اخلاق دانش اندوزی و پژوهش - جزوه

# فصل 1: اخلاق دانش اندوزی ## رابطه اخلاق و پارسایی در دانش اندوزی: - تقوا سبب بازگشت انسان به طبع پاک می شود. - انسان به مجرد آشکار شدن حقیقت آن را می پذیرد. - وجود مجموعه ای از نیروهای متضاد در وجود انسان، بی توجهی به هر یک از این قوا سبب افراط و تفریط می شود. - انسان دچار تعادل منطقی می شود...

# فصل 1: اخلاق دانش اندوزی ## رابطه اخلاق و پارسایی در دانش اندوزی: - تقوا سبب بازگشت انسان به طبع پاک می شود. - انسان به مجرد آشکار شدن حقیقت آن را می پذیرد. - وجود مجموعه ای از نیروهای متضاد در وجود انسان، بی توجهی به هر یک از این قوا سبب افراط و تفریط می شود. - انسان دچار تعادل منطقی می شود. - تقوا و پارسایی به جهت گیری صحیح علم و پیشگیری از هر نوع سواستفاده از آن کمک می کند. ## سوال: موانع دستیابی به علم حقیقی 1. **پیروی از حدس و گمان:** - تعیین و تشخیص واقعیت در همه امور کاری سخت و دشوار است. - بیشتر مردم به این دلیل اساس زندگی خود را حدس و گمان بیان می کنند. 2. **تقلید کورکورانه** (خودباختگی فکری): - تقلید کورکورانه از دیگران می کنند. - تفکر خود را به دست دیگران می سپارند. - مهارت تفکر خود را از دست می دهند 3. **شتابزدگی:** - در اطلاعات اندک در باره یک موضوع، داوری شتاب زده می کنند. - دیدگان اندیشه زمانی به جبال حقیقت روشن می شود که آلودگی های نفسانی بر چهره آن نشسته نباشد و از اسارت و بردگی نفسانی رها باشد. 4. **تمایلات نفسانی:** - تمایلات نفسانی انسان باعث می شود که آلودگی های نفسانی بر چهره آن نشسته نباشد و از اسارت و بردگی نفسانی رها باشد. - بسیاری از مردم علیه بر مسائل فرعی و جزعی زندگی در اندیشه و تحلیل، تمایلات نفسانی انسان باعث می شود که آلودگی های نفسانی بر چهره آن نشسته نباشد و از اسارت و بردگی نفسانی رها باشد. ## آداب اخلاقی آموختن علم: 1. **انگیزه الهی داشتن:** - انگیزه الهی داشتن اساس نظام اخلاقی اسلام است و انگیزه (حسن فاعلی) بیش از خود عمل (حسن فعلی) اهمیت دارد. - پیامبر می فرماید "انیت مومن بهتر از عمل اوست..." 2. **انتخاب استاد و راهنما شایسته:** - استادی که از تکبر به تواضع دعوت و با رفتار خود دانشجو را به کسب فضایل تشویق و از آلودگی به رضایل اخلاقی دور می کند. 3. **رعایت اولویت ها:** - مهمترین وظیفه دانشجویان تحصیل دانشهای سودمند است. - همواره در پی فهم مسائل ضروری و مفید باشید. 4. **خوب گوش دادن-:** - شنونده خوب: کسی است که بردبار، شکیبا و خستگی ناپذیر باشد و بتواند نکات اصلی گفتار گوینده را برگزیند. 5. **پرسش و پرسشگری:** - پیامبر اکرم پرسش را به عنوان کلید گنجینه های دانش معرفی می کنند. - پرسش می بایست برای کشف حقیقت باشد. ## سوال: خودشناسی به چه معناست - خودشناسی از واجبات عینی بوده و بر هر مسلمانی واجب است که بیش از هر دانشی به آموختن آنها بپردازد. - خودشناسی مقدم بر همه امور. - پذیرفتنی نیست که صرفا به تحصیل بیرونی بپردازد و از امور نفسانی خود غافل باشد. - هیچ دانشی بدون خودشناسی سنجیده نیست. - خودشناسی سودمند ترین دانش است. # فصل 2: اخلاق پژوهش ## فضایل اخلاقی در پژوهش: 1. **تصحیح انگیزه**: - بر اساس نظام اخلاقی اسلام صرف حسن فعلی یعنی خوب بودن کار برای ارزش گذاری آن