Inleiding tot de criminologie - Dias & Notities PDF

**Inleiding tot de criminologie** Inhoudsopgave {#inhoudsopgave.Kopvaninhoudsopgave} ============= **1. Inleiding1** **2. Criminologie BE7** **3. Klassieke SR12** **4. Positivisme - scholen19** **5. Kritische criminologie30** **6. Rechts en links realisme35** **7. Victimologie40** **8. Hede...

**Inleiding tot de criminologie** Inhoudsopgave {#inhoudsopgave.Kopvaninhoudsopgave} ============= **1. Inleiding1** **2. Criminologie BE7** **3. Klassieke SR12** **4. Positivisme - scholen19** **5. Kritische criminologie30** **6. Rechts en links realisme35** **7. Victimologie40** **8. Hedendaagse benaderingen44** **9. Kunstcriminologie** **50** **Deel 1** **50** **Deel 253** **10. Milieucriminaliteit57** **11. Vuurwapentrafiek en geweld65** **12. Jongeren in de publieke ruimt74** **13. Cocaïne handel en druggerelateerd geweld81** **14. Introductie gevangenissen89** [1. Inleiding] Wat doet een criminoloog? Criminologen beantwoorden vragen zoals: - Waarom plegen mensen criminaliteit? - Hoe kunnen we voorkomen dat criminaliteit wordt gepleegd? - Hoe ziet de carrière van iemand die criminaliteit pleegt eruit? - Wat zijn de kenmerken van slachtoffers? - Wat is de impact van een straf op recidive (het plegen van een nieuw feit, veroordeling,...) - Hoe denkt de maatschappij over straffen? Relevant voor: begrijpen criminaliteit en de impact ervan op individuen en onze samenleving, ontwikkelen van *evidence-based* aanpak om criminaliteit te verminderen, **[kritische]** reflecties bieden op gekozen acties etc. Een test **Je hebt vandaag minder kans slachtoffer te worden van een crimineel feit dan 100 jaar geleden** - Akkoord - Niet akkoord De veiligheidsparadox - "crime drop" versus onveiligheidsgevoelens - Daling sinds jaren 1990 van eigendomsdelicten, -geweldsdelicten en levensdelicten - Nieuwe delicten **Eens een dief, altijd een dief?** - Akkoord - Niet akkoord -\> De meeste mensen die criminaliteit plegen, stoppen: de leeftijds-criminaliteitscurve Wat is criminaliteit? - Verschillende vormen van criminaliteit -\> gastlessen [Hoe dachten we over criminaliteit] Ancien Régime: - Koning, vorst bepaalde wat criminaliteit was Verlichting/Klassieke Strafrecht -- focus op de daad - Sociaal contract - Rationele mens - Magna Charta, eerste codificaties Positivisme -- focus op de dader - Criminaliteit is een gevolg van sociale factoren - Gedetermineerde mens (bvb Lombroso) - Sociale gevaarlijkheid Enge definitie criminaliteit: strafrecht: overtredingen, wanbedrijven, misdaden misdrijven (2026) - Sutherland (1949, 31) "*The essential characteristic of crime is that it is behaviour which is **prohibited by the state** as an injury to the state and against the state may **react**, at least as a last resort, by punishment*" - Iets doen of iets niet doen (schuldig verzuim) - Maar Sutherland: criminologen moeten zich niet hiertoe beperken Criminaliteit als sociaal construct - Criminaliteit als een product van cultuur-gebonden sociale interactie. Resultaat en gevolg van een interactie en negotiatie tussen individuen die samenleven in een complexe sociale groep. Zie ook sociaal contract. - Ook radicale stroming in (zie lessen Prof. Leloup) - Variatie in tijd en ruimte Criminaliteit en politiek - Criminaliteit en de studie van criminaliteit vindt plaats in een sociale en politieke context - Reflectie van de tijd waarin we leven - Bvb American Prohibition, US War on Drugs Hoe criminaliteit meten? (Criminologie als overheidsproject cfr infra) - Statistieken - Surveys - Interviews - Geregistreerde data versus dark number Wat is criminologie? Garofalo: Italiaanse academische jurist ° concept Topinard: gebruikte voor het eerst het concept criminologie - Zagen "Criminologie als het [Lombrosiaans project]": onderzoeken van karakteristieken van mensen die criminaliteit plegen versus mensen die geen criminaliteit plegen Versus "Criminologie als [overheidsproject]": empirisch onderzoek naar de werking van politie, gevangenissen en de meting van criminaliteit Garland: moderne criminologie is het product van deze 2 afzonderlijke stromen Sutherland: "the study of the making of **laws**, the breaking of laws and of society's reaction to breaking the laws" - Niet volledig want quid de studie van fenomeen die geen wet overtreden maar risicovol zijn en schade kunnen berokkenen - 3 grote domeinen: 1) de studie van criminaliteit 2) de studie van de personen die criminaliteit plegen 3) de studie van de reactie (strafpraktijken en penologie) Criminologie als interdisciplinair onderwerp - Psychologie, sociologie, recht, statistiek/wiskunde,... Mensen die criminaliteit plegen Historisch overzicht: - Classicisme/Verlichtingsdenken: de rationele mens - Positivisme: de gedetermineerde mens Mannen versus vrouwen: de geslachtskloof (het grootst bij vormen van geweld) De criminaliteitscurve: de meeste mensen plegen criminaliteit tussen 18-25 jaar Een vroege start (onset) is gelinkt aan een langere en intensievere criminele carrière + een kleine groep is verantwoordelijk voor een significante proportie van gepleegde criminaliteit (*Farrington, Cambridge Study, 411 jongens, ca 1950 geboren en bestudeerd voor 40 jaar sinds 1960*) **Kunnen enkel individuen criminaliteit plegen?** Waarom plegen mensen criminaliteit? De meeste mensen plegen geen criminaliteit Risicofactoren - Persoonlijke factoren/persoonlijkheid: bvb zelfcontrole (=factor om niet te stelen -\> zelfcontrole is een spier die je kan trainen) - Directe omgeving: binding met vrienden, ouders, familie -\> als je een goede band hebt -\> minder kans - Structurele factoren: buurt waarin je opgroeit Opgelet! - Niet "gedoemd" om criminaliteit te plegen - Beschermende factoren Reacties op criminaliteit Historisch overzicht: - Middeleeuwen: voorbeeldstraffen, publieke straffen, doodstraf - Doodstraf in BE als straf mogelijk tot 1996 maar laatste keer uitgevoerd in 1863 omgezet in levenslange gevangenisstraf - Verlichting: geboorte van de gevangenisstraf, focus op onder andere algemene preventie - algemene preventie = afschrikken om eraan te beginnen - bijzondere preventie = afschrikken om het opnieuw te doen - Positivisme: \> focus op hulp, focus op onder andere bijzondere preventie Kort door de bocht: - Politie: vaststeller, opstellen PV - OM: parket (magistraten, procureur) als "zeef", "spilfiguur" - Rechtbank: onafhankelijke rechters die een **[straf]** bepalen, veel variatie in straffen (een straf wordt enkel gegeven door een rechter) - Strafuitvoering: gevangenis, maar ook ET, kleinschalige detentie (detentiehuizen -\> in kleinere groepen, midden in de samenleving),\....  - 700 000 - 750 000 misdrijven/jaar bezorgd aan OM ( OM als "stofzuiger") - Slechts een klein deel ervan (35 000-55 000/jaar, 5%-7%) worden door de strafrechter behandeld ( OM als "scheidsrechter") - Een klein deel daarvan (18 000/jaar) leidt tot hechtenis/gevangenisstraf -\> we hebben plaats voor 10.000 gedetineerden, maar hebben 12.000 -\> onmenselijke situaties Maar ook andere reacties mogelijk zoals administratief recht (bvb GAS boete)... Woelige periode jaren '90 (Dutroux, bende van Nijvel) -\> minder vertrouwen in politie en justitie (bv Witte Mars) Publieke opinie: harder en zwaarder straffen? - Zorgt dit voor een daling van criminaliteit? Voor minder *recidive* (bestaande daders)? *Voor afschrikking* (potentiële daders)? - Onderzoek: onduidelijk -\> blijkt niet meer af te schrikken - Pakkans vergroten -\> schrikt wel af Media en criminaliteit Hoe wordt criminaliteit voorgesteld in de media? - Nieuwswaarde als factor - Reflectie dominante sociale ideologie/sociale orde: focus op criminaliteit op kwetsbaren ipv machtige personen? - Mix van politieke prioriteiten en praktische factoren Werkt media criminogeen? - Hypothese: labelling, imitatiegedrag, sociaal leren, normalisering,... - Onderzoek: "*For some children, under some conditions, some televsiion is harmful. For some children under the same conditions, it may be beneficial. For most children, under most conditions, most television is probably neither particularly harmful nor particularly beneficial*" (Schramm et al., 1961, 11) - Grootste kritiek: kijkers zijn geen passieve ontvangers Media als ophitser of spreekbuis? -\> gaat de media onze gevoelens opwekken (stoken bv boos maken) of portreteren? - Relatie tussen media consumptie en angst voor criminaliteit en slachtofferschap - Vooral lezers van "tabloid" kranten en mensen die vaak TV kijken meer kans om te rapporteren dat ze zorg hadden slachtoffer te worden - **[Maar]** moeilijk oorzaak-gevolg te bepalen - Profiel van deze personen - Mensen die zich al zorgen maakten, misschien aangetrokken tot lezen van tabloid Mogen we kinderen vertellen over criminologie? Nood aan juiste informatie, neutraal, aangepast taalgebruik -\> het op een aangepaste/neutrale manier vertellen bv Karrewiet -\> vullen anders de "leegtes" zelf in en kan zorgen voor angst Winst: CAW Oost-Vlaanderen. Waarom? -\> kinderen met ouders in de gevangenis hebben meer kans op criminaliteit (pesten, uitbuiten) -\> ouders in gevangenis hebben meer kans om zich te herpakken na straf als de kinderen komen bezoeken [2. Criminologie BE] Ontwikkeling Criminologische Wetenschappen in België (NL) 1. Criminologie als wetenschap 2. Ontwikkeling Criminologische Wetenschappen in België 3. Focus Nico Gunzburg Tekst reader oa Cools, M. (2021) Nico Gunzberg + Pauwels, L. & Verhage, A. (2019) Criminology in Belgium Criminologie als wetenschap Wetenschap= 3 elementen 1. Kennisobject 2. Theoretisch kader 3. Methodologie (Welke methode?) **1. Kennisobject:** - - - - - Reactieve criminaliteitsdefinitie: sociale reactie op gedrag/handeling = als criminaliteit bestempeld kan niet = an sich criminaliteit (labelling, conflict, culturele criminologie) -\> wordt als criminaliteit bestempeld door een bepaalde groep **2. Theorievorming** Er is niet 1 "criminologische theorie" -\> wetenschap = kennisvermeerdering (verder bouwen op theorieën) - Etiologie: oorzaken, waarom plegen mensen criminaliteit? Hypotheses maken (onderzoek om iets weer te leggen) Invloed van diverse wetenschapsdisciplines: psychologie, sociologie, recht, economie, medische wetenschappen, statistiek,.... **3. Methodologie** Ontstaan criminologie eind 19^de^ Eeuw (positivisme -\> opkomst van wetenschap) Empirie, statistiek Kwantitatief en kwalitatief onderzoek Criminologie is een wetenschap Is criminologie een hulpwetenschap of een **autonome wetenschap**? - Ontstaan eind 19deE = jonge wetenschap - Hulpwetenschap van het recht (criminologie niet als aparte opleiding) - Autonome, multidisciplinaire wetenschap - Informatie uit andere wetenschappen, elk vanuit eigen expertise/discipline - Gezamenlijk probleem bekijken vanuit diverse invalshoeken Ontstaan Criminologische Wetenschap België We gaan eerst nog even terug in de tijd *Ancien Régime (voor 18^de^ E)* - *Koning, vorst bepaalde wat criminaliteit was* *Verlichting/Klassieke Strafrecht* - *Sociaal contract* - *Magna Charta, eerste codificaties -\> er worden wetten gemaakt -\> voor de rationele mens -\> legaliteit (wet+straf)* - *Rationele mens, vrije wil, schuld* *Positivisme* - *° wetenschappen* - *Criminaliteit is een gevolg van sociale factoren* - *Gedetermineerde mens (bvb Lombroso), sociale gevaarlijkheid* De wortels van de [Belgische] criminologie: - 1830: Belgische onafhankelijkheid - Belgische Strafwetboek is een product van het klassieke strafrecht - Vader van het Positivisme: