FIL53-MIDTERM-REVIEWER-FOR-STUDENTS.pdf

23/09/2024 CENTRAL MINDANAO UNIVERSITY FILIPINO 53 Panimulang Lingguwistika G.M.L. Lagnason Fil 53 I. PAUNANG KAALAMAN SA LINGGUWISTIKA...

23/09/2024 CENTRAL MINDANAO UNIVERSITY FILIPINO 53 Panimulang Lingguwistika G.M.L. Lagnason Fil 53 I. PAUNANG KAALAMAN SA LINGGUWISTIKA 1  23/09/2024 I. PAUNANG KAALAMAN SA LINGGUWISTIKA Fil 53  Kahulugan ng Lingguwistika  Mga Sangay ng Lingguwistika  Kahalagahan ng Lingguwistika sa Guro ng Wika  Ang Papel ng Lingguwistika sa Paglinang ng Wikang Pambansa KAHULUGAN NG LINGGUWISTIKA Fil 53 Ano ang Lingguwistika? 2  23/09/2024 KAHULUGAN NG LINGGUWISTIKA Fil 53  Isang sangay na napapatungkol sa maagham na pamamaraan sa pag-aaral at pagsusuri ng wika.  Saklaw nito ang pag-aaral ng mga estruktura, gamit, ebolusyon, at mga katangian ng wika.  Layunin ng lingguwistika na maunawaan kung paano gumagana ang wika, paano ito natututuhan, at paano ito nagbabago sa paglipas ng panahon. KAHALAGAHAN NG LINGGUWISTIKA SA GURO NG WIKA Fil 53  Sa kabuoan, ang lingguwistika, bilang isang agham, ay naglalayong maglinang ng mga paraan sa mabisang paglalarawan sa wika. Ang mga datos sa lingguwistika ay maaaring magamit ng guro ng wika ngunit may pangangailangan na ayusin at/o modipikahin niya ang mga iyon ayon sa kanyang pangangailangan bilang guro. 3  23/09/2024 MGA SANGAY NG LINGGUWISTIKA Fil 53 PHONETICS Fil 53  Ang Phonetics ay ang sangay ng lingguwistika na nag-aaral ng mga tunog ng wika. Saklaw nito ang tatlong pangunahing bahagi:  Articulatory Phonetics: Pag-aaral kung paano nililikha ng mga bahagi ng katawan (tulad ng labi, dila, at lalamunan) ang mga tunog.  Acoustic Phonetics: Pag-aaral ng mga pisikal na katangian ng mga tunog, tulad ng frequency at amplitude, habang ito ay dumadaan sa hangin.  Auditory Phonetics: Pag-aaral kung paano tinatanggap at ini- interpret ng ating mga tainga at utak ang mga tunog ng wika. 4  23/09/2024 ANG PALATUNUGAN O PONOLOHIYA (PHONOLOGY) Fil 53  Ang palatunugan o ponolohiya ay sangay ng lingguwistika na nag-aaral kung paano sistematikong inaayos ng isang wika o diyalekto ang mga tunog nito o kung paano binubuo ang bahagi ng mga tanda (sign language).  Sinusuri nito kung paano nagkakaiba at nag-uugnayan ang mga tunog (tinatawag na phonemes) upang makabuo ng kahulugan. Halimbawa, sa Ingles, ang tunog ng /p/ sa "pat" at /b/ sa "bat" ay dalawang magkaibang phoneme dahil nagpapalit ito ng kahulugan ng salita. PALABUUAN O MORPOLOHIYA (MORPHOLOGY) Fil 53  Pinag-aaralan nito ang mga estruktura ng salita at kung paano nabubuo ang mga salita mula sa mga pinakamaliit na yunit ng kahulugan, na tinatawag na morphemes. Halimbawa, sa salitang "unhappiness," may tatlong morphemes: "un-" (nagbibigay ng negatibong kahulugan), "happy" (ugat na salita), at "-ness" (nagiging katangian). 5  23/09/2024 PALAUGNAYAN O SINTAKS (SYNTAX) Fil 53  Pinag-aaralan nito ang estruktura ng mga pangungusap at kung paano pinagsasama-sama ang mga salita upang makabuo ng gramatikal na tamang pangungusap. Saklaw nito ang mga patakaran at prinsipyong sinusunod ng isang wika sa pagbuo ng pangungusap. Halimbawa, sa Ingles, ang karaniwang ayos ng pangungusap ay Subject-Verb-Object (SVO), tulad ng "The cat (subject) chased (verb) the mouse (object)." SEMANTIKA (SEMANTICS) Fil 53  Tumutukoy ito sa pag-aaral ng kahulugan ng mga salita, parirala, at pangungusap. Saklaw nito ang pagsusuri kung paano ipinapahayag ng mga salita ang mga ideya, bagay, at pangyayari. Halimbawa, sa salitang "bank," maaaring magkaroon ito ng iba't ibang kahulugan depende sa konteksto: isang pook para sa salapi o pampang ng isang ilog. 6  23/09/2024 PRAGMATICS Fil 53  Tumutukoy ito sa pag-aaral kung paano ginagamit ang wika sa mga partikular na konteksto at sitwasyon upang magbigay ng kahulugan na higit pa sa literal na interpretasyon ng mga salita. Kasama rito ang pagsusuri kung paano naiimpluwensiyahan ng konteksto, pahiwatig, at kaalaman ng tagapagsalita at tagapakinig ang komunikasyon. Halimbawa, ang pahayag na "Can you pass the salt?" ay isang tanong ngunit karaniwang nauunawaan bilang pakiusap. HALAGA NG LINGGUWISTIKA SA GURO NG WIKA Fil 53  Mahalaga ang lingguwistika sa mga guro ng wika dahil nagbibigay ito ng mga teorya, pamamaraan, at kasangkapan na makakatulong sa epektibong pagtuturo ng wika. Tinutulungan nito ang guro sa pag- unawa sa estruktura ng wika, gayundin sa pagpapalago ng kaniyang kaalaman at sa pagtataglay ng mga epektibong pamamaraan sa pagtuturo ng wika at mga araling may kinalaman sa wika. 7  23/09/2024 ANG LINGGUWISTIKA SA PAGLINANG NG WIKA Fil 53  Mahalaga ang papel ng lingguwistika sa paglinang ng wikang pambansa dahil nagbibigay ito ng sistematikong pag- aaral at pag-unawa sa estruktura, paggamit, at pag-unlad ng wika. PAGBUBUO NG ISTANDARDISADONG WIKA PAGPAPALAGANAP AT PAGTUTURO NG WIKA PAGPAPAYAMAN NG TALASALITAAN PAG-AARAL SA MGA DIYALEKTO AT PAGSASALIKSIK AT PAGPAPAUNLAD BARYASYON NG WIKA Fil 53 I1. ANG WIKA 8  23/09/2024 II. ANG WIKA Fil 53  Mga Teorya ng Pinagmulan ng Wika  Ang Wika at ang Dalubwika  Ang Wika at ang Kultura  Mga Prinsipal na Angkan ng Wika  Ang Angkang Malayo-Polinesyo at at ang mga Wika sa Pilipinas MGA TEORYA NG PINAGMULAN NG WIKA Fil 53  Tumutukoy ang salitang “teorya” sa isang sistematikong pag-aaral o balangkas ng mga ideya at konsepto na naglalayong ipaliwanag ang isang partikular na penomena o pangyayari.  