tinagurian nilang New World. **[Merkantilismo]** Paniniwala na ang yaman ng isang bansa ay nakapabatay sa dami ng produktong metal, partikular na ang ginto at pilak na taglay nito. **[Adam Smith]** Unang nagbigay ng konsepto ng mercantile system o merkantilismo sa kanyang aklat na The Wealth of Nations (1776) Isang dulot ng merkantilismo ay ang pagkakaroon ng pandaigdig na pagbabago o World Bank. Dahil sa kasiglahan ng kalakalan ay nag-isip ang mga mangangalakal na pagsamasamahin ang kanilang yaman at puhunan at magtatag ng kompanyang komersyal. Nakilala rin ang pandaigdig na pagbabangko. Nagkaroon ng tinatawag na **Bookkeeper**, ang tagapagsuri ng aklat de kwenta, pagpapautang sa kasosyo, at salaping-puhunan at prenda o kasulatan ng umutang o kaya nagpautang. **[Krusada]** Ekspedisyong militar (inilunsad ng Kristiyanong Europeo) laban sa mga Turkong Muslim upang mabawi ang Jerusalem sa kamay ng mga ito. Hindi man lubusang nagtagumpay ang krusada, marami ding mabuting naidulot nito: - ugnayan ng mga Europeo sa Silangan - nakilala nila ang mga produkto ng Silangan tulad ng pampalasa, mamahaling bato, pabango, sedang tela, porselana, prutas at iba pa (nakabighani sa mga Europeo) **8 krusada** ang naganap (1096-1291 CE) **4^th^ krusada** -- nagpabagsak sa Constantinople. **Children's Crusade (1212 CE)** -- pinangunahan nina Stephen ng Cloyes (Pranses) & Nicholas ng Cologne (German. **[Paglalakbay ni Marco Polo]** Isinulat ni Marco Polo ang aklat na **"The Travels of Marco Polo"** -- ang mga nakita niyang magagandang kabihasnan sa mga bansa sa Asya lalo na sa China. "Mahalaga" dahil nabatid ng mga Europeo ang yaman at kaunlarang taglay ng mga bansa sa Asya. Sinasabing ang aklat na ito ay isa sa gumising sa kuryosidad at imahinasyon ng mga Europeo na nag-udyok sa kanila upang makipagsapalaran sa mga bansa sa Asya. Napakahirap at mapanganip ang paglalayag dahil wala pang maunlad na gamit sa paglalakbay sa dagat. Noong ika-16 siglo, naimbento ang mas maunlad na kagamitang pandagat. 1. **ASTROLABE**: upang malaman ang oras at latitude 2. **COMPASS:** upang malaman ang direksiyon na pupuntahan. **September 20, 1519** sinimulan ni Ferdinand Magellan ang paglalakbay upang tuklasin ang isla ng pampalasa, ang Maluku o Moluccas (na kasalukuyang bahagi ng Indonesia). **March 16,1521** Pagdating ni Magellan sa Pilipinas **[500 Years of Christianity in the Philippines]** **March 31, 1521** Ang Unang Misa sa Pilipinas 500 taon na ang nakararaan nang idaos ang kauna-unahang Kristiyanong misa sa bansa Ginanap sa Limasawa, kasalukuyang bahagi ng Southern Leyte. Padre Pedro de Valderama (pari ng ekspedisyong Magellan-Elcano) ang nanguna sa misa, Dinaluhan ito ng higit 50 tauhan ng ekspedisyon, kabilang na si Ferdinand Magellan, Dinaluhan din ito ng mga kapatid nina Rajah Colambu ng Limasawa at Rajah Sialu ng Butuan-Calaghan. **April 26, 1521 ** Nagtungo si Magellan sa Mactan, Cebu Nagtungo sa Mactan si Ferdinand Magellan upang personal na harapin si Lapulapu kasi ayaw ni Lapulapu makipagsundo sa mga Espanyol. **Umaga ng April 27** Nang magbigay ng ultimatum si Magellan kay Lapulapu. Ito ang naging mitsa ng labanan sa Mactan na nagresulta sa pagkapanalo ng mga katutubo laban sa Espanyol. **April 27,1521** Naganap ang Makasaysayang Labanan sa Mactan Sa Mactan (ngayo\'y bahagi ng Lapu-Lapu City Cebu) naganap ang labanan sa pagitan ng puwersa ni Ferdinand Magellan at lider ng Mactan na si Lapulapu. 