Epitel Doku-2 20242025 (1) PDF

DOKULARA GİRİŞ VE EPİTEL DOKUSU Dr. Ertan KATIRCI Ahi Evran Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı  EPİTEL DOKU ÖRTÜ SALGI (BEZ) EPİTELİ EPİTELİ Dr. Ertan KATIRCI  ÖRTÜ EPI...

DOKULARA GİRİŞ VE EPİTEL DOKUSU Dr. Ertan KATIRCI Ahi Evran Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı  EPİTEL DOKU ÖRTÜ SALGI (BEZ) EPİTELİ EPİTELİ Dr. Ertan KATIRCI  ÖRTÜ EPI"TELI" Örtü epitelinin sınıflandırılması, içerdiği hücre tabakalarının sayısına, hücrelerin şekline ve yüzey özelleşmelerine göre yapılır. İhtiva ettiği hücre tabaka sayısı dikkate alınarak üç alt gruba ayrılır. 1. Tek katlı Epitel: Hücreler tek sıra halinde dizilmiştir. 2. Çok katlı Epitel: Birden fazla hücre tabakasından oluşur. 3. Yalancı çok katlı Epitel: Her hücre bazal lamina ile temas eder ancak hücre çekirdekleri farklı seviyelerde bulunduğu için çok katlı görünür. Dr. Ertan KATIRCI  TEK KATLI EPI"TEL 1.TEK KATLIYASSI EPİTEL Yapı:Diskşekillimerkeziçekirdeklive ince sitoplazmalı tek tabaka yassı hücreler Görevleri: Diffüzyon ve filtrasyon ile maddelerin taşınmasında görev alır. Dr. Ertan KATIRCI  1. TEK KATLI YASSI EPİTEL Pariyetal tabaka Böbrek Bowman Kapsülü Böbrek Henle Kulpu Dr. Ertan KATIRCI  1. TEK KATLI YASSI EPİTEL Mesane Akciğer Alveoler Epitel Mezotel Endotel Endotel Dikkat!!! Postkapiller venüllerde (yüksek endotelli venül) endotel tek katlı kübiktir. Dr. Ertan KATIRCI 2. TEK KATLI KÜBİK EPİTEL Ø Yapı:Büyük,yuvarlakmerkezi çekirdekli tek tabaka kübik hücreler… Ø Görevleri: Böbrekte salgılama ve emilim, Bezlerde ve koroid pleksusta salgılama, Terminal bronşiyollerde silia ile mukusun taşınması, Tiroidde depolama ve salgılama.7 Dr. Ertan KATIRCI 2.TEK KATLI KÜBİK EPİTEL Tiroid folikülünün epiteli Seröz bezin son kısımları Venül Böbrekte bazı tübül yapıları Beyinde koroid pleksus Akciğerde terminal bronşiollerSafra Kanalı Ovaryum yüzeyindeki germinal epitel Arteriyol Lenfatik Kanal Karaciğer Ovaryum-Germinal Epitelyum 8 Dr. Ertan KATIRCI 2.TEK KATLI KÜBİK EPİTEL Foliküler hücreleri Böbrek Tiroid 8 Dr. Ertan KATIRCI 3. TEK KATLI PRİZMATİK EPİTEL Ø BASI"T Ø MI"KROVI"LLUSLU Ø KI"NOSI"LYALI Ø Yapı: Çekirdekleri genellikle hücrenin bazaline daha yakın, tek tabaka uzun, dar hücreler… Ø Görevleri: Bronşiyollerde yabancı madde taşınımı, Tuba uterinada oosit taşınımı, Mide ve bağırsaklarda salgılama, Bağırsaklarda emilim. 9 Dr. Ertan KATIRCI 3. TEK KATLI PRI%ZMATI%K EPI%TEL A.Tek Katlı Basit Prizmatik Epitel Apikal yüzlerinde herhangi bir farklanma içermezler. Koruma ve salgılama işlevi yapar. (MİDE EPİTELİ) Dr. Ertan KATIRCI 3. TEK KATLI PRİZMATİK EPİTEL B. Tek Katlı Prizmatik Mikrovilluslu Epitel Apikal yüzeyde mikrovillus yüzey farklanmasına sahiptir. Mikrovilluslar sayesinde, artan yüzey alanı ile emilim yapar. (BAĞIRSAK) Dr. Ertan KATIRCI 3.TEK KATLI PRİZMATİK EPİTEL C. Tek Katlı Prizmatik Kinosilyalı Epitel Apikal yüzeyinde kinosilyum içerirler. Madde taşınmasında görevlidirler. Kadın genital organlarında Tuba Tuba uterina ve Uterus Uterina Erkek genital organlarında Duktuli efferentes Solunum yollarında Küçük