Kan Fizyolojisi Ders Notu PDF

ÜNİTE 3- KAN FİZYOLOJİSİ 3.1. ΚΑΝ Kan damarlarında dolaşan kırmızı renkl sıvıya kan adı ver l r. Kan sudan daha kalın, daha yapışkan ve daha yoğundur. Sudan 4-5 kata daha yavaş akar. Akışa karşı karşılaştırmalı d renç v skoz te olarak s mlend r l r. Kanın v skoz te- s sudan daha fazladır. Karın PH...

ÜNİTE 3- KAN FİZYOLOJİSİ 3.1. ΚΑΝ Kan damarlarında dolaşan kırmızı renkl sıvıya kan adı ver l r. Kan sudan daha kalın, daha yapışkan ve daha yoğundur. Sudan 4-5 kata daha yavaş akar. Akışa karşı karşılaştırmalı d renç v skoz te olarak s mlend r l r. Kanın v skoz te- s sudan daha fazladır. Karın PH st 7,35-7,45 arasında haf f alkal d r. Arter yel kan venöz kandan daha alkal ktır. Kanın ısısı yaklaşık 38 °C d r. Vücut ağırlığının % 8 n oluşturur. Erkeklerdek m ktarı yaklaşık 5-6 l tre, kadınlarda se 4-5 l tre arasındadır. 3.1.1. Kanın Temel Görevler 1. Taşıma: Oks jen n akc ğerlerden vücut dokularına, vücut dokularında oluşan karbond oks t ve metabol k artıkların karac ğer, böbrek, akc ğer ve ter bezler g bı atılım organlarına taşınması, ayrıca bes nler n, hormonların, enz m ler n ve d ğer pek çok madden n çeş tl vücut bölümler arasında taşınması. 2. Düzenleme: Pıhtılaşmanın gerçekleşmesı, vücut ısısının, as t-baz den ges n n, vücut sıvılarındak su ve elektrol t m ktarlarının ayarlanması. 3. Koruma: Yabancı m kroorgan zmalara ve d ğer yabancı cısımlere karşı vücut savunmasının sağlanması. Kanın B leşenler Kan temel olarak k bölümden oluşur: plazma olarak adlandırılan sıvı bölüm ve şek ll elemanlardan oluşan katı bölüm. 3.2. PLAZMA Kanın sıvı bölümü plazma olarak s mlend r l r. Plazma tüm kanın % 55 n oluşturur. Plazmanın %90’ı sudur. Plazma çer s nde bes nler n çözünerek taşınmasını sağlar Plazmanın %7 ‘s n plazma prote nler oluşturur Bunlar album n (% 60), globul n (% 36) ve f br nojend r (% 4). Ger ye kalan %3 ünü se elektrol tler, arruno as tler, gl koz ve d ğer bes nler le enz mler, ant korlar, hormonlar ve metabol k artıklar oluşturur. Plazmada bulunan prote nler onkot k basınç oluştururlar. Onkot k basınç doku le kap ller arasındakı sıvı alışver ş nde öneml rol oynar Plazma prote nler n n oluşturduğu onkotık basınç sıvının damar ç ne ger alınmasını sağlar. Ayrıca plazma prote nler bazı hormonların taşınmasında da rol alır Globul nler yağ molekeküller n n taşınmasını sağlar. F br nojen se pıhtılaşmada görev alır. Kan plazması ant koagulan (pıhtılaşmayı engelleyen madde) madde katılarak pıhtılaşması engellenm ş madde elde ed l r. Bunun ç n pıhtılaşması engellenen kan d nlend r lerek ya da santr füj ed lerek hücresel ksısımların d be çökmes , plazmanın se üstte kalması sağlanır. Kan, ç hepar n le sıvanmış m krop pet den len küçük tüplerde santr füj ed l r. Bu tüpün en alt kısmındak er tros tler toplanır, bunun hemen üstünde se çok nce b r tabaka hal n de lokos tler ve trombos tler bulunur, en üstte se plazma bulunur. Kanın pıhtılaşmasına z n ver l rse, tüpün üstünde kalan sıvıya plazma değ l serum den r. Serumda f br nojen ve pıhtılaşma le lg l d ğer prote nler pıhtılaşmada kullanıldığı ç n yoktur. Matemat k formül olarak fade etmek gerek rse: [Plazma] - [F br nojen] = [Serum]. Serum elde ed lmes ç n kana herhang b r madde lave etmeks z n pıhtılaşması beklen r ve ardından d nlend r lerek ya da santr füj ed lerek pıhtının (hücresel kısım) d be çökmes sağlanır. 