Preliminaryong Aralin 1: Wika (FILI2)

Aralin blg. 1 Preliminaryong Peryod FILI2 – Komunikasyon sa Akademikong Filipino  Ano ang komunikasyon? Ang komunikasyon ay galing sa salitang Latin na “communicare” na ang ibig sabihin ay makipagtalakayan o makipagkaisa.  KOMUNIKASYON Ang KOMUNIKASYON ay paraan ng...

Aralin blg. 1 Preliminaryong Peryod FILI2 – Komunikasyon sa Akademikong Filipino  Ano ang komunikasyon? Ang komunikasyon ay galing sa salitang Latin na “communicare” na ang ibig sabihin ay makipagtalakayan o makipagkaisa.  KOMUNIKASYON Ang KOMUNIKASYON ay paraan ng pagbibigay, paglilipat o pagsasalin ng impormasyon, ideya, kaalaman, pilosopiya, prinsipyo, opinion, katalinuhan, balita at iba pang kaalamang pangkaisipan, pandamdamin at niloloob ng tao sa anumang paraan na nais gamitin.  Sa iyong palagay, ❖Ano ang ❖Ano ang maaaring pangunahing mangyari kung layunin ng hindi tayo pakikipagkomuni- nakikipagkomuni- kasyon? kasyon? Ano ang pinakamabisang kasangkapan sa pakikipagkomunikasyon? WIKA  Ano ang WIKA? - nagmula sa salitang latin na “lengua” na ang literal na ibig sabihin ay dila. - ito ay simbolong salita ng mga kaisipan at saloobin - behikulo o paraan ng paghahatid ng ideya, opinion, pananaw, lohika o mga kabatirang ginagawa sa proseso na maaaring pasalita o pasulat.  Mga Nilalaman ng Araling ito 1. Wika sa Pang-araw-araw na Buhay 2. Wika: Katuturan at Katangian 3. Paglalagom  01 Wika sa Pang-araw- araw na Buhay  Ang wika ay isang: SISTEMA NG PAKIKIPAG-UNAWAAN ANG WIKA AY MAKIKILA SA MGA PARAANG: - pakilos - pasalita - pasulat MGA PARAAN NG PAGGAMIT NG WIKA: Pakilos Pasalit Pasulat a  Ito ay binubuo ng mga manerismo. Kinikilala rito ang mga reaksyon na mababakas sa mukha at katawan. 1.1 PAGKILOS PAGLALAHAD: IPAKITA ANG MGA SUMUSUNOD NA EMOSYON/AKSYON GAMIT ANG MUKHA/KATAWAN 1. MAY GUSTO KANG PALAPITIN SA’YO (aksyon) 2. NABABAGOT KA NA (mukha) 3. FIERCE (mukha) 4. “pre, pakopya” (mukha at aksyon) 5. NASASARAPAN (mukha at aksyon) Gumagamit ito ng isang sistema ng tunog na may kaakibat na kahulugan. Arbitraryo ito at nakasalalay sa mga lumikha at gumagamit nito. 1.2 PASALITA Arbitraryo – depende sa gumagamit /a/ /a/ Hat /æ/ Batok Hot /ɑ/ Kamay Hut /ʌ/ Tao Arbitraryo – depende sa gumagamit take /eɪ/ Rey /eɪ/ laugh /f/ Ifugao /f/ though /ð/ daw /d/ Shake /ʃ/ siya /ʃ/ Arbitraryo – depende sa gumagamit TAGALOG BISAYA Tila /i/ Tila /ɛ/ Ebidensya /ɛ/ Ebidensya /ɪ/ Ako /ɔ/ Ako /ʊ/  Gumagamit ito ng mga simbolong pasulat. Ang alpabetong Filipino ay may 28 titik na may iba’t ibang bigkas. 1.3 PASULAT  LIHAM Love letter Excuse Letter Propesyonal na Liham Promisory Note Waiver Dokumento Online na Mensahe Chat E-mail Mga Tweet Mga Post sa Facebook HIRAGANA ABJAD BANGLA BAYBAYIN  GAWAIN BILANG 1 PANUTO: Sa isang malinis na papel, gumawa ng isang WORD CLOUD tungkol sa pagkakaunawa mo sa wika at komunikasyon.  Pamantayan sa pagbibigay puntos sa paggawa ng word cloud:  Kaangkupan ng mga salitang ginamit sa paggawa ng word cloud 15  Pagkamalikhain sa pagbuo ng word cloud 10 Kabuoan 25  02 Wika: Katuturan at Katangian  Paggamit ng pasulat o pasalitang simbolo Pagbabahagi ng niloloob Pagpapahayag ng kaisipan Ano nga ba ang WIKA?  Mga Pangunahing Katangian ng Wika 1. Ang Wika ay masistemang balangkas. 2. Ang Wika ay sinasalitang tunog. 3. Ang Wika ay pinipili at isinasaayos 4. Ang Wika ay arbitraryo. 5. Ang Wika ay ginagamit. 