Lombroso (1835-1909) MAAR Belgische **Adolphe Quetelet** (1796-1874): - Astronoom, wiskundige (PhD UGent), statisticus, socioloog - (Sociale) statistiek en cartografie: heeft veel betekend voor de Chicago School-ideeën (20^ste^ E, demografie en geografie) - Eerste Directeur Sterrenwacht, ° Centrale Commissie voor de Statistiek - Eerste professor Wiskunde \@UGent, bezieler ULB - Kansrekening, criminele neigingen + een voorloper van de leeftijdsgebonden criminaliteitscurve 2^de^ helft 19^de^ E met oa individueel positivisme, Italiaans-antropologische school (bvb Lombroso 1835-1909), Franse Milieuschool - **Louis** **Vervaeck** (1872-1943) - Gevangenisdirecteur en ° antropologische diensten in de gevangenis - "Belgische Lombroso" maar Vervaeck had diverse mening mbt sociale invloed (milieu) op criminaliteit -\> ook sociale invloed (milieu) heeft invloed op crimineel gedrag, niet alleen sociale invloed/omgeving (familie) **Adolphe Prins** (1849-1925) & **Fernand Héger-Gilbert** ° universitaire groep voor criminologische studies aan de ULB - Eclecticisme: samengaan positivisme en klassieke strafrecht: grote groep vrije wil/ratio + andere groep geen vrije wil/ratio = sociaal verweer -\> veel mensen die geen kosten-baten ratio kunnen maken, die geen vrije wil hebben - Criminologie van belang voor *juristen* (begrijpen van de oorzaken/etiologie) en *psychiaters* (behandelen + bepalen schuldvraag) = eerste crimstudenten vooral juristen/psychiaters 1937: ° International Society of Criminology (Parijs, 1938) - Discussies tussen diverse antropologische scholen (zie later) Eerste decennia na WO I: ontwikkeling "Scholen voor Criminologie" binnen rechtsfaculteiten - 1929: Leuven - 1935: Brussel - 1938: Gent (Instituut voor criminologie) - 1938: Luik - Gentse School voor Criminologie werd ° door Nico Gunzberg (voormalig decaan faculteit Rechten) -- zie infra focus Na WO II: Belgische antropologische scholen verliezen invloed - Connectie tussen vroeg positivisme en sociaal Darwinism/Spencerisme ("survival of he fittest op mensen", sommige bevolkingsgroepen sterker dan anderen), nazi-ideologieën en eugenetica ("verbeteren genetische samenstelling van een bevolkingsgroep") - Afkeer van associatie met dit vroeg-positivisme - Maar dit betekende niet het totale einde van het positivisme binnen het strafrecht ° Nieuw Sociaal Verweer: tweesporenbeleid MAAR rechtspositie terug centraal bvb betere rechtspositie gedetineerden - [Gerda De Bock (1922-2011)]: criminoloog, jurist en ° van het academisch sociaal werk in Vlaanderen + eerste vrouwelijke decaan aan UGent (1978): pioniersrol in jeugdzorg, sociale interventies moo verhogen welzijn kinderen/volwassenen - 1960-1990 - Sociale ontwikkelingen zoals sociale reactie (labelling en conflicttheorieën) ° meer autonome criminologie en niet puur een "aanhangsel" van "rechten" - Sociologie van straffen, strafpraktijken en penologie (VUB)- zie gastcollege - Victimologie en herstelrecht (KUL) - Kritische Criminologie (UGent, bvb Patrick Hebberecht) - Empirisch onderzoek eerder beperkt door structuur/cultuur, methodologisch minder sterk, gebrek aan data - 1980-1990: woelige jaren Na 1990 (veel kritiek op politie) -\> splitsing lokale politie en federale politie - Grotere zichtbaarheid BE criminologie op internationaal toneel, ENG publicaties - Ontwikkeling criminaliteitspreventie-projecten en algemeen empirisch onderzoek - Beschikbaarheid data: geïntegreerde politiestatistieken etc - 21ste E BE criminologie: niet louter focus op criminaliteitspreventie maar ook veiligheidsstudies, beleidsgericht onderzoek, evaluatieonderzoek - Bvb Brice De Ruyver (criminoloog en jurist), expert onderzoekscommissies, veiligheidsadviseur 1ste Minister (Verhofstadt)- oprichting IRCP (Institute for International Research on Criminal Policy) - Maar ook bvb Marc Cools, expert Minister Verwilghen (Justitie),... Focus Nico Gunzburg (1882-1984) 1882, geboren in Riga (Letland- onderdeel Tsaristisch Rusland) - Geboren binnen een Joods-liberaal gezin 1885: emigreert naar Antwerpen - Koninklijk Atheneum (liberale achtergrond) - Russisch, Hebreeuws, Nederlands, Frans, Engels, Duits, Portugees 1901: inschrijven aan de ULB en hier ontmoet hij aanhangers van Adolphe Quetelet - Interesse in link tussen strafrecht en criminologie - PhD in Rechten (1906) Advocaat Brussel, nadien Antwerpen - °Associatie Nederlandstalige juristen (Bond der Vlaamse Rechtsgeleerden) 1934: Hoogleraar Rechtsfaculteit UGent - Diverse publicaties criminologie en strafrecht - 1936: wordt decaan en neemt initiatief tot oprichting van een Onderzoeks[instituut] Criminologie na diverse discussies aanvaard door de Rechtsfaculteit via een **KB** (koninklijk besluit) **op 10 mei 1938** - Gunzburg koopt een huis aan de Korte Meer, met eigen middelen - Persoonlijke bib - Start opleiding criminologie, jeugdbescherming 10 mei 1940: DUI valt BE binnen (WO II), Gunzburg naar FR (Vichy), Spanje, Portugal, Brazilië - 1945: Gunzburg terug naar BE: naar UGent (School voor Criminologie) en advocaat - 1984: + 102 jaar (Antwerpen) [3. Klassieke SR] Historisch Overzicht en Klassieke Strafrecht A. Historisch overzicht in vogelvlucht 1. Het denken over criminaliteit en personen die criminaliteit plegen [voor] de Verlichting 2. Het denken over criminaliteit en personen die criminaliteit plegen [tijdens de Verlichting en het Klassieke Strafrecht ] 3. Het denken over criminaliteit en personen die criminaliteit plegen tijdens het [Positivisme] 4. Het denken over criminaliteit en personen die criminaliteit plegen tijdens het [Sociaal Verweer] 5. Het denken over criminaliteit en personen die criminaliteit plegen tijdens het [Nieuw Sociaal Verweer] B. Focus: Verlichting en Klassieke Strafrecht **Historisch Overzicht in vogelvlucht** Ancien Régime (17^de^-18^de^ E) Willekeur versus eigen logica Vorst, koning bepaalde criminaliteit Straf: herstel gezag van de koning focus op vergelding focus op strafuitvoering via voorbeeldstraffen, publieke straffen Verlichting (18^de^ E) Reactie op willekeur Ancien Régime Maatschappelijke verandering (Franse Revolutie 1789) Aantasting maatschappij= Bestraffing vanuit de maatschappij tav lid maatschappij Gevangenis**[straf]** als uitgelezen instrument Verdeling van de macht en het sociaal contract Verlichting (18^de^ E) Mensbeeld en wetenschapstheorie van die tijd: Mens = rationeel wezen, vrije/bewuste keuze - Schuldnotie staat centraal - Schending sociaal contract= bestraffing gewettigd Straf: vergelding (sociaal contract), algemene preventie, bijzondere preventie Recht op bestraffing. **Magna charta van het strafrecht** : 1. Legaliteit: misdrijf en straf in wet bepaald 2. Proportionaliteit: ernst van de straf in verhouding tot ernst misdrijf 3. Subsidiariteit: strafrechtelijk ingrijpen als laatste redmiddel Schuld: Daad staat centraal **Geboorte van de gevangenisstraf** Vilain XIV (18^de^ E): onderzoek naar oorzaak criminaliteit: "Leeglopers" - Een "stiel leren", "liefde voor arbeid" bijbrengen - 1773: richt Tuchthuis Gent op -- revolutionair voor die tijd: discipline Franse overheersing: winstmotief de bovenhand - Gents industrieel Lieven Bauwens -\> bouwt tuchthuizen commercieel uit - De gevangenen spinnen, weven en maken onderdelen voor spinmachines - Idee Vilain XIV? Ducpétiaux (19^de^ E): - Oorzaak criminaliteit: leef- en werkomstandigheden verpauperde klasse, gebrek aan moraliteit (sociaal-economische orde werd niet in vraag gesteld, (zelfs) niet door Ducpétiaux) - Arbeid= bijbrengen moraliteit. Focus op onderricht en lectuur (op cel). - Stilte, discipline, afzondering, religie, gevangenenkap (Middeleeuwen) - Positivisme (2^de^ helft 19^de^ E) Een nieuw mensbeeld = de gedetermineerde mens Menswetenschappen, empirie Interactie individu en omgeving Misdrijf niet meer overtreding strafwet maar causale interne en externe factoren (milieu, gezin, biogenetisch) -\> criminaliteit = niet gebaseerd op kosten-baten, -\> criminaliteit = geen vrije wil - Van objectieve zwaarwichtigheid misdrijf en schuld Naar focus op dader en persoonlijkheid en sociaal gevaarlijkheid Verschillende scholen 1. - - Primitieve mens, de "geboren misdadiger" 2\. Franse Milieuschool - Tarde, Lacassagne - Sociale factoren in plaats van "aangeboren zijn" 3\. Biosociale school - Misdadigheid: fysieke, individuele en sociale factoren = synthese antropologische en milieuschool Klassieke leer versus Positivisten - Misdrijf symptoom onderliggend probleem te wijten aan interne en externe factoren, geen vrije keuze - Vergelding is zinloos -\> want persoon kan er niets aan doen - Schuldnotie wordt ingeruild voor gevaarnotie - Straf [sanctie/maatregelen] die delinquent behandelt (verzorging en **resocialisatie**) - Bijzondere preventie (zorgen dat de persoon geen misdrijven meer pleegt) enige strafdoel Sociaal Verweer (19^de^-20^ste^ E) Adolphe Prins - - - Maatschappij moet zich *verweren* tegen deze individuen maar maatschappij met klassieke SR niet voldoende middelen om criminaliteit en recidive te bestrijden - - Mens is in principe vrij, anderen slechts "zekere vrijheid" = Beveiliging maatschappij door straffen (schuldbekwaam, ratio) en maatregelen (niet schuldbekwaam, sociale gevaarlijkheid) Penitentiaire hervormingen onder E. Vandervelde (20^ste^ E, 1919-1921) - Herdenking maatschappelijke rol gevangenis (cfr. andere tijdsgeest dan Ducpétiaux) - Louis Vervaeck: Antropologische Dienst van het Gevangeniswezen - Classificeren van gedetineerden individualiseren van de straf - 4 groepen: "ontaarden, epileptici, alcoholici, seksueel geperverteerden"+ onder andere - Arbeid als therapeutische waarde - Inzet op resocialisatie - ~~Verplichting gevangenenkap~~ (nu facultatief) en ~~materiële afzondering~~ (want \ re-integratie) Nieuw Sociaal Verweer (20^ste^ E) Naoorlogse periode: evenwicht - Politiek consensusklimaat - Welvaartsstaat, "Golden 1960's" - Nieuw maatschappij- en mensbeeld - Verzorgingsstaat: algemeen sociaal zekerheidsstelsel (1944) - Optimisme centraal: grote verwachtingen over bestraffing, bruggen tussen strafrecht en sociale wetenschappen Aanknopen bij het (oud) sociaal verweer Gevaarlijkheid van de delinquent - Maar opletten met de excessen van het oude sociaal verweer. Beveiliging van de maatschappij centraal: opletten onevenwicht en onmenswaardige manier van handelen Ancel (Fr.), Calewaert & Vanhoudt (Be): evenwicht hersteld - **Nieuw** sociaal verweer: menswaardigheid centraal - 1950: EVRM - Combinatie sociaal verweer + rechtspositie + \> mogelijkheid resocialisering - Legaliteitsbeginsel werd opnieuw een fundament in het strafrecht (in pos mensbeeld weinig waarde gezien aandacht voor persoonlijkheid dader) Na de golden 1960's Naoorlogse optimisme onder druk. Kritiek tegen: - Over gereglementeerde voorbeeldmaatschappij, de individualisering en geloof in resocialisatie - Over aanwending van het strafrecht (als oplossing voor maatschappelijke problemen)= primus remedium maar investeringen voor justitie volgden niet - In vraag stellen verenigbaarheid justitie- HV (net-widening) - Verschillende meningen -\> Diverse stromingen, zoals - Abolitionisme - Justice model- due process (L)- focus procedurele waarborgen Justice model -- nothing works (R)- focus op minder discretionaire ruimte bij ST en vaste straffen - Herstel **Verlichting / Classicisme/ Klassieke Strafrecht** Reader: onder andere "Free will, classicism and rational choice" - Rationeel mensbeeld - Vrije wil - Kosten-batenanalyse - Sociaal contract - Vaste straffen - Daad centraal - Magna Charta: legaliteit, proportionaliteit, subsidiariteit Centrale figuren binnen deze periode John Locke (1632-1704) - Sociaal contract (vandaag gebaseerd op John Locke) - Stelt het absolutisme in vraag en verwierp het goddelijk recht van koningen en vorsten, het feit dat ze niet aan regels gebonden zijn (dus willekeur) en dat ze geen verantwoording moeten afleggen - Natuurwet: niemand mag een ander schaden in leven, gezondheid, vrijheid en bezit - - Charles de Montesquieu (1689-1755) - Onze huidige democratische inrichting gebaseerd op ideeën van Locke en Montesquieu - Net zoals Locke heeft Montesquieu kritiek op het absolutisme - 1748: "De l\'Esprit des Lois" - Trias politica, driemachtenleer, scheiding der machten - -\> wetgevende macht, uitvoerende macht, rechterlijke macht - De drie machten controleren elkaar en zo wordt voorkomen dat één macht de bovenhand krijgt - Heel wat staten baseerden hun grondwet op dit principe - - - Een van de eersten die de preventiegedachte op de voorgrond plaatste Ideeën die verder uitgewerkt werden door Cesare Beccaria Cesare Beccaria (1738-1794) - Principe Magna Carta - Inzetten op criminaliteitspreventie - Verzette zich tegen foltering en doodstraf - 1764: "Dei Delitti e delle pene (On crimes and punishment) - Criminaliteit moet duidelijk omschreven worden, net zoals de straf + straf moet proportioneel zijn met de ernst van het misdrijf - Onschuldig tot tegendeel bewezen is: bewijs voor strafbaar feit en enkel dan een straf - Vertrok net zoals bij Locke bij het sociaal contract als recht tot straffen - Rechten van de verdachte/beklaagde 4 principes van een eerlijk systeem/criminaliteitspreventie (algemene preventie): 1. Een eerlijk proces: wanneer de verkeerde persoon gestraft wordt, zal jouw systeem niet afschrikken 2. Proportionaliteit: ernst straf in verhouding tot ernst van het misdrijf, tegen doodstraf 3. Snelle reactie: link tussen misdrijf en straf 4. Zekerheid: pakkans en straf Hier duidelijk 3 principes van het strafrecht (magna charta) - Het legaliteitsbeginsel bepaalt dat misdrijven en straffen op voorhand in de wet moeten zijn vastgelegd. De rechtspolitieke betekenis van deze eis was de bescherming van de burger tegen een willekeurig overheidsoptreden. De crimineel politieke betekenis van dit beginsel is dat, volgens het rationele mensbeeld, iemand die weet heeft van de strafbaarheid van een gedraging, zijn gedrag daarop zal afstemmen als gevolg van een kosten (mogelijke straf) - baten (voordeel uit het misdrijf) -analyse. - Volgens het proportionaliteitsbeginsel dienen straffen in verhouding te staan tot de ernst van het misdrijf en dus proportioneel te zijn. - Het subsidiariteitsbeginsel bepaalt dat de staat slechts dient op te treden indien dit nodig is: slechts die gedragingen dienen strafbaar gesteld te worden waarvan de bestraffing echt noodzakelijk is. Strafrecht is m.a.w. het ultimum remedium: het laatste middel waar men naar terug grijpt als de rest faalt. Toen reeds waren penalisten het erover eens dat een overdaad aan strafbaarstellingen het strafrechtsapparaat overbelastte zodat het niet meer optimaal kon functioneren en aan gezag inboette. Jeremy Bentham (1748-1832) - Kosten-baten - Proportioneel - Utilitarisme: Acties evalueren op basis van hun consequenties Handelingen zijn moreel goed wanneer ze geluk/plezier van een grote groep mensen (algemeen welzijn) bevorderen. Handelingen zijn moreel verkeerd, wanneer ze pijn/leed bezorgen aan een grote groep mensen. Dus morele waarde van een handeling, meet je af aan de bijdrage ervan voor het algemeen nut (dus het geluk van alle mensen) - Kritiek? Rechtvaardigheid - Criminaliteit=wanneer iemand denkt gelukkier te zijn wanneer ze de regel zouden overtreden dan wanneer ze dat niet zouden doen - Daarom moet de staat ervoor zorgen dat het plezier om die regel te overtreden lager ligt dan de straf op die regelovertreding - Straf: een klein beetje meer leed = welk principe? - Hoe gaat het verder na deze periode? Positivisme: nieuw mensbeeld Sociaal verweer: eclectisime 20^ste^ E: neo-classicisme (zie lessen prof. Leloup) - Rationele keuzetheorie - Routine-activiteitentheorie [4. Positivisme scholen] Individueel en sociaal positivisme Klassieke Strafrecht/classicisme versus Positivisme - Positivisme: opkomst van de wetenschappen, empirisch onderzoek (op basis van data en onderzoek kennis opdoen) - Van vrije wil en rationele keuze naar misdrijf symptoom onderliggend probleem te wijten aan interne en externe factoren Wat betekent dit voor straffen? - - - - - Vooral een focus op bijzondere preventie (zorgen dat de persoon geen misdrijven meer pleegt) enige strafdoel Individueel versus sociaal positivisme **Individueel positivisme**: criminaliteit bekeken vanuit verschillen tussen personen die criminaliteit plegen en personen die geen criminaliteit plegen: biologische en psychologische factoren DUS "mensen die criminaliteit plegen zijn biologisch en psychologisch verschillend van mensen die geen criminaliteit plegen" -\> verschil intern gaan zoeken -\> biologische en psychologische factoren - Dat [verschil tussen mensen] veroorzaakt criminaliteit **Sociaal positivisme**: criminaliteit bekeken vanuit studie van de [maatschappij] en hoe de maatschappij en sociale processen gedrag kunnen bepalen bvb waarom meer criminaliteit in bepaalde buurten? - Sociologie staat centraal *Reader: onder andere Hoofdstukken 4, 6, 7, 9, 10, 11 + Chapters 13, 14* - *Focus op de actoren die aan bod komen in de les* - *Vul slides aan met info uit de reader. Actoren die ik niet vermeld in de les (bvb Freud), hoef je niet te kennen.* Vroeg positivisme Te vertalen naar verschillende scholen **1. Italiaans Antropologische School** - - - - - - **3. Biosociale school** - Biologisch, psychologisch en sociale omgeving - Criminaliteit: fysieke, individuele en sociale factoren = synthese antropologische en milieuschool Italiaans Antropologische School **Cesare Lombroso (1835-1909)** - Italiaans criminoloog - Legerarts in Turijn - "vader van de criminologie" - - 1876: "L'Uomo Deliquente"; 1899: "Le crime, causes et remèdes" - Inzichten gebaseerd op "empirische bevindingen" uit schedelmetingen, analyse gezicht, beenderenstructuur,\... - Hij vond anomalieën bij mensen die criminaliteit plegen - Onderontwikkeld, primitieve ontwikkelingsfase - "Geboren crimineel" - Je kan iemand die criminaliteit pleegt, herkennen op basis van zijn uiterlijk Garofalo, Ferri, Aletrino en Winkler bouwden verder op Lombroso William Sheldon (1898-1977) - Amerikaanse psycholoog die criminaliteit linkte aan lichaamstype en temperament - Endomorfe lichaamstype: organen hebben overwicht, ronde vormen, korte ledematen, smalle beenderen en zachte huid - **Mesomorfe lichaamstype**: atletische type, dominantie van spieren en beenderen, brede borstkas, polsen en handen - Ectomorfe lichaamstype: mager, smalle beenderen, afhangende schouders, smal gezicht Classificatie van lichaamstypes meer criminaliteit bij mesomorfe types Francis Galton (1822-1911) - Engels onderzoeker - Gelaatstrekken- en kenmerken bvb personen met een rond gezicht, grote ogen en smalle kinnen = naïeve personen en minder betrokken in gewelddadige criminaliteit Andere [biologische] verklaringen door diverse onderzoekers: - Erfelijkheid - (Bio)chemische invloeden: testosteron, psychoactieve producten - Lombroso's (ea) hun theorie achterhaald en sterk bekritiseerd - Basis voor de eugenetica (19^de^-20^ste^ E) rationale (verbetering genetische samenstelling van een bevolkingsgroep) voor Nazi-politiek - In latere werk (Causes et remèdes) erkende Lombroso naast [individuele] factoren echter ook [psychologische] en sociale factoren (zoals klimaat, graanprijzen, opleiding, moraliteit) 3 elementen die de positivisten bestuderen namelijk biologie, psychologie en sociologie Vader van de criminologie? Lombroso vooral bekend om zijn methode: - de empirische methode en inductief werken op basis van observaties - eerste om Darwin's theorie te gebruiken om bevindingen te verklaren (*evolutietheorie, genetische variatie, voortplanting, natuurlijke selectie*) -\> op basis vanDarwin: "criminelen zijn niet geevolueerd Individueel positivisme na Lombroso Wouter Buikhuisen (1933- ) - 1978 hoogleraar criminologie Leiden - Onderzoek naar de oorzaken van criminaliteit - Richtte zich minder op omgevingsfactoren (soc pos) maar op biologische factoren - Onderzoek bij oa hangjongeren in de jaren 1960 - "provo's" - Mensen hebben een criminele aanleg - Iemand die weinig adrenaline aanmaakt minder schrik/minder stress meer aanleg criminaliteit - Verontwaardiging bij critici Affaire Buikhuisen ("de nieuwe Lombroso") Echte oorzaak van criminaliteit: mengeling van alles Franse Milieuschool 1901: 3^de^ internationale bio-antropologische congres (Amsterdam) - Nederlaag voor de antropologische school - Meer bijval voor de Milieuschool: verklaring voor criminaliteit worden gevonden in de sociale omgeving van personen die criminaliteit plegen: mensen worden niet als "crimineel" geboren maar sociaal milieu waarin mensen opgroeien is bepalend voor gedrag Alexandre Lacassagne (1843-1924) - Franse arts en criminoloog: eerst beïnvloed door Lombroso maar zette zich nadien tegen hem/ideeën "geboren crimineel" af - \"*The social environment is the breeding ground of criminality; the germ is the criminal, an element which has no importance until the day where it **finds the broth which makes it ferment**.\"* - *\"Justice shrivels up, prison corrupts, and **society has the criminals it deserves**."* *"de maatschappij heeft de criminelen die ze verdient*" Gabriel Tarde (1843-1904) - Interesse in criminologie vanuit zijn werk als magistraat - Criminaliteit is het resultaat van **imitatie** van gedrag - - -\> 'criminaliteit is een leerproces van imiteren' - Elementen hiervan zien we terug wanneer we de "leer theorie" bespreken Sociaal positivisme na Lacassagne en Tarde Diverse types van theorieën [waaronder] 1. - - Zoals: Sutherland, Matza & Sykes, Burgess & Akers, Hirschi 2\. Sociaal **structurele** theorieën - Macro-niveau: **algemene sociale condities** (zoals werkloosheidscijfers) bepalen gedrag van mensen = "de maatschappij maakt de mensen", maatschappijstructuur heeft invloed op gedrag - Zoals: Durkheim, Merton, Cohen, Parks & Burgess, Shaw & McKay Edwin Sutherland: differentiële associatietheorie (1947) Sutherland (1883-1950)- "de eerste leer-theorie" [3 vormen van leren] - 1\. **Klassieke conditionering** (Pavlov): aanbieden eten (stimulus) -\> kwijlen hond (reactie). Aanbieden eten (stimulus) + bel (neutrale stimulus) -\> kwijlen hond. Rinkelen bel -\> kwijlen hond - 2\. **Instrumenteel leren**: gedrag wordt versterkt of verzwakt door de gevolgen vanuit de omgeving (**bekrachtigers** die positief of negatief zijn). Gedrag houdt rekening met het gevolg - 3\. **Sociaal leren**: nadruk op cognitieve en sociale processen van leren. Mensen worden beïnvloed door hun omgeving via observatie en **imitatie** en zij leren uit dat gedrag (conditioneren dit). Zij beïnvloeden ook zelf de omgeving (en zijn in staat verwachtingen in te schatten en situaties te **beoordelen**: ziet in zijn omgeving welke vormen van gedrag worden beloond en welke worden gestraft) Differentiële associatie: men associeert zich met het gedrag dat het meest wordt waargenomen (conformerend of deviant (normafwijkend gedrag)) **Principes- algemene verklaring crimineel gedrag** 1\. Crimineel gedrag is aangeleerd (dus niet aangeboren) 2\. Crimineel gedrag wordt geleerd in interactie- en communicatieprocessen met andere personen 3\. Wanneer crimineel gedrag wordt aangeleerd, dan omvat dat leren: - [Technieken] om het crimineel gedrag uit te voeren - [Motieven en rationalisaties] om gedrag te verantwoorden en noodzakelijke [attitudes] om het te plegen 4\. Motieven worden gevormd door definities (opvattingen/houdingen) van regels die positief of negatief zijn **5. Iemand wordt crimineel door een overmaat aan postitieve definities (opvattingen) tov regelovertredingen ivm negatieve definities (opvattingen) tov regelovertredingen criminele versus niet-criminele associaties.