çaplı bronşlarda 12 Dr. Ertan KATIRCI ÇOK KATLI EPI"TEL Bazal membran üzerinde yer alan birden çok hücre sırasından oluşur. Üst yüzde yer alan hücrelerin şekline göre isimlendilirler… 1. ÇOK KATLIYASSI EPİTEL v KERATİNİZE v NONKERATİNİZE (KERATİNLEŞME GÖSTERMEYEN) Ø Yapı: Bazalde prizmatik, arada çokgen, üstte yassı hücrelerden oluşan çok katlı yapı. Keratinli tipte yüzey hücreler ölü. Ø Görevleri: Aşınmalara, kimyasalların yakıcı Bariyer - Koruma etkisine, su kaybına ve enfeksiyonlara karşı koruma. Dr. Ertan KATIRCI ÇOK KATLI YASSI KERATI#NI#ZE EPI#TEL (DI%L-FI%LI%FORM PAPI%LLA) (DERİ-EPİDERMİS) KERATİN; FİBRÖZ BİR SKLEROPROTEİN Hücreler bazal tabakadan yüzeye doğru ilerledikçe sitoplazmalarında KERATİN biriktirirler. 16 Dr. Ertan KATIRCI  ÇOK KATLIYASSI (KERATİNLEŞME GÖSTERMEYEN) NONKERATİNİZE EPİTEL Ø Oral kavite Ø Özofagus Ø Kornea Ø Vagina Ø Farinks Ağız epiteli KORNEA 17 Dr. Ertan KATIRCI 2. ÇOK KATLI KÜBİK EPİTEL Ø Yapı: Birkaç tabaka halinde kübik hücreler Ø Görevleri: Üretilen sıvıların taşınması (tükürük ve ter bezlerinin salgı kanalları), koruma ve salgılama (gelişmekte olan ovaryum follikülleri) Ø Bulunduğu yer: Embriyonel dönemde gelişmekte olan bazı Bariyer ve iletici kanal tübüler yapılar, Tükürük ve ter bezlerinin duktusları, Gelişmekte olan ovaryum follikülleri. Dr. Ertan KATIRCI 3. ÇOK KATLI PRİZMATİK EPİTEL Ø Yapı: Genellikle iki tabakalı, bazal hücreler kübik, üstteki hücreler prizmatiktir. Ø Görevleri: Nadir bulunur. Geçiş dokusu olarak görev yapar, bazı salgı kanallarında taşıma. Ø Bulunduğ u yer: Bazı bezlerin geniş kanallarında, Penil üretrada, Bariyer ve iletici kanal Larinks ve farinksin bazı bölgelerinde Konjuktiva 19 Dr. Ertan KATIRCI 4. ÇOK KATLI DEĞİŞİCİ (TRANSİSYONEL) EPİTEL Yüzeyel tabakada bol dolu sitoplazmalı kubbe şeklinde ŞEMSİYE hücreleri Birkaç kat Kübik Bazalda primatik yada kübik boş Dr. Ertan KATIRCI 4. ÇOK KATLI DEĞİŞİCİ (TRANSİSYONEL) EPİTEL Ø Bulunduğu yer: Renal kaliksler Bariyer ve gerilebilme özelliği Mesane Üreterler Üretra Dr. Ertan KATIRCI YALANCI ÇOK KATLI EPİTEL Ø SİLYALI Ø STEREOSİLYALI Ø Yapı: Hepsi bazal membran üzerine oturan farklı seviyelerde çekirdeklere sahip tek tabakalı farklı boyda hücreler. Çoğunlukla silialı ve goblet hücrelidir. Ø Görevleri: Mukus sentezi ve salınımı, yabancı maddelerin ve mukusun hareketi. Dr. Ertan KATIRCI 4.YALANCI ÇOK KATLI PRİZMATİK EPİTEL A.Yalancı Çok Katlı Silyalı Prizmatik Epitel Trakea Dr. Ertan KATIRCI 4. YALANCI ÇOK KATLI PRI%ZMATI%K EPI%TEL B.Yalancı Çok Katlı Stereosilyalı Prizmatik Epitel Duktus Epididimis Dr. Ertan KATIRCI  Klinik Bağlantı: Epitelyal Metaplazi Epitelyal metaplazi, bir matür epitel hücre 1pinin diğer bir matür epitel hücre 1pine geri dönebilir bir dönü̈şümüdür. Stres, kronik enflamasyon gibi faktörler En yaygın epitelyal metaplazi, prizma1kten yassıya dönüşümdür. Uterus serviksinin skuamöz metaplazisi. Örneğin, skuamöz metaplazi sıklıkla trakea ve bronşların yalancı çok katlı respiratuar epitelde sigara dumanına uzun süre maruziye1ne yanıt olarak oluşur. Dr. Ertan KATIRCI Dr. Ertan KATIRCI Dr. Ertan KATIRCI  BEZLER 