Hoofdstuk 13-16 PDF

lOMoARcPSD|47008767 HOOFDSTUK 13 Macht en de architectuur van de samenleving 13.1 Concentratie en scheiding van macht Er zijn 3 niveaus van ongelijkheid: - Verdeling van schaarse en begeerde goederen  Beïnvloedt levenswijze, smaak en denken -...

lOMoARcPSD|47008767 HOOFDSTUK 13 Macht en de architectuur van de samenleving 13.1 Concentratie en scheiding van macht Er zijn 3 niveaus van ongelijkheid: - Verdeling van schaarse en begeerde goederen  Beïnvloedt levenswijze, smaak en denken - Macht en de machtsverwerving  ‘Maatschappelijk spel’: versch soorten machten verwerven, omzetten en combineren - Fundamenten van macht  De spelregels waarin het gebruik van macht gebonden is Deze niveaus kan men vergelijken met een spel: - Uitkomst van het spel (vb. verdeling van straten, huizen,… bij Monopoly)  Men onderscheidt winnaars, verliezers, armen, rijken,… - Het spel zelf (vb. wijze waarop spelers geld besteden,…)  Men onderscheidt spelers met meer of minder inzicht - De spelregels  Bij het spel: deze blijven ongewijzigd en elke speler krijgt gelijke kansen  In de samenleving is dit niet zo! Regels bepalen de architectuur van de samenleving, via 3 invalshoeken: - De scheiding van de machten  Beperkingen die worden opgelegd aan omzetbaarheid of ruilbaarheid van versch soorten macht - Gegarandeerde minima van macht (burgerschap) - Conflicten rond de spelregels (Maatschappelijke breuklijnen) Verschillende soorten macht kunnen in elkaar worden omgezet  Politieke mach kan worden omgezet in reputatie van expertise, invloed en ruime toegang tot sociale netwerken -> deze kan via bestuursmandaten in economische macht worden omgezet Mensen zijn voortdurend bezig met het verwerven van macht, het gebruiken van macht en het omzetten van de ene soort macht in de andere. Sommigen beginnen daaraan vanuit een geprivilegieerde positie (voordelige startpositie) = Heersende klasse 93 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 13.1.1 De heersende klasse De heersende klasse: Relatieve onzichtbaarheid en grote rol van vermogen Marcuse (1964): One dimensional man - Multidimensionaliteit in westerse landen is verloren gegaan - Staat, grote ondernemingen en vakbonden streven naar zo hoog mogelijk economisch groeiritme - Samenvloeien economische, politieke, culturele en sociale macht - Kapitalisme, economische groei, herverdeling nodig om blijvend te legitimeren - Afwezigheid van tegenmacht en alternatief  Pessimistische kijk op maatschappij C. Wright Mills (1956): de machtselite - Amerika wordt bestuurd door een heersende klasse - Die klasse concentreert economische, politieke, sociale en culturele macht - Kern van elite is economisch opgetrokken = Industrieel-militair complex - Macht wordt via overerving doorgegeven, maar ook door coöptatie (aanwijzing) William Domhoff (1993): empirische uitwerking - Heersende klasse is geen verzameling van mensen met macht, maar echte groep:  Komen uit beperkt aantal gezinnen, gaan naar beperkt aantal elitescholen, lid van zelfde clubs, overlappende lidmaatschappen in beheerraden  Ontmoeten elkaar op vakantie en in vrijetijdsbesteding  Beheren “think tanks” en “stichtingen”  De topklasse heeft zelfde vermogen, positie en reputatie Rahman Khan, S. (2012): recent overzicht: The Sociology of Elites 13.1.2 Heersende klasse versus pluralisme Theorie van de heersende klasse zit tussen stratificatiesysteem en politiek systeem - Pluralisten verwerpen theorie van de heersende klassen  In democratie heerst multi-dimensionaliteit  Verschillende vormen van macht kunnen ook tegen elkaar gebruikt worden  In democratie kan middenveld een tegenmacht vormen  Pluraliteit van belangengroepen, pressiegroepen, sociale bewegingen en middenveldorganisaties gebruik maken van verschillende soorten macht  Gebruikmaken van verworven macht om besluitvorming te beïnvloeden of op andere manieren belangen veilig te stellen  Niet enkel de heersende klasse bezit macht De pluralistische visie  Het geloof in de heersende klasse 94 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 Pluralisme: - Hecht een groot belang aan pressiegroepen, verenigingen, middenveldorganisaties… - De wereld kan veranderd worden via inzet van bewegingen en partijen Heersende klasse: - Democratie is schijn, macht is in handen van een kleine groep mensen - Bestaan van verschillende drukkingsgroepen leidt de aandacht af van echt conflict - Verandering van de wereld is slechts mogelijk via revolutionaire verandering - Deze theorie heeft slechts weinig aanhangers - Heterogeen samengesteld  Sommige vormen van macht zijn belangrijker dan andere  Economische macht kan makkelijker in andere worden omgezet  4 bijdragen van theorie van heersende klassen:  Inzicht dat er in hedendaagse samenleving machtselite bestaat  Deze mensen zijn via versch netwerken onderling verbonden  Sommige vormen van macht zijn in bep samenlevingen belangrijker dan andere  Ene type macht kan in andere type worden omgezet (economische macht speelt belangrijkste rol)  Pluralisme onder voorwaarden mogelijk:  Onafhankelijkheid culturele macht  Onafhankelijkheid sociale macht  Scheiding van de machten: beperken omwisselbaarheid 13.1.3 Scheiding der machten Mate waarin samenleving multidimensioneel is, kan sterk variëren Om de evolutie naar eendimensionaliteit af te remmen leggen maatschappijen beperkingen op een de omzetbaarheid van de verschillende soorten macht  Rechtstreekse omzetting economische macht -> reguliere macht = corruptie Voorbeeld: vriendschapsrelaties moeten opzij geschoven worden bij benoemingen -> anders sprake van vriendjespolitiek of corruptie  Rechtstreekse omzetting economische macht -> sociale macht = cliëntelisme Voorbeeld: stemmen kopen, kiezers binden zich aan partij voor persoonlijke economische voordelen  Rechtstreekse omzetting economische macht -> culturele macht = omkopen Voorbeeld: steekpenningen voor journalist  Personen die hieraan schuldig zijn worden moreel beschuldigd  Veelvoudig gebruik maken van omzetting van macht die niet algemeen wordt aanvaard -> verlies van legitimiteit Deze beperkingen garanderen autonomie van bepaalde interactiekaders en zorgen voor het in stand houden van onderscheid tss de verschillende soorten macht 95 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 13.2 Burgerschap: Gegarandeerd minimum aan macht Samenlevingen organiseren zich vandaag als: o Natiestaten o Supranationale organisaties (vb. EU) Zodra een samenleving een formeel georganiseerde vorm heeft aangenomen, krijgt het lidmaatschap van de samenleving een meer formeel karakter  Lidmaatschap = Burgerschap = Mensen die op een bepaald grondgebied wonen en die aan het leven van de samenleving deelnemen en aan de regels van de staat zijn onderworpen Kenmerken burgerschap: o Rechten o Bescherming o Participatie o Plichten o Zelden gegeven aan alle inwoners 13.2.1 De groei van het moderne burgerschap Marshall (1949): Citizenship and Social Class  Etappes van het moderne burgerschap  Stapsgewijze ontwikkeling soorten rechten:  18e E: ontwikkeling burgerrechten -> recht op toegang tot alle beroepen, recht op vrije meningsuiting,… o Deze rechten maken moderne arbeidsmarkt mogelijk -> moderne economische groei stimuleren e  19 E: verwerven van politieke rechten -> democratisch stelsel  20e E: strijd tot sociale rechten -> breed toegankelijk onderwijs, bestaandsminima, pensioen,… (minimale economische macht)  21e E: Culturele rechten worden belangrijk  Ontwikkeling moderne burgerschap is manier om ongelijkheden in klassenmaatschappij te beperken Parsons: koppelt opkomst moderne burgerrechten aan verschillende revoluties Voorbeeld: Franse Revolutie droeg bij aan politieke rechten 96 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 13.2.2 