Ang mga teorya ng pinagmulan ng wika ay naglalayong maipaliwanag ang iba’t ibang paraan kung paano maaaring nagsimula ang isang wika. 9  23/09/2024 MGA TEORYA NG PINAGMULAN NG WIKA Fil 53  Torre ng Babel  Yo-he-ho  Bow-Wow  Ta-ta  Ding-dong  Mama  Pooh-pooh  Hey-you  Sing-song  Ta-ra-ra-boom-de-ay TEORYA NG PINAGMULAN NG WIKA Fil 53 10  23/09/2024 TORE NG BABEL (GEN. 11:1-9) Fil 53 Now the whole earth had one language and the same words. ²And as people migrated from the east, they found a plain in the land of Shinar and settled there. ³And they said to one another, “Come, let us make bricks, and burn them thoroughly.” And they had brick for stone, and bitumen for mortar. 4Then they said, “Come, let us build ourselves a city and a tower with its top in the heavens, and let us make a name for ourselves, lest we be dispersed over the face of the whole earth.” TORE NG BABEL (GEN. 11:1-9) Fil 53 5And the Lord came down to see the city and the tower, which the children of man had built. 6And the Lord said, “Behold, they are one people, and they have all one language, and this is only the beginning of what they will do. And nothing that they propose to do will now be impossible for them. 7Come, let us go down and there confuse their language, so that they may not understand one another's speech.” 8So the Lord dispersed them from there over the face of all the earth, and they left off building the city. 9Therefore its name was called Babel, because there the Lord confused the language of all the earth. And from there the Lord dispersed them over the face of all the earth—(Genesis 11:1-9, ESV). 11  23/09/2024 TEORYA NG PINAGMULAN NG WIKA Fil 53 TEORYANG BOW-WOW Fil 53  Ipinaliliwanag ng Teoryang Bow-wow na ang wika ay nagsimula sa panggagaya ng mga tao sa mga likas na tunog sa kanilang paligid. Halimbawa, ang tunog ng tahol ng aso ("bow-wow"), tilaok ng manok, at iba pang tunog ng kalikasan. Ang teoryang ito ay nagmumungkahi na ang mga unang salita ay mga onomatopoeic o tunog na direktang naglalarawan sa mga bagay o pangyayari. 12  23/09/2024 TEORYA NG PINAGMULAN NG WIKA Fil 53 TEORYANG DING-DONG Fil 53  Ang Teoryang Ding-dong ay nagsasaad na lahat ng bagay sa paligid ay may sariling tunog na kumakatawan sa bawat isa. Halimbawa, ang tiktak ng orasan o ang tunog ng kampanilya. Ayon sa teoryang ito, ang mga tunog na ito ay nagbigay-inspirasyon sa tao upang lumikha ng mga salita na nauugnay sa mga tunog ng mga bagay. 13  23/09/2024 TEORYA NG PINAGMULAN NG WIKA Fil 53 TEORYANG POOH-POOH Fil 53  Ang Teoryang Pooh-pooh ay nagsasaad na ang wika ay nagmula sa mga tunog na likha ng masidhing damdamin tulad ng galit, lungkot, saya, at iba pa. Halimbawa, ang tunog ng paghikbi kapag umiiyak o ang pagsigaw kapag nagulat. Ang mga tunog na ito, na bunga ng emosyon, ay naging mga salita sa kalaunan. 14  23/09/2024 TEORYA NG PINAGMULAN NG WIKA Fil 53 TEORYANG SING-SONG Fil 53  Ang Teoryang Sing-song ay nagsasaad na ang wika ay nagmula sa paglalaro, pagbulong sa sarili, at iba pang mga bulalas-emosyonal. Ang mga tunog na ito, na kadalasang may ritmo at melodiya, na nag-evolve upang maging mga salita at wika. 15  23/09/2024 TEORYA NG PINAGMULAN NG WIKA Fil 53 TEORYANG TA-RA-RA-BOOM-DE-AY Fil 53  Ang Teoryang Ta-ra-ra-boom-de-ay ay nagmumungkahi na ang wika ay nag-ugat mula sa mga ritwal at seremonya. Sa mga sinaunang panahon, ang mga ritwal na may kasamang pag-awit, pagsasayaw, at pag-usal ng mga incantations ay naging batayan ng mga unang wika. 16  23/09/2024 TEORYA NG PINAGMULAN NG WIKA Fil 53 TEORYANG YO-HE-HO Fil 53  Ang Teoryang Yo-he-ho ay nagsasaad na ang wika ay bunga ng puwersang pisikal. Halimbawa, ang mga tunog na ginagawa ng mga tao kapag nagtutulungan sa mabibigat na gawain, tulad ng "yo-he-ho" kapag nagtutulak ng mabigat na bagay. Ang mga tunog na ito ay naging mga salita sa kalaunan. 17  23/09/2024 TEORYA NG PINAGMULAN NG WIKA Fil 53 TEORYANG TA-TA Fil 53  Ang Teoryang Ta-ta ay nagsasaad na ang wika ay nagmula sa kumpas o galaw ng kamay. Halimbawa, ang paggalaw ng kamay sa pagpapaalam ("ta-ta" o "goodbye") ay naging batayan ng mga salita. Ang mga kilos na ito ay nauugnay sa mga tunog na kalaunan ay naging wika. 18  23/09/2024 TEORYA NG PINAGMULAN NG WIKA Fil 53 TEORYANG MAMA Fil 53  Ang Teoryang Mama ay nagsasaad na ang wika ay nagsimula sa pinakamadaling pantig na sinasabi ng mga sanggol, tulad ng "mama" na karaniwang unang salita ng mga bata dahil sa pagiging mahalaga ng ina sa kanilang buhay. Ang mga simpleng pantig na ito ay naging mga salita na nag-evolve sa wika. 19  23/09/2024 TEORYA NG PINAGMULAN NG WIKA Fil 53 TEORYANG HEY-YOU Fil 53  Ang Teoryang Hey You ay nagsasaad na ang wika ay nagmula sa interpersonal na kontak ng tao sa kapuwa tao. Ang mga salita ay nilikha upang makatawag-pansin at makipag- ugnayan sa iba, tulad ng pagsigaw ng "hey" o pagtawag sa pangalan ng isang tao. 20  23/09/2024 II. ANG WIKA Fil 53  Mga Teorya ng Pinagmulan ng Wika  Ang Wika at ang Dalubwika  Ang Wika at ang Kultura  Mga Prinsipal na Angkan ng Wika  Ang Angkang Malayo-Polinesyo at at ang mga Wika sa Pilipinas Fil 53 KULTURA 21  23/09/2024 ANG WIKA AT ANG KULTURA Fil 53  Ang kultura, sa payak na kahulugan, ay ang karunungan, sining, literatura, paniniwala, at kaugalian ng isang pangkat ng mga taong nananahan sa isang pamayanan. ANG WIKA AT ANG KULTURA Fil 53  Magagamit ang isang wikang hindi katutubo sa isang pamayanan ngunit hindi ito magiging kasimbisa ng wika na likas sa nasabing pook. Kabuhol ng wika ang kultura ng isang lipunan (e.g. snow). 22  23/09/2024 LINGGUWISTA Fil 53 Lingguwista ang tawag sa taong maalam sa maagham na pag-aaral ng wika. LINGGUWISTA VS. POLYGLOT Fil 53 Ano ang kaibahan ng Lingguwista at Polyglot? 