** *Het gaat hier om blootstelling aan*. 6\. Associaties met anderen kunnen variëren in frequentie, duur, prioriteit en intensiteit 7\. Het leerproces van crimineel gedrag door associaties met criminele of niet-criminele gedragspatronen omvat alle mechanismen die ook bij andere leerprocessen optreden 8\. Hoewel crimineel gedrag een expressie is van algemene behoeften en waarden, wordt het niet verklaard door deze algemene behoeften en waarden omdat ook niet-crimineel gedrag een uiting is van dezelfde behoeften en waarden David Matza & Gresham Sykes, neutralisatietechnieken, 1970-1957 Richten zich op het derde item van Sutherland: wat zijn dan die motieven, rationalisaties en attitudes? -\> Hoe verantwoord je u crimineel gedrag -\> neutralisatietechnieken - 5 [neutralisatietechnieken]: 1. Ontkennen van de verantwoordelijkheid (*Niet mijn schuld, toeval*) 2. Ontkenning van de schade of het nadeel (*Lenen ipv stelen*) 3. Ontkenning van het slachtoffer (*Schade is geen schade maar vergelding of straf. Wraak ipv boosdoener. Verzekering voelt het niet*) 4. Veroordeling van de veroordelaars (*Anderen aanvallen en slecht spreken zodat aandacht afgeleid wordt van eigen verantwoordelijkheid*) 5. Beroep op hogere plichten (*Eisen van de vriendschap prevaleren boven eisen van de samenleving. Loyaliteit vriendengroep*) Robert Burgess & Ronald Akers: sociale leer-theorie (1966) Burgess and Akers (1939-) = algemene verklaring crimineel gedrag - Bouwen verder op onder andere de differentiële associatietheorie en de ideeën van Pavlov - Tijdens levensloop; aanleren en afleren van gedrag door voortdurende beïnvloeding. Leren = verbinding leggen tussen een prikkel vanuit de omgeving en **een reactie** - Burgess & Akers' sociale leertheorie bestaat uit onder andere: 1) differentiële **associaties** 2) differentiële **bekrachtiging** 3) **imitatie** en conditionering Mensen leren door imitaties en de consequenties van hun gedrag - Kijken zoals Sutherland niet enkel naar ontstaan van criminaliteit maar ook waarom het blijft verder bestaan - Gedrag zal worden herhaald wanneer het vaker wordt beloond, aangemoedigd en wordt aangeduid als goed/juist dan gestraft en aangeduid als slecht/fout - De persoon die straft en welke straf spelen een grote rol Travis Hirschi- bindingstheorie (1969) Valt onder controlebenaderingen: Waarom houden mensen zich aan de regels? (omgekeerde vraag) - Mechanismen die gedrag van binnenuit of buiten reguleren. Crimineel gedrag vindt plaats wanneer die *controle-mechanismen* zijn aangetast - Controle (sociologische betekenis van het woord): verschillende vormen van gedragsregulering - Met andere woorden: mensen houden zich niet automatisch aan de regels. Iedereen is in staat criminaliteit te plegen, maar de meeste mensen doen het niet (omwille van die "controle") Hirschi (1935-2017) : Causes of Delinquency (1969) - Gedrag van mensen wordt gereguleerd omdat zij op allerlei manieren verbonden zijn met hun sociale omgeving. Criminaliteit vindt plaats wanneer de **band** van het individu **met de omgeving** verzwakt of gebroken is waardoor een vrijheid ontstaat om af te wijken van de regels -\> mensen houden zich niet zomaar aan de regels - Controletheorie of bindingstheorie - [4 manieren waarop mensen gebonden] zijn aan de samenleving 1. 2. 3. 4. **Belief** = het geloof in de geldigheid van de maatschappelijke regels. *Hier gaat het over* *respect voor de regels* 4 elementen spelen een rol. Hirschi zegt niets over de verhouding Emile Durkheim- anomietheorie (1893, 1897) Durkheim (1858-1917): kijkt niet naar het individu maar naar de **samenleving** -\> premoderne sameleving: allemaal hetzelfde doen -\> mechanische solidariteit -\> moderne samenleving: allemaal iets anders doen -\> afhankelijk van elkaar - De afwezigheid van maatschappelijke normen en regels = 'anomie' ontstaan van crimineel gedrag. - Durkheim verdiepte zich in de organisatie en ontwikkeling van (nieuwe) samenlevingen = **moderniteit** - Overgang van Franse Revolutie -\> Industriële revolutie: *welke invloed heeft dat op een samenleving?* De la division du travail social (1893) - Van weinig differentiatie, iedereen gelijk en collectief bewustzijn naar stijgende arbeidsdeling en specialisatie (we zijn afhankelijk van elkaar) - Van mechanische **solidariteit** naar organische solidariteit - Bij een te snelle overgang van een traditionele naar een modernere samenleving is het nieuwe stelsel van functies, regels, normen en waarden nog niet 'af' kan, waardoor anomie ontstaat een periode van wetteloosheid en het wegvallen van normatieve remmen op menselijk gedrag Een samenleving zonder criminaliteit is niet mogelijk, er zijn altijd mensen die van de "norm" afwijken Baseerde zich op **zelfdodingscijfers** (1897) om uitspraken te doen over criminaliteitscijfers: - Bij modernisering (premodern naar moderne samenleving): angst voor uit elkaar vallen van sociale cohesie en samenleving - Indicator: aantal zelfmoorden - Durkheim beschouwde zelfdoding als **een sociaal feit**: hangt af van de mate van 1) regulering en 2) sociale cohesie - altruïstische zelfmoorden (door een te sterke sociale cohesie en dus extreme trouw aan de samenleving) versus egoïstische zelfmoorden (door de afbrokkeling van de sociale cohesie- vaker binnen een moderne samenleving) - Religie kan sociale cohesie bevorderen Robert K. Merton- straintheorie (1938,1968) Merton (1905-2003) bouwt verder op Durkheim - Studie van sociale fenomenen: manifeste (onmiddellijk waarneembaar) en latente functies (niet onmiddellijk waarneembaar) zoals bvb sociale cohesie bij een ritueel - Voor Durkheim is anomie normloosheid, voor Merton is anomie: als de meerderheid gelooft dat **doelen** voor iedereen haalbaar zijn, terwijl dit niet het geval is spanning of *strain* tussen de **doelstelling** van de samenleving en de **middelen** om deze te realiseren -\> doelen en middelen niet in verhouding, moeten wel in evenwicht zijn - Oorzaak anomie: materialisme van Amerikanen, focus op rijkdom en bezit, the American dream - Criminaliteit = gevolg van niet op elkaar afgestemd zijn van aspiraties, wensen en behoeftes (doelen) van individuen versus mogelijkheden verwachtingen en ideeën (middelen) om die op een legitieme manier te realiseren. - Vooral mensen in sociale lagen met beperktere toegang tot legitieme middelen sommigen voelen zich "genoodzaakt" tot crimineel gedrag over te gaan Tijdsgeest: - Tot WO I (1914): Belle Epoque, gouden bloeitijd - eind 1920, de Grote Depressie (1929-1939) - VS: landbouwoverschotten, er werd veel geld geleend, VS had ook geld geleend aan andere landen en terugbetaling verliep moeizaam Beurscrash NY 1929: stijgende prijzen, dalende aandeelprijzen paniek verkoop aandelen aandelen zakken in waarde (spaargeld, investeringen verloren). Banken failliet, werkloosheidcijfers nemen toe. Crisis wereldwijd - In Europa: crisis leidde oa tot dictatoriale regimes (bvb Nazi-Duitsland, Mussolini in Italië) - Situatie van sociale ongelijkheid en relatieve deprivatie (ene groep voelt zich benadeeld ten opzichte van de andere groep) Hoe reageren op anomie (discrepantie tussen doel en middel) 1. **Conformiteit**: Met legale middelen de culturele doelen bereiken stabiele samenleving 2. **Innovatie**: Aanvaarding van de culturele doelen, maar niet de institutionele middelen. Inzet illegale middelen - "het doel heiligt de middelen" Leidt tot meeste criminaliteit 3. **Ritualisme**: Culturele doelen en aspiraties beperkt/niet relevant (° eigen doelen) maar men houdt zich aan de institutionele, legale, middelen 4. **Terugtrekking**: Verwerping van de culturele doelen en de institutionele middelen/of niet in staat iets met de middelen te doen) 5. **Rebellie**: afwijzing culturele doelen en institutionele middelen en streven naar een alternatieve samenleving. Verlangen naar culturele doelen wordt veroordeeld Albert K. Cohen- subculturele benadering (1955) Cohen (1918-2014) Reageert op de theorie van Merton en Sutherland - Volgens Cohen verklaart theorie van Merton niet het fenomeen "jeugddelinquentie": Delinquent Boys, 1955 - [Sociale ongelijkheid en frustratie] omwille van economische waarden/materiële doeleinden zijn [niet] de oorzaken van criminaliteit maar wel: sociale ongelijkheid competitiedrang en frustratie over **status** jeugdcriminaliteit Drie types van reactievormen 1. **College boys**: reactie van de schooljongens. Blijven zich richten op de aspiraties van de middenklasse 2. **Corner boys**: reactie van de stabiele straathoekgroep. Keren hun rug naar schoolse disciplineringseisen en prestatie-aspiraties en zoeken steun bij lotgenoten. Redelijk conventionele levensstijl 3. **Delinquent boys**: de delinquente jongens. Jongeren uit arbeidersklasse willen of kunnen niet voldoen aan de eisen van de middenklasse (bvb prestatiedrang of gehoorzaamheid). Ze verzetten zich tegen de toegeschreven status en stellen het eigen (kwaadwillig) statussysteem daartegenover, dat haaks staat tov die van de middenklasse. Deze jongeren zoeken elkaar op en ontwikkelen een bende als collectieve rebellerende oplossing = een delinquente subcultuur waarin de jongens wel status kunnen verwerven. *Sluit aan bij welke reactie van Merton?* Robert E. Park & Ernest W. Burgess- ecologisch onderzoek Sociaal ecologische benadering - Elke grootstad kent buurten die reputatie hebben "onveilig" te zijn - De staat/toestand van die buurt = voedingsbodem voor criminaliteit - Criminaliteit wordt verklaard door omgevingsfactoren DUS: toestand/kwaliteit omgeving spreiding en ruimtelijke concentratie van criminaliteit De Chicago School: (° 1892): onderzoek naar het dagelijks leven in wijken. Aanhangers van de hypothese van zone-indeling: een stad groeit volgens een serie van concentrische cirkels (zones) en dat gebeurt op een natuurlijke manier, dus niet volgens een bepaalde planning. Elke zone kent haar eigen sociale en culturele karakteristieken Park (1864-1944) & Burgess (1886-1966) = voorlopers van de "**Chicago School**" - Tijdsgeest: jaren 1920, Chicago (VS), the Roaring Twenties en de Grote Depressie - Intellectuelen bezochten achterbuurten van grootsteden (zoals Londen, Chicago) - **1892: ° Sociologisch en antropologisch Instituut Universiteit van Chicago** = een wetenschappelijke benadering van stedelijke sociale problemen - Chicago: explosieve stedelijke expansie. Tussen 1840 en 1890: van kleine handelspost met paar 1000 inwoners naar 2^de^ grootste stad van VS met meer dan 1 miljoen inwoners, tot 3 miljoen inwoners in 1920 - In stedelijke context: rauwe kapitalistische verhoudingen, nieuwkomers hadden het moeilijk, voedingsbodem corruptie en andere criminaliteit sterke toename jeugdbendes en georganiseerde criminaliteit (ook periode van de drooglegging 1920-1936 via verbod productie en verkoop van alcohol) Park, 1915; 1936 - Basis stadsetnografie: participerende observatie in steden - Initiatief genomen om bij sociologisch onderzoek naar sociale organisatie van stedelijke samenleving, uit te gaan van de ecologische benadering, maar onduidelijk aandeel Burgess versus Park Burgess, 1925 - Werkte de sociaal-ecologische benadering uit in een groeimodel van de stad en onderscheidde 5 zones 1. Een centraal gelegen zakenzone, the loop 2. Overgangsgebied (transition zone): mengeling handel, fabriek en arbeiderswoningen 3. 