3.3. KANIN ŞEKİLLİ ELEMANLARI/KAN HÜCRELERİ Kanın şek ll elemanları, d ğer b r fadeyle % 45’ n oluşturan katı bölüm kan hücreler nden oluşur. Kan hücreler kırmızı kan hücrelerı (er tros tle alyuvarlar), beyaz kan hücreler n (lökos tler-akyuvarlar) ve trombos tlerd r. Ka hücreler n n oranları şu şek lded r, Er tros tler % 99, Lökos tler % Trombos tler < % 1. 3.3.1. Hematokr t Hematokr t, er tros tler n oluşturduğu kan hacm n n toplam kan hacm ne omanıdır. Hematokr t tayını ç n kan hepar n ze özel tüplerde santr fuj ed l r, er tros tler en altta toplanır, onun üstünde lökos t ve trombos tler n oluşturduğu çok nce b r tabaka oluşur, en üstte se plazma adı ver len açık sarman sarısı beyaz renkte sıvı toplanır Hematokr t hesaplamak ç n er tros tlerle dolu olan tüpün uzunluğu kanla dolu tüpün uzunluğuna bölünüp, çıkan sonuç 100 le çarpılır kan örneğ n n hematokr t n hesaplamak ç n şu şlem yapılmalıdır. (36 mm / 80 mm) * 100 = % 45 Hematokr t p pet nde er tros tler 36 mm’ l k b r sütun oluştururken, lökos t ve trombos tler b rl kte yaklaşık 1-2 mm l k b r sütun oluşturmalarının sebeb , bu hücreler n sayılarından kaynaklanmaktadır. 1 mm³ kanda 4,3-5,8 m lyon er tros t varken, 7.000-11.000 lökos t ve 200.000-400.000 trombos t vardır. Doğal olarak, sayıca fazla olan er tros tler hematokr t p pet nde daha uzun b r sütun oluşturacaklardır. Hematokr t oranı erkeklerde % 40-50 arasında değ ş rken, bu oran kadınlırda % 35-45 arasında değ ş r. Erkeklerde hematokr t oranının yüksek olmasının sebeb , erkeklerdek toplam kan hücres sayısının kadınlarınk nden daha fazla olmasından kaynaklanmaktadır. Erkeklerde 1 mm³ kanda ortalama 5,1-5,8 m lyon kan hücres varken kadınlarda 1 mm³ kanda 4,3-5,2 m lyon kan hücres vardır. Er tros tler n sayısının azaldığı durumlara anem (kansızlık) den rken, er tros t sayısının artığı durumlara se pol s tem den r. 3.4. ERİTROSİTLER Er tros tler b konkav d sk şekl nde yapılardır. Yarı her k tarafından basık da re şekl nded rler (Res m 2-1). 7 µm çapındadırlar Alyuvarların çek rdeğı yoktur. B r m l metreküp (1 des l tre de) kanda erkelerde 5,1 5,8 m lyon, kadınlarda 4,35,2 m lyon alyuvar bulunur Sayıları c ns yet, yaş ve yaşanılan yüksekl ğ ne göre değ şeb lmekted r Er tros tler n yapım yer yassı kem kle- ın l ğ d r. Ancak er tros tler embr yon k yaşamın lk b rkaç haftasında v tellus keses nde, gebel ğ n k nc tr mesterı sırasında dalak, lenf düğümlerı ve karac - ğerde, gebel ğ n son ayında ve doğumdan sonra se kem k l ğ nde üret l rler Kem k lığınde alyuvar üret mı beş yaşına kadar tüm kem klerde devam eder 20 yaşından sonra t b a ve humerusun proks mal bölümü dışında uzun kem kler n J klen yağlanır ve alyuvar yapımı durur. Kan hücres üret m vertebralar, sternum, kostalar ve l yak kem k g b yassı kem kler n l kler nde devam eder Yaş artıkça bu kem klerde de üret m düşer. 