6. Ang Wika ay nakabatay sa kultura. 7. Ang Wika ay dinamiko. 2.2 Ang Wika ay Masistemang Balangkas maraming sistema ng pag- pamamaraan organisa ng mga ideya at impormasyon  2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas Isinasaayos ang mga tunog sa sistematikong paraan para makabuo ng makahulugang salita, parirala, pangungusap at panayam. 2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas Ang una ay TUNOG: /o/,/s/,/t/,/a/,/b/,/p/  2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas LAHAT NG WIKA AY MAY SISTEMATIKONG NAKAAYOS NA BALANGKAS SA ISANG TIYAK NA BALANGKAS. Ang pinagsamang tunog ay nagiging SALITA.  2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas LAHAT NG WIKA AY MAY SISTEMATIKONG NAKAAYOS NA BALANGKAS SA ISANG TIYAK NA BALANGKAS. Ano-anong mga salita ang mabubuo ng mga sumusunod na tunog? /o/,/s/,/k/,/a/,/b/,/p/  2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas LAHAT NG WIKA AY MAY SISTEMATIKONG NAKAAYOS NA BALANGKAS SA ISANG TIYAK NA BALANGKAS. Ang makabuluhang pagsasama-sama naman ng mga salita ay nagiging PANGUNGUSAP  2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas LAHAT NG WIKA AY MAY SISTEMATIKONG NAKAAYOS NA BALANGKAS SA ISANG TIYAK NA BALANGKAS. Ang pagpapalitan ng pangungusap (pasulat o pasalita) tungkol sa isang paksa ay nagiging talakayan, talastasan, o DISKURSO. 2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas MGA BAHAGI: Ponolohiya Morpolohiya Sintaksis 2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.1 PONOLOHIYA Ang ponolohiya ay pag-aaral sa mga tunog ng wika. PONEMA ang tawag sa makabuluhang YUNIT ng binibigkas na tunog ng isang wika: /o/,/s/,/k/,/a/,/b/,/p/ (Tinutukoy rin nito ang lahat ng mga TUNOG PATINIG AT TUNOG KATINIG sa Wikang Filipino.)  2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas PONOLOHIYA Bakit tinatawag na MAKABULUHAN ang PONEMA? - Sapagkat kapag tinanggal mo ang tunog nila sa isang salita, maaaring magbago ang kahulugan nito o kaya naman ay mawalan ng saysay ang isang salita. Hal: BASO: ay maaring maging…..ASO, BASA, BASE, PASO, KASO, BESO, BAO, BATO, BSO (walang saysay)  2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.2 MORPOLOHIYA Ito ay ang sangay ng linggwistika na nag-aaral ng morpema o ang pinakamaliit na yunit ng tunog na may kahuluguhan. 2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.2 MORPOLOHIYA Mga uri ng Morpema: Salitang-ugat Panlapi Ponema  2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.2 MORPOLOHIYA Salitang-ugat - ay batayang bahagi ng isang salita, ito ang pangunahing bahagi na nagbibigay ng kahulugan sa isang salita.  2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.2 MORPOLOHIYA Panlapi - isang morpema na ikinakabit sa salitang ugat upang magkaroon ng bagong kahulugan ang isang salita 2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.2 MORPOLOHIYA Iba’t ibang uri ng Panlapi 1. Unlapi 2. Gitlapi 3. Hulapi 4. Kabilaan 5. Laguhan  2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.2 MORPOLOHIYA Mga uri ng Morpema: Salitang-ugat: laba Panlapi: mag-, pag-, -han, -in Ponema: o, a  2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.2 MORPOLOHIYA Mga uri ng Morpema: Salitang-ugat: laba Panlapi: mag-, pag-, -han, -in Ponema: o, a  2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.2 MORPOLOHIYA Mga uri ng Morpema: Salitang-ugat: laba Panlapi: mag-, pag-, -han, -in Ponema: o, a  2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.2 MORPOLOHIYA Mga uri ng Morpema: Salitang-ugat: laba Panlapi: mag-, pag-, -han, -in Ponema: o, a 2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.2 MORPOLOHIYA Halimbawa: Salitang Ugat: SIKAP 2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.2 MORPOLOHIYA Unlapi: MAGsikap 2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.2 MORPOLOHIYA Gitlapi: sINikap 2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.2 MORPOLOHIYA Hulapi: sikapIN 2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.2 MORPOLOHIYA Kabilaan: PAGsikapAN 2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.2 MORPOLOHIYA Laguhan: PAGsUMikapAN 2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.2 MORPOLOHIYA Mga uri ng Morpema: Salitang-ugat: laba, kahoy, langgam, ganda Panlapi: mag-, pag-, -han, -in, -um- Ponema: o, a 2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.2 MORPOLOHIYA Magbigay ng halimbawa: Lagyan ng Panlapi ang mga sumusunod na salitang ugat: Araw Kahoy Asa Balik 2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.3 SINTAKSIS Sintaks ang tawag sa pormasyon ng mga pangungusap sa isang wika. Hal: Bakit ba ako naniwala sa kaniya? 2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.3 SINTAKSIS Bahagi ng Pangungusap: SIMUNO at PANAGURI  2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.3 SINTAKSIS SIMUNO: Ang simuno ay tumutukoy sa pinag- uusapan sa pangungusap. Maaari itong ngalan ng tao, pook, pangyayari, hayop, at iba pa 2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.3 SINTAKSIS SIMUNO: Ang puno Si Clarence Sinulog Festival Ang mga ibon  2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.3 SINTAKSIS PANAGURI: Ang panaguri ay tumutukoy sa kung ano ang ginagawa ng simuno o nang pinag-uusapan sa pangungusap. Ito ay nagsisimula sa maliit na titik at kadalasang nakasunod sa simuno sa pangungusap. Maaari rin nitong ilarawan ang simuno. 2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.3 SINTAKSIS PANAGURI: mataas sumasayaw masaya lumilipad 2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.3 SINTAKSIS SIMUNO PANAGURI Ang puno mataas Si Clarence sumasayaw Sinulog Festival masaya Ang mga ibon lumilipad  2.1.3.1 MGA URI NG PANGUNGUSAP 2.1.3.1 MGA URI NG PANGUNGUSAP Pasalaysay: Mataas ang puno. Si Andeng ay nag-nenetworking. Mabisang gamot ang Miogesic. 2.1.3.1 MGA URI NG PANGUNGUSAP Pautos: Sumabay ka na sa akin. Maniwala ka. Takbo. 2.1.3.1 MGA URI NG PANGUNGUSAP Patanong: Kailan ang pasahan ng exam? Sino ang pipiliin ko? Nasaan ang pakialam ko? 2.1.3.1 MGA URI NG PANGUNGUSAP Padamdam: Aray! Susmaryosep! Naku! Masakit ang tiyan ko!  2.1.3.1 MGA URI NG PANGUNGUSAP Pakiusap: Maaari mo bang iabot sa akin ang tabo? Pakibigay naman ito sa may ari. Makiki-connect po kami sa WiFi.  2.1.3.2 KAYARIAN NG PANGUNGUSAP  2.1.3.2 KAYARIAN NG PANGUNGUSAP PAYAK Payak: Isang diwa lang ang tinatalakay “Marami akong kakilalang mabubuting tao.”  2.1.3.2 KAYARIAN NG PANGUNGUSAP “Napakainit ng temperatura ngayon.” “Masarap maligo sa dagat.”  2.1.3.2 KAYARIAN NG PANGUNGUSAP TAMBALAN : pangungusap na nagpapahayag ng dalawang kaisipan at pinag-uugnay ng mga pangatnig na magkatimbang (at, ngunit,o, samantala, pero at habang). “Mahalaga ka sa akin ngunit mas mahalaga ang aking pangarap.”  