1. Bezler salgılama şekillerine (salgılarını gönderdikleri yere) göre: Salgı ürünlerini kanallar aracılığ ıyla boşaltan bezler; EKZOKRİN BEZLER (Dış Salgı Bezleri) Salgı ürünlerini doğ rudan kan dolaşımına boşaltan bezler; ENDOKRİN BEZLER (I%ç Salgı Bezleri) Dr. Ertan KATIRCI  EKZOKRİN BEZLERİN SINIFLANDIRILMASI 1. ÖrtüEpiteliileolanilişkisinegöre Endoepitelyal Bezler Ekzoepitelyal Bezler 2. Bezi oluşturan hücre sayısına göre Tek hücreli Bezler Çok hücreli Bezler Dr. Ertan KATIRCI  1. ÖRTÜ EPİTELİ İLE OLAN İLİŞKİSİNE GÖRE EKZOKRI#N BEZLER ENDOEPİTELYAL BEZLER EKZOEPİTELYALBEZLER Örtü epiteline yerleşik bu bezler Salgı yapıcı son kısımlar örtü epitelinin salgılarını bir vücut yüzeyine altındaki bağ dokusunda bulunurlar ve boşaltırlar, bu nedenle daima vücut salgı bir kanal vasıtasıyla yüzeye yüzeyleri yakınında epitel içine ulaştırılır. yerleşmişlerdir. TÜKÜRÜK BEZLERİ PANKREAS… Endoepiteliyal bezler dışındaki bütün dış salgı bezleri birden fazla hücreden oluşmuşlardır ve ekzoepiteliyal (epitel dışı) bezler olarak adlandırılırlar… 11 Goblet Hücresi Dr. Ertan KATIRCI  ENDOEPI#TELYAL BEZLER En basit tipi epitel içinde bulunan Goblet (Kadeh) hücreleridir. Goblet hücrelerinin apikal kısmı salgı maddeleri olan mukus ile dolup genişlediğ inden hücreler kadehe benzerler. Mukus salgılarlar. Nötral ve asit mukopolisakkarit (proteoglikan) karışımı granüller içerirler. o Solunumvesindirimsistemiepitelindeyeralırlar. Alcian Blue ve PAS boyası ile boyanırlar… Dr. Ertan KATIRCI EKZOEPİTELYAL BEZLER Tükrük bezleri, deri bezleri, seröz, müköz ve serö-müköz bezler bu tiptir. Dr. Ertan KATIRCI ASİNUS yada salgı kısmı Boyun ( birleştirici kısım) Salgı kanalı ya da çizgili kanal Boşaltım kanalı Dr. Ertan KATIRCI 2. Bezi oluşturan hücrelerin sayısına göre -Tek hücreli (unisellüler) bezler : Örnek: Kadeh hücreleri ( Goblet hücreleri), Leydig Hücreleri -Çok hücreli (multisellüler) bezler: Örnek: Tükrük bezleri, mide ve uterus bezleri Dr. Ertan KATIRCI  EKZOKRİN BEZLERİN SINIFLANDIRILMASI 3. Salgı yapan kısmın şekline ve salgı kanalının dallanıp dallanmamasına göre A. Basit Bezler I. Tübüler bezler (Düz- Dallanmış- Büküntülü) II. Alveoler bezler III. Tübülo-alveoler bezler B. Bileşik Bezler I. Tübüler bezler (Düz-Dallanmış- Büküntülü) II. Alveoler bezler III.Tübülo-alveoler bezler Dr. Ertan KATIRCI  3. SALGI YAPANSONKISMINŞEKLİNEVE SALGI KANALININ DALLANIP DALLANMAMASINAGÖRE Ø Salgı kanalının yapısına (dallanma durumuna) göre: Basitbezler:Dallanmayan tek bir boşaltma kanalı vardır. Bileşik bezler: Boşaltma kanalı dallanma gösterir. Bu kanal salgı yapıcı son kısımlara ulaşana kadar bir kaç defa dallanır ve her dallanmada çapı daralır. Ø Salgı yapıcı son kısmın şekline göre: Tübülerbez:Salgı yapıcı son kısım düz bir tüp şeklinde ise tübüler bez, Alveolerbez:Üzüm tanesi gibi kesecik şeklinde ise alveoler veya asiner bez adını alır. Tübülo-alveoler bez: Salgı yapıcı son kısımların bir bölümü tüp şeklinde bir bölümü de üzüm şeklinde ise bu bezlere de tübülo-alveoler bez adı verilir. Dr. Ertan KATIRCI 3. SALGI YAPANSONKISMINŞEKLİNEVE SALGI KANALININ DALLANIP