Burgerschap en de vier vormen van macht Marshall: Hedendaagse samenlevingen proberen via rechten aan alle burgers een minimum aan macht te garanderen  Sociale rechten biedt iedere burger een minimum aan economische macht Machtsdimensie Vorm van minima Economische macht Leefloon, bijstand Vervangingsinkomen Verplichte ziekteverzekering Politieke macht Stemrecht Actief burgerrecht Sociale macht Burgerrechten Recht op vereniging Steun aan vereniging en actief burgerschap Culturele macht Gratis (of goedkoop) onderwijs Kansen op levenslang leren Steun voor cultuurparticipatie Maar… discussie over de grenzen van het burgerschap Twee problemen met burgerschap: - Eerste probleem vloeit voort uit de grote diversiteit van de samenleving - Tweede probleem houdt verband met de discussie over het relatieve gewicht van burgerschapsrechten en burgerschapsplichten 13.2.3 Burgerschap en migratie Problemen met burgerschap, ten gevolge van migratie, zijn problemen van lidmaatschap:  Wie heeft toegang tot het burgerschap? Het streven naar volwaardig burgerschap in verschillende landen heeft zich geuit door: - Versoepelen van de voorwaarden om de nationaliteit te verwerven - Streven naar politieke rechten los van de nationaliteit Maar… opname in maatschappij is méér dan verkrijgen van politieke rechten (Stemrecht kan een belangrijk middel zijn tot burgerschap, maar het realiseert dat burgerschap niet) Politiek is sterk ingebed in economie, gemeenschap en cultuur Opname in samenleving moet ook via onderwijs en arbeid gebeuren Belang basiswerken: starten van dialoog, bruggen slaan op werk, buurten,… Conclusie: Basisrechten kunnen niet alleen worden beschouwd als een gevolg van burgerschap. Ze zijn de weg naar en de voorwaarde van volwaardig burgerschap. 97 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 13.2.4 Rechten en plichten van het burgerschap Marshall had vooral aandacht voor de rechten, minder voor plichten De burgerschapstheorie moet op dat punt worden bijgestuurd 6 Burgerschap veronderstelt meer dan respecteren van de wet -> ook plichten: belastingen betalen, stemmen, sociaal participeren,… 7 Verwezenlijking en institutionalisering van giftrelatie waarin regels van proportionaliteit en reciprociteit gelden In ruil voor het verwerven van rechten worden ook de plichten aanvaard  Geen ‘kant’ maar ‘actief lid’ van de samenleving! 13.3 Spelregels, conflicten en breuklijnen Tijdens het spelen van een gezelschapsspel veranderen de regels niet, ze zijn invariant. In de samenleving zijn de regels slechts relatief invariant. Relatieve invariantie van spelregels komt tot stand door: Individuen en groepen met macht zetten zich in voor het bewaren van spelregels en dus van condities waarop hun macht steunt  Strijd over behoud gunstige regels Het verborgen, onbewuste, ondoorzichtige karakter van de condities van gegeven machtsverdelingen De condities en machtsstrategieën die zich er rond ontwikkelen worden zichtbaar in: - Spelregels van het economische systeem - Spelregels van politiek systeem - Definities van de gemeenschap (Sociaal systeem) - Spelregels van het waardesysteem (Cultureel systeem) Spelregels Betrekking op / Inzet spelregels Het gaat om… Economisch Hoe en door wie wordt beslist over investeringen, Formele regels systeem lonen… Politiek systeem Wie mag kiezen, wie mag zich kandidaat Formele regels stellen… Hoe en waarvoor kan reguliere macht worden aangewend Sociaal systeem Afbakenen van groepen waarmee men zich Regels tussen verbonden kan voelen: Taal, multicultureel hart en oren Cultureel systeem Waarden die worden gehanteerd en hoe deze Regels tussen worden gedefinieerd hart en oren Het vaststellen van regels gaat om het scheppen van de voorwaarden waaronder een bepaalde soort sanctionering en macht mogelijk worden 98 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 13.3.1 Waardeconflict Groepen zullen proberen een mate van controle te verwerven over de instellingen waar men over waarden nadenkt en via welke men waarden onder de bevolking kan verspreiden Scholen spelen grote rol in het verspreiden van waarden In de 19de eeuw: Scholenstrijden. Dit leidde in België tot het ontstaan van een groot katholiek onderwijsnet dat oorspronkelijk werd opgezet om in een seculiere samenleving toch een christelijke kijk op het leven mee te geven Levensbeschouwelijke groepen probeerden hun sociale en culturele eigenheid te bestendigen door een netwerk van: Scholen Vakbonden Partijen Kranten Verenigingen vrije tijd …  Dat leidde tot het systeem van verzuiling 13.3.1.1 Verzuiling  Controle over verspreiding van waarden  Cruciaal voor cultureel conflict in samenleving Zuil = Een netwerk van organisaties dat gestoeld is op een aantal gemeenschappelijke waarden, gedeeld geloof, gedeelde ideologie of een gedeeld mens- en maatschappijbeeld Functies: Bestendigen invloed Pacificeren Voorbeeld: De katholieke zuil heeft de katholieke Kerk, een katholieke partij, een katholieke vakbond, katholieke scholen, katholieke tijdschriften… Als een groep in samenleving zich zo organiseerden, deden andere groepen dat ook Verzuiling wordt ook gesegmenteerd pluralisme (segmented pluralism) genoemd  Verschillende delen van de bevolking leven gesegmenteerd naast elkaar, maar vormen samen een pluralistisch geheel 99 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 13.3.1.2 De nieuwe strijd voor invloed Door technologische ontwikkelingen in de communicatietechnologie -> onderwijs en verenigingsleven minder belangrijk geworden In het verspreiden van waarden en opvattingen Bij het bepalen van de spelregels Ontwikkeling massamedia en televisie: strijd voor het nieuwe kanaal van beïnvloeding In België was televisie niet verzuild, maar in handen van overheid en gemeenschap In Nederland was televisie wel verzuild 13.3.2 Economische conflicten Fundamentele spelregel van het economische systeem betreffen: Controle over de productiemiddelen: Grondstof, machines, kennis… Marxistische benadering: - Het al dan niet bezitten van die productiemiddelen is het meest fundamentele sociale onderscheid. Wijze waarop bezit is geregeld, bepaalt aard van de maatschappij - Kapitalistische maatschappij: privé-eigendom van productiemiddelen  Maatschappij opgedeeld in klassen  Groeiende ongelijkheid  Leden van klassen worden zich bewust van klassenpositie, ze krijgen gevoel van samenhorigheid. Ze gaan zich politiek organiseren en als vechtende legers tegenover elkaar komen staan -> STRIJD  Privaat eigendom van productiemiddelen wordt afgeschaft  Einde klassensamenleving De voorspelling van Marx is niet uitgekomen  Geen revolutie maar continue strijd  Centraal staan ‘verdelingskwesties’ Lonen, pensioenen, vervanginkomens,…  Conflict hierover leidt tot links-rechtstegenstellingen in politiek Links project: gelijkheid en democratische controle Rechts project: vrije markt  De strijd hierover heeft betrekking tot Welvaarts- en verzorgingsstaat Wijze waarop economie kan worden geleid 100 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 13.3.3 De verzorging- of welvaartsstaat  Welbepaalde staatsinrichting die in economisch hoogontwikkelde, kapitalistische economieën sterke waarborgen biedt op het vlak van de culturele en sociale grondrechten en relatief lage niveaus van armoede en grote gelijkheid realiseert Het is een compromis tussen een kapitalistische en een socialistische visie op de inrichting van de samenleving 13.3.3.1 De ontwikkeling van verzorgingsstaten Belangrijke stappen tijdens de Tweede Wereldoorlog: - Verhoudingen tussen werkgevers en werknemers werden geregeld en er werden afspraken gemaakt betreffende het sociale beleid - Werknemers werkten mee aan economische groei en verhogen van de welvaart - Werkgevers werkten mee aan een stelsel van sociale