1,500+ tauhan ni Lapulapu ang sumalakay sa mga Espanyol. Nasawi si Magellan matapos tamaan ng sibat na may lason at kuyugin ng mga katutubo, Tinuturing si Lapulapu bilang \'unang bayaning Filipino\' Tatlong tauhan ang pumalit bilang pinuno ng ekspedisyon matapos ang pagpanaw ni Magella 1. Duarte Barbosa -- nasawi sa Cebu 2. Juan Carvalho -- nag-utos wasakin ang arkong Concepcion at kalauna\'y naalis sa pagkapinuno 3. Gonzalo Gomez de Espinos Dalawang barko na lamang ang nagawang makarating sa Moluccas. Sa Ternate, Moluccas, naghiwalay ng landas sina Espinosa (kapitan ng barkong Trinidad) at Sebastian Elcano (kapitan ng barkong Victoria). Sinubukan maghanap ni Espinosa ng ruta pabalik sa Espanya ngunit sila\'y nadakip ng mga Portugues. Matagumpay na nakabalik sina Elcano sa katubigan ng Espanya noong September 6, 1522. Ang barkong Victoria, ang tanging barko na nagawang maikot ang mundo. Tanging 18 mula sa 245 na orihinal na tauhan ng ekspedisyon ang nagawang bumalik sa Espanya. Ang Magellan-Elcano expedition ang siyang maituturing na kauna-unahang matagumpay na paglibot sa buong daigdig sa pamamagitan ng paglalayag (circumnavigation) **[Moluccas]** - Tinatawag ding Maluku - Kilala bilang Spice Island  - Mataas ang paghahangad at pangangailangan ng mga Kanluranin sa mga pampalasa (nutmeg, cloves at mace, cinnamon, pepper)  - Nais marating ng mga Kanluranin upang makontrol ang kalakalan ng mga pampalasa - Halos kasinghalaga ang pampalasa ng ginto Bukod sa pampalasa sa mga pagkain, ang **SPICES** ay ginagamit din ng mga Kanluranin upang 1. mapreserba ang mga karne 2. ginagamit sa pabango, kosmetiks at medisina. Bago ang pagtuklas at pananakop ay may ugnayan nang nagaganap sa mga Europeo at mga Asyano Nagsimula ang ugnayang ito sa pamamagitan ng palitan ng kalakal sa mga Asyano at Europeong mangangalakal. Ang pinaka-tagpuan nila ay nagaganap sa tatlong pangunahing ruta ng kalakalan sa Asya. **[TATLONG PANGUNAHING RUTA]** **Hilagang Ruta**: China --\> mga disyerto ng Samarkand at Bokhara --\> Caspian Sea at Black Sea --\> Lungsod ng Constantinople **Gitnang Ruta**: India, kalakal via sasakyang pandagat --\> Ormuz sa Golpo ng Persia, kalakal via kamelyong --\> lungsod ng Antioch, Aleppo at Damascus **Timog na Ruta:** India --\> Karagatang Indian --\> Arabia --\> Red Sea --\> Cairo o Alexandria sa Egypt Dumating ang panahon na ang ruta ng kalakalan na nag-uugnay sa mga mangangalakal na Asyano at Europeo ay sinakop ng naghaharing Turkong Ottoman. Tanging mga Italyanong mangangalakal na lamang ang pinayagan na makadaan at makipag-ugnayan sa mga mangangalakal na Asyano. Dahil dito, napilitang maghanap ng bagong ruta ang mga mangangalakal na Europeo. Ang