کافی نیست. - حسن فاعلی یعنی نیت خوب داشتن در انجام آن نیز لازم است. 2. **تصحیح پیش فرض ها:** - تاثیر پیشفرض ها هم در انتخاب موضوع و هم در نتیجه حاصل از آن خود را نشان می دهد. 3. **توجه به پیشینه پژوهش:** - هیچ پژوهشی در خلاء امکان پذیر نیست. - امکان پذیر آن بدون آشنایی با پژوهش پیشینیان در آن موضوع امکان پذیر نیست. - محقق از ناحیه این کار متوجه خواهد شد که مدیون کسانی است که پیش از وی پژوهش کرده اند. 4. **انتخاب و گزینش مسئله:** - مهم ترین گام ها و مراحل مقدماتی در هر پژوهش است. - هر اندازه که مطالعات انسان افزایش یابد به همان میزان بر دقت انتخاب او افزوده می شود. - گزینش مسئله باید به گونهای باشد که مشکلی از مشکلات جامعه را برطرف سازد. 5. **شهامت داشتن در انجام پژوهش:** - نباید از سختی های کار ترسید و می بایست شهامت رویارویی با موانع را داشت. 6. **امانت داری :** - از ضررویات زندگی اجتماعی است و دنیای پژوهش نیز از این امر جدا نیست. - مطالب دیگران را می بایست به درستی گزارش کرده و بدون کم و کاست بیان کنیم. 7. **حقیقت جویی:** - شخص محقق همواره باید در پی کشف حقیقت باشد. - حقیقت طلبی در پژوهش از وظایف اخلاقی پژوهشگران است. 8. **نشاط در تحقیق:** - زندگی کردن با مسئله مورد نظر - محقق توانا کسی است که با علاقه و نشاط در پی حل مسئله خود باشد و کسالت به خود راه ندهد. 9. **پژوهش گروهی:** - پژوهش فردی هر چند مفید است اما استحکام پژوهش گروهی به مراتب بیشتر است. ## شرایط استاد و معلم شایسته در اسلام 1. **استادی که از تکبر به تواضع دعوت کند.** 2. **استادی که از دیکه گرمی و چاپلوسی به خلوص و خیر خواهی فرامی خواند.** 3. **استادی که از جهل و نادانی به علم سوق می دهد.** 4. **استادی که دیدن او انسان را به یاد خدایی می اندازد.** ## بالاترین علم در اسلام - همه دانش هایی که در خدمت اسلام و مسلمانان باشند و به رشد و پیشرفت علمی، دینی و فرهنگی جامعه اسلامی کمک و به انگیزه الهی کمک کنند، علم دینی به حساب می آیند. - اسلام به فراگیری آنها تشویق می کند. - آموختن برخی از دانش ها از واجبات عینی و بر هر مسلمانی لازم است که پیش از هر دانش دیگری به آموختن آنها بپردازد. - خودشناسی یکی از این دانش هاست. # فصل 3: اخلاق نقد ## نشانه های بالندگی یا پیشرفت جامعه و موازین اخلاقی آن 1. از مهم ترین نشانه های شکوفایی علم و اندیشه، پویایی یک ملت، رونق مباحثات علمی، تضارب آرا و تبادل افکار و ارزیابی منصفانه می اندیشه ها در یک فضای جامعه ی مورد پسند در نظر اسلام جامعه ای است که علم و عالمان مبتکران و قهرمانان فکری و فرهنگی دارای فنر سنتی جامعه ای است. 2. از شرایط لازم و مهم برای تحقق نشاط و پویایی علمی در جامعه و ایجاد یک جامعه اندیشه پرور آزاد بودن اندیشمندان در ارائه نظریات علمی و گرم بودن بازار نقد و نقد پذیری می باشد. 3. آزادی اندیشه و بیان که به معنا آزادی مطلق نیست چراکه آزادی مطلق امداد این موضوعات مورد گفت وگو، موضوعاتی مفید خواهند بود. ثانیا گفت و گوها در فضایی مناسب و به شیوه ای سالم با رعایت اصول معرفتی و اخلاقی انجام می گیرد. 4. نشاط علمی ## چیستی و معناشناسی نقد: 1. بیان خوبی ها و محسنات اندیشه ها و برجسته کردن اظهار نادرستی ها و زشتی های آنها 2. خود نیز است. 