23  23/09/2024 DALUBWIKA VS. POLYGLOT Fil 53  Dalubwika/ Lingguwista- ang tawag sa mga dalubhasa at nagpapakadalubhasa sa pag-aaral sa mga katangian, sistema, panuntunan, pinagmulan, pagkakatulad/ pagkakaiba ng isa o higit pang mga wika.  Polyglot- isang taong nakapagsasalita ng iba’t ibang wika. POLYGLOT AT MULTILINGGUWAL Fil 53 Magkaiba ba ang POLYGLOT at MULTILINGGUWAL? 24  23/09/2024 POLYGLOT AT MULTILINGGUWAL Fil 53 Magkaiba ba ang POLYGLOT at MULTILINGGUWAL? Polyglot (Griyego) Mutilingguwal (Latin) polu-many multi-many glōtta-tongue lingua-language ANG WIKA AT ANG DALUBWIKA Fil 53  Hindi na kailangang matutuhan pa ng isang dalubwika ang wikang kaniyang sinusuri. Tinatawag siyang dalubwika sapagkat nag- aangkin siya ng mga di-karaniwang kaalaman at kakayahan hindi sa pagsasalita kundi sa pagsusuri ng wika. 25  23/09/2024 Fil 53 Ang huling nakatayo ang sasagot sa tanong. Fil 53 Ano ang pagkakaiba ng lingguwista sa polyglot/multilingguwal? 26  23/09/2024 MGA ANGKAN NG WIKA Fil 53  Ang "angkan ng wika" ay isang konsepto sa lingguwistika na tumutukoy sa pag-uuri ng mga wika batay sa kanilang pinagmulan at ugnayan sa isa't isa. Sa madaling salita, ang mga wika na kabilang sa isang angkan ay may magkakatulad na katangian dahil nagmula sila sa isang karaniwang pinagmulan. I. Indo-European XIII. Austro-Asiatic a. German (or Teutonic) f. Alabanian b. Celtic g. Armenian II. Finno-Ugrian c. Romance h. Greek a. Finnish ng Finland XII. Australian d. Slavic of Eastern Europe i. Iranian b. Estonian ng Estonia e. Baitic j. Indic c. Hungarian ng Hungary d. Lappish, Mordvin, Cheremiss XI. Dravidian X. Papuan Mga Angkan ng a. Turkish III. Altaic IX. Malayo-Polinesian or Wika b. Mongol ng Mongolia c. Manchu-Tungus of Eastern Austronesian (Batay sa aklat ni Santiago, 1979) Mongolia VIII. Sino-Tibetan of East Asia V. Afro-Asiatic IV. Caucasian VII. Japanese a. Semitic e. Sudanic a. South Caucasian b. Hamitic f. Bantu b. North Caucasian c. Mande ng Kanlurang Africa c. Basque VI. Korean d. Kwa ng Gitnang Africa 27  23/09/2024 I. Indo-European VII. ALTAIC II. SINO-TIBETAN VIII. URALIC (Finno-Ugrain) III. AFRO-ASIATIC Mga Angkan IX. KOREANIC IV. NIGER-CONGO ng Wika X. JAPONIC V. AUSTRONESIAN XI. CAUCASIAN VI. DRAVIDIAN XII. AUSTROASIATIC MGA ANGKAN NG WIKA: INDO-EUROPEAN Fil 53  GERMANIC: Ingles, Aleman, Dutch, Suweko, Danes  ROMANCE: Espanyol, Pranses, Italiana, Portuges, Romanian  SLAVIC: Ruso, Polish, Czech, Bulgarian, Serbian  INDO-IRANIAN: Hindi, Bengali, Urdu, Farsi (Persian), Pashto  BALTIC: Lithuanian, Latvian  CELTIC: Irish, Welsh, Scottish Gaelic 28  23/09/2024 MGA ANGKAN NG WIKA: SINO-TIBETAN Fil 53  SINITIC: Mandarin, Cantonese (Yue), Hokkien (Min)  TIBETO-BURMAN: Tibetan, Burmese, Bodo  KARENIC: Kayin, Sgaw Karen, Pwo Karen MGA ANGKAN NG WIKA: AFRO-ASIATIC Fil 53  SEMITIC: Arabic, Amharic, Tigrinya, Hebrew  CHADIC: Hausa  BERBER: Tamazight, Tachelhit  CUSHITIC: Somali, Oromo  OMOTIC: Wolaitta, Gamo 29  23/09/2024 MGA ANGKAN NG WIKA: NIGER-CONGO Fil 53  BANTU: Swahili, Zulu, Xhosa, Shona  KWA: Akan, Ewe  BENUE-CONGO: Yoruba, Igbo MGA ANGKAN NG WIKA: AUSTRONESIAN Fil 53  MALAYO-POLYNESIAN: Javanese, Tagalog, Cebuano, Malagasy, Hawaiian  FORMOSAN: Amis, Atayal 30  23/09/2024 MGA ANGKAN NG WIKA: DRAVIDIAN Fil 53  SOUTHERN DRAVIDIAN: Telugu, Tamil, Kannada  CENTRAL DRAVIDIAN: Tulu, Kodava MGA ANGKAN NG WIKA: ALTAIC Fil 53  TURKIC: Turkish, Uzbek, Kazakh, Uighur  MONGOLIC: Mongolian, Buryat  TUNGUSIC: Manchu, Evenki 31  23/09/2024 MGA ANGKAN NG WIKA: URALIC Fil 53  FINNO-UGRIC: Finnish, Hungarian, Estonian  SAMOYEDIC: Nganasan, Selkup MGA ANGKAN NG WIKA: KOREANIC Fil 53  KOREAN 32  23/09/2024 MGA ANGKAN NG WIKA: JAPONIC Fil 53  JAPANESE: Japanese  RYUKYUAN: Okinawan MGA ANGKAN NG WIKA: CAUCASIAN Fil 53  NORTH CAUCASIAN: Chechen, Ingush  SOUTH CAUCASIAN: Georgian, Mingrelian 33  23/09/2024 MGA ANGKAN NG WIKA: AUSTROASIATIC Fil 53  MON-KHMER: Khmer, Vietnamese  MUNDA: Santali, Mundari ANG PAGPAPANGKAT-PANGKAT NG MGA WIKA SA PILIPINAS Fil 53 34  23/09/2024 ANG PAGPAPANGKAT-PANGKAT NG MGA WIKA SA PILIPINAS Fil 53 May palagay sina David at Healey na ang mga wika sa Borneo, Celebes, Kanlurang Micronesia, o Formosa ay kaangkan ng “Philippine Superstock”. ANG ANGKANG MALAYO-POLINESYO Fil 53  Sinasabing ang unang sistema ng pagsusulat ng mga Pilipino ay buhat sa Alifbata ng Arabia (naging alibata sa katagalan). 35  23/09/2024 Fil 53 Magkatulad lamang ba ang alibata at baybayin? ALIFBATA VS. BAYBAYIN Fil 53 Ang alifbata ay mula sa Arabic at ginagamit sa mga bansang Arabiko at ilang bahagi ng Asya at Africa, samantalang ang baybayin ay katutubo sa Pilipinas. Ang alifbata ay isang abjad (katinig lamang ang isinusulat, ang patinig ay ipinahihiwatig), samantalang ang baybayin ay isang alphasyllabary (pantig na sistema kung saan kasama ang patinig sa katinig na simbolo). 36  23/09/2024 ANG ANGKANG MALAYO-POLINESYO Fil 53 Ang angkang Malayo-Polinesyo ay isang pangunahing sangay ng mas malaking Austronesian family ng mga wika. Ang mga wikang Malayo-Polinesyo ay matatagpuan sa isang malawak na rehiyon mula sa Madagascar sa kanlurang bahagi hanggang sa Easter Island sa silangan, at mula sa Taiwan sa hilaga hanggang sa New Zealand sa timog. Kabilang sa mga bansang may mga wikang Malayo-Polinesyo ang Pilipinas, Indonesia, Malaysia, Madagascar, Micronesia, Melanesia, Polynesia, at marami pang iba. PAGBUBUO NG SARILING TEORYA Fil 53  Ano ang pinaniniwalaan mong pangunahing dahilan ng pagkakaroon ng wika sa mga tao?  Paano mo ipaliliwanag ang ebolusyon ng wika mula sa pinakaunang anyo nito hanggang sa kasalukuyang anyo?  