Endüstriyel Psikoloji Dersi - Ders Notları PDF

6.10.2024 6.10.2024 ENDÜSTRİYEL PSİKOLOJİ DERSİ Tarihte ve günümüzde, insanın bir iş ve meslek sahibi...

6.10.2024 6.10.2024 ENDÜSTRİYEL PSİKOLOJİ DERSİ Tarihte ve günümüzde, insanın bir iş ve meslek sahibi 1. HAFTA olmasına çok önem verilmiştir. Her insan bir meslek ve iş sahibi olmak ister. TANIMLAR İNSAN YAŞAMINDA Çünkü insan ile yaşam arasındaki en önemli bağlardan birisi iş ve meslektir. VE TARİH ÇALIŞMANIN ANLAM VE “İş”siz insan ayrı bir kategoride ele alınır. ÖNEMİ Genel olarak “iş”, hayatın merkezinde yer alır. Bireyin yaptığı iş/meslek, hem onun kimliğini oluşturur, hem de onu tanımlar. DOÇ. DR. SÜLEYMAN KAHRAMAN [email protected] İNSAN YAŞAMINDA ÇALIŞMANIN ANLAM VE ÖNEMİ Çünkü insanın işi, hayatta üstleneceği bütün Eğitim bireyi şu üç yönüyle yetiştirmeyi hedefler: rolleri ve hayatın içindeki konumunu etkiler. 1. Birey olarak insan 2. Sosyal bir varlık olarak insan İNSAN İnsanın yaptığı iş, onun düşünce ve yaşayışına, 3. Meslek elemanı olarak insan. YAŞAMINDA belli oranda da olsa şekil de verir. Freud’a göre, “iş,bireyin gerçekle bağlantısı”dır. Çünkü yaptığımız iş, ÇALIŞMANIN yaşamdaki diğer rollerimizi ve yaşam içindeki tüm konumumuzu ANLAM VE Bireyin sosyal statüsünü belirleyen bir ölçü, etkiler.Yaptığımız iş, düşüncelerimize ve yaşamımıza belli bir biçim verir. onun işi ve mesleğidir. Bireyin sosyal statüsünü belirleyen en önemli kriter işidir. ÖNEMİ Freud bunu şöyle dile getirir: İnsanın nasıl bir ortamda çalışacağı, kimlerle “Sağlıklı insan sevebilen ve çalışabilen kişidir” ilişki kuracağı, nasıl bir yaşam tarzını benimseyeceği, büyük ölçüde işiyle ilişkilidir. 1 2  6.10.2024 6.10.2024 ENDÜSTRİ VE ÖRGÜT Ayrıca insan belli bir iş İnsanlar kazanç elde PSİKOLOJİSİ NEDİR? ve meslekte kendini yetiştirme ve etmek için çalışır ama, Endüstri ve Örgüt Psikolojisi işletme içerisinde insan davranışını tanıma, iş ve meslek, insanlar potansiyellerini açığa analiz etme, insan davranışının diğer örgütsel değişkenlerle etkileşimini İNSAN çıkarıp geliştirme için sadece para kazanma aracı değildir. imkanı da bulur. kavrama ve davranışı insanın mutluluğu ve işletmelerin verimliliği YAŞAMINDA ekseninde yönlendirme gibi konularla ilgilenen bir psikoloji alanıdır. ÇALIŞMANIN ANLAM VE Bir meslek ve iş edinme - ÖNEMİ arzusunun temelinde para kazanarak fizyolojik ihtiyaçları karşılamanın yanında, psiko-sosyal gereksinmelere de tatmin sağlama isteği vardır. 7 ENDÜSTRİ VE ÖRGÜT Bir iş ve meslek sahibi olan insan PSİKOLOJİSİ NEDİR? kendine güvenir ve kendisini İşe alımdan başlayan çalışma önemli görür. yaşamı sürecinde insana dair İNSAN – kişilik, YAŞAMINDA İşi olan insan toplum içinde yararlı – tutum, ÇALIŞMANIN olma, hizmet verme yoluyla, – değerler, toplumsal saygınlık kazanır. – motivasyon ANLAM VE gibi özelliklerin işletme ÖNEMİ içerisindeki hangi Bir iş ve meslek sahibi olmayan değişkenlerle etkileşime insanlar ise, bütün bunların girerek bireysel ve örgütsel dışında tutulur. düzeyde nasıl sonuçlar çıkardığının güncel bilgilerini ve uygulamalarını içermektedir. - 8 3 4  6.10.2024 6.10.2024 ENDÜSTRİ PSİKOLOJİSİNİN E-Ö PSİKOLOJİSİNDE AMAÇLARI UZMANLAŞMA Endüstri psikolojisinin iki hedefi vardır. 1. İnsanın çalışma davranışı hakkında bilgimizi ve anlayışımızı artırma çabasıyla araştırmalar yürütmek-bilim insanı 2. Bu bilgiyi çalışma davranışını, iş çevresini ve işçilerin psikolojik koşullarını geliştirmek için uygulamak-uygulayıcı Endüstriyel Örgüt seçim gelişim Eğitim motivasyon performans ölçümü iş tatmini ve stres daha fazla... 