Historische Methode 2024-25 College 1.2 (PDF)

Historische methode 1.2 Geschiedenis en verleden: discussie Geschiedenis in het publiek domein? Kijk op het verleden Negatief – positief of neutraal Vooruitgang: de geschiedenis is een verbeteringstraject Nostalgie: vroeger was alles beter Traditie: continuïteiten met het verled...

Historische methode 1.2 Geschiedenis en verleden: discussie Geschiedenis in het publiek domein? Kijk op het verleden Negatief – positief of neutraal Vooruitgang: de geschiedenis is een verbeteringstraject Nostalgie: vroeger was alles beter Traditie: continuïteiten met het verleden Historisme: history for history’s sake  de geschiedenis is telkens anders 1. Vooruitgang en moderniteit Vooruitgangsfilosofie “het wordt altijd beter” Moderniteitsparadigma Economisch: industrieel en stedelijk Sociaal-cultureel: ‘burgerlijk’ naar ‘massa’ Politiek: parlementaire democratie Natuur en mens: controle door wetenschap en techniek Teleologie Christelijke/Islamitische heilsgedachte Smithiaans liberalisme Marxisme en het dialectisch proces in het verleden Vooruitgang  “De idealen van de verlichting” menselijke rede zegeviert  overbodigheid van het verleden onder het mom van de vooruitgangsideologie Francis Fukuyama “The end of history”  verlichtingsideaal in Westerse en niet in Islamgemeenschap  waardenoordeel  Hockeystick growth  vooruitgang is altijd een relatief begrip  industrialisering in het Westen  van ongekende groei sedert industriële revolutie naar global warming 5 Vooruitgangsoptimisme  Doorkruist links-rechts tegenstelling  Vb. als antwoord op de vraag: ‘hoe noodzakelijk is economische groei?’ voor welvaart? HOE ANTROPOLOGEN KIJKEN NAAR MENSELIJKE VOORUITGANG…  7. Alternatieven Evidenties in vraag gesteld Vb. Winst Neolitische revolutie (landbouw) James Scott: vroege staten // graanbouw > kwetsbaarheid >< jagers-verzamelaars & de niet- specialisten Succes paleo-dieet   Vooruitgang en moderniteit  Wat doen vooruitgangsideeën en moderniteit met het verleden?  Voor wie, door wie, met welke bedoeling?  Is geschiedenis mogelijk zonder ideologische achtergrond?  Wat kan de historicus als maker van het verleden en de gebruiker van het verleden daarmee aan? 2. Nostalgie Positieve appreciatie, maar heden is ‘anders’ Gouden-Tijdenverhalen: vroegere glorieperiodes krijgen mythische proporties BREXIT en “Britannia rules the waves” https://www.youtube.com/watch?v=617BGAd6rOc https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/08/25/mag-_rule -britannia-nog-weerklinken-op-bbc-proms-voorlopig -we/  Putin als nieuwe tsaar en de erfenis van de tsaristisch Rusland / USSR  Het Balkenende-syndroom: de VOC mentaliteit  2003: ‘Tot in de twintigste eeuw was Nederland een wereldmacht, een positie waaruit Nederlanders op allerlei manieren profijt trokken. De Nederlandse cultuur raakte bekend in de hele wereld. En dat allemaal dankzij de Gouden Eeuw.’    2020: “Het optimisme dat die term uitstraalt, laat onverlet dat er tegelijkertijd en als onlosmakelijk onderdeel van de vooruitgang in die periode, dingen gebeurden die toen en nu als verwerpelijk moeten gelden”  Slavernij:  (uit de Canon Van Nederland) Nostalgie bepaalt ook de visie op het verleden De Klimaatstress in de middeleeuwen Standaard 25/9/2023 Ook in de middeleeuwen maakte het klimaat bokkensprongen, weet Joren Vermeersch. Toen schreef men dat toe aan de toorn van God. Joren Vermeersch Jurist historicus en auteur. Eerste opvolger voor de N-VA voor de Kamer West-Vlaanderen en schrijft in eigen naam. Zijn column verschijnt tweewekelijks op maandag. Nostalgie naar het verleden?  Gelinkt aan conservatisme: klopt dat wel?  Voor wie? Door wie? Waarom? Hoe?  Nostalgie en verandering  cognitieve dissonantie  Wat doet nostalgie met het verleden?  