2.1.3.2 KAYARIAN NG PANGUNGUSAP TAMBALAN “Naglalaba si David habang nag-aaral ang kanyang kapatid”  2.1.3.2 KAYARIAN NG PANGUNGUSAP TAMBALAN “Susunod ba tayo sa Bohol o maghihintay na lang tayo sa Cebu?”  2.1.3.2 KAYARIAN NG PANGUNGUSAP HUGNAYAN :isang sugnay na nakapag-iisa at isang sugnay na hindi nakapag-iisa, ginagamitan ng mga pag- ugnay na sapagkat, kung, kapag, pag, nang, kaya, gayon at habang. “Bibigyan kita ng pera kapag pumasa ka sa exam.”  2.1.3.2 KAYARIAN NG PANGUNGUSAP HUGNAYAN Ang diwa ng dalawang sugnay ay magkarugtong/magkaugnay.  2.1.3.2 KAYARIAN NG PANGUNGUSAP HUGNAYAN “Magtipid sa lahat ng bagay upang na may sapat na gagamitin sa pagpapatayo ng bahay.”  2.1.3.2 KAYARIAN NG PANGUNGUSAP HUGNAYAN “Gumawa ng mabuti sa kapwa sapagkat kabutihan ang magdadala sa iyong kinabukasan.” 2.1.3.2 KAYARIAN NG PANGUNGUSAP Halimbawa ng mga Sugnay na Hindi Nakapag-iisa: upang lumakas ka sapagkat mahalaga ang edukasyon kung totoo ang sinasabi mo nang dumating ang kaniyang asawa dahil walang pera si Justine  2.1.3.2 KAYARIAN NG PANGUNGUSAP LANGKAPAN :binubuo ng isa o higit pang sugnay na makapag-iisa at sugnay na di-makapag- iisa.  2.1.3.2 KAYARIAN NG PANGUNGUSAP LANGKAPAN Sugnay na makapag-iisa “Ang pangulo ay nagbigay ng talumpati ngunit ang mga senador ay nagalit dahil sa isyu ng korapsyon.” Sugnay na di makapag-iisa  2.1.3.2 KAYARIAN NG PANGUNGUSAP “Mabuti ang mag-asawa at sila ay busilak ang puso sapagkat marami silang tinulungang mahihirap.”  2.1.3.2 KAYARIAN NG PANGUNGUSAP “Upang makamit ang iyong mga pangarap, magsikap sa pag-aaral at huwag tatamarin sa buhay.”  2.1 Ang Wika ay Masistemang Balangkas 2.1.4 DISKURSO Kapag nagkaroon na ng makahulugang palitan ng mga pangungusap ng dalawang tao, ito ay nagkakaroon na ng tinatawag na DISKURSO o: “pagkakaintindihan gamit ang wika” 2.2 Ang Wika ay Sinasalitang Tunog Ang wika ay binubuo ng mga tunog. 2.3 Ang Wika ay Pinipili at Sinasaayos  2.3 Ang Wika ay Pinipili at Sinasaayos Bakit kailangang piliing mabuti ang mga sasabihin?  2.3 Ang Wika ay Pinipili at Sinasaayos Upang magkaroon ng pagkaka-unawaan 2.3 Ang Wika ay Pinipili at Sinasaayos Upang maging epektibo ang komunikasyon  2.3 Ang Wika ay Pinipili at Sinasaayos IBIGAY LAMANG ANG IMPORMASYON NA KAILANGAN. Walang dagdag, walang bawas.  2.3 Ang Wika ay Pinipili at Sinasaayos HUWAG MAGBIGAY NG IMPORMASYON NA HINDI MAKATOTOHANAN AT WALANG PATUNAY  2.3 Ang Wika ay Pinipili at Sinasaayos PILIIN ANG MGA SALITANG GAGAMITIN: SIGURADUHING MAY KINALAMAN SILA SA PINAG- UUSAPAN  2.3 Ang Wika ay Pinipili at Sinasaayos MAGING MALINAW SA PAGSASALITA, IWASAN ANG MALALABONG SALITA O MGA SALITANG MAAARING MAGKAROON NG IBA/DALAWANG KAHULUGAN 2.3 Ang Wika ay Pinipili at Sinasaayos Grice (1975) Conversation Maxims  2.4 Ang Wika ay Arbitraryo Lahat ng wika ay napagkakasunduan ng mga gumagamit nito.  2.4 Ang Wika ay Arbitraryo Kapag hindi mo naiintindihan ang salita, maaaring hindi kasali sa kasunduan o kasapi sa komunidad kung saan hinango ang salita.  2.5 Ang Wika ay Ginagamit Kung may pakinabang ka, mananatili siya.  2.5 Ang Wika ay Ginagamit Kapag wala nang pakinabang ang isang salita, Itinatapon na ito at hindi na ginagamit. 