9 E-Ö PSİKOLOJİSİNDE UZMANLAŞMA Personel İşler için İşleri tanımlama Psikolojisi çalışanları işe ve analiz etme (E/Ö'deki “E”) alma ve seçme Çalışanları terfi Çalışanları Performansın ettirmek ve elde eğitmek değerlendirilmesi tutmak Test geliştirme ve Yasal sorunlar Doğrulama 10 5 6  6.10.2024 6.10.2024 E-Ö PSİKOLOJİSİNDE UZMANLAŞMA İşler için çalışanları işe alma ve seçme Çalışanları eğitmek Performansın değerlendirilmesi İşleri tanımlama ve analiz etme İnsanların iş hakkında İnsanların neden işte Örgütsel Psikoloji (E/Ö'daki “Ö”) nasıl hissettiklerini belirleme (ör. memnuniyet) oldukları gibi davrandıklarını belirleme ÖZEL İnsanların iş hakkında hissettiklerini belirleme İnsanların neden işte oldukları gibi davrandıklarını belirleme ÇALIŞMA Çalışmanın insanlar üzerindeki etkileri Çalışmanın insanlar üzerindeki etkilerini İnsanların birbirleri üzerindeki etkilerini Kuruluşlar nasıl ALANLARI İnsanların birbirleri üzerindeki etkileri yapılandırılır ve işler incelemek incelemek Kuruluşlar nasıl yapılandırılır ve işler Tasarım çalışması İşle ilgili sağlık, Araç ve ekipmanların tasarlanması İş yerinde alet ve güvenlik ve esenlik İş nasıl tasarlanır Çalışan Sağlığı ve Güvenliği ekipman kullanımı konularının incelenmesi EÖP ALANLARI Danışmanlık firmaları örneğin, Organizasyonel Gelişim Danışmanı, Yönetim Danışmanı, Liderlik Gelişim Danışmanı, Yönetici Gelişim Danışmanı vb. Üniversiteler Personel Psikolojisi örneğin, Psikoloji Profesörü, Yönetim Profesörü, Örgütsel EÖ Davranış Profesörü, vb. Örgütsel Psikoloji PSİKOLOGLARI Devlet Eğitim ve Geliştirme NERELERDE örneğin, Personel Görevlisi, İnsan Kaynakları Uzmanı, Araştırma Psikoloğu, Araştırma Bilimcisi vb. İnsan Faktörleri Psikolojisi ÇALIŞIR? Sanayi örneğin, İnsan Kaynakları Direktörü, Kurumsal Etkinlik Direktörü, Ücret ve Yan Haklar Yöneticisi, Değerlendirme ve Test Direktörü, vb. Diğer Yerler örneğin, Sağlık Hizmetleri, Pazar Araştırması, İnsan Faktörleri, Mühendislik Psikolojisi vb. 14 7 8  6.10.2024 6.10.2024 BAŞLANGIÇ 20. yüzyılın başlarında bir grup psikolog çalışma davranışının araştırılmasına yöneldi; 1908 Walter Dill Scott satış personeli ve reklam psikolojisi: Satış ENDÜSTRİ personelinin seçimi ve reklam psikolojisi alanlarında çalışmalar yapan Scott endüstri (örgüt) psikolojisinin de ilk profesörüydü. Ayrıca PSİKOLOJİSİNİN araştırmalardan öğrenilenleri uygulamak amacıyla kendine danışmanlık şirketi kurdu) TARİHÇESİ 19 ENDÜSTRİYEL PSİKOLOJİNİN DOĞUŞU BAŞLANGIÇ Sanayi devrimi ve teknolojik gelişmelerle oluşan problemleri çözmek 1913 Hugo Münsterberg iş dizaynı ve personel seçme (Deneysel ile ilgili çalışmalar:20 yy psikoloji endüstride uygulanıyor. psikolog olan Munsterberg, iş dizaynı ve işe uygun nitelikte personel seçimi konusuyla ilgilenen ve çalışmalarını bu yönde Daha Nitelikli Eleman İhtiyacı: İşe Alırken (kişilik ve yetenek belirleyici ilerleten ilk psikologlardan biri oldu) testler) Sırası ile ; - Personel Seçimi - Pazarlama ve Satış - Reklamcılık, alanlarında yayıldı ve kullanıldı. 20 9 10  6.10.2024 6.10.2024 BAŞLANGIÇ I. DÜNYA SAVAŞI VE 1911 Frederick W. Taylor belirli bir işi yapmanın “en iyi bir yöntemi” olduğunu düşünüyordu. “Hareket ve 1920’LER zaman etütleri yöntemi” ve “bilimsel yönetim” Robert Yerkes ve bir grup psikolog orduya yeni sistemlerini tanımladı. katılanları yerleştirmek için zeka testleri oluşturdular → Bilimsel yönetim sistemini yeteneklere dayalı işçi ilk kitlesel sınav çabaları seçimi ve uygun araçları kullanma düşünceleri ile birleştirdi. -Bu gün çalışanı seçme ve sınama uygulamalarının Diğer endüstri (örgüt) psikolojisi öncülerinden farklı temelini oluşturur olarak psikolog değil mühendis olan Taylor, bu alanın I. Dünya savaşından sonra psikologlar endüstride canlanması ve gelişmesi konusunda ciddi çalışmalara personel tarama ve yerleştirmede yer aldılar. imza attı. “Bilimsel yönetim” ismini verdiği; işin İlk doktora derecesi 1921 de alındı ve psikologlar verimliliği ve işçinin üretkenliğini bilimsel ilkelerin kullanımı aracılığıyla arttırmayı hedefleyen akımın danışman ve araştırmacı olarak endüstride yer almaya kurucusu oldu başladı. 21 23 BAŞLANGIÇ BÜYÜK BUNALIM YILLARI *Frank ve Lilian Gilbreth (Lilian Gilbreth endüstri psikolojisinin ilk VE II. DÜNYA SAVAŞI kadın öncülerindendir) bu “bilimsel yönetim” ilkelerini çalışma alanında uygulayarak daha verimli iş yöntemleri oluşturdular ve Elton Mayo ve bir grup psikolog fiziksel iş çevresinin çalışan verimliliği böylelikle fiziksel çabaya dayalı çeşitli işlerde bir nevi devrim üzerindeki etkilerini incelediler. 