Economie I Past Paper PDF

Economie I (BESPO1173- BESPO1173A) Tom Truyts 5. Speltheorie en marktwerking Inleiding = Coördinatieprobleem = referentieprobleem economie Definitie economische wetenschap Colander (2006): “Economics is the study of how human beings coordinate their wants and desires, given the...

Economie I (BESPO1173- BESPO1173A) Tom Truyts 5. Speltheorie en marktwerking Inleiding = Coördinatieprobleem = referentieprobleem economie Definitie economische wetenschap Colander (2006): “Economics is the study of how human beings coordinate their wants and desires, given the decision-making mechanisms, social customs, and political realities of the society.” Hoofdstukken 3 & 4 → markten en prijsmechanisme → coördinatie tussen kopers en verkopers te organiseren Maar: markten als concept vrij beperkt/eng om allerhande vormen van menselijke coördinatie te bestuderen Oplossing: speltheorie, aanvankelijk hobbydiscipline onder wiskundigen → bordspellen analyseren John Von Neumann, Oskar Morgenstern, "Theory of Games and Economic Behavior” (1944) → speltheorie toegepast op economisch gedrag Vanaf jaren ’50 snelle ontwikkeling, polyvalent wiskundige toolbox voor studie strategisch gedrag Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Individuele beslissingen § Student geeft zakgeld uit in boekhandel § Individueel evenwicht: student koopt boeken die hem § binnen gegeven budget § het grootste nut opleveren § Zolang er geen andere student hetzelfde boek wil: § Geen ‘sociale’ interactie § Jouw uitkomst hangt niet af van de acties van anderen § Individu hoeft geen rekening te houden met anderen § Keuzes complexer/interessanter met interactie → “spel” § Optimale keuze afhankelijk van keuzes andere → “strategisch” Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Speltheorie - Inhoudstafel 1. Het gevangenendilemma 2. Coördinatiespelen 3. Speltheorie en marktwerking 4. Bindende afspraken, sociale normen en overheidsinterventie 5. Samenwerken of niet? Experimentele evidentie Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Spelers, acties en resultaten: speltheorie Spel: situatie waarbij spelers (= rationele beslissingsnemers) acties ondernemen (= keuzes maken), waarbij ze rekening houden met reacties van andere spelers, om een zo goed mogelijke resultaat (pay-off) te bereiken Resultatenmatrix (pay-off matrix): geeft een uitkomst voor elke speler gegeven een combinatie van acties die alle spelers kozen Strategie = actieplan Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Het gevangenendilemma In elke cel: (straf gevangene 1; straf gevangene 2) Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Het gevangenendilemma Bekennen is beste optie voor speler 1 indien speler 2 zou ontkennen Bekennen is beste optie voor speler 1 indien speler 2 zou bekennen Ongeacht wat speler 2 doet, voor speler 1 is het altijd beter om te bekennen ‘Bekennen’ = dominante strategie ‘Ontkennen’ = gedomineerde strategie Idem voor speler 2 … individuele rationaliteit versus collectieve irrationaliteit Bekennen = niet samenwerken = “niet coöperatie” Ontkennen = samenwerken = “coöperatie” Vele toepassingen: milieuproblemen, klimaat, samenwerking voor paper enz. ‘Golden Balls’ Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Speltheorie - Inhoudstafel 1. Het gevangenendilemma 2. Coördinatiespelen 3. Speltheorie en marktwerking 4. Bindende afspraken, sociale normen en overheidsinterventie 5. Samenwerken of niet? Experimentele evidentie Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Het Nash-evenwicht Evenwicht in dominante strategieën bestaat niet altijd → denk, bvb., terug aan ‘supermarkt’ Nash-evenwicht is algemener en meer fundamenteel Het is een combinatie van strategieën waarbij geen enkele speler zijn strategie wenst te wijzigen gegeven de strategie van de andere spelers Evenwicht in dominante strategieën is altijd Nash-evenwicht Nash-evenwicht is niet altijd evenwicht in dominante strategieën Aantal ‘zuivere’ Nash-evenwichten kan 0,1,2,… zijn ‘A beautiful mind’ Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Het belang van coördinatie Het blijft vaak een uitdaging om het gedrag van verschillende spelers op elkaar af te stemmen Zie bijvoorbeeld volgend coördinatiespel Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Het belang van coördinatie Belang van gecoördineerde strategieën: Alleen indien beide partijen eenzelfde keuze maken zijn pay-offs voor beide partijen positief en wordt een Nash-evenwicht bereikt Er zijn twee Nash-evenwichten, en geen dominante strategieën Het is onduidelijk welk Nash-evenwicht geselecteerd zal worden (afspreken is moeilijk omwille van het verdelingsprobleem) Rol van sociale normen … Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Het belang van normen in coördinatie Simultaan versus sequentieel spel ‘leider’ kiest eerst, daarna kiest ‘volger’ sociale normen kunnen bepalen wie leidt & wie volgt Stackelberg-evenwicht beschrijft de uitkomst