3.4.1. Er tros tler n Oluşumu Dolaşımdak tüm hücreler kem k l ğ ndek hemopo et k kök hücre olarak adlandırılan tek b r hücreden kaynaklanır. Bu kök hücreler b rb r ardına bölünerek adlandırılan hücreler oluştururlar Alyuvarların er tros t adı ver len dolaşımdak hal n n b r öncek hal ret külos tt r. Kem k l ğ nde bölünen hücreler dolaşıma ret külos t olarak geçer ve dolaşımda 1-2 gün çer s nde er tros t hal ne gel r. Kem k l ğ nden ayrılan mmatür (tam gel şmem ş) er tros t, çek rdeğ olduğu ç n bölünme yeteneğ ne sah pt r, fakat henüz h ç hemoglob n çermez. Gel şme devam ederken er tros t çek rdeğ n kaybeder ve çerd ğ hemoglob n m ktarı artar. Gel şme tamamlandığı zaman, er tros t çek rdek de dah l tüm organeller n kaybeder. Er tros tler n çek rdek ve organeller olmadığı ç n, ne bölüneb l rler ne de yaşamlarını uzun süre devam ett reb l rler. Er tros tler n yaşam süres 120 gündür. Alyuvar Üret m n n Düzenlenmes Alyuvar üret m n n temel düzenley c s doku oks jenasyonudur. Oks jenlemey azaltan faktörler alyuvar yapımını arttırır. Bunlar:  Düşük kan hacm (kanama)   Anem  Hemoglab n azlığı  Azalmış kan akımı  Akc ğer hastalığı Alyuvar üret m n st müle eden esas faktör er tropo et n hormonudur. Er tropo et n gl koprote n yapıdadır. %90’ını böbreklerde, kalanı da karac ğerde yapılır. Er tropo et n oks jen n az olduğu durumda dak kalar ç nde yükselmeye başlar. 24 saatte maks muma ulaşır, ancak yen alyuvarlar kanda 5 gün sonra görülür. Er tros tler n yapımı ç n am noas t, l p t, karbonh drat g b bes n maddeler n n yanı sıra dem r, fol k as t ve B12 v tam nler şarttır. Bu maddeler arasından dem r olmadığında er tros tler normalden daha küçük olurlar ve görevler n tam olarak yer ne get remezler. Bu duruma dem r eks kl ğ anem s de den r. Alyuvar oluşumunda B12 ve fol k as t DNA sentezlenmes ç n gerekl d r. Er tros tler hemoglob n adı ver len ve er tros t ağırlığının üçte b r n oluşturan b r prote n çer rler. Bu prote n n görev O2'n n taşınmasıdır, oks jen n yaklaşık % 97's hemoglob n le taşır, ger kalan % 3'lük kısmı se kanda çözmüş olarak taşınır. Hemoglob n prote n 4 adet hem ve 4 adet pol pept d z nc r nden oluşur. Bu pol pept d z nc rler n k s alfa d ğer k s se ẞ z nc r nden oluşmuştur. Her b r hem grubu b r adet pol pept d z nc r üzer nde yer alır. Oks jene bağlı hem grubudur, hem grubu b r molekül oks jen bağları, dolayısıyla b r hemoglob n le 4 adet oks jen molekülü bağlayab l r. Dört adet O2 bağlıyan hemoglob n tümüyle doymuştur, yanı artık b r beş nc O2 molekülünü bağlayamaz, buna oks hemoglob n den r. Oks hermoglob n parlak kırmızı renkted r. Oks hemoglob n bağladığı 4 adet O2 molekülünden b r veya daha fazlasını alırsa, o zaman deoks hemoglob n adını alır. Deoks hemoglob n koyu kırmızı renkted r. Venöz kan arterel kandan daha fazla deoks hemoglob n çerd ğ ıçın daha koyu renkted r. Hemoglob ne h ç O2 molekülü bağlı değ ld r lk O2 molekülününün bağlanması daha zor, eğer hemoglob n 2 ya da 3 O2 molekülü bağladıysa 3. veya 4. O2ün molekülü hemoglob n bağları daha kolay, buna alloster k etk den r. Bu etk n n sonucu olarak sıcaklık basıncının artmasıyla hemoglob ne