1933 →Hawthorne etkisi yaptılar -İş verimliliğini etkilemede çalışan morali -İnsan ilişkileri akımı “Ordu Genel Sınıflandırma Testi” 22 24 11 12  6.10.2024 6.10.2024 SAVAŞ SONRASI YILLAR Daha etik ve sosyal sorumluluk sahibi olan liderleri kapsayan, daha iyi örgütsel liderleri seçme ve geliştirme Adil ücretlendirme, esnek çalışma 1950-1960 Soğuk savaş yılları savunma sanayine ağırlık politikaları ve işyerinde ayrımcılığı verildi → Mühendislik psikolojisi (Araç ve gereçlerin GELECEKTE azaltma yoluyla çalışanları geliştirme insanların kolayca kullanabilecekleri biçimde düzenlenmesi) ENDÜSTRİ 1964’te sivil haklar yasası → istihdam uygulamalarında PSİKOLOJİSİNİN İşgücü çeşitliliğini ve küreselleşmeyi en ayrımcılığı yasakladı. Psikologlar adil istihdam İLGİLENMESİ uygun yoldan güçlendirme standartlarının oluşturulmasında önemli rol oynamaya GEREKEN başladılar. SORUNLAR Yeteneklerin uygun yönetimi ve geliştirilmesi yoluyla performansı 1984’te Personnel Psychology dergisinin yayınlanması → iyileştirme çalışanları seçme, sınama, değerlendirme konularında yoğunlaşma Örgütlerin olumlu değişimi benimsemelerine ve daha yenilikçi olmalarına yardım etme 25 27 GÜNÜMÜZDE VE GELECEKTE İşin değişen yapısı -örgütsel büyüme/küçülme -dış kaynaklardan yararlanma İnsan kaynaklarına odaklanmada artış -yetenek yönetimi İşgücünün küreselleşmesi ve çeşitliliğinde artış Politika ve uygulamada endüstri psikolojisinin görünürlüğünde artış 26 28 13 14  6.10.2024 6.10.2024 ENDÜSTRİ/ÖRGÜT PSİKOLOJİSİ, ENDÜSTRİ/ÖRGÜT PSİKOLOJİSİ, İK’DAN (HR) NE ŞEKİLDE İK’DAN (HR) NE ŞEKİLDE AYRILIR? AYRILIR? E/ÖP İK E/ÖP İK HR’ın odağı organizasyondur. Hr ise yönetim, ekonomi, iş Endüstri/örgüt psikolojisi iş Endüstri/örgüt psikolojisinin temel akademik disiplini psikolojidir. hukuku gibi konular üzerine ortamındaki insana odaklanır. HR ise "management" odaklanır. Endüstri/örgüt psikolojisinin Endüstri/örgüt psikologları prensipleri doğrultusunda Hr’ın araştırma dürtüsü ise HR araştırma dürtüsü, iş ortamındaki "psikoloji" prensiplerini iş kararlar alıp, uygulamalar insan davranışını açıklayabilmek ile ilgili sorunlara çözümler ortamına adapte etmeye yapar. adına yeni çalışmalar yapmaktır. aramaktır. çalışır. Endüstri/örgüt psikologlarının ana HR ise organizasyon HR ise yönetim kademesinden stratejilerini insan kaynakları Endüstri/örgüt psikologları iş hedefi, insanı ve iş çevresiyle olan bireye "top-down" bir strateji etkileşimini psikolojik bir bakış yönetimi uygulamalarına adapte ortamında bireyden gruba etmeye çalışarak verimli izler. açısıyla anlamaya çalışarak "bottom-up" bir yol izler. organizasyonların verimliliğini organizasyonlar yaratmayı 29 arttırmaya yardımcı olmaktır. hedefler 31 ENDÜSTRİ/ÖRGÜT PSİKOLOJİSİ, E/Ö VE MBA PROGRAMLARI İK’DAN (HR) NE ŞEKİLDE FARKLARI AYRILIR? E/Ö DERSLERİ MBA DERSLERİ E/ÖP İK Statistics Statistics HR ise işletmelerin insan Experimental methodology Business research Endüstri/örgüt psikologları iş ortamındaki insanı psikoloji boyutunun organizasyonel Psychometric theory Organizational behavior perspektifinden değerlendirmeye stratejiyi nasıl etkilediğini Employee selection and placement Administrative policy çalışır. Örneğin, çalışan, aile ya da özel yaşantısında iş performansını yönetim perspektifinden Organizational psychology Managerial economics olumsuz etkileyecek bir problem değerlendirmeye çalışır. yaşıyorsa, çalışanın problemle başa Employee training and development Financial management çıkmasına yardımcı olmak HR profesyonelleri ise iş Performance appraisal Marketing management endüstri/örgüt psikoloğunun dünyasını organizasyon görevidir. perspektifinden Job analysis Managerial accounting Endüstri/örgüt psikologları iş anlamlandırmaya çalışır. dünyasını çalışan perspektifinden 30 32 inceler. 