Anong mga salik sa kapaligiran o kultura ang maaaring nag-ambag sa pag-usbong ng wika?  Paano mo maikukumpara ang iyong teorya sa mga umiiral na teorya ng pinagmulan ng wika, tulad ng teorya ng bow-wow, pooh-pooh, ding-dong, at iba pa?  Ano ang pangunahing elemento ng iyong teorya na nagtatangi rito mula sa iba pang teorya?  Paano mo susuportahan ang iyong teorya gamit ang mga ebidensyang arkeolohikal, antropolohikal, o iba pang anyo ng pananaliksik?  Ano ang kahalagahan ng wika sa pag-unlad ng tao, ayon sa iyong teorya?  Sa iyong palagay, paano nakaapekto ang teorya ng pinagmulan ng wika sa kasalukuyang paggamit at pagpapalaganap ng wika?  Anong mga limitasyon o kahinaan ng iyong teorya ang nakikita mo, at paano mo ito mapapaunlad pa?  Paano mo ipapaliwanag ang pagkakaiba-iba ng mga wika sa buong mundo ayon sa iyong teorya? 37  23/09/2024 CENTRAL MINDANAO UNIVERSITY FILIPINO 53 Panimulang Lingguwistika G.M.L. Lagnason Fil 53 I1I. KASAYSAYAN NG LINGGUWISTIKA 38  23/09/2024 KASAYSAYAN NG LINGGUWISTIKA Fil 53  Kasaysayan ng Lingguwistika sa Daigdig  Kasaysayan ng Lingguwistika sa Pilipinas  Panahon ng mga Kastila  Panahon ng mga Amerikano  Panahon ng Kalayaan KASAYSAYAN NG LINGGUWISTIKA SA DAIGDIG Fil 53 Papaano nagsimula ang wika? Papaano nalikha ang unang salita? 39  23/09/2024 KASAYSAYAN NG LINGGUWISTIKA SA DAIGDIG Fil 53 Papaano nagsimula ang wika? Papaano nalikha ang unang salita? Nagbuhat sa mga teologo ang unang mga sagot sa mga katanungang ito. Sinasabi nilang nilikha ng Diyos ang wika. Subalit hindi nasiyahan sa gayong paliwanag ang mga palaaral noong unang panahon gaya nina Plato at Socrates kaya sinimulan nilang pagtuunan ng pansin ang tungkol sa wika at mababakas sa kanilang mga pag-aaral ang halos walang katapusang pagtatalo-talo tungkol sa pinagmulan ng wika. MGA UNANG MANANALIKSIK Fil 53 Sinasabing ang kauna-unahang pangkat na kinilala sa larangan ng lingguwistika ay ang mga mambabalarilang Hindu. Sinuri nila ang matandang wikang ginamit sa mga himno na nakasulat sa wikang Hebrew—sa palatunugan, palabuuan, palaugnayan—sa layuning makatulong sa pagpapaliwanag ng diwa ng halos hindi maunawaang mga himno. 40  23/09/2024 KASAYSAYAN NG LINGGUWISTIKA SA DAIGDIG: MIDDLE AGES Fil 53 Walang gaanong pag-unlad sa agham-wika sa pagpasok ng Kalagitnaang Siglo (Middle Ages) sapagkat ang napagtuunan ng pansin ng mga palaaral noon ay kung paano mapapanatili ang Latin bilang wika ng simbahan. KASAYSAYAN NG LINGGUWISTIKA SA DAIGDIG: RENAISSANCE Fil 53 Sa panahon ng Pagbabagong-isip (Renaissance) naging masusi at puspusan ang pagsusuring panlingguwistika sa mga wikang Griyego at Latin dahil sa mabilis na pag-unlad ng sibilisasyon at paglaganap ng karunungan sa iba’t ibang panig ng daigdig mula Gresya at Roma. 41  23/09/2024 KASAYSAYAN NG LINGGUWISTIKA SA DAIGDIG Fil 53 Pinaniniwalaang ang wikang Hebrew ang wikang sinasalita sa Paraiso, kung saan pinakaunang nakasulat ang Matandang Tipan (old testament) ng Bibliya, kaya ipinagpalagay na dito nag-ugat ang lahat ng wika sa daigdig. KASAYSAYAN NG LINGGUWISTIKA SA DAIGDIG: 19th CENTURY Fil 53 Ika-19 Siglo, naging malaganap ang agham wika sapagkat dumami nang dumami ang sinusuri at pinag-aaralang wika. Nagkaroon ng mga pananaliksik sa pinagmulan ng mga wika na humantong sa pagpapangkat-pangkat ng mga ito. 42  23/09/2024 KASAYSAYAN NG LINGGUWISTIKA SA DAIGDIG Fil 53 Sa parehong panahon, naging kilala sa lingguwistika sina—Bopp (Sanskrito), Grimn (Aleman), at Rask (Icelandic)—na labis na nakaimpluwensya sa larang ng lingguwistika sa Europa. KASAYSAYAN NG LINGGUWISTIKA SA DAIGDIG Fil 53 Sa ika-19 siglo rin nang lumitaw ang International Phonetic Association na itinatag noong 1886 sa Paris ng isang grupo ng mga guro ng wika na pinangunahan ni Paul Passy. Layunin ng samahan na lumikha ng isang unibersal na sistema para sa pagbigkas ng mga tunog ng wika upang mas mapadali ang pagtuturo at pag-aaral ng mga banyagang wika. 43  23/09/2024 INTERNATIONAL PHONETIC ALPHABET (IPA) Fil 53 Ang International Phonetic Alphabet (IPA) na nailathala noong 1888 ay isang sistema ng mga simbolo na kumakatawan sa mga tunog ng wika mula sa buong mundo. Layunin nitong magbigay ng unibersal na paraan o istandard na representasyon ng mga tunog. Ang bawat simbolo ay kumakatawan sa isang tiyak na tunog, kabilang ang mga katinig, patinig, at tono. INTERNATIONAL PHONETIC ALPHABET (IPA) Fil 53 Gumagamit ito ng hindi kukulangin sa 400 simbolo na naging suliranin hindi lamang sa mga dalubwika kaya nagsimulang mag- isip ang mga dalubwika kung papaano nila magagawang payak ang kanilang isinagawang paglalarawan sa mga wikang sinusuri nila. 44  23/09/2024 INTERNATIONAL PHONETIC ALPHABET (IPA) Fil 53 TAGMEMIC MODEL NI KENNETH PIKE Fil 53 Ang Tagmemic Model ni Kenneth Pike ay isang teorya sa lingguwistika na naglalarawan kung paano ginagamit at nauunawaan ang mga yunit ng wika tulad ng mga salita at parirala. Ipinapakita ng modelong ito na ang bawat yunit ng wika ay may tatlong aspekto: ang mismong yunit, ang pagkakasunod-sunod nito sa pangungusap, at ang tungkulin nito sa mas malawak na konteksto. Layunin ng modelong ito na ipaliwanag kung paano nagbabago ang kahulugan at gamit ng mga yunit ng wika batay sa kanilang posisyon at gamit sa pangungusap. 