İnsanBilgisayarEtkileşimi_week6.pdf

Human-Computer Interaction Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin PARMAKSIZ https://ocw.metu.edu.tr/course/view.php?id=257 Sunumları Prof. Dr. Kürşat Çağıltay hocanın kaynaklarından yararlanarak hazırlıyorum. Çünkü kendisi bu alanın TR’deki kurucularından. Aynı zamanda bir mühendis sonradan e...

Human-Computer Interaction Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin PARMAKSIZ https://ocw.metu.edu.tr/course/view.php?id=257 Sunumları Prof. Dr. Kürşat Çağıltay hocanın kaynaklarından yararlanarak hazırlıyorum. Çünkü kendisi bu alanın TR’deki kurucularından. Aynı zamanda bir mühendis sonradan eğitim bilgi sistemlerine geçti, zannedersem şu anda Koç Üniversitesi’nde. Ayrıca kızı, yurt dışında bu alanda master yapıyor sanırım :) 5.04.2024 [email protected] 2 HCI’nın (İBE) temel bileşenleri Bir öğrenci, bir ödev yazmak için bir masaüstü bilgisayarı kullanıyor. Araç masaüstü bilgisayar, bağlam öğrencinin evindeki çalışma odası, kullanıcı öğrenci ve görev ödev yazmaktır. 5.04.2024 [email protected] 3  İBE ile ilişkili disiplinler Bilgisayar Bilimi ve Yazılım Mühendisliği: Bilgisayar bilimi ve yazılım mühendisliği, bilgisayar sistemlerinin tasarımı, geliştirilmesi ve uygulanmasıyla ilgilenir. İBE, kullanıcı arayüzlerinin ve etkileşim modellerinin bilgisayar bilimi prensipleriyle uyumlu bir şekilde oluşturulmasını gerektirir. Psikoloji ve Bilişsel Bilimler: Psikoloji ve bilişsel bilimler, insanların zihinsel süreçlerini ve davranışlarını anlamakla ilgilenir. İBE, kullanıcıların bilgiyi işleme, bellek, dikkat ve öğrenme gibi bilişsel süreçlerini dikkate alarak etkileşim tasarımını şekillendirir. Kullanılabilirlik ve Kullanıcı Deneyimi (UX) Tasarımı: Kullanılabilirlik ve kullanıcı deneyimi tasarımı, kullanıcıların bir sistemi etkileşime girmesi ve kullanmasıyla ilgilenir. İBE, arayüzlerin kullanılabilirliğini artırmak ve kullanıcıların tatmin edici bir deneyim yaşamasını sağlamak için kullanılır. Antropoloji ve Sosyoloji: Antropoloji ve sosyoloji, insanların kültürel ve sosyal bağlamda nasıl etkileşime girdiklerini inceler. İBE, farklı kültürel ve sosyal arka planlardan gelen kullanıcıların ihtiyaçlarını ve tercihlerini anlamak için bu disiplinlerden faydalanır. Ergonomi ve İnsan Faktörleri Mühendisliği: Ergonomi ve insan faktörleri mühendisliği, insanların fiziksel ve duyusal etkileşimlerini inceleyerek etkileşimli sistemlerin ergonomik olarak tasarlanmasını sağlar. Bu disiplinler, kullanıcıların etkileşim sırasında rahatlık ve etkinliklerini optimize etmeye odaklanır. Grafik Tasarım ve Görsel İletişim: Grafik tasarım ve görsel iletişim, kullanıcı arayüzlerinin estetik ve etkili bir şekilde tasarlanmasına odaklanır. İBE, görsel unsurların kullanılmasını ve bilgiyi etkili bir şekilde aktarmayı içeren grafik tasarım ilkelerini içerir. İletişim Bilimleri ve İletişim Teknolojileri: İletişim bilimleri ve iletişim teknolojileri, insanların bilgi ve duygularını nasıl ilettiğini ve alıcılarla nasıl etkileşime girdiğini inceler. İBE, iletişim teknolojilerini kullanarak etkili kullanıcı arayüzleri ve etkileşimli deneyimler sağlamayı hedefler. 