15 16  6.10.2024 13.10.2024 ENDÜSTRİYEL PSİKOLOJİ DERSİ İLGİLİ OKUMA MATERYALİ: BÖLÜM-1 2. HAFTA Endüstri psikolojisi İŞ GÜNÜN ÖZETİ Endüstri psikologları ANALİZİ Endüstriyel psikolojinin doğuşu Endüstri/örgüt psikolojisi, İK’dan (HR) ne şekilde ayrılır? SKAHRAMAN DOÇ. DR. SÜLEYMAN KAHRAMAN 33 [email protected] NEDEN İŞ ANALİZİ? Çalışan performansını arttırmak, bir iş için yeni birini işe almak, bir iş için yeni bir çalışanı eğitmek ya da bir işi değiştirmek veya yeniden tasarlamak için işin tam olarak ne olduğunu bilmem iz gerekir, işte bu bilgiyi sağlamak iş analizinin amacıdır. - 17 1  13.10.2024 13.10.2024 İŞ ANALİZİ İŞ ANALİZİ İÇİN TOPLANAN BİLGİLER Bir işin gerektirdiği yapılacak İş aktiviteleri adımların, görevlerin, sorumlulukların, bilgi, beceri ve İnsan İnsan davranışları gereksinimleri yeteneklerin sistemli incelemesidir. İŞ ANALİZİ İÇİN TOPLANAN BİLGİLER Makineler, araç- İşin bağlamı gereç ve İş analizi tüm personel işlevleri için malzemeler başlangıç noktasıdır ve personel Performans değerlendirme için çok önemlidir standartları İŞ ANALİZİ İŞ ANALİZİNİN ÖNEMİ İş analizi, işletmede yapılacak her bir işin niteliği, işin genel durumu ve özellikleri, işin yapılacağı çevre ve çalışma koşulları hakkında bilgi toplanması, toplanan verilerin sistematik şekilde incelenmesi, değerlendirilmesi ve bunlara ilişkin bilgilerin yazılı hale getirildiği bir süreç olarak tanımlanabilir. 6 2 3  13.10.2024 13.10.2024 İŞ TANIMI İŞ ANALİZİNİN ÖNEMİ Meslek sınıflandırması İşin sınıflandırılması İşe özel durumlar İşin özeti Organizasyonel İş analiz değerlendirmesi İş tanımı Görev ve Çalışma koşulları sorumluluklar Otorite stansartları Yasal yönergelere İş tasarımı uygunluk 7 İŞ TANIMI İŞ TANIMININ YAZILMASI İşi yapmak için gerekli adımların ayrıntılı bir kaydını, işin süreçlerini ve çalışan için gerekli sorumlulukları; makineleri, Mümkün olduğunca kısa ve yalın cümleler kullanılmalıdır, aletleri; işin çıktısını (son ürün veya hizmet) ayrıntılı olarak Cümleler herkes tarafından aynı şekilde anlaşılacak nitelikte olmalıdır, açıklar. İşin tüm yönleri ortaya konulmalıdır, Geniş zaman eki kullanılmalıdır (yapmak, sağlamak, yapar, sağlar) 4 5  13.10.2024 13.10.2024 İŞ TANIMI İŞ GEREKLERİ-TEMEL İŞ FAKTÖRLERİ İşi yapmak için gerekli adımların ayrıntılı bir kaydını, işin süreçlerini ve çalışan için gerekli sorumlulukları; makineleri, aletleri; işin çıktısını (son ürün veya hizmet) ayrıntılı olarak açıklar. İşi yapacak Yetenek Gerekleri, personelde aranacak Çaba Gerekleri, nitelikler dört Sorumluluk Gerekleri, ana grupta toplanmaktadır Çalışma Koşulları. İŞ KİMLİĞİ İLGİLİ TANIMLAR İŞİN ADI TARİH İŞİN KODU BÖLÜM BECERİ GEREKLERİ EĞİTİM İş gerekleri: DENEYİM ÖZEL BİLGİ VE YETENEK bir işi yapmak için gerekli insan özelliklerinin ÇABA GEREKLERİ tablosu BEDENSEL ÇABA DÜŞÜNSEL ÇABA SORUMLULUK İş değerleme: MALZEME MAKİNA SORUMLULUĞU GÖZETİM SORUMLULUĞU uygun ücreti belirlemek için bir işin göreli DİĞER KİŞİLERİN KORUNMASI değerini tayin etme MALİ SORUMLULUK ÇALIŞMA KOŞULLARI İŞ ÇEVRESİ İŞ RİSKİ 6 7  13.10.2024 13.10.2024 YETENEK GEREKLERİ SORUMLULUK GEREKLERİ Deneyim (iş Öğrenim öncesi-iş başında) Sorumluluk bir şeyi yerine Gözetim sorumluluğu getirme ya da Malzeme ve donanım sorumluluğu yerine Mali sorumluluk Özel bilgi ve İnisiyatif ve getirilmesini sağlama Diğer kişilerin korunması beceriler yaratıcılık (karar sorumluluğu (yabancı dil, verme ve yükümlülüğü sayısal modeller yargılama olarak olarak İş ilişkileri sorumluluğu kurabilme) da anılmaktadır) tanımlanabilir. ÇABA GEREKLERİ ÇALIŞMA KOŞULLARI GEREKLERİ Çaba gerekleri, bir işin amaçlara İş ortamı (ısı, gürültü, sıcaklık) uygun biçimde Bedensel çaba gerçekleşmesi (taşıma, kaldırma), için harcanan güç ve enerji olarak Zihinsel çaba İş riski (hastalık olasılığı ve fiziksel tanımlanır. Bu (yargılama, uyarlama). rahatsızlıklar) çaba, iki türlü olabilir: 8 9  13.10.2024 13.10.2024 İLGİLİ TANIMLAR İŞ ANALİZİNİ KİM YAPMALI ? Kurum içi ekip Uzman kuruluş İŞ ANALİZİ SÜRECİ İŞ ANALİZİNE HAZIRLIK İş Örgütle ilgili bilgi toplama (amaç, yapı, işlevler, girdiler, çıktılar) Hazırlı Analizi Raporl Analiz edilecek işlerin (makamların) belirlenmesi (yöneticilerle k Örgütl Uygul Yönte andır görüşme, maaş bordoları, eski iş tanımları vb). Aşama enme ama mi ma sı Seçme 10 11  13.10.2024 13.10.2024 İŞ ANALİZİ İŞ ANALİZİYLE İLGİLİ ÖRGÜTLENMESİ SORUNLAR İş analizi ekibinin seçilmesi, İş sayısı ve analiz yöntemine dayalı olarak analizci