oks jen bağlaması "S" şekl nde ya da "s gmo d" şekl nde artar. Pars yel oks jen basıncı le hemoglob n bağlanması arasındak bu l şk "oks hemoglob n d sozasyon eğr s " le göster l r. Oks jen taşıma kapas tes ayarlanab l r b r hacımdak kanın çerd ğ O2 hacm d r. Bu kapas te akt f hemoglob n m ktarına bağlıdır. Taşıma kapas tes anem de azalır. Anem n n t p ne bağlı olarak, bu kapas te, ya er tros tler n sayısının yapısından ya da yeters z veya anormal hemoglob n üret m n n kayded lmes d r. 3.4.3. Dem r Metabol zması Dem r hemoglob n, m yoglob n ve s tokrom g b yapılar ç n öneml d r. Vücuttak toplam dem r 4-5 gramdır ve bunun % 65’ hemoglob nde bulunur. Dem r nce çıkışlardan em l r. Plazmada bulunan apotransferr n le b rleşerek transfer n oluşturur ve plazmada transfer olarak taşınır. Dem r hücreler nde se apoferr t n le b rleşerek bu şek lde depolanır. Ferr t n deposu dem r d r. Dem r ayrıca hemos der n olarak b l nen çözünmeyen b r formda da bulunur. Günlük dem r kaybı yaklaşık 1 mg dır ve feçesle atılır. Kanamanın olduğu durumlarda görülen m ktar artar. Kadınlarda adet kanamalarında dem r kaybı ortalama 2 mg/gün dışarı çıkılab l r. 3.4.4. Alyuvarların Yıkımı Alyuvarlar dolaşımda ortalama 120 gün kalırlar. Zaman zaman solar zedeleneb l r hale gel r ve dolaşımdak bam noktalarından mevcut olmak urere, genet k ve alyuvarlan kem k olmadığında parçalanırlar st Cerburalarda bulunan makrofajlar tarafından fagos te ed l ler ve çler ndek hemoglob n açığa çıkar. Makrofajlar hemoglob nden dem r ayırarak kana ver rler. Dem r kanda transferr ne bağlanır. Hemoglob n n ger kalanı ve daha sonra karac ğer tarafından safraya sekrete ed l r. 3.5. ANEMİ Anem , normal hemoglob ne sah p er tros tler n toplam sayısının b r azalmasından veya er tros t n hemoglob n n konsantrasyonunun azalmasında ya da her k s n n b rl kte olması sonucu ortaya çıkan hastalık durumudur. D yette dem r, b12 v tam nler veya fol k as t eks kl ğ , kem k l ğ n n kanser ya da toks k maddeler le bozulması, aşın kan kaybı, böbrek hastalıklarının er tropo et n eks kl ğ anem sebepler d r. 3.5.1. Kan Kaybı Anem s Hızlı kan kayıplarından sonra plazma 1-3 gün çer s nde yer ne konur, fakat alyuvarlar hemen yer ne konamaz ve konsantrasyonu düşer. İk nc b r kanama olmaz se 3-6 haftada normale döner. 3.5.2. Aplast k Anem B r organ veya oluşumunun doğuştan yokluğuna aplaz den r Kem k l ğ aplazm s yanı fonks yonel kem k l ğ n n yokluğu neden yle oluşan anem ye aplast k anem den r. Nedenler arasında ş ddetl nükleer bomba, aşırı x ışına uygulaması, bazı endüstr yel k myasal maddeler ve hatta laçlar sayılmaktadır. 3.5.3. Megaloblast k Anem B12, Fol kk as t ve ntrensek Faktörü g b alyuvar yapımında etk l faktörlerden herhang b r n n azalması kem k l ğ nde alyuvar üret m n azaltır. 3.5.4. Pern s yöz Anem B12 v tam n n n yeters z em l m neden yle oluşan oluşum kusuruna den r. 3.5.5. Hemol t k Anem Doğuştan kazanılan çeş tl alyuvar anomal ler hücreler fraj l (kolay kırılır, nar n) hale get rerek özell kle dalaktak kap llerlerden geçerken kolaylıkla parçalanmalarına yol açar. Sonuçta alyuvarların yaşam süres oldukça kısa olduğu ç n bu g b durumlarda c dd anem lere yol açab l r. 3.5.6. Anem n n Etk ler Anem n n dolaşım s stem n n en öneml etk s kalp deb s n n artması neden yle kalb n ş yükününün artmasıdır. 