45  23/09/2024 TAGMEMIC MODEL NI KENNETH PIKE Fil 53 PHRASE STRUCTURE & TRANSFORMATIONAL GENERATIVE GRAMMAR Fil 53 PHRASE STRUCTURE + TRANSFORMATIONAL GENERATIVE GRAMMAR 46  23/09/2024 PHRASE STRUCTURE & TRANSFORMATIONAL GENERATIVE GRAMMAR Fil 53 Ang Phrase Structure at Transformational Generative Grammar ay isang konsepto sa lingguwistika na naglalayong ipaliwanag kung paano nabubuo ang mga pangungusap mula sa mga pangunahing yunit tulad ng mga salita at parirala. PHRASE STRUCTURE & TRANSFORMATIONAL GENERATIVE GRAMMAR Fil 53 Tumutukoy ang Phrase Structure sa mga panuntunan kung paano pinagsasama-sama ang mga salita upang makabuo ng mas malalaking yunit tulad ng mga parirala at pangungusap. Halimbawa, sa parirala na "ang batang lalaki," ang artikulo na "ang" ay sinundan ng pangngalan na "batang lalaki," na nagpapakita ng tamang pagkakasunod-sunod ng mga salita. 47  23/09/2024 PHRASE STRUCTURE & TRANSFORMATIONAL GENERATIVE GRAMMAR Fil 53 Ang Transformational Generative Grammar ay isang ebolusyon sa naunang gawa ni Chomsky tungkol sa Phrase Structure nagbibigay-diin sa ideya na ang wika ay binubuo ng isang deep structure at isang surface structure. PHRASE STRUCTURE & TRANSFORMATIONAL GENERATIVE GRAMMAR Fil 53 Tumutukoy naman ang Transformational Generative Grammar sa mga paraan ng pagbubuo at maaaring magbago ang mga salita at parirala upang makabuo ng iba’t ibang bersyon ng pangungusap sa isang tiyak na wika. Halimbawa, ang pangungusap na "Ang bata ay kumakain ng mansanas" ay maaaring baguhin gamit ang transformation upang maging "Kumakain ng mansanas ang bata," ngunit nananatili ang parehong kahulugan. 48  23/09/2024 03. GENERATIVE SEMANTICS Fil 53 Ang Generative Semantics ay isang teorya sa lingguwistika na nagsasabing ang kahulugan ng mga pangungusap ay binubuo bago pa man mabuo ang kanilang gramatikal na estruktura. Ipinapakita nito na ang proseso ng paggawa ng pangungusap ay nagsisimula sa ideya o kahulugan, at mula rito, nabubuo ang mga salita at parirala na magkakasama upang lumikha ng tamang gramatikal na pangungusap. Sa madaling salita, inuuna muna ang kahulugan bago ang porma ng pangungusap. Kilala ang mga pangalang Lakoff, Fillmore, McCawley, Chafe, at iba pa. KASAYSAYAN NG LINGGUWISTIKA Fil 53  Kasaysayan ng Lingguwistika sa Pilipinas  Panahon ng mga Kastila  Panahon ng mga Amerikano  Panahon ng Kalayaan 49  23/09/2024 KASAYSAYAN NG LINGGUWISTIKA SA PILIPINAS: PANAHON NG MGA KASTILA Fil 53 Isinagawa ng mga misyonerong Kastila, na karamihan ay mga Jesuites at Dominicans, para sa layuning mapabilis ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa daigdig (Scheerer, 1918). Napagtanto nila na magiging mas madali ang kanilang gawain kung sila mismo ang mag-aaral ng mga katutubong wika ng mga Indio (ang tawag nila sa mga katutubo), kaysa pilitin ang mga katutubo na matutuhan ang wikang Kastila. Mga Naisagawang Pag-aaral na Nauukol sa Gramatika Fil 53 1. Arte Vocaulario de la Lengua Tagala’ ni Pari Juan de Quiñones na nailimbag noong 1581. Sinasabing ito ang kauna-unahang pananaliksik na isinagawa ng mga prayle ukol sa wikang Tagalog. 2. Arte y Reglas de la Lengua Tagala ni Pari Francisco Blancas de San Jose, O.P. Nilimbag ni Tomas Pinpin (ama ng limbagang Pilipino) noong 1610. 3. Arte de la Lengua Tagala ni Pari Gaspar de San Agustin. Nalathala noog 1703 at muling nalimbag noong 1787. 4. Nueva Gramatica Tagalog ni Pari Juan Coria (1872). 5. Ensayo de Gramatica Hispano-Tagala (1873) ni Pari Toribio Minguella. 6. Isang Gramatika sa Tagalog, isang diksyunaryo sa Tagalog, at isang katesismo sa Tagalog na isinulat ni Pari Juan de Plasencia at pinagtibay ng Ecclesiastical Junta noong 1582. 50  23/09/2024 Mga Naisagawang Pag-aaral na Nauukol sa Talasalitaan Fil 53 1. Vade-Mecum o Manual de la Conversacion Familiar Espanyol-Tagalog, Segudio de un Curioso Vocabulario de Modismos Manileños ni T.M. Abella. 2. Vocabulario de la Lengua Tagala ni Pari de San Buenaventura (1613). Sinasabing ito ang kauna-unahang talasalitaan sa Tagalog. 3. Vocabulario de la Lengua Tagala nina Pari Juan de Noceda at Pari Pedro de San Lucar (1754). Pinakamatagal sa mga nasulat noong panahon ng Kastila. 4. Nuevo Diccionario Manual Español-Tagala ni Rosario Serrano. 5. Diccionario de Terminos Communes Tagalo-Castellano ni Pari Juan Coria (1869). 6. Diccionario Hispano-Tagalog ni Pedro Serrano Laktaw (1889). Iba Pang Pag-aaral na Naisagawa Fil 53 1. Memorial de la Vida Christiana en Lengua Tagala ni Pari Blancas de San Jose (1605). 2. Compendio del Arte de la Lengua Tagala ni Gaspar de San Agustin (1703). 3. Arte de la Lengua Tagala y Manual Tagalog ni Sebastian de Totanes (1745). 4. Sobre la Nueva Ortograria de la Lengua Tagala ni Dr. Jose Rizal (1889.) 51  23/09/2024 KASAYSAYAN NG LINGGUWISTIKA SA PILIPINAS: PANAHON NG MGA KASTILA Fil 53 Ang pinakadahilan kung bakit napabilis ang pag-aaral sa mga wikang katutubo noong panahon ng Kastila ay ang pagkakahati- hati ng kapuluan sa apat na orden noong 1954 sa bisa ng kautusan ni Haring Felipe II.  Kabisayaan- hinati sa mga Augustinian at Jesuitas  Ilocos at Pampanga- Augustinian  Mga Instik at ang Lalawigan ng Pangasinan at Cagayan- Dominican  Kabikulan- Franciscan  Katagalugan- hinati sa apat na orden KASAYSAYAN NG LINGGUWISTIKA SA PILIPINAS: PANAHON NG MGA AMERIKANO Fil 53 (1900s—1945) Parehong naging suliranin ng mga prayleng Kastila at ng mga sundalong Amerikano ang kawalan ng iisang wikang magiging daluyan ng komunikasyon upang maisakatuparan ang kani- kanilang layunin. Hindi napalawig ang pagsusuring-wika ng mga dalubwikang sundalong Amerikano dahil sa pagkakapalit ng pamahalaang sibil sa pamahalaang militar noong 1901. Pumalit sa kanila ang mga dalubwikang may higit na kakayahan sa pagsusuring-wika (propesor sa unibersidad sa Estados Unidos at Unibersidad ng Pilipinas na itinatag noong 1908). 