Hoe daarmee om te gaan? 3. Traditie Positieve houding tov verleden Verleden is nog steeds aanwezig (>< nostalgie) Heel sterk aanwezig in erfgoedbekommerniss en  Erfgoeddilemma’s  Het dilemma van de Gentse Rabottorens en de middeleeuwse belforten: alleen een kwestie van conventie en nostalgie? Van smaak? Of is er meer aan de hand? Traditie  Traditie en nostalgie: een objectieve en subjectieve hunkering naar het verleden?  Traditie en moderniteit als drijvende krachten in het verleden  Hoe om te gaan met traditie in erfgoed en geschiedenis? 4. Historisme Verleden is anders (cfr. nostalgie)  maar ook neutrale appreciatie  Historismus = “History for its own sake”:  autonomie geschiedenis respecteren  geen waardeoordeel  weg van anachronismen  meer respect voor de “geest van de tijd” 19de-eeuws positivisme Ranke: (Geschichte) wie es eigentlich gewesen [ist]  Geen maatschappelijke relevantie?  minder geneigd om hedendaagse maatschappelijke mythes te doorprikken  minder geneigd om alternatieven voor huidige toestanden te suggereren   “The past is a foreign country  They do things differently there”  Historische empathie en respect voor verschillen  manier om anachronismen te vermijden 24   publieke terechtstellingen en gladiatorenspelen als spektakels  wreedheid en mensenrechten?  natuur als wreedaardig en te veroveren  Voor 19de eeuw natuur als bedreigend ervaren  vanaf 19de eeuwse romantiek natuur als mysterieus en bron van kennis  vandaag natuur als ultiem kapitaalgoed 25 Heksenwaan = rationeel gebeuren voor tijdgenoten  Historisme  Empatische historici = antropologen van het verleden  Historisme: is dat mogelijk?  Geschiedenis als wetenschap van context?  Methodologisch sterk, conceptueel zwak  geschiedenis als een parade van gebeurtenissen met elkaar verbonden door contingentie  Wat met de relevantie van geschiedenis?  Moderniteit, nostalgie, traditie, historisme  Wat zegt dat over geschiedenis en de vorm die het verleden aanneemt?  Verleden is voorbij, maar het is veranderlijk Historici tussen heden en verleden gekneld  Maar wat met objectiviteit? Historisch Besef en Collectief Geheugen 30 Historisch Besef  Menselijke ervaring  instinct  basis voor menselijk handelen  basis van identiteitsconstructie  Menselijk handelen: continuüm van ervaringen uit het verleden en wensen voor de toekomst  Maakt sociaal handelen mogelijk  gebruiken  discours, …   alles is geschiedenis! Collectief Geheugen  individueel geheugen  collectief geheugen  groepsgeheugen (“social memory”) Alle groepen hebben een idee over (hun) geschiedenis groepsversterkend maatschappijbevestigend of omgekeerd Collectief Geheugen Identiteitsvormend, maar ook maakbaar gemeenschappelijke interpretatie van ervaringen die de groep hebben gevormd Arbeidersbeweging Gender-gelijkheid / LGBT Black Lives Matter …  Opinievorming over historische plaats van Oekraïne  Oekraïne?  Russische Federatie?  Europa/VS?  If we don’t go into the past and find out how we got this way, we will think that we were always this way. And if you think that you were in the condition that you’re in right now, it’s impossible for you to have too much confidence in yourself, you become worthless, almost nothing (1965) Kopieer vanuit een andere dia de kleine boog met de ‘U’ en plak hem in deze dia. De fo 35 De nationale identiteit Krachtigste vorm van collectief geheugen Heroïsche momenten Oorsprongsmythes Zoektocht naar wat mensen verbindt …., maar ook onderscheidt (inclusief vs. exclusief nationalisme)  Sociaal/collectief geheugen = identiteitsvormend  gemeenschappelijke interpretatie van ervaringen die de groep hebben gevormd  Nationale identiteit politiek gevoelig  diverse technieken  schrift, verhalen, collectieve rituelen, symbolen en symbooldossiers  Vlaamse vs. Belgische identiteit  nationale feestdag op 11 juli of 21 juli? Invented traditions Natie = politiek invulling van ‘volk’ Volk = gemeenschap met gedeelde geschiedenis Volk = een ‘verbeelde’ gemeenschap (“imagined” community: Anderson) Gevaar voor ‘essentialisme’ (Tosh 14) Wij, Vlamingen zijn altijd…. bepaalde kenmerken bepalen of