3.5.7. Pol s tem Kandak alyuvar sayısının artmasıdır. Sekonder pol s tem ve pols term a vera olarak b l nen laca türü vardır. Yüksek yerleşenlerle yaşayanlarda az oks jen neden yle ya da kalp yeters zl ğ dolasıyla kolayca oks jen taşıma kapas tes ndek ve yeters zl k yoluyla oks jens z kalması kan yapıcı organlarının akv tes n artırır buna sekonder pol s tem den r. F zyoloj k pol s tem 4-5 b n metrel k yüselt lerde yaşayanlarda görüleb l yor. Alyuvar tarafından üret len hücre ser s nde gen anormall ğ neden yle oluşan pol s m ye pol s terrua vera den r. 3.6. LÖKOSİTLER B r damla kanı uygun b r boya le boyayıp m kroskop altında nceled ğ m z zaman çeş tl t plerde lökos t görülür. Lökos tler yapılarına ve çeş tl boyalara karşı olan af n teler ne göre sınıflandırılırlar. Buna göre lökos tler 3 gruba ayrılırlar 1 Pol morfonükler granülos tler a) Notrof ller b) Eoz nof ller c) Bazof ller 2. Monos tler 3. Lenfos tler Pol morfonükleer granülos tler n nükleusları çok lobludur ve s toplazma larında çok sayıda granül bulunur Bu gruptakı hücreler n bazılarının granüllen "eozın" s ml boyayı tutarlar. Bu hücrelere eoz nof l denır. B r d ğer grup baz k boyaları tutar, bu yüzden bu gruba bazof l den r.B r başka grup se boyalara özel b r af n te göstermez, bu gruba da nötrof l den r. Lökos tler n heps kem k l ğ nde yapılırlar, ancak daha sonrak gel ş mler n kem k l ğ dışında tamamlarlar. Dolaşımda 4-8 saat kadar bulunurlar, dokularda bulunanlar se 4-5 gün kadar yaşarlar. Lökos tler tüm kanın şek ll elemanlarının %1’ n oluştururlar. Sayıları;7000-11000/mm3’ tür. Lökos tler ve lökos tlerden kaynaklanan dokuhücreler vücudun enfeks yonlara karşı koymasında rol alırlar. Lökos tler vücudun savunma s stem ın hareketl b r mler d r. Lökos tler yayılmacı m kroorgan zma yayılmacı m kroorgan zmaları ya fagos toz yolu le harap ederek ya da ant korlar ve duyarlı lenfos tler oluşturarak yayılmacıyı harap ederek veya nakt ve ederek etk göster rler. 3.6.1. Lökos toz-Lökopen Lökos t sayısının mm³ kanda 11000 uzer ne çıkmasına lökos toz den r. Lokos t sayısının mm kanda 7000 altına düşmes ne lökopen den r: Lökos toz genelde vücuttak lt hab durumlarda oluşur. 3.6.2. Lösem Kontrolsüz alyuvar üret m ne den r. Kem k l ğı veya lenfo d dokudak hücreler n kanseroz mutusyonu neden yle oluşur. İk t p vardır, 1. Lenfo d lösema, lenf düğümler nden kaynaklanır 2. M yelo d lösem , kem k l ğ nden kaynaklanır. 3.6.3. Lösem n n Etk ler Vücudun d ğer bölgeler nde lösem k hücre oluşumuna yol açarlar. Bu olaya metastaz den r. Kem k l ğ , dalak, karac ğer, damar bölgeler n n herhang b r nde büyüyen hücreler çevre dokulara yayılırlar ve vücut hücreler n n ht yacı olan maddeler kullanırlar. 