in dergelijk, vaak voorkomend ‘leider-volger’-model in ‘battle of the sexes’ leidt dergelijke norm tot coördinatie waarbij leider in het voordeel is One-shot (éénmalig) versus herhaald spel ‘Battle of the sexes’ is in realiteit een herhaald spel Andere normen (bvb., elk om beurt kiezen) kunnen een oplossing bieden voor het verdelingsprobleem Zal afhangen van machtsverhouding tussen ‘sexes’ Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Het belang van coördinatie Volgend coördinatiespel is makkelijker op te lossen Afspreken kan gemakkelijk, maar is niet nodig ‘Focal point’ – geen verdelingsprobleem Technologie: VHS vs Video 8, Azerty-Querty… Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Het belang van coördinatie Coördinatie in onderstaand spel is verre van evident Afspreken kan gemakkelijk, en is ook nodig 2 1 Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Links versus rechts Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Speltheorie - Inhoudstafel 1. Het gevangenendilemma 2. Coördinatiespelen 3. Speltheorie en marktwerking 4. Bindende afspraken, sociale normen en overheidsinterventie 5. Samenwerken of niet? Experimentele evidentie Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Speltheorie en marktwerking (lezen, niet voor examen) Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Speltheorie - Inhoudstafel 1. Het gevangenendilemma 2. Coördinatiespelen 3. Speltheorie en marktwerking 4. Bindende afspraken, sociale normen en overheidsinterventie 5. Samenwerken of niet? Experimentele evidentie Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Bindende afspraken, sociale normen en overheidstussenkomst Gevangenendilemma & ‘battle of the sexes’ leren dat: ‘dominante’ uitkomst niet altijd de beste is en coördinatie naar betere uitkomst niet altijd evident is Afspreken? Soms ongeloofwaardig/moeilijk, bvb., ‘Cheap talk’ in ‘golden balls’ verdelingsprobleem in ‘battle of the sexes’ Afspreken makkelijker indien het spel herhaald wordt: Herhaalde ‘battle of the sexes’ Herhaald gevangenendilemma ‘80: Axelrod’s tornooi & Rapoport’s “Tit-for-Tat” Vriendelijk, wraaknemend, vergevingsgezind ontstaan van sociale normen = informele LT afspraken Elinor Ostrom (Nobelprijs Economie 2009) waardoor samenwerken rationeel kan zijn op LT Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Bindende afspraken, sociale normen en overheidstussenkomst Soms zullen sociale normen niet ontstaan, of kunnen ze moeilijk worden afgedwongen, bvb., wanneer: ‘norm volgen’ geen Nash-evenwicht is (op KT) detectie van afwijkend gedrag moeilijk is (rol # spelers) afwijkend gedrag moeilijk strafbaar is (rol # spelers) … dan kunnen formele politieke instituties helpen: overheid als economische agent met dwangmacht kan resultatenmatrix en dus ook gedrag beïnvloeden Normen en (igv grotere maatschappelijke verbanden) instituties kunnen ‘efficiëntie’ verbeteren Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Speltheorie - Inhoudstafel 1. Het gevangenendilemma 2. Coördinatiespelen 3. Speltheorie en marktwerking 4. Bindende afspraken, sociale normen en overheidsinterventie 5. Samenwerken of niet? Experimentele evidentie Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Experimenten: het publieke-goedspel Soms goede samenwerking, soms niet in realiteit Welke factoren verklaren succes in samenwerking? Experimenten in laboratorium → hele context controleren Publieke-goedspel Uitbereiding gevangenendilemma, meerdere personen, met meerdere mogelijke acties Concreet voorbeeld Spel herhaald in 20 rondes, Spel in groepjes van 4 spelers Bij elke ronde ontvangt elke speler €10 Keuze: elke speler draagt x euro bij aan gemeenschappelijke pot van groep, en houdt 10-x euro voor zichzelf Totale some in gemeenschappelijke pot wordt verdubbeld, en gelijk verdeeld onder leden groepje Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Experimenten: het publieke-goedspel Payoff van speler i is dan: " # 𝑃𝑎𝑦𝑜𝑓𝑓! = 10 − 𝑥! + ∑$%& 𝑥$ # Idereen draagt volledige €10 bij aan pot → iedereen payoff €20 → hoogste totale payoff Maar: 1 individu draagt €0 bij, rest €10 → eerste krijgt €25, rest €15 Voor iedereen: voor elke €1 bijdrage krijgt je (en iedereen) €0,5 terug Nash-evenwicht: iedereen draagt telkens €0 bij Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Experimenten: het publieke-goedspel Typische resultaten: 1. Hangt af van parameters 2. Substantiële bijdragen (ongeveer helft tokens) maar niet universeel (sommigen dragen niets bij) 3. Herhalen: bijdragen in begin, daalt met herhalingen 4. Eigenbelang speelt rol 5. Grotere groepen = minder bijdragen 6. Mogelijkheid tot straffen = hogere bijdragen 7. (Studenten economie dragen minder bij) Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie Experimenten: het publieke-goedspel A. Chaudhuri Fig. 1 Average contributions without and with punishments in Fehr and Gächter (2000). Source: Fehr and Gächter (2000) Economie I - Tom Truyts – H5 Speltheorie