sayısının İş analizi yapmanın belirlenmesi, Çalışanların destek Analizcinin ihtiyacını olmaması önyargıları Analizcilerin eğitimi ve gerekli niteliklerin kazandırılması, ön anlamama uygulama yaptırılması. Tek veri kaynağı Yönetimin destek kulanmak olmaması 25 ANALİZCİDE ARANAN NİTELİKLER İŞ ANALİZİ YÖNTEMLERİ -GÖZLEMLER- İş analizcisinin belirli bir iş hakkında bilgi toplamasıyla ilgilidir. Bunun için Başkalarıyla iyi geçinme, analizci o an işi yapan çalışanı belirli bir süre izler, işin yapılışını kaydetmek Anlayış ve sabır, için video kaydedici de kullanabilir. Tarafsız görüş, Genellikle gözlem yöntem inde analizci kesin yapılan işleri ve görevleri not alır. İyi görünüm, Veri analizi ve yorumlama becerisi, Kısa ve açık yazabilme yeteneği, Kendi başına çalışabilme yeteneği. 12 13  13.10.2024 13.10.2024 İŞ ANALİZİ YÖNTEMLERİ İŞ ANALİZİ YÖNTEMLERİ -GÖZLEMLER- -MEVCUT VERİLER- Avantajlar Birçok büyük ve organize olmuş şirket daha önceden şirket içinde bazı İlk elden bilgi sağlar işler ve pozisyonlar için yapılan iş analizleriyle ilgili bilgi ya da kayıtlara sahiptir. Bilgi bozulmasını azaltır Dezavantajları Zaman tükeniyor Tüm iş döngüsünü yakalamada zorluk İş yüksek düzeyde zihinsel aktivite içeriyorsa çok az faydası olur. İŞ ANALİZİ YÖNTEMLERİ İŞ ANALİZİ YÖNTEMLERİ -KATILIM- -GÖRÜŞMELER- Bazı durumlarda iş analizini yapan uzman, bir işin nasıl yapıldığını daha iyi Görüşmeler diğer bir iş analizi yöntemidir. Açık uçlu olabilirler (işinde ne anlamak için ilk elden tecrübe etmek ihtiyacı duyabilir. yaptığını anlatır mısın?) ya da yapılandırılmış ve standartlaşmış soruları İşin nasıl yapıldığını doğru bir şekilde anlamak ve bu işi yaparken gerekli kapsayabilirler. olan becerileri kavramak için işi analizci yaparak çalışanla aynı tecrübeyi Avantaj yaşamaya çalışır. Gözden kaçan bilgileri bulmanın hızlı, doğrudan yolu. Dezavantajları çarpık bilgi 14 15  13.10.2024 13.10.2024 İŞ ANALİZİ YÖNTEMLERİ ÖZEL İŞ ANALİZİ -ANKETLER- TEKNİKLERİ İş analizinin anket yöntemleri, çoğunlukla yanıt verenlerin doldurduğu ve iş analistine geri verdikleri bir kâğıt-kalem soru formunun yöneltilmesini kapsar. iş unsurları yöntemi kritik olay tekniği pozisyon analizi anketi fonksiyonel iş analizi İŞ ANALİZİ YÖNTEMLERİ ÖZEL İŞ ANALİZİ TEKNİKLERİ -İŞ GÜNLÜKLERİ- -İŞ UNSURLARI YÖNTEMİ- İş günlüklerinin avantajı çalışanın saat saat, gün gün işiyle ilgili detaylı İş elementleri tekniği, analizi yapılacak işi, o işi yapmak için gerekli bilgi, bilgi vermesidir. beceri, yetenek ve diğer özellikler -BBYDö- açısından analiz eder. Avantajlar İş elementleri metoduna göre, iş analizini yapan kişi, iş hakkında bilgisi İşin daha eksiksiz bir resmini üretir olan konu uzmanlarına (KU) güvenir. Bu konu uzmanları, verilen bir işin Çalışan katılımı yapılabilmesi için gerekli tüm elementleri bilen kişilerdir ve bu elementleri işi yaparkenki önem derecelerine göre derecelendirirler ya da puanlarlar. Dezavantajları Bilginin bozulması Faaliyetlerini doğru bir şekilde hatırlamaları için çalışanlara bağlıdır 16 17  13.10.2024 13.10.2024 ÖZEL İŞ ANALİZİ TEKNİKLERİ ÖZEL İŞ ANALİZİ TEKNİKLERİ -KRİTİK OLAY TEKNİĞİ- -POZİSYON ANALİZİ ANKETİ- Çalışanın iş performansını iyiye ya da kötüye yönlendiren belirli Diğer insanlarla ilişkiler- İşi yapmak için diğer insanlarla kurulan ilişkiler. davranışları üzerinde odaklanır ve bu belirli davranışları kaydeder. Örneğin, bir öğretmen öğrencileri yönlendirir, mağaza görevlisi bilgi vererek ve satışı gerçekleştirerek müşterileriyle ilişki kurar. İş bağlamı—İşin yapıldığı fiziksel ve/ya da sosyal bağlamlar. İş bağlamı unsurlarının örnekleri yüksek sıcaklıklarda çalışma ya da çok çatışmalı durumlarla uğraşma olabilir. Diğer iş özellikleri—İşi yapmak için zorunlu diğer faaliyetler, koşullar ya da özellikler. ÖZEL İŞ ANALİZİ TEKNİKLERİ ÖZEL İŞ ANALİZİ -POZİSYON ANALİZİ ANKETİ- TEKNİKLERİ Bilgi kaynaklan- Çalışan işini yapmak için ihtiyaç duyduğu bilgiyi nereden -POZİSYON ANALİZİ ve nasıl sağlar? Zihinsel süreçler- İşi yapabilmek için gerekli düşünme, sebeplendirme ve ANKETİ- karar verme süreçleri. Örneğin, bir hava kontrolörü uçaklar için iniş ve kalkışın ne zaman güvenli olduğuna karar vermelidir. İşin gerektirdiği fiziksel eylemler- İşi gerçekleştirmek için yapılması gereken adımlar, kullanılan aletler ya da makineler. Örneğin, bir yazı işlemcisi klavye kullanarak metinleri yazar. 