DALLANMAMASINAGÖRE Dr. Ertan KATIRCI  BASİT BEZLER 1. Basit Tübüler Bez Boşaltım kanalı yoktur. Salgı yapıcı son kısım doğ rudan bağ ırsak lümenine açılır. Kolon, Lieberkühn kriptası, Örn; Bağırsak bezleri Basit tübüler bez Dr. Ertan KATIRCI  BASİT BEZLER 2. Büküntülü (Kıvrımlı) Basit Tübüler Bez Salgı yapıcı son kısım kendi üzerine bir çok defa bükülerek bir yumak yapmış durumdadır. Örn;Derininterbezleri Dr. Ertan KATIRCI  BASİT BEZLER 3. Dallı Basit Tübüler Bez Salgı yapıcı son kısım dallanmıştır ve yine boşaltım kanalı olmaksızın doğ rudan lümene açılır. Örn;MideveUterusbezleri Dr. Ertan KATIRCI  BASI#T BEZLER 4. Basit Alveoler (Asiner) Bez Alveol şeklinde ve tek bir kanal içeren bezdir. Örn;Üretrabezlerive Derideki yağ bezleri ortak bir boşaltım kanalına açılan birkaç alveolden oluşmuş dallı Derinin yağ bezi Basit Dallı Alveoler bez basit alveoler bir bezdir. Dr. Ertan KATIRCI  BASİT BEZLER 5. Basit Tübülo-Alveoler Bez Tek bir boşaltım kanalına değ işik noktalarda salgı yapıcı son kısımlar açılır. Bunlardan bazıları tüp şeklinde bazıları da alveol şeklindedir. Bubezlersubmukozalarda yerleşmişlerdir. Örn; Ağızdaki küçük tükürük bezleri, solunum yolları, prostat veyemekborusundakibezleri Dr. Ertan KATIRCI  BI#LEŞI#K BEZLER 1. Bileşik Tübüler Bez Salgı yapıcı son kısımlar uzun tüpler halindedir. Örn;BöbrekveTestis Dr. Ertan KATIRCI  BI#LEŞI#K BEZLER 2. Bileşik Alveoler (Asiner) Bez Salgı yapıcı son kısımlar alveoller halindedir. Örn; Meme bezleri Meme; Süt bezleri Bileşik alveoler bez Dr. Ertan KATIRCI  BİLEŞİK BEZLER 3. Bileşik Tübülo-Alveoler Bez Organizmadaenyaygınbulunanbez tipidir... Salgı yapıcı son kısımların bir bölümü tübüler bir bölümü de alveolerdir. Glandula submandibularis, Örn;Büyüktükürükbezlerive Bileşik tübülo-alveoler bez pankreas Dr. Ertan KATIRCI  EKZOKRİN BEZLERİN SINIFLANDIRILMASI 4. Salgının kimyasal içeriğine göre A. Seröz Bezler B.Müköz Bezler C. Serömüköz Bezler 5. Salgının hücreden atılışına göre A. Merokrin (Ekrin) Bezler B.Apokrin Bezler C. Holokrin Bezler Dr. Ertan KATIRCI  4.SALGININ KİMYASAL İÇERİĞİNE GÖRE EKZOKRİN BEZLER 1. SERÖZ BEZ 2. MÜKÖZ BEZ 3. SERÖ-MÜKÖZ BEZ Muköz salgı glikoprotein Seröz salgı protein yapısındadır, yapısındadır, koyu ve yapışkan Mix bezdir. Aynı bezde her iki Sulu ve berrak7r, salgı yapar, su ile karış7ğı zaman Bp salgı da yapılır. birkaç enzim içerir. mukus oluşur. 27 Dr. Ertan KATIRCI SALGININ HÜCREDEN ATILIŞ ŞEKLİNE GÖRE 34 Dr. Ertan KATIRCI  ENDOKRI#N (I#Ç SALGI) BEZLER Salgılarına hormonadı verilir. Kimyasalhabercilerin(hormonlar)salgılanmasıkandolaşımına olmaktadır ve böylece uzak dokulara kadar taşınırlar. Endokrin bezlere ait hücreler yumaklar, kordonlar ve kümeler şeklinde organize olur. Pankreas LANGERHANS ADACIKLARI Alfa hücreleri 46 TİROİD BEZİ- KOLLOİD Dr. Ertan KATIRCI NÖROEPİTELYAL HÜCRELER ( DUYU EPİTELİ) tat tomurcukları, retina, corti organı, regio olfactoria MYOEPİTELYAL HÜCRELER (KASSEL EPİTELİ) Örnek: tükrük bezleri, süt bezleri, ter bezleri) son kısımlarındaki özel bir türdeki epitel hücreleridir. Dr. Ertan KATIRCI TEŞEKKÜRLER Dr. Ertan KATIRCI