zekerheid  Welvaartsstaat streeft naar verdeling van macht via het toegankelijk houden van gezondheidszorg, waarborgen van inkomen bij invaliditeit, werkloosheid en pensioen  Voorzieningen welvaartsstaat slagen erin sociale uitsluiting te verminderen Wilensky: Democratisch corporatisme is een belangrijk aspect van de verzorgingsstaat  Regeling waarbij het tot stand komen van grote en representatieve belangenorganisaties van werkgevers en werknemers wordt gestimuleerd 13.3.3.2 Types van verzorgingsstaten Onderscheid tussen Publieke sociale uitgaven (uitgaven versterkt door de overheid beheerde sociale verzekeringssystemen) Private sociale uitgaven (uitgaven die beheerd worden door de vrije markt)  Grote verschillen van publieke sociale uitgaven tss versch landen 101 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 Soorten welvaartsstaten: - Bismarckiaanse type (DL, FR, BL)  Sociale zekerheid is gekoppeld aan arbeid. Sociale zekerheid wordt gefinancierd door bijdrage van werknemers en werkgevers - Beveridgiaanse type (DNK, VK, NL)  Sociale zekerheid wordt gefinancierd door algemene belastingen en zijn de vergoedingen niet proportioneel aan het inkomen Maar… deze onderscheiding is te ruw Esping-Andersen (1990) – Classificatie van verzorgingsstaten: In de opbouw van zijn theorie speelt decommodificatie een belangrijke rol Dit geeft bij hem weer in welke mate de economische en sociale rechten onafhankelijk worden van arbeid en van de participatie aan de arbeidsmarkt Andersen onderscheidt 3 vormen van uitgebouwde welvaartsstaat: Sociaal-democratische welvaartsstaat - Actieve welvaartstaat, gericht op verschaffen van arbeidsplaatsen en het maximaliseren van tewerkstelling - Sociale uitgaven worden gefinancierd via belastingen -> algemene belastingen - Hoge uitkeringen om bij werkloosheid een hoge levensstandaard te garanderen - Stelsel draagt sterk bij tot gelijkheid Conservatief-corporatistische welvaartsstaat - Ontwikkeld stelsel dat steunt op bijdragen uit loon - Rechten zijn geboden aan werk - Minder activerend, met hoge niveaus van werkloosheid Liberale welvaartsstaat (zwak ontwikkeld) - Bescheiden welvaartsvoorzieningen - Bijdrage tot gelijk maken van machtsverdeling is zwak tot onbestaand - Weinig werkloosheid, veel armoede - Beperkte dekking Naast deze types: Komende of rudimentaire verzorgingsstaten - Verzorgingsstaat is beperkt van opzet - Het is een mengvorm van de drie types van Andersen  Veel van nieuwe Europese landen die in loop van jaren 2000 toetraden tot EU, neigen naar het liberale type 102 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 13.3.4 Breuklijnen  Duurzame conflicten over de spelregels en de architectuur van de samenleving  Tegenstellingen die voor lange tijd de politieke conflictmaterie bepalen en de strijdende kampen en partijen afbakenen (vb. bezitters arbeiders, seculiere staat kerk, natiestaat taaletnische minderheden  Lipset en Rokkan (1967): - Groei van hedendaagse samenleving is het product van een reeks conflictueuze transformaties of revoluties - Transformaties gaan gepaard met conflicten die zich oa via verzuiling verduurzamen  Moderne staatsvorming: secularisering van de staat (scheiding kerk en staat)  Ging gepaard met vele conflicten Conflicten tussen seculiere ideologie en georganiseerde godsdiensten Conflicten tussen taaletnische minderheden en de natiestaat o Deze conflicten werden verduurzaamd in bewegingen, partijen, zuilen,…  Deze conflicten zijn herkenbaar in België: Levensbeschouwelijke conflicten tss katholieken en vrijzinnigen Taaletnische conflicten tss Nederlands- en Franstaligen België wordt gekenmerkt door 3 breuklijnen: - Levensbeschouwelijke breuklijn - Taaletnische (communautaire) breuklijn - Links-rechtstegenstelling 13.3.4.1 Breuklijnen en het politieke landschap De breuklijnen verduurzamen omdat zij zich met organisaties als partijen, vakbonden, vrijetijdsverenigingen, kranten… verbinden. Maar ook omdat de strijdende partijen erin slagen nieuwe conflicten in vertrouwde breuklijntermen te vertalen. Breuklijnen leveren een codeerschema voor politieke issues  Ze zijn een bril waardoorheen men naar de sociale werkelijkheid kijkt. Voorbeeld: De strijd voor enkelvoudig stemrecht is voorgesteld en gevoerd als een klassenstrijd van arbeiders zonder stem tegen burgerij met stemmen 103 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 Breuklijnen structureren twee soorten conflicten: - Conflicten op de breuklijnen (Voorbeeld: Vlamingen en Walen) - Conflicten tussen de breuklijnen over de vraag welke breuklijnen nu echt relevant en pertinent is. Kan een conflict benaderd worden als een klassenconflict, een taalstrijd of levensbeschouwelijk conflict? Eenzelfde probleem is vatbaar voor meerdere interpretaties, wie zijn interpretatie kan opdringen, speelt met een politiek voordeel  Elk conflict is partieel: ze belicht een deel van de sociale werkelijkheid 13.3.4.2 Breuklijnen en de vier vormen van macht De ontwikkeling van de breuklijnen situeren zich rond de 4 vormen van macht Economische breuklijnen: - Betrekking op vraag hoe schaarse en begeerde goederen, kansen worden verdeeld Politieke breuklijnen: - Betrekking op vraag hoe we de samenleving politiek organiseren Sociale en culturele breuklijnen: - Betrekking tot de vraag ‘Wie zijn wij?’ - Sociaal wordt daarop geantwoord door de gemeenschap af te bakenen - Cultureel wordt daarop geantwoord in termen van fundamentele waardekeuzes Vorm van macht Conflict Oude vorm Hedendaagse vorm Economisch Links-rechts Kapitaal-Arbeid Debat verzorgingsstaat Politiek Democratie- Nieuwe orde- Latent; populisme totalitair democratie Sociaal Afbakenen Regionaal-centraal Actueel; integratie gemeenschap minderheden Cultureel Levens- Katholiek-vrijzinnig Afgezwakt; Moslim- beschouwing christelijk 104 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 13.3.4.3 Nieuwe breuklijnen Veranderingen: Belangrijke inzet van de cultuurstrijd: massamedia Conflict tussen voor- en tegenstanders van de incorporatie van nieuwe (etnische) groepen, veroorzaakt door de immigratie (die de vraag ‘wie zijn wij?’ op een prangende wijze stelt)  Welke handelingen kunnen in de naam van de culturele eigenheid worden toegelaten? (vb. het dragen van een hoofddoek)  Het conflict over de vraag ‘wie zijn wij?’ hangt nauw samen met een reeks opvattingen, tekent een bepaalde kijk op mens en maatschappij en wordt geruggensteund door sociale organisaties en partijen = Ontstaan nieuwe breuklijn 105 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 HOOFDSTUK 14 De aanloop tot modernisering 14.1 Een beschavingsproject Mcrosociologische vraag: - Wat bepaalt de waarden en normen, de situatie en de spelregels? - Waarom geldt op een bepaald ogenblik in een bepaalde land een bepaald stel van spelregels voor de machtsverdeling?  Het menselijk handelen, denken en voelen is sterk gedetermineerd -> Het gaat om elementen die het gedrag op een dwingende manier sturen die de mens dwingt bepaalde waarden te volgen, spelregels te aanvaarden,…  Antwoorden worden gegeven vanuit de legitimerende derden: Natuur, samenhang, geschiedenis. Maar: Die dwingende factoren (natuur, samenhang en geschiedenis) blijken niet zo dwingend. Ze worden door de mensen opgeheven. Voorbeeld: Bevolkingstheorie – Thomas Robert Malthus: - Grondlegger demografie - Essay on the principals of population o Voedselvoorziening: lineaire toename Bevolkingsgroei: exponentiële toename o Gevolg: hongersnood, epidemie,... -> bevolkingsverdunning o Mogelijke oplossing: geboortebeperking Maar… Malthus was hier tegen omdat : ▪ Moraal ▪ Rijken armen: rijken zouden zich aan geboortebeperking houden armen zouden blijven voortplanten  Toename van hongersnood en armoede is onafwendbaar - Boek vormt domper voor vooruitgangsoptimisme. Zijn theorie werd gebruikt tegen sociaal beleid, sociale zekerheid - Maar… Theorie van Malthus houdt geen rekening met 2 ontwikkelingen: o De zeer grote toename van de productiviteit van de voedselproductie o De verspreiding van geboortebeperking The limits to growth – Club van Rome: - Zeer invloedrijk rapport - Verdere economische ontwikkeling zou een zeer zware, onmogelijk belasting zijn voor de natuurlijke omgeving en zou zware sociale kosten hebben - Het rapport pleitte voor het afnemen van de groei - Achteraf werden besluiten van het rapport verwerpen 106 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767  De vindingrijkheid en het aanpassingsvermogen van de mens worden onderschat  Is macrosociologie dan slechts een beschrijving van de geschiedenis?  