فصل ۱ مدیریت PDF

# آموزش و پرورش و توسعه ## مقدمه - در جهان امروز، توسعه هدف اصلی جوامع و سیاستگذاری‌های دولت‌هاست. - توسعه را می‌توان تحول و تغییر اوضاع، پیشرفت و شکوفایی تعریف کرد. - اگرچه تعبیر متداول از واژه توسعه، به افزایش و کمیت دارایی‌ها و اموال اشاره دارد، - اما مفهوم گسترده‌تر آن غنابخشی و بهبود کیفی ز...

# آموزش و پرورش و توسعه ## مقدمه - در جهان امروز، توسعه هدف اصلی جوامع و سیاستگذاری‌های دولت‌هاست. - توسعه را می‌توان تحول و تغییر اوضاع، پیشرفت و شکوفایی تعریف کرد. - اگرچه تعبیر متداول از واژه توسعه، به افزایش و کمیت دارایی‌ها و اموال اشاره دارد، - اما مفهوم گسترده‌تر آن غنابخشی و بهبود کیفی زندگی انسان‌هاست. - به همین دلیل جوامع علاوه بر توجه به توسعه اقتصادی، بر ابعاد دیگر توسعه چون توسعه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تأکید دارند. - مروری بر تاریخ توسعه در کشورها نشان میدهد که توسعه یا قرار گرفتن در مسیر توسعه نیاز به دو عامل عمده یعنی شرایط محیطی مناسب و منابع کافی دارد. - منظور از شرایط محیطی مناسب وجود ساختارهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مساعد با خصوصیاتی چون ثبات، پویایی، عدل و آزادی است. - اگرچه این عامل برای توسعه همه جانبه جامعه لازم است، اما به تنهایی کافی نیست. - جوامع برای اینکه سرعت و سطح توسعه مطلوب یا قابل قبولی داشته باشند، باید منابع مالی،مادی و انسانی مورد نیاز توسعه را نیز در اختیار داشته باشند. - شواهد چند دهه اخیر در جهان نشان میدهد که توسعه در جوامعی که از نظر منابع در مضیقه شدید بوده اند به سختی و کندی صورت گرفته است. - در مقابل شواهد و مثالهای عینی دیگری نشان میدهند که برخی جوامع از جمله ژاپن، کره جنوبی یا سوئیس، با تکیه بر مردمان خود توانسته اند کاستی های مرتبط با منابع مالی و مادی را جبران کنند. - در واقع شاخص اصلی توسعه در این گروه از کشورهای توسعه یافته، شاخص توسعه و شکوفایی منابع انسانی از طریق برنامه ریزی‌های راهبردی و منسجم در سیستمهای آموزشی و پرورشیشان بوده است. - همین مدیریت و بهره وری هوشمندانه و مدبرانه منابع انسانی بود که موجب شد کره جنوبی که نیم قرن پیش کشوری به مراتب فقیرتر و کم توسعه یافته تر از ایران بود، امروز به کشوری توسعه یافته و صاحب نام در تولیدات صنعتی و فناوری تبدیل شود. - در اینجا منظور از آموزش و پرورش، فرایند انتقال و کسب دانش، مهارت‌ها، ارزش‌ها، باورها، عاداتها و ... است. ## اهمیت و کارکرد آموزش و پرورش در توسعه - به باور بری و ورقس (یونسکو (۲۰۱۰) آموزش و پرورش بیش از هر بخش دیگر به ارزش‌های جامعه نزدیکتر است. - در همه کشورها ارزش‌های جامعه نوع آموزش را تعیین می کند و آموزش و پرورش و ذی نفعان آن به نوبه خود بر شکل دهی ارزشهای جامعه تأثیر میگذارند. - در واقع، سیستم آموزشی انسان ساز و فرهنگ ساز است. - اما به زعم علاقه بند (۱۳۸۰)، فرهنگ دارای عناصر پایدار (زبان، رسوم و سنتها و ناپایدار، نوآوری‌ها و رفتارهای جدید) است که گاهی در تقابل با یکدیگر قرار می گیرند و تعارض زا می شوند. - کارکرد آموزش و پرورش در این فراینــد دگرگونی‌های فرهنگی تحکیم و تطابق این دو عنصر فرهنگی است. - در این میان مدیریت نقش فراهم ساز و تسهیلگر شرایط و امکانات مناسب برای حل تعارضات و چالش ها و جهت دهی فعالیت های آموزش و