3 ringen van (sub)urban woonwijken met steeds toenemende welvaart en status van de bewoners - **Zone I**, het centrale zakencentrum waar vooral fabrieken en bedrijven zijn - **Zone II** ofwel de transition zone. Het wringt in deze zone tussen de arbeiderswoningen en het steeds groeiende zakencentrum (zone I). Hierdoor verdwijnen arbeiderswoningen en dus "verloop" van mensen 4. Volgens Burgess komt in zone II relatief veel afwijkend (crimineel) gedrag voor ten opzichte van de andere zones - **Zone III,** woongebied van de arbeidersklasse/middenklasse - **Zone IV,** woongebied van de hogere middenklasse, vrije beroepen en nieuwe rijken - **Zone V,** net buiten de stad. De voorsteden waar mensen in rustige buitenwijken wonen en naar de stad gaan om te werken Clifford Shaw & Henry McKay: sociale desorganisatietheorie, 1942, 1969 Clifford Shaw (1922-1991): reclasseringsambtenaar - 1929, Delinquency Area: aan de hand van huisadressen van 1000den jongeren in Chicago die spijbelden of in contact kwamen met politie/justitie wegens criminaliteit - = Burgess (1925): buitenwijken minste criminaliteit en buurt rond centrum meeste criminaliteit Shaw & McKay: jeugdcriminaliteit gevolg van processen van stedelijke groei en vooral het **grote verloop** onder inwoners van de instabiele buurten - Door grote in- en uitstroom: weinig identificatie met de buurt, weinig bekommeren om het aanzien van de buurt, weinig interesse in toezicht houden op de opgroeiende jeugd DUS: **sociale desorganisatie** is reden voor \> criminaliteit in zone II (Burgess, 1925): criminaliteit door sociale ontwrichting, armoede en hoge wissel van bewoners, zwakke sociale cohesie en toezicht Oplossing volgens Shaw & McKay: - Gezinnen en buurtinstellingen kunnen conventionele normen en waarden overdragen aan de opgroeiende generatie - In stabiele buurten meer overeenstemming over opvoeding, onderwijs, vrije tijd en morele betekenis van gezin, kerk, lokale instellingen - Burgers verantwoordelijk maken voor hun wijk ° wijkcentra in Chicago, bestuurd door inwoners van die wijk en samen op een positieve manier aan de slag voor hun buurt [5. Kritische criminologie] **[Kritische criminologie]** - Niet 1 specifieke kritiek op de criminologie - Waaier aan **criminologische perspectieven** op criminaliteit en reacties op criminaliteit - Feministische criminologie - Groene criminologie - Culturele criminologie - Convict criminology - Narratieve criminologie - Southern criminology -... **[Labeling theorie]** - '1960 (na vele oorlogen) - °Nieuwe sociale bewegingen - O.a. burger- en vrouwenrechten, homorechten, milieu, vrede - Ter discussie stellen bestaande sociale orde en machtsverhoudingen (autoriteit, macht) - Label -- etikketeringsbenadering - Howard Becker (*Whose side are we on*?, 1967) - Omkering criminologische vraagstelling en verschuiving focus: van dader, naar de informele en formele maatschappelijke reacties op deviantie en crimineel gedrag - Aandacht voor personen en instellingen die op de daad reageren en **macht** hebben te labelen - Aandacht voor negatieve gevolgen stafrechtelijke interventies - Sociale reactiebenaderingen - Analyse impact reacties op criminaliteit voor daders (of slachtoffers) - Stigmatisering, stereotypering - Theoretische achtergrond: symbolisch interactionisme (George Mead, 1863-1931) - Handelingen staan niet op zichzelf - Betekenis in interactie met anderen (identiteit-beeldvorming via uitwisseling symbolen) - Uitgangspunt - Deviant en crimineel gedrag wordt niet louter gezien als schending van de maatschappelijke normen, maar als gedrag dat zo wordt benoemd -\> iemand moet het recht definiëren - *Selffulfilling prophecy:* als ze jaren met je lachen wordt je zelfbeeld daardoor aangepast - De criminologie dient ontstaan en de ontwikkeling van deviante etiketten en van strafrechtelijke definities van gedrag te bestuderen - Criminalisering, strafrechtelijke definities, totstandkoming strafwetten enz. - Belang van politiek - Strafwet opgevat als een sociale constructie - Primaire criminaliseringprocessen zijn sociale definiëringprocessen - Individu, groep of groepen definiëren bepaalde gedragingen als misdadig en beschikken over voldoende macht om door strafbaarstelling hun waarden en morele overtuigingen algemeen geldend te maken en aan minder machtige groepen op te leggen - De symbolisch interactionisten analyseren vooral de interacties tussen de etiketteerders en de geëtiketteerden - Via afwijzende maatschappelijke reactie definiëren individuen zichzelf opnieuw (\~opbouw deviante of criminele identiteit). - Zij gaan na hoe als afwijkend gedefinieerde personen door sociale interactieprocessen een deviante of criminele 'carrière' ontwikkelen - M.a.w.: niet langer enkel studie oorzaken criminaliteit, maar evenzeer (impact van) de reactie daarop - Primaire en secundaire deviantie (Edwin Lemert, *Social Pathology*, 1951) - Primair: plegen regel overtredend gedrag o.b.v. diverse mogelijke oorzaken, 'normaal' gegeven (loopt goed af), geen impact op zelfidentiteit - Secundair: vloeit voort uit problemen die sociale reacties op primaire deviantie oproepen, versterking deviant gedrag ten gevolge de stigmatisering en opbouw deviante persoonlijke identiteit **[Neomarxistische-radicale criminologie]** - Theoretische basis - Karl Marx (1818-1883) - Klassenstrijd tussen bezittende burgerij en bezitloze arbeidersklasse (proletariaat) - Politieke economie: interactie politiek, economie en recht - Machtsverhoudingen in kapitalistisch systeem als verklaring criminaliteit en maatschappelijke reacties op criminaliteit - Bezittende klasse: staat als instrument (politieke bovenbouw) - Criminaliseren bepaalde gedragen en institutionaliseren reacties en aanpak (politie, justitie, gevangenissen) voor bescherming machtsverhoudingen - Bv. *Pilferage -- perks:* diefstal-voordelen - Willem Bonger (1876-1940) - *Criminalité et conditions économiques* (1905) - Kapitalisme als criminogene factor - Radicale criminologie - Omverwerpen bestaande machtsverhoudingen - Dader als slachtoffer van het systeem - ([K]riminologie) -\> tegen de dominante/conservatieve invulling van criminologie **[Kritische criminologie]** - '1970 - Afwijzen van traditionele criminologische benaderingswijzen (classicisme, positivisme) - 'Tegencriminologie' -\> tegenbeweging tegen dominante criminologie stromen - Reflexiviteit en rol van de onderzoeker (invloed op sociale wetenschappen in het algemeen) -\> niet enkel om interne/externe factoren, maar ook om het onderzoek dat je zelf doet - Kritiek op de criminologie als té toegepast en té overheidsgericht - Home Office (UK) - Bouwt verder op labelling en neo-Marxistische theorie - Macrosociologische analyse - Ian Taylor, Paul Walton & Jock Young (*The new criminology: for a social theory of deviance*, 1973) - **Macht** - Politiek, financieel-economisch, cultureel, \... - Criminaliseren en decriminaliseren - Ontwijken strafbaarstelling - Bv. milieucriminaliteit, belastingontwijking multinationals - Onevenredig en onrechtvaardig verdeeld (\~conflict) - Sociale klasse, ras, gender - Onderzoeksthema's - Deconstructie machtsrelaties en -concepten - Hoe worden machtsmisbruiken gerechtvaardigd? - Welke strategieën houden machtsrelaties en --misbruiken in stand? - Expliciete mechanismen (regelgeving, beleid) - Subtiele mechanismen (dominante waarden en normen, taal, discours, kennis,...) - Focus op sociale uitsluiting, ongelijkheid, onrechtvaardigheid, mensenrechten - Sociale schade (zemiologie -\> niet enkel kijken naar zuivere criminologie, ook naar milieuvervuiling -\> wordt niet door criminologen onderzocht naar duidelijk dader-slachtoffer relatie) - *Crimes of the powerful*: bv. overheden (genocide, foltering, oorlogsmisdaden, klassenjustitie,...) en bedrijven (fraude, corruptie,...) (mensen met meer macht) - **[Feministische criminologie]** - Bijna exclusieve mannelijke focus traditionele criminologie - De criminele vrouw als zwak, 'hysterisch', emotioneel, herleid tot biologie en sekse - Bv. Prostitutie - Vrouwenbewegingen late 19^e^ en vroege 20^e^ eeuw - Academische aandacht voor rol van vrouwen (en gender) - °feministische criminologie - Diverse stromingen en onderzoeksdomeinen - Gemeenschappelijke aandacht voor sociale constructie van gender en machtsrelaties (patriarchaal) - Carol Smart (*Women, crime and criminology*, 1976) - Kritiek op dominante mannelijke perspectieven (*malestream*) en vrouwelijke stereotypering - Ondervertegenwoordiging vrouwen in strafrechtelijk systeem - Vrouwelijk slachtofferschap, seksueel geweld, huiselijk geweld, discriminatie - Laatste decennia nuancering en verschuiving naar gender **[Naar een laatmoderne samenleving]** - Naoorlogse periode - Welvaartstaat - Late '1970 -- '1980 - Neoliberalisme en einde welvaartstaat - Globalisering en toename onveiligheidsgevoelens - Gevolgen voor de criminologie - Opkomst rechts realisme en links realisme - Van sociale naar situationele preventie - Impact op (de controle van) criminaliteit - Cybercriminaliteit, milieucriminaliteit, *war on terror* - Camerabewaking, nummerplaatherkenning, gezichtsherkenning -... en het denken over (de controle van) criminaliteit: nieuwe stromingen in de kritische criminologie - Zemiologie, groene criminologie, culturele criminologie, *convict criminology* [6. Rechts en links realisme] **[Opkomst realistische perspectieven]** - Reacties op - (Sociaal) positivisme - Rehabilitatie -- sociale preventie - Kritieken op rechts realisme - 'Uitvlucht' voor of verschoning van deviant gedrag -\> uitvluchten worden afgekeurd -\> nog steeds individuele verantwoordelijkheid - '*Nothing works*' -\> rehabilitatie wordt aangeraden, maar werkt niet - Kritische criminologie - *Powerful* vs *powerless -* maatschappelijke ongelijkheid - stem geven aan gemarginaliseerde groepen - bekomen verandering - Kritieken op links realisme - Weinig effectieve beleidsimpact (te idealistisch/theoretisch) - Blind voor positieve gevolgen beleidsmaatregelen en dagelijkse realiteit - Romantisering daders als slachtoffers (criminaliteit als politieke actie) - Kritische criminologen beginnen te vaak vanuit eigen veronderstelling - Nood aan realiteitszin inzake criminaliteit(sproblemen), hun maatschappelijke impact en de aanpak ervan **[Politieke context]** -\> belangrijk binnen die stromingen om die perpectieven te kunnen verklaren - Naoorlogse periode: - *Welfare state (welvaart terugbrengen)* - Overheidsinvesteringen - welvaart en welzijn burgers - Jaren 1970: - Oliecrisis (olie achter houden) en OPEC (1973) n.a.v. Westerse steun Israël - Recessie, werkloosheid en afbouw overheidsinvesteringen - Politisering veiligheid: stijgende criminaliteitscijfers en (stedelijke) onveiligheidsgevoelens - *Critical elections*: ideologische (beleids)verschuivingen - VK: Margareth Tatcher - US: Ronald Reagan **[Politieke context (VK)]** - Margareth Tatcher - Eerste vrouwelijke premier (1979-1990) - Conservatieve partij -\> rechtseconomisch beleid -\> liberalisme - Friedrich Hayek: *Constitution of