pagnanais na makibahagi sa kalakalan ng spices ng Asya ang nagbunsod sa mga Europeo na galugarin ang mga karagatan at hanapin ang pinagmumulan ng mga pampalasa. Nagsimula ang **DAKILANG PANAHON NG EKSPLORASYON O ANG PANAHON NG** **PAGGALUGAD** ng mga lugar na hindi pa nararating ng mga Europeo noong ika-15 siglo. Ang eksplorasyong ito ay nagkaroon ng matinding epekto sa naging takbo ng kasaysayan ng daigdig. **[MGA GINAMIT NOONG PANAHON NG EKSPLORASYON:]** **Compass ** nagbibigay ng tamang direksyon **Cross-Staff** masukat ang anggulo sa pagitan ng dinaraanan at ng kalangitan **Mapa** impormasyon tungkol sa heograpikal na katangian ng mga lugar **Astrolabe** malaman ang latitude o layo ng barko pahilaga o patimog mula sa equator **Caravel** makitid at mahabang bapor na nagtataglay ng triyanggulo at lateen na layag **[Mga Bansang Nanguna sa Eksplorasyon]** 1. Portugal 2. Spain 3. France 4. Netherlands 5. Great Britain Ang **EKSPLORASYON** ay nagbigay daan sa **KOLONYALISMO.** Ang **KOLONYALISMO** ay ang pagsakop ng isang makapangyarihang bansa sa isang mahinang bansa. Tatlong bagay (3 G\'s) ang itinuturing na **[motibo para sa KOLONYALISMONG DULOT NG]** **[EKSPLORASYON:]** 1\. pagpapalaganap ng Kristiyanismo (God) 2\. paghahanap ng kayamanan (Gold) 3\. paghahangad ng katanyagan karangalan (Glory) **[TUNAY NA MOTIBO SA PAGPUNTA NG MGA EUROPEO SA ASYA]** Pangunahing layunin sa pagsikap makapunta ng mga Europeo sa Asya ay pang-ekonomiya. Kung nagpalaganap man sila ng relihiyon, ito ay pumapangalawang layunin lamang. **[KOLONYALISMO ]** Isang PATAKARAN ng isang BANSA na MAMAMAHALA ng mga SINAKOP upang MAKAGAMIT ng LIKAS NA YAMAN ng mga SINAKOP para sa SARILING INTERES. nagmula sa salitang latin na \"COLONUS\" na ang ibig sabihin ay MAGSASAKA - Pakikipagkaibigan at pakikipagkalakalan (usually unang ginagawa) - Kapag nakuha na nila ang loob ay saka nila isasakatuparan ang tunay nilang hangarin; 1. pagsamantalahan at pakinabangan nang husto ang likas na yaman ng kolonya 2. magtatatag ng pamahalaang kolonyal 3. magtatakda ng paniningil ng buwis 4. magsasagawa ng mga batas na makabubuti sa mga mananakop. ito ang **PAGSAKOP** sa isang bansa at pagkaroon ng kapangyarihang political sa lugar na ito. **KOLONYA** -- bansang sinakop **KOLONYALISTA** -- mananakop **[MGA LAYUNIN NG KOLONYALISMO ]** **Pangkabuhayan** mapalawak ang industriya at kalakalan ng mananakop na bansa at matamasa ang hilaw na yaman ng nasakop na teritoryo. **Pangrelihiyon** palaganapin ang paniniwala ng mga Europeo sa isang Diyos (Ang Kristiyanismo ang naging bandila ng pananakop ng mga bansang Europeo) na magbibigay daan para kontrolin ang isip at damdamin ng nasasakupang bansa **Pagpapalawak ng Kapangyarihan ** makapagtatag ng base-militar at malawakang kolonya bayan **IMPERYALISMO** Ito ay isang SISTEMA ng PANANAKOP kung saan ang isang MAKAPANGYARIHANG ESTADO ay SAPILITANG KINOKONTROL ang MAS MALILIIT at MAHIHINANG ESTADO. Nagmula sa salitang latin na "IMPERIUM\" na ang ibig sabihin ay COMMAND. Nagsimulang gamitin sa panahon ng Imperyong Roma. Nangangahulugan