Sociologen zijn voorzichtig geworden in het poneren van regelmaten ‘die even dwingend zijn als de natuurwetten’ Conclusie: De geschiedenis moet als een reeks projecten worden benaderd, en niet als een gedetermineerde ontwikkelingsgang  Beschaving als project Samenhangend geheel van waarden, spelregels, mogelijkheden en situaties, dat zich in de loop van de tijd ontplooit en over de wereld kan verspreiden  Modernisering wordt beschouwd als zo’n project 14.2 De moderne beschaving Beschaving = samenhangend geheel van waarden, normen, condities, middelen, spelregels Het gaat niet enkel om de verzameling van deze factoren op een bepaald moment, maar om een project voor de ontwikkeling of ontplooiing van mogelijkheden die in de waarden, normen, middelen en spelregels schuilen Sociologen geloven dat de westerse samenlevingen door een dergelijke ontwikkeling of project gegrepen zijn = Modernisering Anthony Giddens beschrijft het proces als juggernaut = Een onweerstaanbare, onafwendbare kracht die door niets wordt tegengehouden. 14.2.1 400 jaar modernisering Het soort samenleving waarin we leven heeft zich de laatste 400 jaar fundamenteel gewijzigd. Het resultaat van deze veranderingen = moderne samenleving of moderniteit Modernisering = Een beschavingsproject waarvan juist het opheffen van de beperkingen die op het menselijk gedrag rusten, een belangrijke richtinggevende waarde en aspiratie vormt De 400 jaar modernisering worden in 2 perioden ingedeeld: 1) De aanloop tot de modernisering (1600 – 1800) De belangrijkste bouwstenen van de transformatie komen tot ontwikkeling 2) Een voltrekking van de moderniteit (1800 – Heden) De elementen dringen in verschillenden maatschappelijke lagen door, laten hun gevolgen over de hele wereld voelen en beïnvloedt het alledaagse leven steeds meer Het precies dateren van de grote veranderingen is onmogelijk De eerste tekenen van transformatie: Handelsdrukte in Firenze en Venetië, ontdekkingsreizen… (-> voor 1600) Toch wordt 1600 gezien als het openingsjaar van de modernisering 107 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 De veranderingen die tot de modernisering leidden bewerkstelligden zich langzaam. Soms versnellen ze, om dan weer te worden teruggedrongen  Wat later is de transformatie een feit  In zo’n proces wordt onze aandacht getrokken naar luidruchtige en gewelddadige episodes  Maar… meestal hebben deze episodes geen duidelijke betekenis Voorbeeld: bestorming van Bastille 14.2.2 De polysemie van het verleden Polysemie: onbepaaldheid van gebeurtenissen  Dit maakt verschillende interpretaties van gebeurtenissen mogelijk Revoluties krijgen substantie en betekenis omwille van de brede historische stroom waarin zij gevat worden en door de steeds wisselende interpretaties van de latere generaties  Wij leven dus niet enkel met ons verleden, maar met onze geschiedenis (interpretaties van het verleden) De modernisering ontsnapt daar niet aan. Het is een omvattend proces dat steeds weer nieuwe interpretaties van haar eigen verloop en betekenis produceert 14.3 De aanloop tot de moderniteit (1600-1800) - Enkele instellingen zijn in deze periode grondig getransformeerd en andere zijn in het leven geroepen  4 transformatieprocessen met een relatieve onafhankelijkheid en contingentie: o Moderne staatsvorming o Dynamiek van het kapitalisme o Groei van een wetenschappelijk-technologisch complex o Rationalisering van de cultuur  Modernisering is het totaalproces 14.3.1 Moderne staatsvorming: Van absolute baar penetrerende macht De staat of natiestaat = Een politiek georganiseerde samenleving met een wetgevende en uitvoerende macht die reguliere macht heeft over een bepaald territorium Staatsvorming = manier waarop een samenleving de capaciteit ontwikkelt om problemen aan te pakken en op te lossen Staatsvorming eind 15e E: 2 dimensies Intern: heerser moet erin slagen het monopolie op geweld te verwerven en de capaciteit ontwikkelen belastingen te innen Extern: staat moet zich door andere staten weten te erkennen  Competentie tussen staten speelt belangrijke rol in moderniseringsproces 108 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 Moderne staatsvorming: Vergroten van de greep van staat op leven  Absolute macht vs. Indringendheid macht  Bevolking tellen, identiteit, belastingen, regulering leven, natiegevoel Bloeitijd van de staten: eind 18e – 19e E: o Wereld in staten georganiseerd Vanaf de 19e eeuw: - Behoefte om nationale bevolking beter te kennen en te reguleren, om bvb beter belastingen te kunnen innen -> het invoeren van paspoorten en visumvereisten  Nationaliteit kan afhangen van o Bloedafstamming o Woonplaats - Natiegevoel komt tot ontwikkeling, mensen voelen zich met hun staat verbonden. Daarom spreekt men van een moderne natiestaat. Dat gevoel van samenhorigheid werd bewust in de hand gewerkt (Voorbeeld: Verspreiden van standaardtaal) 14.3.1.1 Van absolute vorst naar penetrerende staat 17de en 18de eeuw: - Centraliserende politiek wordt doorgevoerd - Koning probeert zich boven de andere edelen te stellen - Maar… de graad van centralisatie, macht en doeltreffendheid van de koning onvoldoende  Begin van een ontwikkeling die het einde van de adel en de groei van modernisering betekent Die ontwikkeling mondt uit in wat we vandaag hebben: Een staat die zijn territorium controleert, die over een uitgebreid budget beschikt, wetten kan uitvaardigen… - De revoluties die zich tegen de koning keren, versnellen de centralisatie en de ontwikkeling van de staat (Onthoofding van Karel I, bestorming van Bastille…) Kenmerken moderne staat: - Capaciteit een territorium te controleren - Monopolie op rechtspraak, bestraffing, belastingen, politie, leger, militie eerbiedigen - Die staat kan doordringen tot het dagelijks leven van de burger De capaciteit werd langzaam opgebouwd door: - Het effectiever innen van belastingen - Het uitbouwen van een overheidsadministratie - Het verbeteren van de transport- en communicatiemogelijkheden  Moderne staat die vorm krijgt, gaat zich als een ‘agent’ op internationaal toneel opstellen. 109 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 Goede indicator van capaciteit van de staat = magnitude van de staat (omvang van het overheidsbudget) of de uitgaven van de centrale overheid 14.3.1.2 Sociologie en de staat Immanuel Wallerstein - Men kan de gang van zaken niet begrijpen door naar staten of natiestaten te kijken - Het begrip samenleving is ongrijpbaar - Vanaf 16e E: ‘kapitalistisch wereldsysteem’: o Systeem waarvan de dynamiek grotendeels wordt bepaald door de belangen en de contacten tussen de grote handelaar en kapitalistische ondernemers o Dynamiek van dat systeem heeft impact op wat er in wereld gebeurde en gebeurt Meer aandacht voor de specifieke rol van de staat - Charles Tilly:The formation of Nation Staten in Western Europe - Theda Skocpol: boek over sociale revoluties o Stelt dat de staat een rol speelt in de ontwikkeling van de samenlevingen en dat de wijze waarop de staat wordt georganiseerd van belang is voor de transformatie van die samenlevingen Recent: relevantie (natie)staat wordt terug in vraag gesteld 14.3.2 De dynamiek van het kapitalisme: van Venetië naar Londen Fernand Braudel : - ‘Het kapitalisme is niet van alle tijden, het is een welbepaalde vorm van organisatie van de economie, die een ontstaan en groei kent en niet in alle tijden en in alle landen dezelfde vorm aanneemt.’ - Twee kenmerken van het kapitalisme o Goederen en diensten uit winstoogmerk worden geproduceerd voor de markt o Middelen om dit te doen (productiemiddelen) zijn in privébezit o 3 niveaus in kapitalisme Metafoor Pre-1600 1600 tot vandaag Kelderkeuken Productie Zeer belangrijk Afnemend belang tot eigen marginaal gebruik Gelijkvloers Lokale Zeer belangrijk Groenten en fruit handel Bel-etage Wereldhan Beperkt tot luxe artikelen Grootste deel del consumptie goederen 110 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 2 jaartallen markeren deze ontwikkeling: 1600: centrum van Europese wereldhandel verschuift van Zuid-Europa (Venetië, Genua) naar het noorden (Amsterdam) 1790: Amsterdam verliest suprematie van handelsstad aan Londen  Londen = hoofdstad van een moderne staat die een nationale economische politiek kan voeren  Samenvloeien van moderne staatsvorming en kapitalisme 14.3.3 Wetenschap en technologie De moderniserende staten en de dynamiek van het kapitalisme hebben een belangrijke rol gespeeld in de transformatie van wetenschap en technologie Verhaal van het horloge op zee – David Landes - Er werd grote prijs gegeven aan persoon die een maritieme chronometer zou uitvinden (vanaf 1598) - 1761: John Harrison bouwde de chronometer Symbolische waarde van het verhaal: Het geeft weer hoe tussen 1600 en 1800 - Wetenschap en technologie een zorg van de overheid werden - De ambachtelijke vaardigheden en het vakmanschap werden aangescherpt - Theoretische wetenschap, vakmanschap, commercieel belang en politieke leiding doeltreffend leerden samenwerken  Samenwerken van ambachtelijke tradities en theoretische wetenschappelijke tradities Nog mijlpalen in de wetenschap in deze tijd: - 1632: Galilei voor de Inquisitie - 1662: Royal Society (ENG) - 1666: Académie des Sciences (Parijs) - 1700: 5 wetenschappelijke tijdschriften in Europa - 1800: Meer dan 100 wetenschappelijke tijdschriften  Snelle evolutie! Niet enkel de relatie tussen ambacht, wetenschap en overheid verandert, maar ook het wetenschappelijk denken en de wetenschappelijke methode veranderen Snelle ontwikkeling van de moderne wetenschap in het begin van de 17de eeuw = ‘mirakel’ Revolutie in wetenschappelijk denken: zoeken naar wetmatigheden 111 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 14.3.4 Puritanisme, rationalisering en Verlichting 1517: Start revolutie van mens- en wereldbeeld Luther: 95 stellingen tegen Rome 17de eeuw: Bepaalde vorm van protestantisme (puritanisme) wint aan belang  Nieuw beginpunt De puriteinen vertegenwoordigen enkele moderne houdingen: - Ze eisen het recht om zelf de ware principes van geloof te interpreteren en deze, tegen alle extern gezag in, te verdedigen - Ze hebben een opvatting van de juiste samenleving en willen die zonder compromissen waarmaken De puriteinen vormen de voorlopers van de Verlichting: - Ze hebben een houding die wordt gekenmerkt door geloof in individuele rede, voorkeur voor rationele en empirische kenniswijzen… - Maar: Zij geloven dat het ‘Rijk Gods’ op aarde zou zegevieren Het rijk van God op aarde realiseren Verlichtingsdenkers: Het rijk van de rede realiseren Echter veel gelijkenissen tss puriteinen en verlichtingsdenkers: Afzetten tegen conventionele wijzen van denken en doen Geloof in persoonlijke kennis en verantwoordelijkheid Vertrouwen in verifieerbare kennis Geloof in transformeerbaarheid van natuurlijke en sociale werkelijkheid 14.4 Situatie en cultuur Debat over onderling belang 4 transformaties (rol van de staat, rol van wetenschap, technologie en economie, rol van culturele ontwikkelingen en de verandering van mens- en wereldbeeld) Situatie – materialisme: Belang technologie, macht van de staat en economische elites Voorbeelden: o Marx: ‘Omdat hij een steeds grotere markt moet vinden om zijn producten af te zetten, waaiert de bourgeois uit over de ganse wereld. Hij moet overal naartoe, overal relaties aanknopen,… alle landen worden er op die manier toe verplicht, willen ze niet verdwijnen, de productiewijze van de bourgeois over te nemen.’ o Friedman (2005): 3 fasen in de modernisering  1500 – 1800: Landen die zeevaart beheersen en ruiters kunnen inzetten winnen  1800 – 2000: Stoomkracht, spoorweg en multinationale onderneming als organisatietechnologie  Vanaf 2000: Informatie en communicatietechnologie 112 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 Cultuur (idealistische visie): Belang ander mensbeeld en culturele vernieuwing Initiatief van verandering ligt bij waardeverandering  Waarom doen transformaties zich op een bepaald ogenblik in een bepaalde regio voor?  Max Weber heeft groei van kapitalisme cultureel verklaard 14.5 De geest van het kapitalisme en de protestantse ethiek Max Weber was de eerste socioloog die de materialistische en idealistische visies probeerde te verzoenen. Zijn aandacht ging naar de wisselwerking tussen economische en culturele ontwikkelingen. Culturele veranderingen transformeren zich langzaam en hun veranderingen kan slechts over een lange termijn worden waargenomen Daarom heeft zijn werk een historisch karakter Weber interesseerde zich in het bijzonder voor de religie o Religieuze ideeën hadden in het verleden de grondslag geleverd van de cultuur. Ze waren voldoende sterk en indringend om het denken, voelen en handelen van de mensen effectief te richten o Religieuze ontwikkeling is de ene sleutel tot het begrijpen van de geschiedenis o De religieuze ontwikkelingen worden op zijn beurt weer gestuurd door machtsrelaties, economische krachten en instrumentele overwegingen o Autonome religieuze ontwikkelingen hebben de economische geschiedenis van het westen sterk beïnvloed Cultuur, kunst, religie en wetenschap waren volgens Weber: - Een bron van menselijke creativiteit - Een bron van sociale en economische vernieuwing Essay van Weber ‘De protestante ethiek en de geest van het kapitalisme’ is belangrijk omdat: - Het is een klassiek voorbeeld van een sociologische poging tot synthese tussen materialistische en idealistische perspectieven - Het is een constructief element van onze hedendaagse cultuur 113 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 14.5.1 De geest van het kapitalisme Historisch verband tussen protestantisme en succesrijk modern kapitalisme: - Kapitalisme ontwikkelt zich sneller in protestantse gebieden Dit verband kan ontstaan omdat: - Protestanten boeken makkelijk economisch succes - Mensen die economisch succes boeken gaan voer tot het protestantisme  Religieuze ontwikkeling gaf aanleiding tot de groei van een welbepaalde levenshouding: de geest van het kapitalisme  Deze levenshouding wordt door reformatie in de hand gewerkt  Deze levenshouding heeft de ontwikkeling van het kapitalisme vergemakkelijkt en bevorderd Geest van kapitalisme best weerspiegeld in teksten van Benjamin Franklin: (‘Advice to a Young Tradesman’)  Iets is slechts waardevol als het nuttig is  Nuttig zijn is heilige plicht  Men moet nut kunnen meten  Dat kan door geld  Geld verdienen is goed -> ‘Time is money’  Geld verdienen is een morele plicht en de bekwaamheid om geld te verdienen is de ultieme maat van waarde. Men werkt niet om te leven, maar leeft om te werken = Nieuwe houding in de 17de en 18de eeuw 14.5.2 De protestantse ethiek Vb. Waarom geest van het kapitalisme in achterlijk Pennsylvania, niet in Firenze?  