18 19  13.10.2024 13.10.2024 ÖZEL İŞ ANALİZİ TEKNİKLERİ İŞ DEĞERLEMESİ VE -FONKSİYONEL İŞ ANALİZİ- KARŞILAŞTIRABİLİR DEĞER Bir işteki ardışık görevleri ve onların tamamlandıkları Belirli bir işe ödenen ücret o iş için gerekli bilgi, beceri, yetenek ve diğer süreçleri inceleyen yapılandırılmış bir iş analizi tekniğidir. özelliklerle ilgili olmalıdır. Ancak değişkenlerin sayısı, potansiyel çalışan İşin verilerle, insanlarla ve nesnelerle olan tipik ilişkilerini temsil eden üç temini, şirkete göre işin değeri gibi başka faktörler de ücret üzerinde geniş kategori kullanır. etkili olabilir. Veri malumat, bilgi ve kavramları kapsar. İşler, işi yapan insanın sahip olduğu sayılar, kelimeler, semboller ve diğer kısa elementler gibi verilerle etkileşim tipine ve miktarına bakarak değerlendirilir. İnsanlar, işi yaparken işin gerektirdiği diğer insanlarla kurulan iletişime vurgu yapar. Bu insanlar çalışma arkadaşları, amirler, müşteriler ya da diğer bireyler olabilir. Nesneler çalışanın cansız olan aletler, makineler, parçalar gibi diğer nesnelerle olan etkileşimine vurgu yapar. ÖZEL İŞ ANALİZİ İŞ DEĞERLEMESİ VE TEKNİKLERİ KARŞILAŞTIRABİLİR DEĞER -FONKSİYONEL İŞ ANALİZİ- Ücret faktörleri? 20 21  13.10.2024 13.10.2024 İŞ DEĞERLEMESİ VE KARŞILAŞTIRABİLİR DEĞER Ücretlendirmede ayrımcılık? 22 23  13.10.2024 20.10.2024 ENDÜSTRİYEL PSİKOLOJİ DERSİ GÜNÜN ÖZETİ İLGİLİ OKUMA MATERYALİ: BÖLÜM-3 ÇALI ŞAN BULM A , İş analizi İş gerekleri İş analizi yöntemleri S E ÇME VE SKAHRAMAN YERLE Ş Tİ RME DOÇ. DR. SÜLEYMAN KAHRAMAN 47 [email protected] İnsan Kaynakları Planlaması Nitelikli olmayan personeli işe almanın maliyeti nedir? 24 1 20.10.2024 20.10.2024 İNSAN KAYNAKLARI PLANLAMASI Çalışanların bir organizasyonun parçası olma veya organizasyondan ayrılmasını öngörme ve sağlama süreci 5 İnsan Kaynakları Planlamasındaki Faktörler Şirketin amaçları ve stratejik hedefleri nelerdir? Şirketin bu hedefleri başarmak için ihtiyaçları nelerdir? Şirketteki mevcut İK kapasitesi nedir ve şu anki personelin becerileri nelerdir? Personel ihtiyaçlarını karşılamak için gerekli ek pozisyonlar nelerdir (bu bazen boşluk analizi olarak da adlandırılır, mesela İK’nin şu anki kapasitesi ve ihtiyaçları arasından boşluk nedir) ? 2 3  20.10.2024 20.10.2024 İnsan Kaynakları Planlamasında Bir Model İŞE ALIM İHTİYAÇLARI ÜÇ TÜRDÜR: Bir insan kaynakları planlama modeli şirketlerin planlamada dört sürece odaklanmaları gerektiğini belirtir (Cascio, 2003): Planlı: Organizasyon ve emeklilik politikasındaki değişikliklerden kaynaklanır. ❖ Yetenek Envanteri: Beklenmedik: İstifalar, ölümler, kazalar ve ❖ İş gücü tahmini: hastalıklar sırasında ortaya çıkar. Beklenen: Bir organizasyonun iç ve dış ❖ Eylem planları: ortamlardaki eğilimleri inceleyerek tahmin ❖ Kontrol ve değerlendirme: edebileceği personel hareketlerini ifade eder. 9 İŞE ALIM KAYNAKLARI VE İŞE ALIMIN ÖZELLİKLERİ YÖNTEMLERİ Tek bir eylem veya olaydan ziyade bir süreçtir. işvereni ve olası çalışanları bir araya getirdiği için ilişkilendirme İşe alma kaynakları: Nitelikli bireylerin faaliyetidir. Uygun kişilerin seçildiği uygun kişileri aramak için olumlu bulunduğu yer faaliyet. İşe alma yöntemleri: Potansiyel İş gereksinimlerini karşılamak için gereken insan kaynaklarını bulmak. çalışanların firmaya çekilebileceği araçlar İşleri uygun adaylarla eşleştirme yeteneği. İşveren ve işe alınan arasında iki yönlü bir süreç. Şirketin imajı, sunulan işlerin doğası, organizasyon politikaları, çalışma koşulları gibi birçok faktörü içeren karmaşık bir iş. 8 10 4 5  20.10.2024 20.10.2024 İŞE ALIM ÇABALARINI KİŞİ-İŞ UYUMU ETKİLEYEN FAKTÖRLER organizasyon boyutu Kişi-iş uyumu: Bir iş adayı, söz konusu işin gerektirdiği bilgi, beceri, yetenek veya diğer nitelik ve yeterliliklere sahip olduğunda bölgedeki çalışma koşulları Kişi-kuruluş