5.04.2024 [email protected] 4 Kullanılabilirlik (usability) International Organization for Standardization (Uluslararası Standardizasyon Kuruluşu) - 1947 ISO 9241-Bölüm 11 standardı, VDU'ların kullanılabilirliğini değerlendirmek için yararlı bir araçtır. ISO 9241-Bölüm 11 Standardına göre kullanılabilirliğin gösterimi 5.04.2024 [email protected] 5 Bir görevin yerine getirilmesinde yer alan kullanıcı faaliyetlerinin aşamaları 5.04.2024 [email protected] 6 Gözler yalan söylemez, işitsel algıdan hızlıdır. 5.04.2024 [email protected] 7 CogTool https://www.cogtool.org/ 5.04.2024 [email protected] 8  Hangi görüş Suchman - Bilgisayar kullanıcıyı anlamalı, ne yapmak istediğini sezip ona göre davranmalı N&S - Etkileşim, makinadan mesajların etkin şekilde kullanıcıya sunulması “İnsanlar bilgisayara ayak uyduracağına, bilgisayarlar insanlara ayak uydurmalı; bir başka deyişle, “insan okur-yazarlığı” olan bilgisayarlar yapılmalı”. (TÜBİTAK Vizyon 2023 Raporu) Bugünün İBE sorunları için – Norman / kullanıcı merkezli – Shneiderman / bilgisayar kullanılabilirliği Geleceğin İBE sistemleri için – Suchman / etnografik metotlar – Licklider / bilgisayar bilimleri ve yapay zeka 5.04.2024 [email protected] 9 Norman ve Körfez Don Norman, HCI/İBE alanında önemli bir figürdür ve körfez benzetmesi gibi çeşitli kavramlar geliştirmiştir. "Körfez benzetmesi", Norman'ın "The Design of Everyday Things" (Günlük Şeylerin Tasarımı) kitabında bahsettiği bir kavramdır. Bu benzetme, kullanıcı arayüzlerinin karmaşıklığını anlamak için kullanılan bir metafordur. User Interface=körfez, Users’ goals = gemiler, different steps and options for users = körfezin girinti ve çıkıntıları. Körfez benzetmesi, kullanıcı arayüzlerinin tasarımında kullanıcı deneyimini artırmak ve kullanıcıların hedeflerine daha kolay ve daha etkili bir şekilde ulaşmalarını sağlamak için karmaşıklığın anlaşılmasına yardımcı olur. 5.04.2024 [email protected] 10 5.04.2024 [email protected] 11 Psikolojik Boyut - I İnsanın Bilişsel Yapısı ve İBE ile İlişkisi İnsan Bilgi İşleme Yapısı Kısa ve Uzun Süreli Hafıza Unutmak, Gruplama 5.04.2024 [email protected] 12 Pratik Size 5 tane rakam söylüyorum ve hafızanızda tutmanızı istiyorum. 5.04.2024 [email protected] 13 5.04.2024 [email protected] 14 5.04.2024 [email protected] 15 5.04.2024 [email protected] 16 Girdi (Input): İlk aşama, insanın dış dünyadan bilgiyi almasıdır. Bu bilgiler, duyusal algılama yoluyla alınabilir ve görsel, işitsel, dokunsal, koku veya tat gibi duyusal girdiler olabilir. Örneğin, bir kişinin bir kitaptaki yazıları okuması veya bir konuşmayı dinlemesi gibi. İşleme (Processing): Girdiler, bilişsel işlemeye tabi tutulur. Bu aşamada, bilgi işlenir, anlamlandırılır, organize edilir, değerlendirilir ve varsa önceki bilgilerle ilişkilendirilir. İnsan zihni, bilgileri belleğe alır, anlamlandırır, çeşitli bilişsel süreçlerle analiz eder ve sonuçlarını çıkarır. Örneğin, okunan bir metnin anlamının kavranması veya bir sorunun çözülmesi gibi. Çıktı (Output): İşlenmiş bilgiler, kişinin davranışları, sözlü veya yazılı yanıtları, kararları veya başka bir eylemi içeren çıktıya dönüşür. Bu aşamada, işlenmiş bilgileri göstermek veya başkalarıyla paylaşmak için çeşitli şekillerde ifade edilir. Örneğin, bir cevap vermek, bir resmi çizmek veya bir problemi çözümlemek için belirli adımlar izlemek gibi. Kısa