Protestantse ethiek Luther heeft een belangrijke aanzet gegeven tot de ontwikkeling van die ethiek: Hij ging werk benaderen op manier die radicaal breekt met de katholieke, middeleeuwse traditie o Voor die traditie was werk een noodzakelijk kwaad. Als men het niet hoefde te doen, dan deed men het niet Voor Luther wordt werk een heilige plicht Calvijn en puriteinse sekten dragen bij tot de vorming van protestantse ethiek - Ze deden dit niet met de bedoeling de ethiek verder uit te werken - Hun zorg was ‘zielzorg’  Effecten van hun handelen op economie zijn onbedoelde effecten Cruciale schakel in de ontwikkeling van de ethiek: Predestinatieleer (bij puriteinen)  Het ligt al vanaf het begin der tijden vast wie eeuwig zou leven en wie verdoemd was katholieke leer: goed handelen om langer te leven (biecht, …) 114 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767  De predestinatieleer leidde bij de meeste gelovigen tot een ondraaglijke onzekerheid: Ben ik of ben ik niet bij de uitverkorenen? Twee antwoorden werden hierop gegeven: o Men moest maar vertrouwen in het feit dat men tot de uitverkorenen behoorde -> zelfvertrouwen hebben o Men moest zijn plicht doen. Hieruit bleek dat men bij de uitverkorenen was (tekenen van gratie) Beide oplossingen hebben de levenshouding, geest van kapitalisme beïnvloed Vooral 2e veronderstelling legt nadruk op juiste stijl van leven  De protestantse ethiek: ▪ Stimuleren van geld verdienen ▪ Gekoppeld aan beperking op consumptie 6 a 8 uur slapen Bidden enkel op zondag Werk is continue plicht Geen smul Empirische kennis … ▪ Stimulans Gedisciplineerd werken Investeren Wetenschappelijke en technologische ontwikkeling Die ethiek, ondersteund door geloof en de verzuchting naar eeuwig leven, droeg bij tot de kapitalistische ontwikkeling. Die ethiek combineerde immers twee elementen: - Alle traditionele inhibities, die op het ongebreideld verdienen van geld steunden, werden weggenomen - Geloof legde strakke beperkingen op aan consumptie 115 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 HOOFDSTUK 15 De transformatie 15.1 Voor de transformatie Start van de transformatie: industriële revolutie (noorden van Engeland) o Innovatieve ambachtslui (smeden, molenaars, pottenbakkers,…) → niet door handelaars! o Heeft de wereld getransformeerd in combinatie met 4 tendensen: ▪ Wereldbeeld ▪ Wetenschap ▪ Kapitalisme ▪ Staat Maar… de industriële omwenteling slechts één onderdeel van het zich voltrekken van die transformatie 15.2 Na de transformatie 116 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 15.3 De verspreiding of de reis rond de wereld in tachtig jaar FASE 1: Frankrijk en Engeland Londen en Parijs werden economische, culturele, politieke en militaire knooppunten van de wereld Vanuit Parijs en Londen verspreidt de transformatie zich over de wereld FASE 2: Verenigde Staten, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland Door Europese emigratie FASE 3: België, Nederland en Scandinavië Buren van Frankrijk en Engeland FASE 4: Centraal Europa, Rusland, Azië Modernisering van boven af De traditionele elites nemen zelf het initiatief om te moderniseren Zij wouden ook uitbouw van een imposant leger  Geen eigen pad maar inspiratie door pioniers  Remmende voorsprong van de pioniers ▪ Later ontwikkelde landen kunnen van ervaring van anderen leren Bij landen van fase 4 zien we grotere kans op totalitaire regimes 15.3.1 De timing van de modernisering en de kansen op democratie Barrington Moore – The Social Origins of Dictatorship and Democracy - Onderzoek moderniseringsproces van een achttal landen - Besluit 1: Verschillende paden van ontwikkeling kunnen tot de parlementaire democratie leiden o Door economisch en politiek sterke burgerklasse o Hierdoor zijn fase 1 & fase 2 tot stabiele parlementaire democratieën gegroeid - Besluit 2: Zodra de burgerij economisch en/of politiek zwak is en het initiatief wordt genomen door de traditionele elites, wordt de kans op het ontstaan van totalitaire regimes vergroot o Als grootgrondbezitters politiek belangrijke rol spelen en burgerij matig ontwikkeld → rechtse dictatuur o Als grootgrondbezitters zwakker zijn, traditionele staat al sterk gecentraliseerd is, de boerenbevolking in traditionele dorpsgemeenschappen is georganiseerd en de burgerij niet is ontwikkeld → revoluties → communistische regimes Kritiek op Moore: economisch determinisme Geen rekening met politieke, culturele factoren 117 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 15.3.2 Late en afhankelijke ontwikkeling FASE 5: Latijns-Amerikaanse landen Deels bevolkt door latere golven van Europese migranten Pas laat onafhankelijk Kolonialisme (landen werden leeggezogen van grondstoffen door Spanje en Portugal)  Afhankelijke ontwikkeling Hoop dat dit zou stoppen bij onafhankelijkheid (rond 1820) 150 jaar later: Ontwikkeling van de meeste Latijns-Amerikaanse landen is zwak gebleven Verklaring: Ongelijke relatie tot de al ontwikkelde landen Exogene, externe oorzaken: de al ontwikkelde landen gebruiken de ontwikkelingslanden als een bron van goedkope grondstoffen en een afzetmarkt voor verouderde producten. = dependentietheorie  ‘De ontwikkeling van de onderontwikkeling’ Dependency-theorie sluit aan bij wereldsysteem van Wallerstein Globalisering leidt tot wereldsysteem 3 categorieën van landen: - Centrum (vb. België)→ kunnen landen in de periferie exploiteren · - Semiperiferie: De tussenpositie → landen in transitie (zoals Latijns-Amerika) - Periferie: Sterk afhankelijk van het centrum → landen met een afhankelijke economie kennen tragere economische groei Discussie blijft open! 15.3.3 Endogene en exogene verklaringen van economische groei Onderontwikkeling door exogene of endogene oorzaken? Discussie tussen culturalisten en dependistas CULTURALISTEN DEPENDENTIETHEORIE Gebrek aan ontwikkeling ligt aan Gebrek aan ontwikkeling is gevolg van ↳ endogene factoren (vb. ligging, cultuur, exogene factoren interne machtsverhoudingen,…) Ecleme oone. Auteurs die hieraan belang hechten, grijpen Ongelijke relaties tussen landen terug naar Weber Neokolonialisme: Protestantse ethiek heeft nieuw Gebruik van arme landen als soort mens geproduceerd bron van goedkope grondstoffen (gedisciplineerd, rationeel, en afzetmarkt van verouderde productief) producten Deze houding is sleutel tot economische ontwikkeling en welvaart unene ponzare 118 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 Waarom slagen sommige landen er wel/niet in hun bevolking welvaart te bieden?  3 theorieën Neoklassieke theorie: o Sterke economische ontwikkeling bij vrij verkeer van goederen, kapitaal en internationale concurrentie o Dit kan men doen door: Afschaffen subsidies op transport, openen kapitaalmarkt,…  Deze maatregelen gaan in tegen beleid dat geïnspireerd wordt door dependentietheorie Theorie van ontwikkelingsstaat dicator o Legt nadruk op stevig en dynamisch overheidsapparaat dat visie op ontwikkeling heeft, een agressieve ontwikkelingspolitiek doorvoert en de sociale controlemogelijkheden heeft om dergelijk beleid te voeren o Vb. China Institutionele of culturele theorie o Richt aandacht op sociaal-culturele factoren o Sluit aan bij Max Weber o Aandacht gaat naar werk- en bedrijfscultuur en naar de wijze waarop deze wordt beïnvloed door de cultuur van een land o Vb. verklaren van ontwikkeling van China door confuctionisme (nadruk ligt op plichtsbetrachting) 15.4 Een tussenstand = Vier gevolgen van modernisering Vier belangrijke uitdagingen van de modernisering:  Bevolkingsexplosie en demografische transitie  Vergrijzing en vergroening  Wereldwijde ongelijkheid  Migratie 15.4.1 Demografische transitie en bevolkingsexplosie ZIE GRAFIEKEN IN SLIDES