ng DOMINASYON ng isang makapangyarihang nasyon-estado sa aspetong PULITIKAL, PANGKABUHAYAN at KULTURAL na pamumuhay ng isang mahina at maliit na nasyon-estado upang maging PANDAIGDIGANG MAKAPANGYARIHAN. Upang maituring na isang makapangyarihang estado ay kinakailangang nagtataglay ito ng isang matatag na institusyong politikal at matibay na pagkakakilanlang kultural. Ang pokus ng pananakop ay makontrol ang POLITIKAL at EKONOMIKAL NA INSTITUSYON ng mas mahihinang bansa, dahil dito kadalasan ay nawawalan ng kapangyarihan ang mga lokal na namumuno at nauubos ang mga likas na yaman ng mga bansa sa ilalim ng isang imperyo. Magkakaiba ang pangkat-kultural ng mga mamayaman sa isang imperyo. Ang imperyo ay binubuo ng magkakaibang maliliit na pangkat ng tao na may magkakaibang pinagmulan, tradisyon, paniniwala at kasaysayan. **IBA\'T-IBANG URI NG PAGKONTROL** ng mga Imperyalistang bansa sa mga bansang kanilang nasakop: 1. **KOLONYALISMO**: pagkontrol ng dayuhang bansa sa mas mahihinang bansa sa Asya at Aprika. Ang pamahalaan at ekonomiya ay tuwirang pinamamahalaan ng mga dayuhan.  2. **PROTEKTORADO** na pinahihintulutan ang mga lokal o katutubong pinuno ng mas mahinang bansa na mamahala ngunit KONTROLADO ng mas malakas na bansa ang mga pinuno na kanilang binigyan ng kapangyarihan. Kung mahaharap sa digmaan ang mahinang bansa ay makasisiguro ng PROTEKSIYON mula sa mas malakas na bansa. 3. **ECONOMIC IMPERIALISM:** kontrolado ng mga pribadoong kompanya o dayuhang mamumuhunan ang mga mahihinang bansa 4. **SPHERE OF INFLUENCE:** isang teritoryo o bahagi ng mahinang bansa na kinokontrol o nasa impluwensiya ng mas malakas na bansa upang hindi sila lubusang sakupin. 5. **CONCESSION**: pagbibigay ng pahintulot sa mananakop na gamitin ang teritoryo at likas na yaman ng mahinang bansa na may eksklusibong karapatan para sa kanilang pansariling interes. Ang **EXTRA-TERRITORIALITY** ay kasunduan sa pagitan ng mananakop at mahinang bansa kung saan paiiralin ang batas ng mga mananakop sa mga piling teritoryo na kabilang sa concession. **DALAWANG PARAAN ng mga mananakop upang ipakita ang pagpapasunod nila sa mga bansang kanilang nasakop** 1. Ang **TUWIRAN o DIRECT CONTROL**: direktang pinamunuan ng mga mananakop ang mahihinang bansa. Ang kanilang pamahalaan ay nasa kapangyarihan ng mananakop. 2. Ang **DI-TUWIRAN o INDIRECT CONTROL**: pinanatili ang mga katutubong pinuno ng mahihinang bansa na may LIMITADONG KAPANGYARIHAN at ang HULING DESISYON ay nasa kapangyarihan ng mga mananakop. **[NASYONALISMO]** Pagmamahal sa bansa, pagiging makabayan at pagkakaroon ng panindigan, karapatan, diwa, at pakikisangkot para sa lipunan. **NAKAIMPLUWENSYA SA KAMALAYAN NG MGA PILIPINO SA KONSEPTO NG NASYONALISMO:** 1. Pagpatay sa **Tatlong Paring Martir:** *Mariano Gomes, Jose Burgos, Jacinto Zamora* (GomBurZa) **NAGDULOT SA:** 1. Sigaw sa Pugad Lawin \[Kataas-taasang, Kagalang-galangang Katipunan ng mga Anak ng Bayan (KKK) ni Andres Bonifacio\] **[KASARINLAN]** Kalayaan **Araw ng Kalayaan ng Pilipinas** -- JUNE 12, 1898 **[PAGKABANSA]** Nationality