پرورش را دارد. - مهمترین این جهت دهی ها را میلر (۱۹۶۵)، هدایت آموزش و پرورش به منظور حفظ و تداوم فرهنگ، تحکیم فرهنگ از طریق رفع اختلافات عقیدتی، رشد و توسعه جامعه و ارتقای سطح زندگی میداند. ## فصل اول آموزش و پرورش و توسعه - امروز بیشتر صاحب نظران و کارشناسان امور توسعه معتقدند که ما در مقطعی از تکامل بشری قرار گرفته ایم که منابع انسانی اساسی ترین نقش را در توسعه جوامع ایفا می کنند، به طوری که کمیت و کیفیت نیروی انسانی، یعنی برون دادهای مؤسسات آموزشی تعیین کننده موفقیت یا عدم موفقیت کشورها در مسیر توسعه است. - برای مثال دراکر (۱۹۹۳)، با طرح مفهوم کارگر دانشی، تأکید میکند که در جهان امروز دانش و دانشمندان کلید توسعه اند. ## تاریخچه آموزش و پرورش در ایران ### الف. آموزش و پرورش قبل از اسلام - آموزش و پرورش قدمتی دیرینه در ایران دارد و همواره در طول تاریخ تحت تأثیر باورهای مذهبی - تعالیم آشو زرتشت در دوران باستان و تعالیم محمد(ص) پس از ورود اسلام در ایران) بوده است. - متولی حقیقی ۱۳۸۴ کودکان و نوجوانان در جامعه طبقاتی هخامنشیان، با توجه به موقعیت اجتماعی والدینشان آموزش میدیدند. - آموزش اقشار پایین جامعه اغلب ماهیت دینی و شغلی داشت که شامل این آموزشها میشد: - ۱) آموزش در خانه: والدین در خانه فرزندان را به آیین دین زرتشت آشنا میکردند. - ۲) آموزش در معابد: روحانیون اصول اعتقادی دین زرتشت را به کودکان آموزش میدادند. - ۳) آموزش حرفه پدران: مهارتهای حرفه خود را به کودکان پسر خود آموزش میدادند. - ۴) آموزش خانه داری: مادران در خانه آیین خانه داری و همسرداری را به فرزندان دختر خود آموزش میدادند. - سن تحصیل از ۵ یا ۷ سالگی شروع و تا ۲۲ یا ۲۴ سالگی ادامه می یافت. صدیق (۱۳۵۴) - روش تدریس شفاهی با جنبه های عملی (درختکاری، ساخت و شکار و جنگاوری بود. پیرنیا (۱۳۷۰) - از سوی دیگر، آموزش درباری مخصوص درباریان و فرزندان پادشاه بود و شامل مهارت در حکومت داری و جنگاوری می شد. - اردشیر بابکان پادشاه ساسانیان دانشگاه جندی شاپور را در قرن سوم میلادی با هدف تربیت نیروی متخصص در علوم و فنون و طب تأسیس کرد، - اما مردم عادی در دیگر سلسله های دوران باستان ایران کماکان از آموزش علوم و فنون جديد محروم بودند (متولی حقیقی، ۱۳۸۴). ### ب. آموزش و پرورش بعد از اسلام تا انقلاب مشروطیت - با استیلای اعراب بر ایران آموزش دین اسلام جایگزین آموزش آیین زرتشت شد و کودکان و نوجوانان در خانه و مسجد تحت تعلیم قرآن و علوم اسلامی قرار گرفتند. - دین اسلام تأکید ویژه‌ای بر دانش و دانش آموختن داشت و در آیات قرآن مثلاً سوره توبه، آیه ۱۲۳؛ سوره زمر، آیه (۱۲) و احادیث متعدد مسلمانان به تحصیل و تحقیق تشویق شده اند. - ایرانیان که همواره دانش و دانش آموزی را مهم و محترم می شمردند تحت تأثیر احکام و توصیه های اسلامی یادگیری و آموزش علم را در سر لوحه برنامه های توسعه ای و فرهنگی خود قرار دادند و طولی نکشید که ایرانیان مشعل دار دانش و خرد در جهان اسلام شدند، به طوری که بدون وجود دانشمندان ایرانی توسعه علم و بقای حکومت خلفا به سختی ممکن می شد. - در قرون اول و دوم ظهور اسلام مساجد و مکاتب به ترتیب پایگاههای اصلی یادگیری علم برای بزرگسالان و آموزش خردسالان بودند ،صفا، ۱۳۶۳؛ صدیق (۱۳۵۴). - اولین مدارس در ایران در قرن سوم پس از اسلام در آمل به وسیله حسن بن علی معروف