je erbij hoort of niet (inburgeringsprotocol van Vlaamse overheid: van taal als integratie-instrument tot het maken van witloofrolletjes) Nadruk op “eigen waarden” tijdens migratiecrisis (idee van overspoeld te worden door “inferieure ideeën”, of is het eerder inferieure mensen?) Ook omgekeerd (Woke Cancel Culture)? Geheugen per definitie onvolledig en lacunair  Voortdurend in verandering  Flexibel en aanpasbaar  Niet ‘objectief’  Selectie uit het verleden  bepaald door traditie  nostalgie naar verleden  verantwoording voor het heden  vooruitgangsidee als motor van sociaal handelen Geschiedenis, erfgoed en collectief geheugen  Gevaar van het “maken van tradities”  nostalgie naar verleden  romantisering van het verleden  essentialisme als basis voor nationalisme: bepaalde kenmerken bepalen of je erbij hoort of niet (inburgeringsprotocol van Vlaamse overheid: van taal als integratie-instrument tot het maken van witloofrolletjes) Nadruk op “eigen waarden” tijdens migratiecrisis (idee van overspoeld te worden door “inferieure ideeën”, of is het eerder inferieure mensen?)  Wiens verleden? Welke geschiedenis?  Voorbeeld: Macedonië, een speelbal tussen twee staten  Historisch en archeologisch onderzoek geïnstrumentaliseerd Grieks Macedonië, Thessaloniki en Alexander de Grote  De Macedonische Vergina- zon als Panhelleens symbool  Ten koste van andere geschiedenis? Byzantijns en Ottomaans Thessaloniki  Rol van migratie in de stad: Romeins-Byzantijns, joods, moslim, Klein-Aziatisch Grieks Macedonië in het straatbeeld van Thessaloniki Een nationale archeologie  Griekse archeoloog Manolis Andronikos onderzoekt de tumuli (1977)  Macedonische koningen (Philippos II en zoon van Alexander): niet helemaal correcte identificaties  Soort van ‘bedevaartsgebied’ voor Griekse overheid  Recent groots opgezette museale uitwerking 44 Aigai en het beeld van Griekenland 45  Skopje en de Macedonische erfenis  Ottomaanse rijk  Vroege 20ste eeuw geclaimd door Bulgaarse, Griekse en Servische nationalisten  1918: opgeslorpt door het door Servische nationalisten gedomineerde koninkrijk van Joegoslavië: geen apart statuut  1945 zelfstandige deelstaat in communistische Republiek Joegoslavië  Uiteenvallen Joegoslavië: aparte staat, Republiek Macedonië  1993 na moeilijkheden met Griekenland: “the former Yugoslav Republic of Macedonia” (FYROM).  2019: "Republiek van Noord Macedonië (informeel nog steeds Macedonië) 46 47  Diplomatieke oplossing, maar afwijzing aan beide kanten  Verdrag van Prespa 2018  Erkenning van elkaars claims op de Macedonische erfenis  Vergina-Zon als politiek symbool niet langer officieel symbool  Grote weerstand aan beide kanten (links-rechts tegenstellingen)  Instrumentalisering door vooral extreem-rechtse bewegingen: mobilisatie 48 Kriva Palanka Noord-Macedonië 49 Debatten over Verhaal van Vlaanderen en Canon van Vlaanderen  Wat?  Waarom en waarom niet?  Hoe?  Gevaren en voordelen? Historici en het collectief geheugen: de canondiscussie  Startnota Vlaamse  regeringsonderhandelingen “Vlamingen zijn altijd tot veel in staat geweest. 2019 Onze Vlaamse Meesters als Van Eyck, Rubens en Bruegel zijn wereldbekend. De eerste beurs ter wereld staat in Vlaanderen. De Mercatorprojectie is de gouden standaard in de cartografie. De Vlaamse textielnijverheid is sinds eeuwen het referentiepunt. Vlamingen hebben cruciale bijdragen geleverd aan technologische innovaties in de scheepsbouw, de geneeskunde en de industrie. Wij mogen trots zijn op dat verleden. Maar we leven in het heden en bereiden de toekomst voor. We zijn nog steeds in staat tot grootsheid. We geloven in onszelf, in onze talenten en onze mogelijkheden. Middelmatigheid is onze vijand … Om het identiteitsbesef van de jongere generatie te bevorderen, stellen we in navolging van Nederland een Vlaamse canon op, een lijst van ankerpunten uit onze Vlaamse cultuur en geschiedenis, die Vlaanderen als Europese natie typeren en die