uyumu: Bir iş adayı kuruluşun değerlerine ve kültürüne geçmiş işe alma çabalarının etkililiği uyduğunda ve kuruluş tarafından istenen bağlamsal niteliklere sahip olduğunda çalışma koşulları, maaş ve sağlanan sosyal haklar organizasyonel büyüme veya düşüş 13 İŞE ALMA ÇABALARINA İLİŞKİN KISITLAMALAR Çalışan/İşgören Seçme Sürecindeki Adımlar kuruluşun imajı 1. Adayların temini 2. Taranması işin çekiciliği 3. Test prosedürleri iç organizasyon politikaları 4. Seçim kararları 5. Uygun işe yerleştirilmeleri hükümet politikası ve yasalar işe alım maliyetleri 6 7  20.10.2024 20.10.2024 Personel kaynakları ⚫ İşletmelerinişgören elde etmek için başvuracağı iki temel kaynak vardır: – İç kaynaklar (mevcut işgören), – dış kaynaklar (yeni işgören) İÇ KAYNAKLARDAN Çalışan/İşgören Seçme Sürecindeki Adımlar PERSONEL SAĞLAMA YOLLARI Çalışan Bulma Şirketlerin nitelikli adayları çekme sürecidir. İnformal Araştırma Beceri Envanteri İyi bir personel bulma programı için başlangıç Açık İşler Bildirimi noktası, ……………………………………ve o işi yapmak için ………………………………..bilmektir. 8 9  20.10.2024 20.10.2024 İNFORMAL ARAŞTIRMA BECERİ ENVANTERİ Örgütte halen çalışmakta olan kişiler in incelenerek, en uygun adayların belirlenmesidir.  Beceri envanteri personelin niteliklerini ayrıntılı olarak Bu yöntem oldukça yaygın olarak kullanılsa da, başvuru olanağının engellenmesi, boş pozisyon gösteren dosyalardır. Envanter aşağıdaki bilgileri için istekli olan diğer kişileri göz ardı etmesi bakımından eleştirilmekte ve personelde rahatsızlık kapsar: yaratmaktadır.  Personelin eğitimi  Deneyimi  İlgileri  Performansı  İnsan ilişkileri becerisi  Eski yöneticilerinin görüşleri İNFORMAL ARAŞTIRMA AÇIK İŞLER BİLDİRİMİ İşletmenin bülten ya da ilân panolarında yayınlanan açık işler duyurularında, işin ünvanı, özet bir iş tanımı, iş gerekleri, ödenecek ücret ve bölüm ile ilgili bilgiler aktarılır. 10 11  20.10.2024 20.10.2024 DIŞ KAYNAKLAR Örgütün büyümesi ve yeni işlerin ortaya çıkması, Değişimler sonucu yeni uzmanlıkları gereksinim duyulması, Psikolojik nedenler, Ekonomik nedenler, İç kaynaklardan personel sağlamanın imkansız oluşu, En uygun elemanı bulma İÇ KAYNAKLARDAN DIŞ KAYNAKLARDAN PERSONEL İŞGÖREN SAĞLAMANIN SAĞLAMA YOLLARI VE ARAÇLARI YARARLARI  İş ve İşçi Bulma Kurumları  Düzensiz Başvurular Mevcut işgörenin moral ve motivasyonunu yükseltir, Personelin tanınmasını sağlar,  İşçi sendikaları Az zaman alır, ekonomik bir uygulamadır,  Meslek Birlikleri Yönetim -işgören işbirliğini geliştirir.  Okullar  Personel Referansları  Özel Firmalar  İlan ve Reklamlar  İnternetteki İnsan Kaynakları Firmaları  Beyin avcıları 12 13  20.10.2024 20.10.2024 İŞ VE İŞÇİ BULMA KURUMLARI İŞÇİ SENDİKALARI (İSTİHDAM BÜROLARI) Kamu (işkur) İşçi sendikaları, faaliyette bulundukları Hayır kurumları örgütün personel sağlama faaliyetinde Özel iş ve işçi bulma kurumları (istihdam önemli rol üstlenebilmektedir. büroları) DÜZENSİZ BAŞVURULAR MESLEK BİRLİKLERİ Mühendislik, muhasebe, sağlık hizmetleri, İnsanların işletmede giderek, iş başvurusunda eğitim vb alanlarda mesleki birlik ve gelişmeyi bulunmasıdır. amaçlayan meslek birlikleri, üyelerinin iş bulmaları için de etkinlikte bulunmaktadırlar. İş talep formları personel sağlamada kullanılan Eleman arayan işletmeler meslek birliklerine temel araçtır. başvuruda bulunarak eleman gereksinmelerini bildirmektedirler. 14 15  20.10.2024 20.10.2024 OKULLAR İNTERNET Kariyer günleri İşletmenin ilanlarının okul panolarına asılması İşletme yöneticilerinin okullarda seminerler vermesi, Öğrencilere staj imkanlarının sağlanması. PERSONEL TAVSİYELERİ BEYİN AVCILARI (SEVKLERİ) Bu uygulamada halen örgütte çalışan bir personel, tanıdığı bir kişiyi örgüte tanıtmakta ve açık iş için o kişinin uygun olduğunu belirtmektedir. 