Met de modernisering gaat de bevolking door een aantal fases 1. Groot aantal geboorten per vrouw en hoge sterfte: betrekkelijk stabiele bevolking 2. Dalende sterfte en hoog aantal geboorten: bevolkingsgroei en bevolkingsexplosie o Hygiëne, voeding en medische zorg verbeteren → lagere kindersterfte en hogere levensverwachting 3. Lage sterfte, laag aantal geboorten per vrouw: stabiele (of zelfs krimpende) bevolking 119 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 Van hoog geboortecijfer en hoog sterftecijfer naar laag geboortecijfer en laag sterftecijfer  Vele landen bevinden zich nog in de 2e fase van het transitie model 15.4.2 Vergrijzing en vergroening ↳ berolungsexplosie VERGRIJZING: In gemoderniseerde landen: zeer oude bevolking (gevolg van transitiemodel) Weinig geboortes en hoge levensverwachting In Europa is de bevolkingsgroei ≈ 0 In Oost-Europa is de bevolkingsgroei negatief  Lage fertiliteit, hoge sterfte, hoge emigratie Gevolg: hogere veiligheid en verzorging VERGROENING: In minder gemoderniseerde landen: grote jonge bevolking (vooral in Afrikaanse landen: Mali, Somalië,… en in moslimlanden) Oorzaak 1: Hoge vruchtbaarheidsgraad, hoog gemiddeld aantal geboortes per vrouw Oorzaak 2: Politieke verandering, revolutie, vernieuwing Gevolg: meer aandacht voor kans op sociale mobiliteit en machtsverwerving Invoeren geboortebeperking?  Vereist culturele voorwaarden: ▪ Gealfabetiseerde bevolking ▪ Vrouwenrechten ▪ Zwak geloof in religie Totale wereldbevolking: Neemt lineair toe - Tegen 2050-2100 stabilisatie 15.4.3 Een globaal en stabiel patroon van ongelijkheid op wereldvlak Human Development Index (HDI) = Samenvattende maat die rekening houdt met een aantal uitkomsten van modernisering, onder meer de levensverwachting bij de geboorte, de proportie van de bevolking die kan lezen en schrijven en het BBP Van de 25 landen die na 1800 eerst aan hun modernisering begonnen, zitten 20 nog steeds in top van HDI o Rijke landen zijn zelfs rijker geworden o Niet perse hoge economische groei, maar constante groei o Deze landen hebben ook grotere kans op ontwikkeling Maar… ook nieuwe groeipolen zoals Oost-Azië o Afname armoede in deze landen o Aantal armen in de wereld neemt ook af 120 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 Vaststelling: Ongelijkheid TUSSEN landen neemt AF Ongelijkheid BINNEN landen neemt TOE o In extreme mate in VS o ’30: New Deal nam: sociaaldemocratisch beleidsklimaat → ongelijkheid nam af o ’70: liberaal beleid → terug grotere ongelijkheid  Ongelijkheid wordt hier in de economie geproduceerd Ongelijkheid in het land is een groot probleem omdat: o Grote delen van de bevolking leven in armoede o Hieruit volgt politieke ongelijkheid → er ontstaat politiek stelsel waardoor de armen nog meer benadeeld worden o Hieruit volgt ook ongelijkheid in gezondheid o Criminaliteit 15.4.4 Migratie = fenomeen dat altijd heeft bestaan - 19e eeuw: o Migratie van platteland naar stad in Europese landen ▪ Heeft belangrijke rol gespeeld in industrialisering en verstedelijking van deze landen o Migratie van Europa naar N-Amerika, Australië,… ▪ Zorgde voor verlichte bevolkingsdruk op Europa en heeft de ontwikkeling van N-Amerika, Australië,… bepaald - Einde 20e eeuw: o Recente toename: niet alleen in Nieuwe wereld (N-Amerika,…) maar ook in EU en andere delen van de wereld o Redenen: ▪ Bevolkingsexplosies ▪ Wereldwijde ongelijkheid ▪ Gewapende conflicten ▪ Milieuproblemen ▪ Nood aan arbeidskrachten ▪ … o Deze migratie vervult rol van herverdeling over de hele wereld 121 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767  In deze migratiebewegingen kan men aan aantal patronen onderkennen: o Migranten werden aangetrokken als nieuwe burgers ▪ vb. melting pot in VS → officiële doctrine dat VS erin moest slagen 1 natie en volk te maken uit diverse groepen die er leefden en arriveerden o Migratie gaat van de voormalige kolonies naar de metropool ▪ Bevolkingsgroepen uit nieuwe kolonies vinden het dikwijls moeilijk om in de nieuwe samenleving te worden opgenomen o Immigratie stimuleren om tekort op arbeidsmarkt weg te werken ▪ Vb. België en Nederland o Economische vluchtelingen ▪ Wordt gestimuleerd door 3 krachten:  Afstoting in landen van herkomst door gebrek aan economische ontwikkeling  Aantrekking vanuit immigratielanden door rijkdom  Vraag naar arbeidskrachten Velen pleiten voor open arbeidsmarkt en dus het stimuleren van immigratie Maar… migratie leidt tot spanningen, sociale problemen, extremistische politiek, gewelddadige conflicten Europa: geklemd tussen markt en staat Pogingen om immigratie te ontmoedigen leiden tot grotere aantallen vluchtelingen, asielzoekers en illegalen Veel stemmen gaan op voor selectieve immigratie 122 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 HOOFDSTUK 16 De transformatie van interactiekaders 16.1 Bindingen Groepen, collectiviteiten, sociale systemen, maatschappijen,.. = Interactiekaders = Begrippen die spreken over de manieren waarop mensen verbonden zijn - Hechte interactiekaders: Gezin, vriendenkring - Onpersoonlijke interactiekaders: Economisch wereldsysteem  Interactiekaders ondergingen tijdens de modernisering aan aantal belangrijke en gevolgrijke veranderingen → Interactiekaders bestaan uit bindingen Klassieke sociologen: sociale bindingen moet het karakter van persoonlijke relaties hebben → bindingen steunen op gedeelde waarden en op gevoelens van solidariteit en loyaliteit Nu: Tegenwoordig weten we dat die stelling niet houdbaar is Erkenning van een waaier aan mogelijkheden Straffen en belonen vormen ook de maatschappij o Binden op zeer grote schaal en over lange affstand o Hierbij is geld het medium 16.2 Interactiekaders: Netwerken van verwachtingen Rol = een bundel van verwachtingen en die verwachtingen zijn geassocieerd met de positie van een persoon  Posities bestaan niet los van rollen en rollen bestaan niet los van verwachtingen Verwachtingen zijn complementair: Persoon A heeft verwachtingen tegenover persoon B, omdat deze laatste ook verwachtingen heeft ten opzichte van persoon A. Voorbeeld: Vader en dochter  Vader en dochter staan in een rolrelatie = De rol van de ene impliceert het bestaan van de rol van de andere  Ze zijn niet enkel door hun relatie met elkaar met elkaar verbonden: ook hun gezamenlijke relaties (met de moeder, andere dochter…) verbinden hen  Zo’n verzameling van samenhangende rolrelaties noemen we een interactiekader  Interactiekader = Verzameling van rollen 123 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 Interactiekaders verschillen naar: - Omvang, reikwijdte: o Grote >< kleine (natiestaat VS >< verliefd koppel) - Soort communicatie: o Directe >< indirecte communicatie (gezin >< Nederland of België) - Specificiteit van het doel: o Duidelijk doel >< geen duidelijk omschreven doel (ondernemingen >< vriendenkring) - Aard van interdependentie o Gevoel van samenhorigheid >< geen gevoel van samenhorigheid (sekte >< gebruikers openbaar gevoel) - Duurtijd: o Kortstondige >< langdurige relatie (groepje dat samen op vakantie gaat >< westerse samenleving) 16.2.1 Primaire relaties Charles H. Cooley: - Grondlegger symbolisch interactionisme - Term ‘primaire groep’ en ‘primaire relaties’ geïntroduceerd Primaire relaties (= persoonlijke relaties) - Face to face (directe communicatie) - Eigen taal - Intiem - Diffuus - Affectief - Gevoel verbondenheid - Particulier - Veranderen met individu Als interactiekader bestaat uit mensen die onderling door primaire relaties verbonden zijn: Primaire groep o Groep verandert van aard als 1 van de leden wegvalt o Organisaties = Interactiekaders die hun identiteit en eigenheid in grotere mate tegen het komen en gaan van individuele leden hebben weten te beveiligen Niet-primaire