onze leerlingen op school en nieuwkomers in onze inburgeringscursus moeten kennen.” Historici en het collectief geheugen: de canon Vlaamse Regering 18/09/2020: opstart CANON “Een gedeelde samenleving is alleen maar mogelijk als iedereen beseft wie we zijn en waar we vandaan komen”, zegt Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts. “De Canon zal gaan over de geschiedenis en de cultuur van de regio die vandaag Vlaanderen is, met alle respect voor de territoriale verscheidenheid en de verschuivende grenzen die voorafgingen aan onze huidige natievorming”. “de Canon als een open aanbod aan alle inwoners om het land dat wij gezamenlijk bewonen nog beter te leren kennen”. “De Canon zal werken met thematische ‘vensters’ die telkens een stukje van onze geschiedenis openbaren…. Zowel positieve als negatieve aspecten van ons verleden hebben een plaats in de Canon, want beide hebben bijgedragen aan wie we vandaag zijn”.  Maar ook wetenschappelijke geschiedenis maakt keuzes! Geschiedenis en erfgoed Miles, The Western Front, 64 :   “Heritage is what we have inherited from our past. It is not what happened in the past – that is history – but what has survived from the past. It is also what we in the present decide to make of it and is important in modern society, because it provides identity, significance and meaning’.  Erfgoed  Open Monumentendag 13/09/2020, interview minister Onroerend Erfgoed Matthias Diependaele (De Standaard): Wat moeten we beschermen?  ‘We zijn die lijst aan het evalueren. Aan het eind van de rit zal misschien blijken dat sommige monumenten hun erfgoedwaarde verloren hebben. Dan moet je je misschien afvragen of alles nog de moeite van het beschermen waard is. In onze beleidsnota hebben we aangekondigd dat we gaan kijken of een beschermd monument niet sneller gedeclasseerd kan worden. Sommige hoevetjes of kapelletjes, bijvoorbeeld. Dat zijn dingen die je beter aan de lokale overheid overlaat. De Sint-Baafskathedraal gaan we niet aan Gent geven” https://www.standaard.be/cnt/dmf20200911_97472165 Erfgoed  Waarom beschermen ? Onroerend Erfgoeddecreet: Waarde (als vertegenwoordiger van iets, als herinnering, als studieobject) Basiscriteria: historisch, archeologisch, esthetisch, landschappelijk, maatschappelijk, technisch.. Selectiecriteria: zeldzaamheid, representativiteit, coherentie,  Probleem: heel wat van die criteria zijn zelf tijdsgebonden en heterogeen  Erfgoedbeleid gaat over bewaren, conserveren, informeren  niet geselecteerd/beschermd erfgoed verdwijnt!  Keuzes zijn daarom per definitie altijd ingegeven door subjectieve elementen  door overtuigingen  door ideologie  door politiek   erfgoed = geschiedenis gefilterd door collectief geheugen geschiedenis, erfgoed en collectief geheugen  Verleden heeft vele gezichten  In theorie  Historische wetenschap: brede interesse, bronnenanalyse, historische empathie  kennis van verleden en achtergronden van processen  Erfgoed – collectief geheugen: veel selectiever in aanpak van beperkt aantal processen of zaken  sfeerschepping en inleving, andere finaliteit (conservatie  maar wat bewaren?) Geschiedenis, erfgoed en collectief geheugen  Twijfels….: De postmoderne uitdaging:  “Geschiedenis vertelt meer over het heden dan over het verleden”  “Reconstructie van verleden is een illusie”  Twijfel niet alleen over mogelijkheid van boodschap, maar ook die van de drager, zender en ontvanger  geschiedenis niets meer dan fictie Geschiedenis, erfgoed en collectief geheugen  Twijfels….: De neutraliteit van de historicus Peter Burke: Although I consider myself a socialist and a historian, I’m not a socialist historian (Tosh 19) Geschiedenis, erfgoed en collectief geheugen  Twijfels….: De relevantie van geschiedenis Kunnen we wel lessen uit het verleden trekken? En indien niet: waarom dan nog bewaren Al in de middeleeuwen  verschillende functionaliteit van lokale archieven in bijv. Christelijk Europa vs. Midden-Oosten