süreli hafıza / short term memory ~working memory Uzun süreli hafıza / long term memory 5.04.2024 [email protected] 17  Bilgi İşleme Modeli Uyarıcı Özellikleri: Uyarıcılar, dikkati çekmek için görsel, işitsel veya diğer duyusal özelliklere sahip olabilirler. Örneğin, parlak renkler, yüksek sesler veya beklenmeyen hareketler dikkati çekebilir. Görev Gereklilikleri: Bir görevin gerektirdiği dikkat seviyesi ve odaklanma derecesi, dikkat kaynaklarının tahsis edilmesini etkiler. Örneğin, bir görev karmaşıksa veya yeni bilgi gerektiriyorsa, daha fazla dikkat kaynağı gerekebilir. Bireysel Faktörler: Bireyin kişisel özellikleri, motivasyonu, ilgileri ve deneyimleri dikkat kaynaklarının tahsis edilmesinde rol oynar. Örneğin, bir kişinin ilgi alanlarına uygun bir görev, daha fazla dikkat çekebilir. Çevresel Faktörler: Dikkat, dış çevre koşullarından da etkilenebilir. Örneğin, gürültülü veya kalabalık bir ortam, dikkatin bölünmesine veya dağılmasına neden olabilir. 5.04.2024 [email protected] 18 Düzen kavramı 5.04.2024 [email protected] 19 Biliş hızlı ve düzenli Dikkat, algısal ön işlemci’den sonra devreye girer. 5.04.2024 [email protected] 20 Working/kısa süreli hafıza Kısıtlı kapasite (7 +/-2 grup/kutu) Kısa süreli (10-30 sn. Silinme süresi) Yeni bilgi eskisini değiştirir (unutmak). Tekrar etmek bilginin KSH’da kalmasını sağlar. Gruplama (Chunking) KSH kapasitesini daha etkin kulanmamızı sağlar. Arayüz tasarımı için en kritik unsurlardan birisidir. Bilgi kaybı: Yeni bilgi eklendiğinde en eski bilgi silinebilir. Dikkat dağılması: Dikkatimiz başka yöne kayarsa, STM'deki bilgi kaybolabilir. 5.04.2024 [email protected] 21  Long term memory STM, RAM'e benzer. Hızlı erişim Sonsuz kapasite (teorik) gerektiren geçici verileri depolar. Yavaş işlem LTM, HDD, SSD veya optik disklere Anlamsal yapı benzer. Kalıcı olarak saklanan verileri depolar. Erişim zorluğu: Zamanla bilgiye erişim zorlaşabilir. Kullanılmayan veya pekiştirilmeyen bilgiler unutulabilir. Geri çağırma güçlüğü: Bilgiyi hatırlamada zorluk çekebiliriz. Bu, bilgiyi ilk kodlama şeklimizden veya aradan geçen zamandan kaynaklanıyor olabilir. 5.04.2024 [email protected] 22 Örnekler 5.04.2024 [email protected] 23 5.04.2024 [email protected] 24  Uzun çizgiler paralel mi? Zollner illüzyonu, insan görsel algısındaki bir yanılsamadır. birbirine paralel çizgiler üzerinde kısa çizgilerin varlığı, aslında birbirine paralel olmayan çizgilerin paralelmiş gibi algılanmasına neden olur. 5.04.2024 [email protected] 25  Jastrow yanılsaması, insan beyninin görsel ipuçlarını nasıl yorumladığının bir örneğidir. Beyin, yatay çizgilerin altındaki grubun dikey çizgilere göre daha geniş bir alanı kapladığını algılar. Bu da, alttaki yatay çizgilerin daha uzunmuş gibi görünmesine neden olur. 5.04.2024 [email protected] 26 Çıkarılan sonuçlar Algı aktif ve yorumlayıcıdır. Yorumlama görsel/işitsel (aşağıdan yukarı) ve deneyim temelli (yukarıdan aşağı) Bazen yorumlar eksik olabilir. Uyaranlar düzenli ise etkileşimi otomatikleştirir. Düzensiz uyaranlar eski deneyimlere göre yorumlanır. 