relaties (= niet persoonlijke relaties) - Indirect - Algemene taalconventies - Specifiek doel - Neutraal - Onpersoonlijk - Banden niet beïnvloed door veranderingen in individu 124 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 16.2.2 Persoonlijke en onpersoonlijke relaties Cooley: primaire groepen zijn belangrijk voor het individu Vroege vorming van socialisatie vindt hier plaats Individu leert egoïsme overwinnen Typologie van Cooley werd ontwikkeld om de veranderingen van interactiekaders (veroorzaakt door modernisering) beter te kunnen waarnemen Ideaaltype = Als alle kenmerken in sterke vorm samen voorkomen In werkelijkheid wordt het ideaaltype in meer of mindere mate benaderd Concrete interactiekaders kunnen dichter bij het ene of het andere ideaaltype liggen Kenmerken kan men als continuüm voorstellen 16.2.3 Sterke en zwakke banden Mark Granovetter - maakt onderscheidt tussen soorten primaire relaties - persoonlijke relaties gelijken op primaire relaties, maar kunnen variëren naar intensiteit: o Sterke banden: Belangrijk voor de emotionele steun en groepsbinding o Zwakke banden: Kunnen een grotere schaal bereiken en meer mensen met elkaar in contact brengen. Ze zijn belangrijker voor het opzetten van ondernemingen. (eerder kennissen dan vrienden) Deze ideeën passen bij sociaal kapitaal Mensen met veel zwakke banden hebben veel macht omdat zij over verschillende groepen en kringen heen mensen kunnen bereiken Groepen, landen.. die dicht 'sociaal bekabeld’ beschikken over meer sociaal kapitaal In Europa hebben zich over de laatste 4 eeuwen een aantal ontwikkelingen voorgedaan, die het verschil tussen de onderscheiden typen interactiekaders sterk geaccentueerd heeft Differentiatie speelt daarin een belangrijke rol 125 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 16.3 Differentiatie Het pre-industriële gezin: - Lijkt op een kleine onderneming: Kleren werden zelf gemaakt, landbouwproducten werden zelf verwerkt, zieken werden thuis verzorgd, koele relaties, vader was de werkgever, opleiding in huis… - Veel dienstpersoneel, kan zelf geen gezin stichten Verschilt sterk van het hedendaags gezin Huidig gezin: - Werk is volledig gescheiden van gezin - Veel meer mensen dan vroeger kunnen eigen, onafhankelijk gezinsleven leiden - Taken en functies zijn geheel of gedeeltelijk verschoven naar andere interactiekaders (scholen, hospitalen, rusthuizen,…)  De interactiekaders hebben zich gedifferentieerd  Differentiatie = Het ene interactiekader dat verschillende functies verricht, wordt vervangen door verschillende interactiekaders die elk een aantal functies verrichten = De wederzijdse afhankelijkheid tussen aard van interactiekader en de taken of functie die erdoor worden verricht 16.3.1 Traditioneel en modern gezin De differentiatie betekende een ware omwenteling in de aard van de interactiekaders waarin mensen opgroeien en leven  Heeft verschillende gevolgen Parsons en Bales: - Specialisatie van het gezin in de koesteringsfunctie (het intiem en liefdevol samenzijn van partners en kinderen). Lasch: - Mensen zoeken naar bescherming tegen de harde wereld in het gezin, maar dat gezin (die functies verloren heeft), kan de bescherming niet meer bieden 2 specifieke gevolgen: - Verandering van liefde en het romantisch huwelijk - Verandering van de betekenis van kinderen 126 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 16.3.2 Liefde en het romantische huwelijk Voor 18e E: o trouwen voor praktische, materiële redenen, bijna geen romantische huwelijken o minder affectie Vanaf 18e E: verandering opvatting grondslag huwelijk o trouwen voor liefde → romantisch huwelijk o liefde en seks vallen samen o begin 19e E: soms nog zakelijke transacties waarbij heel het gezin betrokken was  De grondslag van die veranderingen ligt in de differentiatie van gezin en onderneming → gezin heeft niet langer betrekking op de problemen van economische organisatie of politieke alliantie → men kan een groot gewicht geven aan individuele gevoelens 16.3.2.1 Modernisering van liefde Gellner: - Onweerstaanbare verliefdheid (coup de foudre) werd uitgevonden om een huwelijk te legitimeren dat niet op zakelijke overtuigingen steunt  Via coup de foudre kunnen mensen zich tegen het gearrangeerde huwelijk verzetten Seidman: - Seksuele aantrekkingskracht is een zeer belangrijk element geworden in de romantische liefde - Seksuele aantrekkingskracht en seksuele bevrediging worden beschouwd als een voorwaarde van een geslaagd huwelijk - 1960-1970: ideaal = seksualiteit in romantische relatie, maar hiernaast groeit norm die seks, los van liefde, erkent als een recht en een vorm van zelfexpressie 16.3.2.2 De moderne kwetsbaarheid van het huwelijk Oorzaken van een snelle toename van het aantal echtscheidingen: - Verlenging van de levensduur - Differentiatie van het gezin: Toen huwelijk ook basis van economisch vennootschap vormde, werd echtscheiding beleefd als een bedreiging van maatschappij - Differentiatie heeft ook de kans vergroot dat vrouwen buiten hun gezin een levensonderhoud kunnen verwerven en zo werd de onafhankelijkheid van de vrouw bevorderd  Prijs van oude huwelijksmoraal werd betaald door vrouw (geweld, overspel,…)  Prijs van hedendaagse huwelijksmoraal wordt betaald door kinderen  Gevolgen van echtscheidingen voor kinderen zijn niet uniform maar variëren naargelang specifieke omstandigheden 127 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 16.3.3 De betekenis van kinderen 16.3.3.1 Kinderen verliezen hun economische betekenis Tussen 1870 en 1930: Kinderarbeid neemt af en betekenis van kinderen verandert  Leerplicht helpt het verminderen van kinderarbeid  Het verzetten tegen kinderarbeid getuigt van een nieuwe houding tegenover kinderen Wordt beschreven door Viviana Zelizer Nieuwe houding ontwikkelt niet gelijktijdig Eerst de middenklasse (gezin en werk was bij hen gescheiden en inkomen van het kind was geen noodzaak) 16.3.3.2 Sacralisering van het kind Kinderen worden van begin 20e E beschouwd als voorwerpen van affectie Overtuiging dat relaties tss ouders en kinderen puur affectief en altruïstisch moeten worden groeit Betekenis van kinderen verandert grondig Verschillende oorzaken voor verschillende stadia van nieuwe betekenis van kinderen: - Minder kinderen sterven voor de leeftijd van één jaar, gehechtheid aan kinderen wordt gemakkelijker - Koesteringsfunctie van gezin wordt gescheiden van economische productieve functie  Viviana Zelizer spreekt van sacralisering van het kind  Men wil kinderen niet langer een economische waarde toekennen, maar ze worden beschouwd als iets waarvan men essentie krenkt als men het in geldwaarde uitdrukt Sacralisering is symbolisch middel om nieuwe grens tussen het gezin en de buitenwereld (voor de wereld van de economische productie en de zakelijke berekening) scherp te stellen Sacralisering heeft geleid tot liefdevollere houding tegenover kinderen Deze ontwikkeling maakt ons gevoeliger voor het lijden van kinderen en gevallen van mishandeling → wordt nu ook zichtbaarder 16.4 Conclusie Het belang van primaire relaties is op verschillende vlakken afgenomen ten voordele van meer organisatievormen. Die ontwikkeling heeft 2 gevolgen: - Belang van complexe en formele organisaties is toegenomen - Emotionele afstand tussen gezin en organisaties is groter geworden  Sentimentele revolutie: tgv differentiatie hebben de meeste gezinnen in veel grotere mate de trekken van een primair interactiekader verworven 128 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])  lOMoARcPSD|47008767 Maar… differentiatie is niet enige oorzaak van de sentimentele revolutie: RELIGIE speelt ook een rol Voorbeeld: Versoepeling van wetgeving op echtscheiding 129 Gedownload door Emma Bottu ([email protected])