3. خرده گیری و عیب جویی با بیان نقصها بدون التزام در بیان خوبیها و نقاط قوت 4. ارزیابی منصفانه اندیشه ها و بیان صادقانه نقاط قوت و ضعف و شناساندن زیبایی ها و زشتی ها 5. در سایه چنین معیاری ## شرایط اخلاقی نقد: 1. **فهم دقیق مطلب:** هیچ کس مجاز نیست پیش از فهم دقیق یک مطلب به صرف داشتن یک تصور مهم به نقد آن اقدام کند. 2. **بدون حب و بغض:** برخی از نقدها ناشی از حب و بعضها و دشمنی ها است. ## آسیب شناسی اخلاقی پژوهش 1. **شهرت زدگی:** بسیاری از افراد به صرف مشهور بودن یک باور یا فرضیه آن را می پذیرند در حالی که پژوهشگر از نظر اخلاقی مجاز نیست یک رای را به خاطر شهرت یا کسرت طرفداران منابع تحقیق خود قرار دهد. 2. **شتاب زندگی- شتابزدگی:** در هر کاری از رذایل اخلاقی است و همواره آفت را می باشد. - کمترین آفت شتابزدگی در پژوهش این است که مانع دقت موضوع تحقیق می شود. 3. **دخالت دادن خواسته های شخصی:** - تحقیق معتبر تحقیقی است که بی طرفانه و بدون حب و بغض باشد. - محقق راستین کسی است که خود را تابع تحقیق کند نه اینکه حاصل تحقیق را به خاطر منافع خویش مصادره کند. 4. **انتحال** (سرقت علمی) - انتحال به دو معنا مختلف اما نزدیک به هم به کار می رود. - معنای اصلی آن (سرقت ادبی) است. - معنای دیگر این است که به مشخصی برای درست جلوه دادن ادعای خودش، فرد یا افراد صاحب نفوذی را مدافع نظریه خود گرداند. # فصل 4: اخلاق معیشت ## چند درک از نظر دین اخلاق و معیشت چه رابطه ای با هم دارند 1. از نظر دین هیچ پدیده ای در جهان بدون علت نیست، هر چند درک برخی امور برای انسان دشوار باشد. 2. معنای ظاهری شامل روزی های مادی و دنیوی می شود که بر اساس آن اخلاق نیکو سبب حسن روزی و توجه مردم می شود و کار انسان رفق می گیرد. 3. باطنی شامل روزیهای معنوی و اخروی میشد که در سایه اخلاق نیکو حاصل (مانند علم، ایمان، عبادت و ...) می شود که انسان باید به آن توجه ویژه داشته باشد. ## نقش سختی های زندگی اجتماعی و تحصیل بدرفتاری دیگران در دستیابی به موفقیت بیشتر - معاشرت با مردم از ابزارهای مهم خود سازی است. - انسان در سایه زندگی اجتماعی و مواجه شدن با چالش ها و مبارزه با آنها به انسانی پر هند کار تبدیل می شود. - برخی از انسانها و رسته بعد موقعیت خود را تمال اذیت و قدر ناشناسی های معاشران خود دانسته اند، لقمان را گفتند: "ادب را از کجا آموختی" گفت "از بی ادبان". - اگر در جای معاشرت با دیگران مستلزم کوه شدن انسان گردد، باید از آن پرهیز کرد. - پیامبر(ص) می فرماید: "همنشین صالح تجبر از تنهایی است و تنها بهتر از هم بشین ناسالم است." # فصل 5: اخلاق معاشرت ## انواع معاشرت انسان و ابعاد اخلاقی آنها 1. **معاشرت انسانی:** برخوردهایی که انسان با دیگران به عنوان یک هم نوع دارند با صرف نظر از اینکه دارای کدام قومیت، زبان، رنگ و مذهب است، دارای اهمیت است. انسان در این نوع از تعامل دارای وظایف و مسئولیتهای خاص اخلاقی است. 2. **معاشرت اسلامی**: انسان با توجه به محل زندگی و داشتن همسایه و تعامل با دیگر منظر مندان دارای وظایف و مسئولیتها اخلاقی است 3. **معاشرت خانوادگی**: هر یک از ما عضوی از یک خانواده و دارای پیر مصادر هستیم روابط خانوادگی نیز مانند دیگر معاشرت های انسانی ، مسئولیت ها و وظایف اخلاقی خودش