به ناصر کبیر تأسیس گردید (آملی، ۱۳۴۸). - نظام الملک وزیر ایرانی ملکشاه سلجوقی یکی از پایه گذاران آموزش عمومی در ایران و جهان اسلام و حتی تمدن بشری محسوب میشود. - او در قرن پنجم هجری با تأسیس مدارس نظامیه در بیشتر شهرهای ایران آموزش عمومی را به وظیفه ای حکومتی تبدیل کرد و موجب گسترش علم و فنون در ایران و سایر بلاد اسلامی شد... - توسعه آموزش همگانی با حمله مغولها و تاتارها به ایران تضعیف شد و آموزش فقط در حد ابتدایی با ماهیت دینی ادامه یافت - تا اینکه پادشاهان صفوی در قرن یازدهم هجری دوباره آموزش همگانی را احیا کردند. - آنها نخست با ساخت مساجد آموزش دینی، به ویژه مذهب شیعه را مورد تأکید قرار دادند. - به تدریج مدارسی در گوشه و کنار کشور تأسیس شد که دانش آموزان در کنار آموزش تعالیم دینی به آموختن ادبیات هنر، ریاضیات و پزشکی می پرداختند. - معلمان این مدارس عمدتاً از میان صاحبان علم و مشاهیر انتخاب میشدند و از شیوه بحث و مجادله برای تدریس و ارزیابی دانش آموزان استفاده می کردند. - منابع مالی ایـن مـدارس، از جمله حقوق معلمان و مخـارج مدارس و دانش آموزان از طریق موقوفات تأمین میشد. - این مدارس اهداف سیاسی اجتماعی، به ویژه تحکیم تعالیم دینی را دنبال میکردند و دارای چند ویژگی اصلی بودند: - ۱) منابع مالی آنها را افراد خیر و آگاه میپرداختند، - ۲) فرزندان افراد متمول فرصت بیشتری برای آموزش داشتند، - ۳) دولت دخالتی در تأسیس و تأمین مخارج یا نظارت بر امور آموزشی نداشت، - ۴) عایدی از موقوفات منبع اصلی تأمین مخارج جاری مدارس بود. - البته متمولان فرزندان خود را در منزل به وسیله معلمان خصوصی که دروس متنوع تر و جدیدتری را تدریس میکردند آموزش میدادند (کمپفر ۱۳۶۰). - با انقراض سلسله صفوی و آغاز حکومت قاجار رقابتهای بین المللی بین قدرتهای بزرگ به ویژه انگلیس و روسیه در منطقه و ایران افزایش یافت - و ایرانیان به تدریج با تمدن و توسعه کشورهای غربی با مسافرت به اروپا و تعامل با خارجی های شاغل در سفارتخانه های غربی آشنا شدند. - این تحولات زمینه ساز ورود ایران به عصر روشنگری و *گشوده شدن دروازه های کشور بـــر تحولات علمی و صنعتی جهان قرن نوزدهم و تولد آموزش و پرورش رسمی بود. - میرزا محمــد صالح شیرازی، فرزند حاج باقر کازرونی از نخستین دانش آموختگان ایرانی بود که در سال ۱۲۳۰ هجری (۱۱۹۴ هجری شمسی به اتفاق چهار نفر دیگر، به فرمان عباس میرزا نایب السلطنه و وزیر او میرزا عیسی قائم مقام برای تحصیل از تبریز به انگلستان فرستاده شدند. - وی پس از بازگشت به ایران در سال ۱۲۳۴ (۱۱۹۸ هـ ش)، سفرنامه خود را منتشر کرد و ناشر روزنامه *کاغذ اخبار* نخستین روزنامه در ایران شد. محبوبی اردکانی، ۱۳۷۰). - این روند اعزام دانشجو به اروپا در دوران صدارت امیرکبیر ادامه و سرعت یافت، با این تفاوت کــه عمده اعزام ها شامل فرزندان قشر مرفه میشد. - با اجرای سیاست اعزام دانشجویان ایرانی به اروپا و بازگشت این دانشجویان به کشور و تأسیس مراکز آموزشی چون مدارس *دارالفنون* در ۱۲۳۰، بحث در مورد توسعه و پیشرفت جهان غرب آغاز گردید. - با وقوف به اینکه توسعه جامعه به نیروی باسواد و آگاه بــه علــوم و فنون وابسته است تلاشهایی صورت گرفت تا آموزش در سطح جامعه تعمیم یابد و نهادینه شود (حائری، ۱۳۶۴ و ۱۳۶۷). - بدین منظور دولت در سال ۱۲۳۲ اقدام به ایجاد وزارت علوم کرد و نظارت بر