52  23/09/2024 PAG-AARAAL NI CARLOS EVERETT CONANT Fil 53 RGH LAW IN THE PHILIPPINE LANGUAGES (1910) THE PEPƏT LAW IN PHILIPPINE LANGUAGES (1912) na tumatalakay sa pagbabagong nagaganap sa mga tunog ng iba’t ibang wika sa kapuluan. RGH LAW Fil 53 Sa kaso ng mga wika sa angkang Malayo-Polinesyo, maaaring manatili ang tunog na “r” sa ibang wika at maaaring sa ibang wika ay naging “g” “h” o kaya ay “y”. Halimbawa ang salita sa Ingles na vein; Sa Malay (Malaysia)- urat Sa Tagalog- ugat Sa Dayak (Borneo)- uhat Sa Lampong (Southern Sumatra, Indonesia)- oya 53  23/09/2024 ANG RGH LAW NI CONANT Fil 53 Mga Wikang “g” Mga Wikang “r” Mga Wikang “l” Mga Wikang “y”  Tagalog  Bicol  Cebuano  Hiligaynon  Pangasinan  Waray  Kankanai  Pampango  Kinaray-a  Ilocano  Ibaloi  Ivatan  Romblomanon  Tirurai  Bontoc  Ibanag  Sambal  Maguindanao  Kalamian  Tausug  Sulu  Bagobo Ang Pepət Law ni Conant Fil 53 1. AP-Class- mga salitang may ‘a’ sa unang pantig ng dadalawahing pantig na salita at ang ikalawang pantig ay pepət (atəp) 2. PA-Class- mga salitang may pepət sa unang pantig at ‘a’ sa ikalawang pantig (bəgas). 3. IP-Class- mga salitang may ‘i’ sa unang pantig at pepət sa ikalawang pantig (ngipən). 4. PI-Class- mga salitang may pepet sa unang pantig at ‘i’ sa ikalawang pantig (bəli). 5. UP-Class- (pusət) 6. PU-Class- (pənu) 7. PP-Class- (ləbəng) 54  23/09/2024 ANG PAG-AARAL NI BLAKE Fil 53 Hindi kukulangin sa 27 artikulo ang naisulat ni Blake tungkol sa iba’t ibang wika sa Pilipinas. Ilan sa mga ito; 1. Ang Pagkakatulad at Pagkakaiba ng mga wikang Bisaya, 2. Ang Pagkakatulad at Pagkakaiba ng mga Wikang Bisaya at ng Tagalog. ANG PAG-AARAL NI BLAKE Fil 53 Pinangkat ni Blake sa tatlo ang mga wika sa Pilipinas; 1. Pangkat Timog- Ilocano at Pangasinan 2. Pangkat Sentral- Tagalog, Bicol, at mga wikang Bisaya 3. Nasa pagitan ng dalawang pangkat ang Kapampangan (Pangkat Timog at Sentral) 4. Pangkat Hilaga- Maguindanao at Meranao 55  23/09/2024 ANG PAG-AARAL NI LEONARD BLOOMFIELD Fil 53 Ang aklat niyang pinamagatang Language ay nailathala noong 1933. Kinapapalooban ito ng mahahalagang pag-aaral sa gramatikang Tagalog at ang kaalinsabay na paglaganap ng Lingguwistikang Bloomfieldian pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig. ANG PAG-AARAL NI LEONARD BLOOMFIELD Fil 53 Pinangkat ni Bloomfield sa apat ang talakay niya sa sintaksis ng Tagalog; 1. Sentence and Word 2. Subject and Predicate 3. Attribute 4. Serial Relation 56  23/09/2024 ANG PAG-AARAL NI CECILIO LOPEZ Fil 53 Pinarangalan bilang ‘Ama ng Lingguwistikang Pilipino’ noong 1970. Ang itinuturing na pinakamahalagang ambag ni Lopez sa Lingguwistikang Pilipino ay ang ipinalimbag niyang manwal tungkol sa gramatika ng wikang Pambansa (1941) na isang maagham na pagtalakay sa gramatika ng Tagalog na angkop gamitin ng mga guro sa pagtuturo ng wikang Pambansa. KASAYSAYAN NG LINGGUWISTIKA SA PILIPINAS: PANAHON NG KALAYAAN Fil 53 Tatlong Mahahalagang Pangyayari na Nakaimpluwensiya sa Pag-unlad ng AghamWika sa Pilipinas; 1. Ang Pagkakatatag ng Summer Institute of Linguistics noong 1953. 2. Ang Paggamit ng makalingguwistikang pamamaraan sa pagtuturo ng Ingles sa mga Pilipino na lumikha ng malaganap na pagnanais upang suriin ang mga wika sa kapuluan. 3. Gradwal na pagdami ng mga linggwistang Pilipino, lalo na pagkaraan ng 1960. 57  23/09/2024 IMMEDIATE CONSTITUENT ANALYSIS (IC) Fil 53 isang paraan sa pagsusuri ng pangungusap na unang nabanggit ni Leonard Bloomfield at pinalago ni Rulon Wells. IMMEDIATE CONSTITUENT ANALYSIS (IC) Fil 53 Ang Immediate Constituent Analysis ay ginagamit upang suriin ang estruktura ng mga pangungusap sa pamamagitan ng paghahati ng mga ito sa mas maliliit na bahagi o "constituents." Ang layunin ng ICA ay tukuyin kung paano pinagsasama-sama ang mga salita at parirala upang makabuo ng isang pangungusap. 58  23/09/2024 IMMEDIATE CONSTITUENT ANALYSIS (IC) Fil 53 Sa pagsusuri, ang pangungusap ay pinaghahati-hati sa dalawang pangunahing bahagi (mga immediate constituents), at pagkatapos ay ang bawat bahagi ay patuloy na hinahati hanggang sa umabot sa pinakasimpleng yunit ng salita. IMMEDIATE CONSTITUENT ANALYSIS (IC) Fil 53 Halimbawa, sa pangungusap na “Kumakain ang batang lalaki.“, maaaring hatiin ito sa dalawang constituents: PANGUNGUSAP PANAGURI SIMUNO Pariralang Pandiwa Pariralang Pangngalan Pandiwa Article Pariralang Pangngalan Kumakain ang batang lalaki. 59  23/09/2024 SUMMER INSTITUTE OF LINGUISTICS Fil 53 pinag-uukulan ng pansin ng pangkat na ito ang mga wikang di gaanong malaganap. Isinasalin nila sa mga wikang ito ang Bibliya at iba pang babasahing panrelihiyon. Departamento ng mga Wikang Oryental sa Unibersidad ng Pilipinas Fil 53 itinatag noong 1923 upang magsagawa ng pahambing na pagsusuri sa iba’t ibang wika sa kapuluan. 60  23/09/2024 Language Study Center ng PNC Fil 53 Nagsasagawa ng mga pagsusuring- wika sa makalingguwistikang pamamaraan upang iangkop sa pagtuturo ng wika. Mga Nagsipaggawa ng Pag-aaral Kaugnay sa Lingguwistika Fil 53 1. Fr. Llamzon 6. Pineda (1972) 11. Elvira Vergara 2. Constantino 7. Bonifacio Sibayan 12. Casilda Luzares 3. Cayari 8. Ma. Lourdes Bautista 13. Teresita Rafael 4. Stockwell (1957) 9. Gloria Chan-Yap 14. Emma Castillo 5. Paul Schacter at Fe Otanes 10. Rosa Soberano 15. Maria Isabelita Riego de Dios 61  23/09/2024 KASAYSAYAN NG LINGGUWISTIKA Fil 53 Ang kasaysayan ng lingguwistika, mula sa mga sinaunang teorya hanggang sa modernong pag-aaral, ay nagpapakita ng patuloy na pagsusumikap ng mga lingguwista sa pagtuklas ng pinagmulan, estruktura, at ebolusyon ng mga wika sa mundo. Sa Pilipinas, ang pag-aaral ng wika ay naging bahagi ng kolonyal na misyon at nagpatuloy sa ilalim ng pamamahala ng mga Amerikano at sa mga sumunod na panahon ng kalayaan. CENTRAL MINDANAO UNIVERSITY FILIPINO 53 Panimulang Lingguwistika G.M.L. Lagnason 62  23/09/2024 YUNIT 4 Fil 53 Kung wala ang mga ito, kaya mo bang magsalita nang malinaw? 