را دارد. ## معیار معاشرت در اسلام - پیامبر می فرماینید: "چیزی را که دوست داری از ناحیه مردم به تو برسد به آنان برسان و چیزی را که دوست نداری از مردم به تو برسد، به آنان زمان) - " هر چه برای خود می پسندی برای دیگران نیز بسند) - معیار (یکی کردن) در همه برخوردها اجتماعی اعم از خانواده، اقوام همسایگان و دیگر انسانها به کار می رود. - اشتراک همه انسانها کرامت و همه حقوق انسانی است. ## امر به معروف و نهی از منکر وظیفه چه کسانیست؟ 1. این حکم شامل من و مرد و کوچک و بزرگ میشود. 2. این حکم محدود به زمانی خاص و معین انیست. 3. این حکم نسبت به همه افراد جامعه قابل اجرا است. 4. همه احکام شرعی و مسائل اجتماعی را شامل می شود. ## شرایط امر به معروف و نهی از منکر 1. **شناخت معروف و منکر:** کسی که معروف و منکر را نشناسد، نمی تواند به معروف آمر کند و از منکر نمی دارد. 2. **احتمال تاثیر:** اگر در جایی احتمال تاثیر وجود نداشته باشد، انجام امر به معروف و نهی از منکر منتفی خواهد بود. 3. **اصرار بر انجام منکرات:** وجوب امر به معروف و نهی از منکر زمانی است که فرد خطا کار بر انجام گناه و خطا اصرار ورزد. ## صداقت امر به معروف و نهی از منکر 1. **قلبی:** افرادی که امر به معروف و نهی از منکر می کنند باید در دل خود از منکر متنفر بوده و معروف را دوست بدارد. 2. **زبانی** افرادی که امر به معروف و نهی از منکر می کنند باید خوشنودی و نا خوشنودی قلبی خود را بر زبان بیاورند. 3. **عملی:** در صورت عدم تاثید مراتب قلبی و زبانی ؛ باید اقدام عملی کرد. - البته این امر، امری حکومتی است. ## آسیت شناسی معاشرت 1. **دخالت در امور شخصی:** امر به معروف و نهی از منکر مربوط به احکام اجتماعی است و به زندگی خصوصی افراد نیست، در غیر این صورت مصداق منکر می.شود. 2. **شایعه پراکنی:** در اسلام از مصادیق دروغ است و اگر مطابق واقعیت هم باشد، باز مجاز به نشر آن نیستم. - سخنان انسان باید منجیده باشد. 3. **سواستفاده از دیگران:** معاشرت با مردم به معنا سو استفاده از دیگران و ابزار قرار دادن آنان برای رسیدن به اهداف شخصی نیست و این خارج از درجه انسان است. # ویژگی های دوست خوب 1. **ظاهر و باطن دوست یکسان باشد.** 2. **افتخارات دوستش را ، افتخارات خودش و شکستهای او را شکست خود بداند.** 3. **ثروت و قدرت رفتار او را با دوستش تغییر نکند.** 4. **چیزی را که در توان دارد از دوستش دریغ نکند.** 5. **در سختی ها و مشکلات دوستش را رها نکند.** # کسانی که نباید با آنها رفیق شد 1. **دوستی با دروغگو:** دروغگو مثل سراب است، دور را نزدیک و نزدیک را دور نشان می دهد. 2. **دوستی با فالق ،:** زیرا شما را به لقمه ای یا کمتر از آن می فروشد. 3. **دوستی با بخیل ،:** زیرا شما را در زمانی که بیشترین نیاز به کمک او دارید رها می کند 4. **دوستی با احمق و بی خود:** هر چند اراده به رسانی را به تو داشته باشد اما در نهایت ضرر است. 5. **دوستی با کسی که با خویشان خود قطع رابطه کرده است.** 6. **دوستی با چابلوس:** کارش را در نظر تو زیبا جلوه می دهد و دوست دارد که تو هم مثل او باشی. ## علی (ع) درپاسخ به این پرسش که بدترین دوستان چه کسانی اند چه فرمود؟ - کسی که گناه و معصیت خدا را در چشم انسان زیبا جلوه دهد. (انسان را به گناه تشویق کند.)