مدارس *دارالفنون* را به عهده گرفت و برای تأمین مخارج مدارس بودجه ای تخصیص داد. - همچنین مبلغان غربی مدارسی در ایران تأسیس کردند (متولی حقیقی، ۱۳۸۴؛ محبوبی اردکانی (۱۳۷۰) - الگوی آموزشی این مدارس نقش تأثیر گذاری در شکل گیری مدارس نوین در ایران ایفا کرد. - اولین مدرسه ابتدایی در ایران را میرزا حسن رشدیه با حمایت امین الدوله، حاکم آذربایجان در سال ۱۲۷۵ در تبریز بنیان نهاد. - البته این مدرسه با سه مدرسه دیگر که رشدیه در تبریز به راه انداخت به علت مخالفت برخی روحانیون و اوباش تخریب شد و به غارت رفت. اقبال قاسمی (۱۳۷۷). - توسعه آموزش و پرورش در عصر مظفرالدین شاه و صدارت امین الدوله با تأسیس اولین مدرسه دخترانه در کرمان و مدرسه رشدیه و ده ها مدرسه دیگر در گوشه و کنار کشور سرعت گرفت. دولت آبادی (۱۳۶۲). - در همان سال، عده ای از علما، فضلا و افراد سرشناس اقدام به تأسیس *انجمن معارف* و تعدادی مدرسه ملی غیردولتی) کردند. - این مدارس با امکانات محدود برنامه ریزی آموزشی سنتی و روشهای سلیقه ای در استخدام و ارزشیابی دانش آموزان فعالیت می کردند. ### پ. آموزش و پرورش از انقلاب مشروطیت تا*انقلاب اسلامی* - انقلاب مشروطیت سال ۱۲۸۵ با هدف حاکمیت مردم بر تعیین سرنوشت خود و کنترل حکومت های استبدادی رخ داد و پیروز شد. - رهبران انقلاب از همان آغاز به اهمیت آگاهی و آموزش برای پاسداری از دستاوردهای انقلاب پی بردند - با وجود این، مخالفت های زیادی برای گسترش آموزش و پرورش و تأسیس مدارس به ویژه مدارس دخترانه وجود داشت (دولت آبادی، ۱۳۶۲؛ رشدیه، ۱۳۶۲؛ دلریش (۱۳۷۵) - یکی از اولین اقدامات برای رفع این مخالفتها، به رسمیت شناختن نهاد آموزش و پرورش به عنوان نهادی دولتی بود. - این تلاش چند سال به طول انجامید تا بالاخره در سال ۱۲۹۰، *قانون آموزش و پرورش ایران* به نام *قانون اساسی معارف* به *مجلس شورای ملی* تقدیم و تصویب شد. - در این قانون خط مشی ها و دوره های تحصیلی نظام آموزش و پرورش مشخص گردید . طبق این قانون اساسی دوره های تحصیلی شامل دوره ابتدایی ۶ سال و دوره اول و دوم متوسطه هر کدام ۳ سال بود. - طبق آمار، در سال تحصیلی ۱۲۹۶، تعداد ۲۹۵ مدرسه و ۲۳۰۳۲ دانش آموز در آنها مشغول به تحصیل بودند (صدیق، ۱۳۵۴). - در پی تصویب قانون معارف سه قانون مهم دیگر یعنی قانون تأسیس *دارالمعلمان* در سال ۱۲۹۷ برای تربیت معلم و قانون *شورای عالی معارف* در سال ۱۳۰۹ به منظور توسعه علوم، فنون و معارف که مسئولیت تصمیم گیری در مورد برنامه های آموزشی، مواد درسی و استخدام معلمان و ارزشیابی دانش آموزان را به عهده داشت و قانون تعلیمات اجباری در سال ۱۳۲۵ تصویب شد. - علی رغم تصویب این قوانین و افزایش ۲۰ برابری بودجه آموزش و پرورش - طی سالهای ۲۰-۱۳۰۴ تعداد مدارس و دانش آموزان به ترتیب فقط دو و سه برابر شد. - بلندی و خسروان (۱۳۵۰) - بالاخره برنامه ریزی توسعه آموزش و پرورش رسمی و ملی در ایران در سالهای ۷-۱۳۲۸ که مقارن با تدوین، تصویب و انجام مطالعات تفصیلی بخشهای مختلف برنامه هفت ساله عمرانی اول کشور بود آغاز شد. - نهاد آموزش و پرورش کشور سرانجام پس از چندین بار تغییر نام در سال ۱۳۴۳ *وزارت آموزش و پرورش* نام گرفت. - در سال ۱۳۴۵ ساختار آموزشی کشور تغییر کرد و شامل دوره ابتدایی ۵ سال، دوره راهنمایی ۳ سال و دوره متوسطه ۴ سال شد (حسین نیا، (۱۳۵۳). - بر اساس آمار تعداد کل دانش