Liberty* - Klassiek liberalisme (neoliberalisme) - Terugdringen overheidsbemoeienis en deregulering - °Tatcherisme (= haar politieke economisch beleid) - Van sociaal-democratisch naar economisch liberalisme - Home Office - Criminologisch instituut - Cornish & Clarke - Impact op veiligheidsbeleid en --prioriteiten - Continentaal-Europa **[Politieke context (VS)]** - Ronald Reagan - President (1981-1989) - Republikeinse partij - Klassieke liberale denkers: °*Reagonomics (gelijkaardige ontwikkeling als tacherisme)* - Terugdringen overheidsuitgaven, overheidspersoneel, deregulering, vrijemarktwerking, belastingverlaging - Law and order filosofie (ook bij tacher maar meer bij reagan) - Comprehensive Crime Control Act (1984) -\> veel strenge wetten en straffen naar criminaliteit en criminelen - O.a. doodstraf, Bail Reform Act (preventieve opsluiting), expansionisme en *mass incarceration*, privatisering gevangenissen,... **[Rechts realisme]** - Contradictorisch: zwakke overheid (economisch-vrije markt) vs. strenge overheid (strafrechtelijk beleid) - Rationele actor (\~klassieke ideeën) -\> verantwoordelijkheid ligt bij de dader - Van noden, deprivaties en behandeling, naar individuele verantwoordelijkheid, afschrikking en bestraffing - Relatie gedrag en intelligentie - Lagere moraliteit daders - Focus op: - Alledaagse 'straatcriminaliteit'(vs. witteboordencriminaliteit) - Anti-intellectualisme (vs. sociaal positivisme) - Strenge bestraffing (vs. sociale preventie en behandeling) **[Biosociaal perspectief]** - J. Wilson (*Thinking about crime*, 1975) - Individu als bron criminaliteit - Belang van feiten - Straatcriminaliteit - Criminaliteit als morele kwestie - Sommigen van nature crimineel - J. Wilson & R. Hernnstein (*Crime and human nature*, 1985) - Genetische en biologische factoren - Criminaliteit en jonge, grootstedelijke mannen - '*Othering*' en onderklasse ; biologisch en genetisch meer in staat voor criminaliteit te plegen' -\> beleid dat discriminerend kan zijn - *Broken windows* benadering (het idee dat als er ergens vandalisme plaatsvind en dat niet snel wordt aangepakt, er meer vandalisme zal volgen) - CPTED (Crime Prevention Through Environmental Design) en Defensible space (Oscar Newman) - *Zero tolerance policing* **[Rationele keuze]** - D. Cornish en R. Clarke (*The reasoning criminal,* 1986) - G. Becker - Menselijk gedrag is economisch bepaald - Nutsmaximalisatie (utilitarisme, Jeremy Bentham) - Kosten vs. baten - Kosten: tijd, transactiekosten, pakkans en strafmaat - Baten: buit - C = B is groter dan K (criminaliteit want baten is groter als kosten) **[Routine-activiteiten]** - M. Felson (*Crime and everyday life,* 2002) - Criminaliteit als een combinatie van: - Een gemotiveerde dader - Een potentieel slachtoffer - Een gebrek aan een beschermer **[Nieuwe bestuurlijke criminologie]** - Home office - Link wetenschap en beleid - Rationeel crimineel mensbeeld - Waarom is criminaliteit toegenomen? - Meer gelegenheid om criminaliteit te plegen (routine-activiteiten theorie) - Verminderde controle: - Informele controle - Formele controle **[De conservatieve criminologie]** - John Wright & Matt DeLisi - Conservative criminology. A call to restore balance to the social sciences (2016) - Een reactie tegen de 'Tribal Moral Community' in de criminologie - Kenmerken: - Elke gemeenschap heeft recht op veiligheid - Criminaliteit heeft een morele dimensie - Criminaliteit is gedrag zoals elk ander gedrag - 'Limited government' als 'tough' en vooral lokaal antwoord op criminaliteit - Een onschuldig individu en een schuldige samenleving bestaat niet - Er bestaat geen conservatieve theorie - De aanpak van criminaliteit moet 'evidence-based' zijn - Criminaliteit is verbonden met de persoonlijkheid **[Kritieken op rechts realisme]** - - - - Verwaarlozen sociale context en structuur **[Links realisme]** - Reactie op radicale-kritische criminologie en rechts realisme - Erkenning problematiek groeiende criminaliteitscijfers (\~rechts realisme) -... maar verschillende visie op oorzaken en aanpak (=inzichten uit sociaal positivisme) - Bredere sociale context en structuur, met aandacht voor klasse, gender, raciale ongelijkheid,... - Relatieve deprivatie: belang perceptie en ervaring (toename criminaliteit en welvaartstaat) - Sociale beleidskeuzes - VK: New Labour (1997-2001) - De derde weg - "tough on crime, tough on the causes of crime" **[Relatieve deprivatie]** "... can, in certain conditions,... be seen... as being a major cause of crime. That is, when people experience levels of unfairness in their allocation of resources and utilise individualistic means to attempt to right this condition. It is a reaction to the experience of injustice" (Young, 2007, 488) **[Links realisme]** - Jock Young & Roger Matthews - Rethinking criminology: the realist debate (1992) - Jaren '70-'80, Verenigd Koninkrijk - Rechts-conservatief beleid - Oppositie linkerzijde - Red brick universities - Ontwikkeling radicale criminologie - Theoretische basis Marxisme - Kritische criminologie - Links realisme als... - reactie op radicale criminologie en rechts realisme - Criminologisch vierkant - Klassiek Marxistisch denken - Conflict bezittende en niet-bezittende klasse - Links realisme: criminaliteit als interklassefenomeen - Er bestaat in elke maatschappelijke/politieke klasse een 'lived reality' - Criminaliteit niet zomaar bewust-politieke, maar reële daad - Vaststellingen - Toename (ernstige) criminaliteit, ondanks welvaartstaat - Problemen inzake openbare ordehandhaving - Reëel slachtofferschap (survey) - Bestaande onveiligheidsgevoelens Conclusie: '*Crime is a unifier*' - '*Rethinking criminology*' - Heruitvinden radicale criminologie - Verlaten ideologische vooroordelen en abstracte blindheid - Aandacht voor: - Sociale criminaliteitspreventie - Slachtofferzorg - Én bestraffing en afschrikking - Criminologisch vierkant - Holistische benadering met beleidsimpact (\>fundamenteel onderzoek) - Interactie en relatie tussen dader, slachtoffer, overheidsinstanties, maatschappelijke instanties - Informele en formele controle **[Criminologisch vierkant]**  [7. Victimologie] **[Victimologie]** - Subdiscipline criminologie - °Midden 20^e^ eeuw (vroeger bestond dat nog niet) - Wetenschappelijke studie van slachtofferschap - Etiologie: oorzaak waarom iemand slachtoffer wordt bekijken - Gevolgen: gaat verschil tussen vroeger en nu (bv victimblaming) - Maatschappelijke reacties (overheid, media, burgers,...) **[Historische context]** - Middeleeuwen: actieve rol slachtoffer - Conflict tussen dader en slachtoffer (zelf onderhandelen) - Herstel gerechtigheid en schade via vergelding (dader moest schadevergoeding betalen + iets meer) - Lex talionis: "oog om oog, tand om tand" - Vanaf 18^e^ -- 19^e^ eeuw tot op heden: actieve rol overheid - Conflict tussen dader en overheid (het OM en procureur treden op voor jou) - Wetgeving ten voordele van de staat -\> de staat haalt er ook iets uit (bv boete) - Klassiek denken - Slachtoffer is passief -\> slachtoffer heeft weinig te zegger - Slachtoffer bepaalt de incriminatie (welke type misdrijf) en/of de strafmaat (hoe hard de straf is) - Klachtmisdrijf: klacht indienen tegen dader - Vanaf '1970: groeiende aandacht voor slachtoffers - Vrouwen- en burgerrechtenbewegingen - Focus op machtsrelaties bij seksuele misdrijven en huiselijk geweld - Rechten van het kind - Fysieke en emotionele gevolgen - '*Civil rights movement*' en '*victims' rights movement*' - Verborgen criminaliteit ('*dark number*') - Officiële vs. reële cijfers - Routine-activiteiten (Cohen & Felson, 1979) **[Vroege victimologie]** - Positivistische victimologie: - Causaal verband gedragspatronen en slachtofferschap (direct verband tussen gedrag & slachtoffer zijn) - Typologieën - Wetenschappelijke benaderingen en empirisch onderzoek (onderzoekt naar slachtoffer schap en daders - Hans von Hentig - *The criminal and his victim* (1948) - *Victim proneness*: sommige individuen bezitten 'kwetsbare' eigenschappen (meer kans hebt om slachtoffer te worden) - Dertien slachtoffertypologieën (\~dadertypologie) - Jong, oud, vrouw, migratieachtergrond, depressie, eenzaamheid,... - Benjamin Mendelsohn - 'Victimologie' (Revue Internationale de Criminologie et de Police Technique, 10, 95- 109, 1956) → eerste verwijzing naar criminologie - Interviews slachtoffers en getuigen (Empirisch onderzoek) - Relatie en mate van verantwoordelijkheid dader én slachtoffer - Zes classificaties - Niet schuldig, gedeeltelijk, even (schuldig als dader bv begonnen met vechten maar verloren), meer (bv slachtoffer haalt geweer boven), volledig en imaginair - Marvin Wolfgang (1958) - 'Victim precipitation' of 'victim facilitation': - Relatie dader-slachtoffer bepalend - Studie 588 moordzaken in Philadelphia (1948-1952) - 26% van de gevallen geïnitieerd door slachtoffer - Kennissen, dader en slachtoffer in hoofdzaak mannelijk, escalatie conflict, onder invloed van alcohol - Menachem Amir - Student Wolfgang - Studie verkrachtingen in Philadelphia (1958-1960) (die geregistreerd zijn) - Mate van schuldgraad in totstandkoming misdrijf bij slachtoffer - In 19% van de gevallen toegeschreven aan gedrag slachtoffer (kledij, taal, dronkenschap, reputatie) -\> gedrag heeft invloed op kans - Belang normatieve interpretatie door dader over slachtoffer - Controversiële studie: '*victim blaming*' **[Victimologie]** - Séverin-Carlos Versele (1975) - 'Born-victims' (personen met gedragingen die voor meer kans zorgen) - Guido Cuyvers (1988) - Primaire victimisatie: directe gevolg door de misdrijf (bv naar politie) - Secundaire victimisatie: hoe ze u behandelen als slachtoffer -- indirecte gevolgen (2de keer slachtoffer door reactie) - Herman Bianchi (1975) - Slachtoffer wordt rechten ontnomen: asiel- en vrijplaats waar rechtvaardigheid en verzoening heersen - Lode Walgrave (2000) - Dader en slachtoffer zoeken een oplossing voor de aangerichte schade - '*Restorative justice*' en '*reintegrative shaming*' - Bemiddeling **[Abolitionisme]** - Historische terminologie - Toegepast op de criminologie en de strafrechtsbedeling - Afschaffen dadergerichte bestraffing, met alternatieve afhandeling - Verlaten centrale rol overheid - Herman Bianchi (1924 -- 2015) - Belangrijkste werken - *Position and subject-matter criminology: inquiry concerning theoretical criminology* (1956) - Wat bestudeert de criminologie? Via welke theoretische onderbouw? - *Wij en de misdaad* (1959) (boek) - Vulgariserend werk - *Ethiek van het straffen* (1965) (boek) - Godsdienstige en ethische reflectie - *Basismodellen in de Kriminologie* (1980) (overzicht) - Handboek - Twaalf modellen (\~paradigma\'s) (moesten er zijn om ernaar te kunnen verwijzen) - *Gerechtigheid als vrijplaats* (1985) - Afwezigheid dwang en overheid (neutraal) - Assensus-model - Criminaliteit = conflict - Historische basis conflictregulering dader-slachtoffer - Na 1800 overheidsinmenging - Volgens Bianchi: nood aan terugkeer naar basismodel onderling overleg - Abolitionisme en herleiden criminaliteit tot basis - Dader en slachtoffer onderhandelen met elkaar over het herstel - Actieve rol slachtoffer - Vrijplaats - Bemiddelaar - *Restorative justice*: herstelrecht: dader en slachtoffer met elkaar in contact, zachtere vorm van strafrecht **[Victimologie: meer aandacht voor...]