3.7. TROMBOSİTLER Trombos tler çok sayıda granül çeren renks z hücre parçalarıdır. Megakaryos t den len kem k l ğ n n büyük hücrel n n parçalarından oluşur. Bu megakaryos t parçaları s stem k dolaşıma g r nce trombos t adını alır. Hemostazın sağlanmasında yan kanamanın durdurulmasında öneml d rler. Trombos tler b r yüzeye yapışma eğ l m nded rler, fakat kan damarlanın ç döşeyen normal endotel hücreler ne yapışmazlar. Ancak damarın ç nde endotel b r şek lde hasar görür de altındak bağ dokusu (kollajen) açığa çıkana trombos tler kollajene bağlanır. Bu bağlanma trombos tlern gramüllerdek çen ortama boşalmalarına sebep olur. 3.8. HEMOSTAZ (KANAMANIN DURDURULMASI) Kan dokusu organ zmada son derece yaygın b r damar ağı ç nde bel rl b r basınçla sürekl dolaşım hal nde bulunduğu ç n vücudun b r bölges ndek yaralanmalar, b r önlem alınmadığı takt nde, öneml m ktarda kan kaybıyla sonuçlanab l r. Ancak hem damar s stem hem de kanın b zzat kend s kan kaybının önlenmes ne yönel k b r d z koruyuculuğa sah pt r. B r damarın hasara uğraması hal nde kanamanın durdurulmasını n üç aşamalı b r mekan zma le sağlar: 1) Vazokonstr ks yon 2) Trombos t tıkacı oluşumu 3) Koagülasyon (pıhtılaşma). 3.8.1. Intrensek ve Ekstrensek Pıhtılaşma Yolları Pıhtılaşma ekstrensek ve ntrensek yollar le gerçekleş r. Ekstrensek kan damarr yırtılıp doku hasar gördüğünde pıhtılaşma mekan zması hızlı b r şek lde akt ve olur. Interensek yol se damarın ç duvarı zarar gördüğünde ya da düzens zleşt ğ nde akt ve olur. Her k yolda da sonuçta f br nojen n f br ne çevr lmes le sağlanır. 3.8.2. Pıhtılaşma faktörler Kanda pıhtılaşmayı hızlandıran bazı faktörler vardır, bunlara pıhtılaşma faktörler den r. Bunlar faktör adı le s mlend r l rler ve I den XIII e kadar numaralandırırlar. Hepar n ve ant tromb n hepar n kofaktor kanamanın olmadığı durumla da pıhtılaşmayı önler. Kan damardan alınıp pıhtılaşmayı engelleyen b r madde katılmadan b r tüpe bırakılırsa pıhtılaşır. Pıhtılaşmanın yeterl olup olmadığını anlamak ç n çeş tl testler kullanılır. Bunlar, Trombos t sayısı, Pıhtılaşma zamanı, Protromb n zamanıdır. 3.8.3. Hemof l Faktor VIII eks kl ğ ne (% 85 nde) bağlı kanama eğ l m d r. Bu t p ne hemof l A veya klas k hemof l den r. Vakaların %15’ nde Faktor IX eks kl ğ vardır. Yalnızca erkeklerde görülür, kadınlar sadece taşıyıcı olab l r. 3.9. KAN GRUPLARI Kan er tros t yüzey nde bulunan A ya da B ant jenler ne (aglut nojen) göre gruplara ayrılır. Ayrıca kanın plazmasında bu ant jenler le reaks yona g reb len ant korlar (aglut n nler) bulunur. Eğer b r kanda A ant jen varsa yan kan A grubu se, ayı kanda B ant jen ne a t (B grubu kana a t) ant korlar bulunur. Kandak b r t p ant jen (aglut nojen) d ğer kan grubunun ant korları le reaks yona g rer. Buna aglut nasyon reaks yonu den r. Er tros t yüzey nde bulunan ant jenlere göre kan 4 gruba ayrılır. Buna ABO gruplandırma s stem den r. 3.9.1. RH Faktörü Kandak b r d ğer sınıflama faktörü de RH faktörüdür. Kan RH faktörü taşıyıp taşımamasona göre RH negan f ya da poz t f olarak fade ed l r. Beyaz ırkta % 85 RH+, % 25 RH, S yah ırkta 95 RH+ ve % 5 RH. KH faktörü yen Doğanda hemol t k bozukluğa yol açab l r. Fetüs RH+, anne RH- se ve ane daha önce RH+ fetüslü b r gebel k geç rm şse RH faktörü fetüs ç n son ölümcül sonuçlara yol açab lecek hemol t k bozukluklara neden olab l r.