آموزان و مدارس در سال تحصیلی ۱۳۴۲-۴۳ و ۵۰-۱۳۴۹ به ترتیب در حدود ۱/۶ میلیون و ۱۸۰۰ نفر و ۴/۵ میلیون و ۲۹۰۰ نفر بود که بیانگر تسریع در توسعه کمی آموزش همگانی در کشور است (شیرازی، ۱۳۸۴). - به موازات افزایش فارغ التحصیلان دبیرستانی در دهه های ۴۰ و ۵۰، متقاضی برای ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر افزایش یافت و این دولت را وادار به تأسیس دانشگاهها و مراکز عالی جدید در گوشه و کنار کشور کرد. ### ت. آموزش و پرورش در جمهوری اسلامی ایران - با پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ۱۳۵۷، استقرار نظام جمهوری اسلامی در فروردین ۱۳۵۸ و تصویب قانون اساسی در آبان ۱۳۵۸ تحولات اساسی در کلیه ارکان سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به وجود آمد. - مثلاً در *اصل دوم قانون اساسی*، اهداف آرمانی آموزش و پرورش با چنین عبارتی برجسته شده است (مجلس شورای اسلامی، ۱۳۵۹) - " تحقق ارزشهای فرهنگی و رشد انسانها در جامعه بر مبنای اصول پنج گانه مذهب اثنی عشری (توحید، نبوت، معاد، عدل و امامت است." - یکی از این اهداف آماده سازی زمینه برای حرکت و هدایت انسانها به راه مستقیم، ستایش پروردگار و مرحله کمال انسان است.. - اصل سوم قانون اساسی در برگیرنده اهداف کلی آموزش و پرورش است - نتایج نهایی فعالیت های آموزشی و پرورشی به این اهداف منتج میگردند. - برخی از مهمترین این اهداف که در اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آورده شده است عبارتند از: - الف. ایجاد محیط مساعد برای رشد فضائل اخلاقی بر اساس ایمان و تقوا و مبارزه با کلیه مظاهر فساد و تباهی - ب. پذیرش حاکمیت مطلق خدا بر جهان و انسان و آشنایی با شیوه های اعمال این حاکمیت - پ. شناخت اسرار جهان آفرینش و کشف قوانین طبیعت به منظور پیشبرد دانش و استفاده از علوم و فنون و تجارب پیشرفته بشری، - ت. پاسداری از قداست و استواری روابط خانوادگی، - ث. ایجاد روحیه صرفه جویی، قناعت و پرهیز از اسراف و تبذیر در همه شئون اقتصادی، - ج. شرکت همه مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خویش، - ح. محو هر گونه استبداد و خودکامگی و انحصارطلبی، - خ. خودکفایی در علوم و فنون صنعت، کشاورزی، امور نظامی و از این قبیل. - همچنین در *فصل سیام قانون اساسی* آمده است که دولت موظف است زمینه آموزش رایگان را برای آحاد ملت تا پایان دوره متوسطه و تحصیلات عالی را تا سرحد خودکفایی کشور مهیا کند. - بعد از تصویب قانون اساسی تغییرات و اصلاحات در ساختار و امور اجرایی کشور به عهده *شورای انقلاب فرهنگی* و سپس *مجلس شورای اسلامی* گذاشته شد. - یکی از مهمترین مصوبات این دو نهاد تصویب *شورای عالی آموزش و پرورش* بود. - اهم وظایف ایـــن شورا عبارتند از: - ۱) تعیین خط *مشی وزارت آموزش و پرورش*، - ۲) بررسی و تصویب اهداف *نظام آموزشی*، (۳) بررسی و تصویب برنامه های درسی و تربیتی کلیه سازمانهای آموزشـــی کشور، - ۴) بررسی طرحها و لوایح قانونی مربوط به آموزش و پرورش قبل از طرح در مجلس شورای اسلامی، - (۵) تأیید و انطباق مطالب درسی با برنامه های مصوب شورا. - پس از *تصویب این شورا*، مجلس شورای اسلامی چندین قانون مهم دیگر از جمله *قانون نحوه مشارکت مردم در* آموزش و پرورش (۱۳۶۵)، قانون تأسیس *نهضت سوادآموزی* (۱۳۶۶)، قانون تأسیس *مدارس غیر انتفاعی* (۱۳۶۷) و قانون تشکیل *شوراهای