63  23/09/2024 YUNIT 4: ANG PAGSASALITA Fil 53 Ano-ano ang mga kailangan upang makapagsalita ang isang tao? YUNIT 4: ANG PAGSASALITA Fil 53 UTAK 64  23/09/2024 YUNIT 4: ANG PAGSASALITA Fil 53 65  23/09/2024 YUNIT 3: ANG PAGSASALITA Fil 53 Tatlong Salik na Kailangan Upang Makapagsalita ang Isang Tao Pinanggagalingan ng Lakas o Enerhiya Pumapalag na Bagay (Artikulador) Patunugan (Resonador) SALIK SA PAGSASALITA: Pinanggagalingan ng Lakas o Enerhiya Fil 53 Pinanggagalingan ng Lakas o Enerhiya Ang lakas o enerhiya ay nagmumula sa mga kalamnan sa loob ng lalamunan at iba pang bahagi ng katawan na nagpapatakbo ng proseso ng pagbigkas. 66  23/09/2024 SALIK SA PAGSASALITA: Artikulador Fil 53 Pumapalag na Bagay (Artikulador) Ang pangalawang salik ay ang pumapalag na bagay tulad ng dila, labi, ngipin, at iba pang bahagi ng bibig at lalamunan na ginagamit upang baguhin ang tunog ng tinig. SALIK SA PAGSASALITA: Patunugan o Resonador Fil 53 Patunugan (Resonador) Tumutukoy sa mga espasyo sa loob ng bibig, ilong, at lalamunan na nagbibigay- kulay sa tunog na ginagawa ng mga organ sa pumapalag na bagay. 67  23/09/2024 MGA SALIK SA PAGSASALITA Fil 53 Sa pamamagitan ng pagkakabuo at koordinasyon ng mga ito, nagiging posible para sa isang tao na makapagsalita nang maayos at maunawaan ng iba. 68  23/09/2024 BAHAGI NG KATAWAN NA SANGKOT SA PAGSASALITA B A G À (LUNGS) Ang baga ang pangunahing pinagmumulan ng hangin o enerhiya na ginagamit upang makabuo ng tunog. Sa bawat paghinga, naglalabas ito ng hangin na dadaan sa iba pang bahagi ng katawan upang makagawa ng tunog. 69  23/09/2024 BAHAGI NG KATAWAN NA SANGKOT SA PAGSASALITA L A L A M U N A N (PHARYNX) Isa itong daanan ng hangin mula sa ilong at bibig patungo sa larynx. Tumutulong ito sa pagkontrol ng tunog at nagbibigay ng resonance o tunog sa boses, na nagpapalalim at nagpapayaman dito. 70  23/09/2024 BAHAGI NG KATAWAN NA SANGKOT SA PAGSASALITA Fil 53 L A R Y N X (VOICE BOX) Matatagpuan ito sa loob ng lalamunan, at dito matatagpuan ang vocal cords. 71  23/09/2024 BAHAGI NG KATAWAN NA SANGKOT SA PAGSASALITA Fil 53 VOCAL FOLDS (VOCAL CORDS) Nasa loob ng larynx, ang vocal folds ang responsable sa paggawa ng tunog kapag nagba-vibrate ang mga ito dahil sa dumadaloy na hangin mula sa baga. Ang tensyon at bilis ng pagbukas-sara ng vocal folds ang nagbibigay ng pitch o tono ng boses. 72  23/09/2024 BAHAGI NG KATAWAN NA SANGKOT SA PAGSASALITA Fil 53 B I B I G (ORAL CAVITY) Ang buong espasyo sa loob ng bibig ay nagiging resonator na nagbibigay ng hugis at kalidad sa tunog. Nag-aambag ito sa pagiging malinaw ng boses at mga tunog ng salita. 73  23/09/2024 BAHAGI NG KATAWAN NA SANGKOT SA PAGSASALITA Fil 53 D I L A (TONGUE) Isa ito sa mga pinakaaktibong bahagi ng katawan sa pagsasalita. Tinutulungan nitong baguhin ang hugis at posisyon upang makabuo ng iba't ibang tunog. Mahalaga ang galaw ng dila sa pagbuo ng mga patinig at katinig. 74  23/09/2024 BAHAGI NG KATAWAN NA SANGKOT SA PAGSASALITA Fil 53 N G I P I N (TEETH) Ang mga ngipin ay tumutulong sa pagbuo ng mga tunog na nangangailangan ng pagtama ng dila o labi sa mga ito, tulad ng "t", "d", at "s". 75  23/09/2024 BAHAGI NG KATAWAN NA SANGKOT SA PAGSASALITA Fil 53 L A B I (LIPS) Kasama ng dila, ginagamit ang mga labi upang i-modulate ang tunog at bumuo ng mga partikular na tunog ng salita. Halimbawa, ang mga tunog ng "p", "b", at "m" ay gumagamit ng labi. 76  23/09/2024 BAHAGI NG KATAWAN NA SANGKOT SA PAGSASALITA Fil 53 MALAMBOT NA NGALANGALA (VELUM) Tumutulong ito sa pagkontrol ng daloy ng hangin sa pamamagitan ng pagbukas o pagsara ng daanan patungo sa ilong. Sa ganitong paraan, nakabubuo tayo ng mga tunog ng ilong tulad ng "m", "n", at "ng". 77  23/09/2024 BAHAGI NG KATAWAN NA SANGKOT SA PAGSASALITA Fil 53 I L O N G (NASAL CAVITY) Ang ilong ay bahagi ng resonating system ng katawan. Kapag ang tunog ay dumadaan dito, nakabubuo tayo ng mga nasal sounds gaya ng "m", "n", at "ng". 78  23/09/2024 BAHAGI NG KATAWAN NA SANGKOT SA PAGSASALITA Fil 53 DIAPHRAGM Ito ang malaking kalamnan na matatagpuan sa ilalim ng mga bagà. Mahalaga ito sa pagkontrol ng daloy ng hangin habang nagsasalita, at tumutulong sa regulasyon ng dami at haba ng tinig. 79  23/09/2024 MGA TUNOG Fil 53 GLOTTAL NA PASARA GLOTTAL NA PAHINGA (Glottal Stop) (Glottal Fricative) nalilikha sa inirerepresenta ng letrang ‘h’ sa Pilipino. Maituturing na pamamagitan ng kasalungat ng una sapagkat sa pagsasara ng glottis halip na magdikit ang dalawang kuwerdas pantinig, ang mga ito’y habang nagsasalita naglalayo upang malayang (dugô, bagà) makaraan ang hininga. YUNIT 5: Ang Ponemika Fil 53 80  23/09/2024 YUNIT 5: Ang Ponemika Fil 53  Ponemang Segmental at Suprasegmental  Makahulugan at Di-makahulugang Tunog  Pares Minimal  Mga Ponemang Malayang Nagpapalitan  Ang Alopono YUNIT 5: Ang Ponemika Fil 53 Ano ang tawag sa pinakamaliit na yunit ng tunog sa isang wika? 81  23/09/2024 YUNIT 5: Ang Ponemika Fil 53 YUNIT 5: PONEMIKA Fil 53 Ito ang tawag sa pag-aaral at pag-uuri sa iba’t ibang makahulugang tunog na ginagamit sa pagsasalita. Ponema naman ang tawag sa makahulugang tunog ng isang salita. 