** - Feminisme, kinder- en mensenrechten - Slachtofferhulp - Direct en indirect nabestaanden (slachtoffer) slachtofferschap - Rol in de strafrechtsbedeling - 'Hate crimes' - 'Stalking' - Pesterijen op het werk - Psychologisch - Geweld - Preventie [8. Hedendaagse benaderingen] **[Maatschappelijke context]** - Naoorlogse periode: sociaal-democratisch systeem naar neoliberalisme - Afbrokkeling welvaartstaat vanaf '1970 - Van stabiele, inclusieve naar exclusieve, geïndividualiseerde samenleving - Toename criminaliteit en onveiligheidsgevoelens - Gevolgen voor denken over (oorzaken van en reacties op) criminaliteit - Links en rechts realisme: reacties op o.a. kritische criminologie en '*nothing works*' - Theorie-beleid -\> link wordt kleiner - Overgang moderne naar laatmoderne, vloeibare samenleving (begin jaren 90) - Globalisering, digitalisering, risicomaatschappij, toename onzekerheid, angst en onveiligheid - Einde Koude Oorlog, maar nieuwe conflicten, *war on drugs*, *war on terror*, cybercriminaliteit, nieuwe technologieën (*dataveillance* -- EU) - Vandaag: o.a. financiële crisis, klimaatverandering, COVID-19, internationale betrekkingen en oorlogen (Oekraïne, Midden-Oosten,...), AI(?) - In functie van laatmoderne maatschappelijke ontwikkelingen: 'nieuwe' benaderingen vanaf einde twintigste eeuw - Afgeleiden van kritische criminologie - Beperkingen kritische criminologie in vraag gesteld (cf. links realisme) - Kritische perspectieven ingang in traditionele criminologie - Nieuwe fenomenen nieuwe onderzoeksdomeinen - Kritisch element aanwezig, maar niet zomaar kritische criminologie - Bv. culturele criminologie - Betekenis criminaliteit en criminaliteitscontrole als sociale en culturele constructie - Analyse subculturen en emoties - Betrekt concepten van macht en sociale onrechtvaardigheid **[Zemiologie]** - *Zemia*: schade - Kritiek op traditionele criminologie - Terugkeer naar kritisch perspectief, met verlaten strafrechtelijke definitie 'criminaliteit' - *Criminology beyond crime* - Studie schadelijk en immoreel gedrag en praktijken - Denk aan vervuiling, armoede, ziekte en gezondheid, precaire arbeidsomstandigheden, gerechtelijke dwalingen en oorlogsgeweld - Fysieke, sociale, emotionele,... impact - Niet opgenomen in strafwet - Niet per se illegaal - Actoren: overheden en multinationals - Ramp Bhopal (1984) - Union Carbide (CEO Warren Anderson) - België (1975) - Veiligheid (*safety*) vs. Bezuinigingen - Nasleep: de onderzoeker naar de schuldigen - *(\~Powerful* -- *powerless)* - *Hillyard & Tombs (2004, 10-18)* - Criminaliteit ≠ objectief denken, sociale constructie - *'Crime' has no ontological reality* - *Criminology perpetuates the myth of 'crime'* - *'Crime' consists of many petty events* - *'Crime' excludes many serious harms* - *Constructing crimes through the criminal law is myopic* - *Criminalisation and punishment inflict pain* - *'Crime' control is ineffective* - *'Crime' gives legitimacy to the expansion of control* - **[Groene criminologie]** - Criminologische studie negatieve en schadelijke interacties mens-natuur - Vnl. in kader van milieumisdrijven, klimaatslachtofferschap en klimaatschade (ontbossing, visvangst, industriële veeteelt) - Niet altijd illegaal, maar wel schadelijk - Groeiende criminologische interesse sinds eeuwwisseling - Synoniemen: - Conservation criminology - Eco-global criminology - Environmental criminology - Crimes against nature, eco-crime - Enge en brede invulling begrip (\~Zemiologie) - Van antropocentrisch naar bio- of ecocentrisch - Actuele voorbeelden - *Biopiracy: The Colonization of the Seed* (Vandana Shiva) (biopiraterij) - Industriële landbouw en patentering zaden en planten - Commercialisering van natuurlijke producten ( - Sociale, economische en ecologische kost voor lokale en/of inheemse bevolking - **[Groene criminologie -- onderzoek naar...]** - Oorzaken, aanpak, vervolging en bestraffing - Ontwijken vervolging ('*crimes of the powerful*') - Definiëren wat criminaliteit is, maar evenzeer ontwijken van - Complexiteit dossiers: wie draagt verantwoordelijkheid - Bureaucratische structuur multinationals - *Greenwashing* - *Restorative justice* - Nieuw-Zeeland: Herstel schade -- beplanting bomen - Reikwijdte wet- en regelgeving -\> niet breed genoeg - Bescherming mensen -\> nu bijna alleen focus of mensen - Bescherming ecologie (fauna en flora, dieren, natuur)? -\> Meer focus nodig op natuur - Informele mechanismes - Publieke opinie - Studenten- en burgerprotesten en acties (Extinction Rebellion) - Rol overheden - Regulering -- deregulering - Relatie politiek en economie (lobbyen) **[Culturele criminologie]** - Begrip 'cultuur' - Traditie, normen, waarden, ideeën, geloof, stijl, beelden, rituelen,... - *Webs of meaning* waarin wij leven en betekenis vorm krijgt (symbolen-handelingen) - Dynamisch en gecontesteerd - Criminaliteit(scontrole) als een cultureel product - Culturele criminologie - Studie (sub)culturen: gebruik symbolen, stijlen en manieren van gedrag, wijze van uitdrukken, , - Elementen uit kritische criminologie, symbolisch interactionisme, postmodernisme - Focus op taal en discours, (sub)culturen, emoties en gevoelens (opwinding, plezier, verleiding), rituelen, *carnival of crime*,... - Media-analyses, etnografisch onderzoek, discours-analyses - Driehoeksstructuur: macht & structuur, fenomeen en emotie, betekenis & symboliek & culturele vorm - Keith Hayward (University of Copenhagen) - Tijdschrift over Cultuur & Criminaliteit Interesse in het "wetenschappelijk debat op het terrein van criminaliteit, cultuur en media. Het tijdschrift positioneert zich op het snijvlak van sociaalwetenschappelijke disciplines, recht, filosofie, muziek, kunst en economie en bespreekt mondiale contexten, alsook de lokale, historische en culturele inbedding van deviant gedrag, criminaliteit en de maatschappelijke reactie daarop." - Kritieken: - heropfrissing ideeën kritische criminologie, te breed, coherentie, methodologisch individualisme, romantisering criminaliteit en daders **[Emoties en *the carnival of crime*]** - Steven Lyng: 'edgework' -- 'high risk adrenaline rush' geeft lust in sensatie en emotie - Jack Katz: *Seductions of crime. Moral and sensual attractions in doing evil* (1988) - Directe (*foreground*) en achterliggende (*background*) factoren - Emoties (haat, woede, verveling, frustratie, opwinding, plezier, sensatie) vs. sociale klasse, uitsluiting, armoede,... - Mike Presdee: *Cultural Criminology and the Carnival of Crime* (2000) - Criminaliteit als plezierig, fascinerend, carnavalesk - Bv. deelname rellen - De beleving van criminaliteit doet 'unieke' emoties ontstaan die terug beleefd willen worden - Morele transcendentie -\> Excuses maken voor jezelf, kan leiden tot opnieuw doen - Geweldsdelicten: woede, lust, dominantie - Vermogensdelicten: opwinding, heimelijke, risico - Verhouding t.o.v. rationele keuzetheorie **[Seductions of crime (Katz, 1988)]** - *Sneaky thrills* - Stiekem, sensatie, risico (vandalisme en winkeldiefstal) - "*It is not the taste for pizza that leads to the crime; the crime makes the pizza tasty*" (Katz, 1988, 52) - *Ways of the badass* - Dominant, bereid geweld te gebruiken - Gedrag, lichaamstaal, kledij, taalgebruik, tatoeages, piercings,... - *Street elites* - Bendes en bendegeweld, behoren tot, bescherming en geweld, 'elitestatus' - Emoties worden o.a. gelinkt aan moord, overvallen en seksueel geweld **[Culture of control (Garland, 2001)]** -\> Geen Culturele criminologie - Criminaliteitscontrole als 'culturele onderneming' - David Garland (New York University) - Historische en sociologische studies naar gevangenissen - Studiedomeinen: - De welvaartstaat - De Amerikaanse doodstraf - Straf en controle -- de werken van Michel Foucault - Geschiedenis en sociologie van de criminologische theorievorming - Bekendste werken - *Punishment and Welfare: A History of Penal Strategies* (1985), Surrey: Gower. - *Punishment and Modern Society: A Study in Social Theory* (1990), Oxford: Oxford University Press. - *Criminology and Social Theory* (2000), Oxford: Oxford University Press (Co-edited with R. Sparks). - *The Culture of Control: Crime and Social Order in Contemporary Society* (2001), Chicago: University of Chicago Press. - *Mass Imprisonment: Social Causes and Consequences* (2001), London: Sage Publications. - *Peculiar Institution: America\'s Death Penalty in an Age of Abolition* (2010), Harvard: Harvard University Press. - *The Welfare State: A Very Short Introduction* (2016), Oxford: Oxford University Press. - Toonaangevend werk - Studie naar strafrechtelijk beleid VS en VK sinds 1970 - Onderzoekt waarom de samenleving en daarmee samenhangend de reactie tegenover criminaliteit drastisch is veranderd - Verschuivingen ingebed in brede sociale, economische en culturele transformaties - Afbrokkeling welvaartstaat - Neoliberale verschuiving - Stijgend belang strafrechtsysteem - Toename bestraffingsmaatregelen - Breuk met rehabilitatie-idealen - Langere gevangenisstraffen, verplichte minimumstraffen, *zero tolerance policing* - Individuele verantwoordelijkheid - Uitsluiting en stigmatisering - Laatmoderniteit en °cultuur van controle - Globalisering en verdwijnen traditionele sociale structuren - Niet louter de effectieve rechtshandhaving is belangrijk, maar de invloed van culturele waarden, normen en praktijken - Criminaliteitscontrole: aanpak criminaliteit én bezorgdheden en angsten rond risico, onveiligheid en onzekerheid - Verandering in attitudes inzake criminaliteit **[Convict criminology]** - Representatie gedetineerden via externe, indirecte bronnen (media, film) - Impact op onze denkbeelden en meningen - Gedetineerden als 'gevaarlijk', verantwoordelijk, dient te worden bestraft - Rol onderzoeker (\~kritische criminologie) - "*Nothing about us, without us*" ("niets over ons, zonder dat je ons betrekt") - Gedetineerden actief betrekken - Ervaringen, meningen, opinies en kennis meenemen - Vb. Participatief actieonderzoek - Vb. Podcast "Ik was gangster" (Philippe Lacroix) - Narratieve criminologie - https://www.standaard.be/plus/tag/podcast-lacroix-ik-was-gangster [9. Deel 1 kunstcriminaliteit] Vb Het Lam Gods -\> Napoleon steelt ze → Op Verdrag van Versailler afgesproken om terug te geven -\> In 1930 rechtvaardige rechters gestolen Wat is "kunstcriminaliteit'? [Definitie?] **Geen standaarddefinitie** - Conklin (1994): - **Works of art:** cf. definitie van de International Foundation of Art Research (IFAR): 1. *"Fine arts, including paintings, photographs, prints, drawings and sculptures* 2. *decorative arts,* 3. *antiquities,* 4. *ethnographic objects,* 5. *oriental and Islamic Art,* 6. *miscellaneous items, including armour, books, coins and medals*." **Kunst -- erfgoed** -\> (kunst): [Correcter]: **cultureel erfgoed** -- **cultuurgoederen** **Verschillende vormen** (niet-exhaustief): - Diefstal - Plundering - Illegale handel in cultuurgoederen - Vernieling van cultureel erfgoed tijdens conflict of maatschappelijke onrust - Iconoclasme - Vervalsing en fraude - Witteboordencriminaliteit in de kunstmarkt - Witwassen van crimineel geld d.m.v. kunst - Witwassen van cultuurgoederen Diefstal Bv : De schreeuw -- Edvard Munch -\> 2x gestolen Isabella Stewart Gardner Museum (1990) -- Boston (onopgelost) -\> Nacht na St Patricks day -\> Slaan bewakers in boeien en werken 81 minuten lang → t.w.v. 500 miljoen € -\> kans op meer en kostbare werken -\> waarom deze werken en wie zijn de dieven? [Profiel van de kunstdief] **Motivatie?