آموزش و پرورش* (۱۳۷۲) را بررسی و تصویب کرد. - مهمترین مصوبه *شورای عالی آموزش و پرورش*، تعیین اهداف و وظایف کلی *وزارت آموزش و پرورش* بود که در سال ۱۳۶۶ تصویب شد. - در *ماده اول این مصوبه*، هدف آموزش - وپرورش در جمهوری اسلامی ایران بدین گونه بیان میشود: " تقویت مبانی اعتقادی و معنوی دانش آموزان از طریق تبیین و تعمیــم اصول و مـباحث احکام دین مبین اسلام و مذهب حقه جعفری اثنی عشــری بـر اســاس عقل، قرآن و سنت معصومین.» - در *ماده دوم این مصوبه* این هدف ایدئولوژیکی در ۱۴ زیر ماده بسط داده شده اسـت کـه رشد فضائل دینی، مبارزه با فساد و استعمار و حمایت از مستضعفان، احترام به قانون و... از جمله آنهاست. - فصل چهارم این مصوبه وظایف کلی وزارت آموزش وپرورش در ۲۰ زیر ماده آمده است که مهمترین آنها تشکیل **شورای آموزش و پرورش**، تهیه و *تنظیم مقررات*، تهیه و پیشنهاد برنامه ریزی آموزشی و پرورشی، *تأمین نیازهای آموزشی*، *تألیف کتابها درسی*، تـحـت پوشش قـرار دادن کلیه کودکان واجب التعلیم، جذب و انتخاب افراد صالح به شغل معلمی از طریق گزینش و... است. - از دیگر مصوبات مهم شورای عالی آموزش و پرورش، *قانون تشکیل لایحه نظام جديــد* ش : و پرورش (۱۳۶۴)، *اساسنامه سازمان استعدادهای درخشان* (۱۳۶۷)، قانون تشکیل *آموزشگاه های آزاد* (۱۳۷۴) و *اساسنامه تشکیل اتحادیه انجمن اسلامی دانش آموزان* (۱۳۷۴) است. - طبق قانون وزارت آموزش و پرورش نهاد اجرایی مصوبات *شورای عالی آموزش و پرورش* است که در رأس آن *وزیر آموزش و پرورش* قرار دارد. - در نتیجه تغییراتی که در اهداف خط مشی و نهادهای آموزش و پرورش کشور رخ داد نمودار جدید سازمانی ای ــن وزارتخانه پس از چندین بار تجدید نظر سرانجام در بهمن ۱۳۷۷ تصویب و به اجرا در آمد. - نمودار فعلی وزارت آموزش و پرورش (۱۳۹۸) در شکل ۱ نشان داده می شود. - **شکل ۱** نمودار سازمانی وزارت آموزش و پرورش ### ت. آموزش و پرورش در جمهوری اسلامی ایران - با پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ۱۳۵۷، استقرار نظام جمهوری اسلامی در فروردین ۱۳۵۸ و تصویب قانون اساسی در آبان ۱۳۵۸ تحولات اساسی در کلیه ارکان سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به وجود آمد. - مثلاً در اصل دوم قانون اساسی، اهداف آرمانی آموزش و پرورش با چنین عبارتی برجسته شده است. (مجلس شورای اسلامی، ۱۳۵۹) - "تحقق ارزشهای فرهنگی و *رشد انسانها* در جامعه بر مبنای اصول پنج گانه مذهب اثنی عشری (توحید، نبوت، معاد، عدل و *امامت* است." - یکی از این اهداف *آماده سازی زمینه برای حرکت و هدایت انسانها به راه مستقیم، ستایش پروردگار و مرحله کمال انسان است*. - *اصل سوم قانون اساسی* در برگیرنده اهداف کلی آموزش و پرورش است. - نتایج نهایی فعالیت های آموزشی و پرورشی به این اهداف منتج میگردند. - برخی از مهمترین این اهداف که در اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آورده شده است عبارتند از: - الف. ایجاد محیط *مساعد برای رشد فضائل اخلاقی بر اساس ایمان و تقوا* و مبارزه با کلیه مظاهر فساد و تباهی - ب. *پذیرش حاکمیت مطلق خدا بر جهان و انسان* و آشنایی با شیوه های اعمال این حاکمیت - پ. *شناخت اسرار جهان آفرینش و کشف قوانین طبیعت* به منظور پیشبرد دانش و استفاده از علوم و فنون و تجارب پیشرفته بشری، - ت. پاسداری از قداست و استواری *روابط