82  23/09/2024 PONETIKA VS. PONEMIKA Fil 53 PONETIKA PONEMIKA (Phonetics) (Phonemics) pag-aaral sa pagbigkas, pag-uuri sa iba't produksyon, at ibang artikulasyon ng mga makahulugang tunog. (significant) tunog. ANG PONETIKA AT PONEMIKA Fil 53 "Kapag ang pagkakaiba sa dalawang tunog ay makahulugan (significant/may pag-iba sa kahulugan), sinasabi nating ang pagkakaiba ay PONEMIKO; kapag naman ang pagkakaiba ay di-makahulugan (not signicant/walang pagbabago sa kahulugan), sinasabi nating ang pagkakaiba ay PONETIKO” (Santiago, A., 1979). 83  23/09/2024 ANG PONETIKA AT PONEMIKA Fil 53 SUE—ZOO FORMAL—PORMAL (Ponemiko) (Di-Ponemiko) SA INGLES: Ang sa Ingles—ang pagkakaiba ng mga tunog na “s” at “z” mula sa mga salitang “SUE” at “ZOO” ay isang PONEMIKO dahil magkaiba ang kahulugan ng mga salita kahit magkatulad ang paraan ng pagkabigkas ng mga ito. SA FILIPINO: Ang mga tunog na "f" at "p" sa mga salitang "Formal" at "Pormal". Magkaiba ang dalawang tunog pero hindi pa rin magbabago ang kahulugan ng mga salita kahit pa magpalitan ang dalawang tunog. Ang tawag sa pagkakaiba ng dalawang tunog na ito ay DI-PONEMIKO. PONEMA Fil 53 PONEMANG PONEMANG SEGMENTAL SUPRASEGMENTAL tumutukoy sa mga indibidwal na Ang ponemang tunog o yunit ng tunog na bumubuo suprasegmental ay sa mga salita. Kabilang dito ang katinig at patinig. Inilalagay ang tumutukoy sa mga katangian mga tunog sa magkakasunod na ng tunog na nagdaragdag ng pagkakaayos (segments), at sila ang kahulugan o diin sa isang mga makabuluhang tunog na makikita sa bawat pantig ng salita. salita o pangungusap. 84  23/09/2024 PONEMANG SEGMENTAL Fil 53 Ang ponemang segmental ay tumutukoy sa mga indibidwal na tunog o yunit ng tunog na bumubuo sa mga salita. Kabilang dito ang katinig at patinig. Inilalagay ang mga tunog sa magkakasunod na pagkakaayos (segments), at sila ang mga makabuluhang tunog na makikita sa bawat pantig ng salita. Mga Halimbawa ng Ponemang Segmental: Patinig: /a/, /e/, /i/, /o/, /u/ Katinig: /p/, /b/, /t/, /d/, /k/, /g/, /s/, /m/, /n/, atbp. Halimbawa sa Filipino: Salitang "bata": /b/ + /a/ + /t/ + /a/ Ang bawat tunog na /b/, /a/, /t/, at /a/ ay mga ponemang segmental na bumubuo sa isang salita. PONEMANG SUPRASEGMENTAL Fil 53 Ang ponemang suprasegmental ay hindi tumutukoy sa mga indibidwal na tunog tulad ng katinig o patinig, kundi sa mga katangian ng tunog na nagdaragdag ng kahulugan o diin sa isang salita o pangungusap. Kabilang dito ang mga bagay tulad ng diin (stress), tono (pitch), antala (juncture). Ang mga ito ay nakakaapekto sa kung paano binibigkas ang mga salita at kung paano nagbabago ang kahulugan batay sa paraan ng pagbigkas 85  23/09/2024 MGA PONEMANG SUPRASEGMENTAL Fil 53 DIÍN (stress) TONO (pitch) ANTÁLA (juncture) PONEMANG SUPRASEGMENTAL: DIÍN (stress) Fil 53 DIÍN (stress) Tumutukoy sa lakas o bigat sa pagbigkas ng isang salita o pantig ay makakatulong sa pag-unawa sa kahalagahan ng mga salita. Maaring gamitin sa pagkilala ng pantig na may diin ang malaking titik. BU:hay-kapalaran ng tao LA:mang-natatangi bu:HAY-humihinga pa la:MANG-nakahihigit; nangunguna 86  23/09/2024 PONEMANG SUPRASEGMENTAL: TONO (pitch) Fil 53 TONO (pitch) Tumutukoy sa pagbaba at sa lakas ng bigkas ng pantig. Nagpalilinaw ng mensahe o intensyong nais ipabatid sa kausap, tulad ng pag-awit, sa pagsasalita ay may mababa, katamtaman at mataas na tono. Maaaring gamitin ang bilang 1 sa mababa, bilang 2 sa katamtaman at bilang 3 sa mataas Kahapon - 213 (pag-aalinlangan) Talaga - 213 (pag-aalinlangan) Kahapon - 231 (pagpapatibay) Talaga - 231 (pagpapatibay) PONEMANG SUPRASEGMENTAL: ANTÁLA Fil 53 ANTÁLA (juncture) Tumutukoy ito sa pansamantalang pagtigil ng ating ginagawa sa pagsasalita upang higit na maging malinaw ang mensahe.Maaring gumamit ng simbolo kuwit ( , ), dalawang guhit na pahilis ( // ), o gitling ( - )  Hindi siya si Joey.  Hindi, siya si Joey  Hindi siya, si Joey. 87  23/09/2024 Fil 53 MGA TULDIK Fil 53 Ang tuldik ay mga marka o simbolo na ginagamit sa wikang Filipino upang ipakita ang tamang bigkas at diin ng isang pantig sa isang salita. Mahalaga ang mga ito sa pagpapalinaw ng kahulugan ng salita at sa wastong pagbigkas ng mga ito. Pahilís (´) Paiwà (`) Pakupyâ (^) labá bilí habà labì dagâ sidhî takbó tubò dugô 88  23/09/2024 MGA TULDIK Fil 53 MALÚMAY binibigkas ito nang may banayad na diin at walang glottal stop. MALUMÌ May diin at may glottal stop sa dulo. MABILÍS Binibigkas nang may diin ngunit walang glottal stop sa dulo. MARAGSÂ Binibigkas nang may mabilis na diin, at may glottal stop sa dulo. PARES MINIMAL (Minimal Pairs) Fil 53 Tumutukoy sa magkapares na salita o parirala sa isang wika, maaaring nakasulat o sinasalita, na nagkakaiba lamang sa isang elementong ponolohikal at may magkaibang kahulugan. LOBO—LORO PALA—BALA TÚBO—TUBÒ 89  23/09/2024 ALOPONO (Alophone) Fil 53 Ang alopono ay isang variant o ibang anyo ng isang ponema na hindi nakakapagpabago ng kahulugan ng isang salita. Sa madaling salita, ito ay mga magkakaibang paraan ng pagbigkas ng isang ponema, ngunit kahit papaano man ito bigkasin, nananatiling pareho ang kahulugan ng salita. MALAYANG PAGPAPALITAN Fil 53 Tumutukoy ito sa mga ponemang matatagpuan sa magkatulad na kaligiran ngunit hindi nagpapabago sa kahulugan ng salita. LALAKI—LALAKE MARUMI—MADUMI 90  23/09/2024 ASPIRATED, UNASPIRATED, & FLAP Fil 53 Ang aspirated, unaspirated, at flap ay mga konseptong ginagamit sa ponetika upang ilarawan kung mayroong pagbuga ng hangin (aspiration) sa pagbigkas ng ilang katinig, lalo na ang mga plosive consonants tulad ng /p/, /t/, at /k/. Aspirated Unaspirated Flap TAP TALE STOP STALL BUTTER TAN TAKE STALL STEP BETTER MAYROON BA NITO SA FILIPINO? Fil 53 Sa wikang Filipino, walang pag-uuri sa aspirado at di-aspiradong mga ponema tulad ng sa ibang mga wika, gaya ng Ingles o Mandarin. TATLO HALATA BALOT 91