5.04.2024 [email protected] 27 Perspective / bakış açısı 5.04.2024 [email protected] 28 Tasarımcıların istediği kullanıcı modeli 5.04.2024 [email protected] 29 Tasarıma etkisi: Tasarımcı ürünü kullanıcının gözünden göremez. Kullanıcılar arası farklılıklar bilgiyi farklı algılamaya neden olabilir. Deneyim ve sürekli kullanmak kullanıcılar arasındaki farklılığı azaltır. 5.04.2024 [email protected] 30 Kalemleri bırak! Şimdi KSH denemesi 10 tane sayı okuyacağım. Okuduktan sonra sayıları sırası ile hatırlamanızı isteyeceğim. Sayıların okunması bittikten sonra okuduğum sırada kağıda not edin. Hazırsanız başlıyorum.... 5.04.2024 [email protected] 31 Şimdi kağıda yazın 5.04.2024 [email protected] 32 Şimdi kontrol zamanı 2 - 7 - 72 - 81 - 90 - 9 - 10 - 20 - 24 - 31 Sonuçlar nasıl? 5.04.2024 [email protected] 33 Testin beklenen sonuçları 5.04.2024 [email protected] 34 Eğer okurken ilk 4 ve son 4 arasındaki değerleri vurgularsak beklenen 5.04.2024 [email protected] 35 KSH İşitsel aksan, vurgu, aşinalık Görsel Renk Etiket Büyüklük Ayırd edici özellikler 5.04.2024 [email protected] 36 Metinde kalın yazı algıyı oraya çekmek için vurgulanmış. 5.04.2024 [email protected] 37 İBE/HCI Arayüz tasarımının yapısı Algısal gruplamayı desteklemeli. Görsel taramaya yardım etmeli. Önemli öğelerin yerlerini belirgin yapmalı. Estetiği etkilemeli. 5.04.2024 [email protected] 38 Gruplamanın önemi 5.04.2024 [email protected] 39 Grup ve hatırlatma 5.04.2024 [email protected] 40  Anlamlı Gruplama Örneği Birlikte bir sonraki ekranda gelecek yazıyı ezberlemeye çalışalım 5.04.2024 [email protected] 41 Örnek yazı İBETDKUSBTRTSSKHCITSK 5.04.2024 [email protected] 42  İBETDKUSBTRTSSKHCITSK İBE, TDK, USB, TRT, SSK, HCI, TSK 5.04.2024 [email protected] 43 Anlamlı gruplayınce ne oldu? Dizi 21 harften oluşmaktadır. Dizideki harf sayısı 7+/-2 kapasitesinin çok üstündedir. Ezberlemesi çok zordur. Diziyi geçmiş deneyimlerimiz doğrultusunda gruplarsak ezberleme işi de çok kolaylaşır. 5.04.2024 [email protected] 44 Biliş bir düzen arar. 5.04.2024 [email protected] 45 Captcha (Bilgisayarları ve İnsanları Ayırt Etme İçin Tamamen Otomatik Genel Turing Testi) 5.04.2024 [email protected] 46 Okuma = Algısal Gruplama Etkinliği Pek çok kelimenin sadece başındaki bir kaç harfi (4-5) okuruz Tanımadığımız kelimelere daha uzun yoğunlaşırız Deneyimli/Hızlı okurlar daha kısa yoğunlaşır Kelimenin başına bakmak onu anlamak için yeterlidir 5.04.2024 [email protected] 47 Kelimelerin başına yoğunlaşılır. 5.04.2024 [email protected] 48 Şimdi ne oldu? 5.04.2024 [email protected] 49 5.04.2024 [email protected] 50 Yazıda Düzen Cümlenin bu kısmını okumak sondaki kısmı okumaktan daha kolaydır, ÇÜNKÜ BÜYÜK HARFLERLE YAZILAN KELİMELER AYNI ŞEKLE SAHİPTİR. 5.04.2024 [email protected] 51 Algı sistemimiz her zaman bir düzen arar AmA BunU oKUmaK öBÜrüNe GörE dAHa ZorDuR Algı sistemimiz her zaman bir düzen ve tutarlılık arar 5.04.2024 [email protected] 52 Özet Algı aktiftir Bilgi işleme kapasitemizde kısıtlar vardır. Düzenli karşılaştığımız bilgiyi gruplarız. Gruplama görsel, işitsel ya da fiziksel olabilir. Daima düzen ararız. Tanıdık olmayan uyaranlar bilgi işleme süremizi kısaltır. Kullanıcılar deneyimle değişir. 5.04.2024 [email protected] 53 Bölüm sonu etkinlik Size dersin başında söylediğim sayıları hatırlayan var mı? Kaç tane sayıydı? 5.04.2024 [email protected] 54 işte bu 5 sayı 90 - 20 - 17 - 81 - 4 5.04.2024 [email protected] 55