خانوادگی*، - ث *ایجاد روحیه صرفه جویی، قناعت و پرهیز از اسراف و تبذیر* در همه شئون اقتصادی، - ج. *شرکت همه مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خویش*، - ح *محو هر گونه استبداد و خودکامگی و انحصارطلبی*، - خ *خودکفایی در علوم و فنون صنعت، کشاورزی، *امور نظامی* و از این قبیل. - همچنین در فصل سیام قانون اساسی آمده است که دولت موظف است زمینه آموزش *رایگان* را برای آحاد ملت تا پایان دوره متوسطه و تحصیلات عالی را تا سرحد خودکفایی کشور مهیا کند. - بعد از تصویب قانون اساسی تغییرات و اصلاحات در ساختار و امور اجرایی کشور به عهده شورای *انقلاب فرهنگی* و سپس *مجلس شورای اسلامی* گذاشته شد. - یکی از مهمترین مصوبات این دو نهاد تصویب *شورای عالی آموزش و پرورش* بود. - اهم وظایف ایـن شورا عبارتند از: - ۱) تعیین خط *مشی وزارت آموزش و پرورش*، - ۲) بررسی و تصویب *اهداف نظام آموزشی*، (۳) بررسی و تصویب برنامه های درسی و تربیتی کلیه سازمانهای آموزشـــی کشور، - ۴) بررسی *طرحها و لوایح قانونی مربوط به آموزش و پرورش* قبل از طرح در مجلس شورای اسلامی، - (۵) تأیید و انطباق مطالب درسی با برنامه های مصوب شورا. - پس از تصویب این شورا، **مجلس شورای اسلامی** چندین قانون مهم دیگر از جمله *قانون نحوه مشارکت مردم در* آموزش و پرورش (۱۳۶۵)، قانون تأسیس *نهضت سوادآموزی* (۱۳۶۶)، قانون تأسیس *مدارس غیر انتفاعی* (۱۳۶۷) و قانون تشکیل *شوراهای آموزش و پرورش* (۱۳۷۲) را بررسی و تصویب کرد. - مهمترین مصوبه *شورای عالی آموزش و پرورش*، تعیین اهداف و وظایف کلی *وزارت آموزش و پرورش* بود که در سال ۱۳۶۶ تصویب شد. - در ماده اول این مصوبه، هدف آموزش - وپرورش در جمهوری اسلامی ایران بدین گونه بیان میشود: " *تقویت مبانی اعتقادی و معنوی دانش آموزان از طریق تبیین و تعمیــم اصول و مـباحث احکام دین مبین اسلام و مذهب حقه جعفری اثنی عشــری بـر اســاس عقل، قرآن و سنت معصومین.» - در ماده دوم این مصوبه این هدف ایدئولوژیکی در ۱۴ زیر ماده بسط داده شده است که رشد فضائل دینی، مبارزه با فساد و *استعمار* و حمایت از *مستضعفان*، احترام به قانون و... از جمله آنهاست. - فصل چهارم این مصوبه وظایف کلی وزارت آموزش وپرورش در ۲۰ زیر ماده آمده است که مهمترین آنها تشکیل **شورای آموزش و پرورش**، *تهیه و تنظیم مقررات*، *تهیه و پیشنهاد برنامه ریزی آموزشی و پرورشی*، *تأمین نیازهای آموزشی*، *تألیف کتابها درسی*، تـحـت پوشش قـرار دادن کلیه کودکان *واجب التعلیم*، جذب و انتخاب افراد *صالح* به شغل معلمی از طریق *گزینش* و... است. - از دیگر مصوبات مهم شورای عالی آموزش و پرورش، *قانون تشکیل لایحه نظام جديــد* ش : و پرورش (۱۳۶۴)، *اساسنامه سازمان استعدادهای درخشان* (۱۳۶۷)، قانون تشکیل *آموزشگاه های آزاد* (۱۳۷۴) و *اساسنامه تشکیل اتحادیه انجمن اسلامی دانش آموزان* (۱۳۷۴) است. - طبق قانون وزارت آموزش و پرورش نهاد اجرایی مصوبات *شورای عالی آموزش و پرورش* است که در رأس آن *وزیر آموزش و پرورش* قرار دارد. - در نتیجه تغییراتی که در اهداف خط مشی و نهادهای آموزش و پرورش کشور رخ داد نمودار جدید سازمانی ای ــن وزارتخانه پس از چندین بار تجدید نظر سرانجام در بهمن ۱۳۷۷ تصویب و به اجرا در آمد. - نمودار فعلی وزارت آموزش و پرورش (۱۳۹۸ در شکل ۱ *نشان داده می شود*. - **شکل ۱** *نمودار سازمانی وزارت آموزش