** - Persoonlijk bezit, liefde voor de kunst - Bijvoorbeeld: Stéphane Breitweiser - Op bestelling van een verzamelaar - Bijvoorbeeld: Dr. No - Doorverkopen (legaal of illegaal circuit) - Betaalmiddel of onderpand criminele transactie - *Artnapping* - Bijvoorbeeld: Olympia (René Magritte), Nationalmuseum Stockholm - Onderhandelen met justitie voor strafvermindering - Bijvoorbeeld: Myles Connor Jr, De Lentetuin (van Gogh)? - Politiek motief - Bijvoorbeeld: Mona Lisa - Toevallige opportuniteit - Signaal uitzenden - Bijvoorbeeld: Whitworth Gallery in Manchester - Professionele vs amateuristische dief - Inside jobs, insider theft - Onderzoek VS (FBI, 1998): 83% bij museumdiefstallen - Rol georganiseerde misdaad - Andere criminaliteit - Bv: Cornelius M. - Rondtrekkende dadergroepen - Kerken -\> 83%\* van opgeloste diefstallen (maar 10% is opgelost) Vervalsing en fraude [Case: Knoedler art gallery (1994-2011)] - Fraude met valse schilderijen (o.a. Rothko, Pollock, de Kooning) - Glafira Rosales (+ vervalser) -- Ann Freedman - *Due diligence*! (= verplichte voorzichtigheid) - Provenance = herkomst - Connaisseur/connoisseur = kenner - Wetenschappelijk onderzoek: röntgen, chemische analyse verf - - - [Vervalsing] - "Iets dat pretendeert te zijn wat het niet is." - Correcter: niet-authentiek cultuurgoed, want: vervalsing, namaak, replica, kopie, pastiche, reproductie, imitatie... - What's in a name? - Fraude, oplichting, bedrog - Motieven: financieel, wraak, bekendheid... - Bijvoorbeeld: Eric Hebborn, John Myatt - Nieuwe, opkomende technieken en technologieën - Infrarood, artificiële intelligentie, blockchain [9. Deel 2 kunstcriminaliteit] Intermezzo: Culturele criminologie [Culturele criminologie] - Criminaliteit (en de controle ervan) als cultureel product - Kritisch - Postmodernisme en kapitalisme - Carnival of crime (Mike Presdee, 2000) - Context en betekenis - Emoties - Seductions of crime (Jack Katz, 1988) - Edgework (Stephen Lyng, 1990) - vs. "mainstream" criminologie - "Zombie theories" (Keith Hayward): update - Homo economicus - Methodologie Driehoekstructuur (van de culturele criminologie) Plundering -\> plundering = in oorlogstijd of tijdens maatschappelijke onrust -\> diefstal = onrechtmatig wegnemen in tijd van vrede - Oorlog of militaire bezetting, maatschappelijke onrust - Bijvoorbeeld: De paarden van San Marco, WO II, MENA - Koloniale context - Bijvoorbeeld: Congo-Vrijstaat, Benin bronzes - Vredestijd - Bijvoorbeeld: Italië (tombaroli -- bv. Cerveteri), Griekenland, Cambodja Restitutie Plundering bv: - **De Paarden van San Marco** - Geplunderd uit Constantinopel naar Basiliek Venetië - Napoleon wou Louvre het beste museum maken - Paarden komen naar Parijs, Duke van Wellington verslaat Napoleon en stuurt paarden weer maar Venetië - → in oorlogstijd wordt kunst culturele macht (oorlogsbuiten) - - Keuring en Hitler hadden battle voor meest kostbare verzameling, van culturele goederen (film: Monummets Men) - Slaan ze op in o. a. zout mijnen (stabiele temp.) - - Rechtstreeks (bv met pistool) of onrechtstreeks (bv geld wordt afgepakt, moest wel verkopen) - - - Nog veel niet ontdekt, nog veel waarde te vinden - context van opgravingen zeer belangrijk voor historici en archeologen (stilstaande foto) = zeer veel kennis uit - Plunderaars houden alleen rekening met financiële - - **Euphronios (Sarpedon) krater** - Restitutie (terugvragen/brengen) - op veel werken hebben we eigenlijk geen recht - Vroeger geen probleem, nu willen ze het terug Illegale handel [Definitie illegale handel cultuurgoederen] **Geen standaarddefinitie** Bijvoorbeeld: - "Illegale invoer, uitvoer en eigendomsoverdracht van cultuurgoederen, d.w.z. voorwerpen die van belang zijn voor de archeologie, de prehistorie, de geschiedenis, de literatuur, de kunst of de wetenschap\", en varieert van \"diefstal uit instellingen voor cultureel erfgoed of particuliere collecties, via plundering van archeologische vindplaatsen tot de verplaatsing van kunstvoorwerpen als gevolg van oorlog" (Europese Commissie) - "Handelspraktijken of -transacties die verband houden met de productie, de verwerving, de verkoop, de aankoop, de verzending, het vervoer, de overdracht, de ontvangst, het bezit of de distributie van een illegaal product zoals gedefinieerd door het internationaal recht, of een legaal product voor niet-legale doeleinden zoals gedefinieerd door het internationaal recht" cultuurgoed: elk voorwerp dat van belang is voor archeologie, prehistorie, geschiedenis, letterkunde, kunst of wetenschap en dat behoort tot de in bijlage 1 bij Verordening (EG) nr. 116/2009 van de Raad van Europa genoemde categorieën en dat tevens voldoet aan de voor elk soort goed gespecificeerde minimale ouderdomsdrempel (Europese Commissie) - "Het verkeer, de overbrenging, de invoer, de uitvoer, het houden of de verhandeling van cultuurgoederen (= kunstvoorwerpen, elementen van het cultureel erfgoed of elk voorwerp van historisch, artistiek of archeologisch belang) in strijd met de voorschriften betreffende de eigendom of het verkeer van deze goederen of betreffende de status ervan" (CECOJI-CNRS) [Bv Subhash Kapoor] -\> Indische handelaar in NY (legale galerij) -\> Illegale handelen + fraude → red notice [Illegale handel] - Cultuurgoederen; meestal antiquiteiten - Globalisering, internet - Diversifiëring bij criminele bendes - Conflicten in bronlanden - Transnationale (= over een paar landgrenzen heen (bv een buurland)) georganiseerde criminaliteit met fluïde netwerkstructuur - Grijze markt = voorwerpen met mogelijks criminologische achtergrond - Gebrek aan data [Aanpak] - - - - - Wetgeving Iconoclasme *Grieks: Εικων = **afbeelding**, κλαειν = breken, **vernielen*** *=* Vernietiging van de betekenis/macht achter het cultuurgoed -- motivatie → als je indruk wil maken/geven aan een bevolking, kan je cultuur daarvoor gebruiken Verschillende vormen - vaak gecombineerd: - Religieus iconoclasme: - Bijvoorbeeld: Beeldenstorm, IS, Taliban - Politiek iconoclasme: - Bijvoorbeeld: NSDAP - Revolutionair iconoclasme: - Bijvoorbeeld: Slavernij, kolonialisme Bv: **Bamiyan Boeddha's** **Palmyra, Nineveh, Nimrud** [Activisme] Vandalisme? Iconoclasme? Anders? Bij wijze van conclusie [Onbekend, onderbelicht en ondergefinancierd] → het is ongekend, geen data -\> geen prioriteit - Geen prioriteit -- geen financiering - Art Research Team (DJSOC, Federale Gerechtelijke Politie) - Gebrek aan betrouwbare data - Groot *dark number* - *Victimless crime?* [10. Milieucriminaliteit] Voor altijd vervuild Schadelijk gedrag vs. Criminaliteit? Deel1: Milieuschade vs. Milieucriminaliteit: Ambiguiteit van milieucriminaliteit Vb: - Probo Koala (Ivoorkust 2006) - Handel in (producten) gemaakt van bedreigen dieren - Plastic vervuiling - Luchtvervuiling - Ontbossing - Milieuactivisme - Een groot gezin -\> allemaal voorbeelden van milieuschade... wanneer/waarom is iets (geen) milieucriminaliteit? -\> Er wordt een grens getrokken wel en niet mag → soms wordt het wel gezien als criminaliteit gezien, soms Niet **Ambiguïteit van milieucriminaliteit** "eviromental crime is contentious & ambiguous" (White 2011) - Rol van 'machtigen' (bderijven en politiek): criminliteit of ongeval? - Schade in manier van leven: waardenconflict -\> milieuschade veranderen -\> leven veranderen → leven veranderen gaat soms in tegen moralen - Verschillen tussen landen - Verschillen doorheen tijd - Strikt juridische definitie schiet tekort: social harm (Hillyard et al 2004) - Disproportionele schade voor meest kwetsbaren **Een criminologische definitie van milieucriminaliteit** Any intetional or negligent activity or manipulation {by an individual or a corporation} that impacts negatively on the earth's biotic {faunal/floral or abiotic {natural resource contamination} natural resources, resulting in immediately noticeable or indiscernible (only noticeable over time) natural resource trauma of any magnitude.' (Herbig & Joubert 2006, p.96) -\> brede definitie: schade {social harm} (niet letter van de wet) -\> In de kritische criminologische tragedie (Bonger, Sutherland, Hillyard & Tombs, etc) **Ambiguiteit van milieucriminaliteit in (straf)wetgeving** - Vaak louter een administratieve afhandeling bij overtreding van milieuwetgeving (strafrecht best uitzonderlijk) - Omissie of commissiedelict? -\> omissie = iets doen (actief vervuilen) -\> commissie = niet genoeg gedaan (geen voorzorgsmaatregelen) - Hoe ernstig/groot is de schade? - Wie is het slachtoffer? - Kunnen we de schade/slachtoffer linken aan het gedrag? - Wie is dader? Wie is verantwoordelijk? (Individu- organisatie) Types milieucriminaliteit - Bruin (vooral bedrijven) - Afval - Vervuiling - Groen - Planten, dieren, ecosystemen - Bedreigde/beschermde dieren, illegaal vissen, ontbossing, landgrabbing, dierenmishandeling, etc. - Wit - Bio-piraterij (privatizing natural resources) - 'Monsanto'-crimes: ergens in de wereld worden kruiden altijd gebruikt voor genezing en jij zet er plots en patent op Black Box Warning -\> bv weten dat jouw product schadelijk is en het toch verkopen zonder het te zeggen. -\> VW produceerde veel meer emissies als gezegd, verstopt met cheating software **Schade en slachtofferschap van milieucriminaliteit?** - Individuen, organisaties, maatschappij - Financieel-economisch - Fysiek - Emotioneel - Niet-menselijke dieren, planten, ecosystemen - Grensoverschrijdend - Generatieoverschrijdend The Butterfly Effect. What happens in one place has potential consequences on other side of the planet and is intrinsically important to what happens worldwide. (White 2011) → een klein ding hier kan ergens anders voor een orkaan zorgen **Financieel-economische schade** Monetaire milieuschade in Nederland 22-06-2018 \| Publicatie De studie Monetaire milieuschade in Nederland' berekent de totale monetaire milieuschade als gevolg van de uitstoot van schadelijke stoffen in Nederland in 2015. De onderzoekers berekenden dat door de uitstoot van schadelijke stoffen naar bodem, water en lucht de milieuschade jaarlijks € 31 miljard bedraagt. Dit welvaartsverlies voor de Nederlandse samenleving staat gelijk aan 4,5% van het bruto binnenlands product (bbp). **Fysieke schade** \- Werknemers \- Consumenten \- Omwonenden \- Samenleving **Emotionele schade** -\> verliezen vertrouwen in hun geliefde bedrijf en in de overheid **Daders van of verantwoordelijken voor milieucriminaliteit?** - Push & pull op verschillende niveaus: Micro-meso-macro: individuen, bedrijven en overheden - Soms linken naar georganiseerde criminaliteit (bv. Smokkel wilde dieren), - Veel milieuschade is gereguleerd en dus 'legaal', maar daarom niet minder criminologisch relevant -\> moeilijk te corrigeren, want eigelijk hebben ze het recht **Deel 2: Case study over PFAS-DuPont.Chemours Dordrecht** **Historische PFAS vervuiling** Case-studie Dordrecht Works DuPont de Nemours/Chemours Dordrecht **Wat zijn PFAS?** - Per- en polyfluoralkylstoffen (PFAS) zijn chemische stoffen die door de mens zijn gemaakt) - Oxygen, Fluorine, Hydrogen, Carbon - Bekende types zijn PFOA (C-8), PFOS, Gen-X (maar er zijn er wel 12.000 verschillende) - Vet/water/vuil-afstotend - Ze worden in heel veel producten en toepassingen gebruikt sinds de jaren 1950: Teflon® & Scotchgard® **Hoe worden we blootgesteld?** Emissie van en blootstelling aan PFAS  **Waarom zijn PFAS een probleem?** - Mobiel - In water, fruit, groenten, zuivel & via water, lucht, bodem - Bio-accumulatief - Stapelt zich op. Iedereen van ons heeft PFAS in bloed - Persistent - Breekt niet/nauwelijks af, blijft er dus vele decennia. Voor altijd vervuild, want ook voor vele volgende generaties