2.5 Ang Wika ay Ginagamit SULATRONIKO 2.5 Ang Wika ay Ginagamit ASOGE 2.5 Ang Wika ay Ginagamit MAGPAPA-DEVELOP 2.5 Ang Wika ay Ginagamit BALINTATAW 2.5 Ang Wika ay Ginagamit BATLAG 2.5 Ang Wika ay Ginagamit ANLUWAGE 2.5 Ang Wika ay Ginagamit MASIMOD 2.5 Ang Wika ay Ginagamit KARTAMONEDA 2.5 Ang Wika ay Ginagamit ABANIKO 2.5 Ang Wika ay Ginagamit KALIMBAHIN 2.5 Ang Wika ay Ginagamit TSUBIBO 2.5 Ang Wika ay Ginagamit BADHI 2.5 Ang Wika ay Ginagamit ALIMPUYOK 2.5 Ang Wika ay Ginagamit ALIPUGHA 2.5 Ang Wika ay Ginagamit HAMI 2.5 Ang Wika ay Ginagamit ANTIPARA 2.5 Ang Wika ay Ginagamit AGAY-AY 2.5 Ang Wika ay Ginagamit Magsimpan Paminggalan Hidhid Karumlan Almuwada Danumsigwasan Daupang-palad Duyog Pagpapagayo Salakat  2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura Bakit hindi pare-parehas ang mga wika sa buong mundo?  2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura Dahil iba-iba ang kultura ng mga bansa  2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura Nagkakaroon tuloy ng kaisipan na walang katumbas sa ibang wika. 2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura ISALIN SA WIKANG INGLES ANG MGA SUMUSUNOD: 2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura Bayaran 2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura Pagod 2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura Matapang 2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura EPAL 2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura PITIK 2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura Ibenta mo ang tinapay. 2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura Pakisara ang pinto. 2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura BASTA KA NA EH! 2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura IPAGPAG MO ANG KUMOT. 2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura NANGGIGIL AKO SA’YO. 2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura HUWAG MO AKONG PAKILIGIN. 2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura UMAY 2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura PASALUBONG 2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura TAMPO 2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura BITIN 2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura WINDANG 2.6 Ang Wika ay nakabatay sa Kultura EWAN KO SA KANYA.  2.7 Ang Wika ay Nagbabago Ang wika ay patuloy na nagbabago at yumayaman.  2.7 Ang Wika ay Nagbabago May mga salita na nababago ang kahulugan depende sa panahon.  2.7 Ang Wika ay Nagbabago May mga salita rin namang naiimbento at nadadagdag sa talasalitaan. 2.7 Ang Wika ay Nagbabago “BOMBA” 2.7 Ang Wika ay Nagbabago “BATO” 2.7 Ang Wika ay Nagbabago “BETAMAX” 2.7 Ang Wika ay Nagbabago “DINATNAN” 2.7 Ang Wika ay Nagbabago “HUGOT” 2.7 Ang Wika ay Nagbabago “SISIW” 2.7 Ang Wika ay Nagbabago “NGANGA” 2.7 Ang Wika ay Nagbabago “TUTA” 2.7 Ang Wika ay Nagbabago “TOYO” 2.7 Ang Wika ay Nagbabago “ALAT/ASIM/PAIT (AMPALAYA)” 2.7 Ang Wika ay Nagbabago “PAMINTA” 2.7 Ang Wika ay Nagbabago “BUDOL” (KATANGIAN NG WIKA 1) (KATANGIAN NG WIKA 2) GAWAIN BILANG 2 WIKA (KATANGIAN NG WIKA 3) (KATANGIAN NG WIKA 4)  03 Paglalagom  PAGLALAGOM Ang wika ay binubuo ng mga simbolo, tunog, at mga kaugnay na batas upang maipahayag ang nais sabihin.  PAGLALAGOM Ang Wika ay ginagamit upang maipaabot ang damdamin at kaisipan sa pamamagitan ng pagsasalita o pagsulat.  PAGLALAGOM Isang LIKAS na makataong pamamaraan ang wika.  PAGLALAGOM Ang wika ay nakatutulong mag- ugnay, magpa-unawa, at pag-isahin ang mga gumagamit nito. MARAMING SALAMAT Sa pakikinig.