و پرورش* ## مشکلات سیستم آموزش و پرورش - همان طور که در ابتدای فصل گفته شده عقب افتادگی سیستم آموزشی، مهم ترین عامل عقب افتادگی کل جامعه محسوب میشود. - بنابراین در دهه های بعد از جنگ جهانی دوم تحقیقات بسیاری در زمینه آموزش و پرورش صورت گرفت و صاحب نظران امور آموزشی، به ویژه در کشورهای توسعه یافته راهکارهایی برای توسعه این نهاد ارائه کردند. - بسیاری از این راهکارها در ایران نیز مورد بحث و مطالعه قرار گرفته است و برخی هم به اجرا در آمده اند، اما نتایج حاصل در سیستم آموزشی کشور ما در مقایسه با دیگر کشورها چندان رضایت بخش نبوده است. - مطالعه سیستم آموزشی ایــران حکایت از کاستیهای سیستماتیک و ناکارآمدی های اجرایی مزمن دارد. - ما در *اینجا* به سه عامل بنیادین تأثیر گذار در ایجاد نارسایی های سیستم آموزش و پرورش کشور با ذکر مثالهایی *اشاره میکنیم*. - ۱ برنامه ریزی: - به جرأت می توان ادعا کرد که *ناتوانی در برنامه ریزی*، یکی از موانع و چالش های اصلی در توسعه کشور است. - بازرگان (۱۳۴۳)، نخست وزیر دولت موقت بعد از انقلاب اسلامی حتی بر این باور بود که بی برنامه گی یا تعهد به اجرای برنامه یکی از ویژگی های فرهنگ ایرانی است که ریشه در تجربیات اقلیم اعتقادات و پیشه کشاورزی ایرانیان دارد؛ باوری که مورد انتقاد قرار گرفته است. - برنامه ریزی به معنای هدف گذاری و چگونگی تحقق اهداف، *فرایندی آینده نگرانه و منطقی است که اثربخشی آن مستلزم واقع بینی و استواری در پیگیری اهداف تعیین شده است*. - بی ثباتی در مدیریت، اهداف ایده آلی، *شعاردهی* و سیاستهای *سلیقه ای* از آفات اصلی برنامه ریزی هستند؛ آفاتی که موانع جدی در برنامه ریزی های *اقتصادی، اجتماعی* و *فرهنگی* کشور به شمار میروند. - یکی از *بارزترین مصادیق برنامه ریزی* شعاری و غیرواقعی در *تدوین سند چشم انداز بیست ساله کشور* نمود یافته است. - ۲. *پاسخگویی* - اگر مدیریت را *زنجیری تصور کنیم*، *حلقه های اصلی* آن، *وظایف*، *اختیارات*، *مسئولیتها* و *پاسخ گویی* است. - ابهام یا نبود *هر کدام* از ایـــن حلقـه هــا به مثابه *ناکـارآمدی مدیریت* است. - یک *حلقه مفقود* در بسیاری از سیستمهای مدیریتی کشورهای در *حال توسعه*، *پاسخ گویی* است؛ - بدون *التزام به پاسخگویی* حلقه های *مدیریتی* از هم گسسته و *رها* میشوند - سیستم یا *فردی* که *پاسخگو* نیست از *بیان* هیچ *سخن* و *قولی ابا* ندارد، - بزرگ نمایی میکند..... از همه بدتر *برای هر پست و مقامـی* خود را *داوطلب* میکند. - بنابراین، وقتی *مسئولی* بداند که در مقام *پاسخگویی* *بر نمی آید*، *جسور* و *بی پروا* می شود و سیستم را بـه انحراف میکشاند. - در اینجا *چند مثال ملموس* در باره *پاسخگو نبودن* مدیران به *سیستم آموزشی* کشور بیان می شود. - *هر ساله مدیران برخی مدارس* علی رغم *صراحت قانون* در *رایگان بودن آموزش* *همگانی* به *بهانه های مختلف* *مبالغی را از والدین* *به هنگام ثبت نام فرزندانشان* مطالبه میکنند، - اما *این اقدام غیر قانونی* به ندرت *مورد مؤاخذه جدی* *قرار* می گیرد؛ - *در نتیجه*، *این نقض صریح قانون* در *عمل* به *روال و رویه* *تبدیل شده است*. - *متأسفانه* *این شرایط* به تدریج *این شبهه* را در *مردم* *ایجاد کرده است* که *مسئولان آموزش و پرورش* *نه در حرف، بلکه در *عمل* از *اخذ شهریه* از *مردم* *حمایت* میکنند، - همچنین *قریب به اتفاق مرد