16 17  20.10.2024 20.10.2024 DIŞ KAYNAKLARDAN İŞGÖREN SAĞLAMANIN Çalışan Bulma-Aday havuzu oluşturma YARARLARI internet temelli iş bulma ve kariyer siteleri (örneğin ????????), Yeni düşünce ve yöntemlerin işletmeye girmesini kolaylaştırır, internet ilanları, gazete ve dergi ilanları, televizyon reklamları, dış kaynaklardan daha fazla aday işgören bulunacağı için işin radyo ve billboard ilanları, gereklerine uygun işgören bulunması olanağı daha fazladır. istihdam ajansları (bunlar yüksek pozisyonlar için yönetici temini yapan firmalar da olabilir-örneğin “headhunters = personel avcıları”) mevcut çalışanların önerdiği insanları tanıma yolları kampüslerde yürütülen personel bulma etkinlikleri işverenlerle sosyal medya üzerinden (örn. Linkedln,) çevrimiçi direkt bağlantı Çalışan Bulma Çalışan Bulma Başarılı bir personel bulma programı için Araştırmalar, mevcut çalışanların referans olup öncelikli amaçlardan biri kalifiye şirkete tanıttıkları yeni çalışanlar ve işe bizzat elemanlardan oluşan geniş bir kendileri başvuran yeni çalışanların, başvuran/aday havuzu oluşturmaktır. Internet’ten ya da iş bulma ajansları tarafından temin edilen çalışanlardan daha kalifiye ve şirkete daha bağlı olduklarını göstermektedir. NEDEN??? 18 19  20.10.2024 20.10.2024 Çalışan Bulma Personel işe alım sorumluları (PİAS) adaylar üzerinde pozitif bir izlenim bırakmak için düzenli, güvenilir, yetkin ve bilgi verici görünmelidirler. PİAS’ın çalışan adayına davranışı ve görünüşü önemlidir çünkü çalışan adayı örgüt, örgütteki pozisyon ve kendisi arasında uyum olup olmadığına şirket hakkında ilk izlenimi veren PİAS’a bakarak karar verir. Çalışan Bulma Gerçekçi İş Profili (GİP) Beklenen işin ve örgütün başvuranlara doğru sunumunun yapılmasıdır. GİP sunulmadığı zaman ne olur? 20 21  20.10.2024 20.10.2024 Çalışan Bulma ÇALIŞAN SEÇME İŞLEVİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Gerçekçi İş Profili (GİP) Yeni çalışanlarda örgüte bağlılık, iş tatmini yaratma ve yeni çalışanların devir hızını düşürmede önemlidir. Çalışan Tarama İşgören Tarama Çalışanları seçmek için kullanılan işe başvuranlar hakkındaki bilgileri gözden geçirme. Nasıl yapılabilir? 22 23  20.10.2024 20.10.2024 Çalışan Seçme Ve Yerleştirme Çalışan Seçme. Kriterler Genel olarak performansla ilgili iş başarısı ölçüleri. Bir çalışanın başarısının genel kriteri birden çok faktörden oluşabilir. Örneğin, iş performansı, işe devam kayıtları, örgüte bağlılık, örgüte sadakat, amirlerle ve iş arkadaşlarıyla iyi geçinme, öğrenme yeteneği ve işteki gelişimi Çalışan Seçme Ve Yerleştirme Çalışan Seçme Ve Yerleştirme Çalışan Seçme Belirleyiciler kriterle ilgili olan (öngörülen), adaylar hakkındaki Yanlış-olumlu Hatalar değişkenler Başarılı olmayan bir adayı yanlışlıkla kabul etme. İşe alma sürecinde, belirli bir işle ilgili başarıyı Yanlış-olumsuz Hatalar belirleyen bilgi seviyesi, uzmanlık, eğitim, Başarılı olan bir adayı yanlışlıkla reddetme. beceriler ve çaba gibi belirleyicileri ölçeriz. 24 25  20.10.2024 20.10.2024 Çalışan Seçme Ve Yerleştirme Çoklu Kesme Modeli İş performansının çeşitli belirleyicilerinin her birinde bir minimum kesme puanını kullanan bir işgören seçme yöntemi. Çoklu Engel Modeli Bir tarama sürecindeki aşamaların her birinde kabul ya da ret kararının verilmesini gerektiren bir işgören seçme stratejisi. Çalışan Seçme Ve Yerleştirme Çoklu Regresyon Modeli Ayrı iş başarısı belirleyicilerini istatistiksel bir yöntemle birleştiren bir işgören seçme yöntemi. 26 27  20.10.2024 20.10.2024 Çalışan Yerleştirme Çalışanları uygun işlere atama süreci. Olumsuz Etki İşe alınan çalışanın mevcut durum da açık olan iş pozisyonlarından hangisine en uygun olacağına karar verme Korunmuş bir grup üyesine işverenin personel sürecidir. faaliyetleriyle adil olmayan bir şekilde davranıldığı zaman Ayrıca çalışan yerleştirme, şirketler bazı bölümlerini veya ortaya çıkan etki. ofislerini kapattığında ve kapatılan ofis ve bölümlerde çalışanlarını işten çıkarmak istemediğinde boşta kalan bu çalışanları başka işlere ve bölümlere atama yapabilme süreçlerini kapsar Çalışan yerleştirmenin çalışan seçimi aşamasından temel farkı yerleştirmede çalışan işe zaten alınmıştır, sadece çalışacağı pozisyona karar verilecektir. Eşit İstihdam Fırsatı Komisyonu (EİFK) İstihdamda ayrımcılığa karşı korumak için kurulan federal daire. Olumlu Eylem İşlerin, cinsiyet, yaş ya da etnik özelliğine bakmaksızın kişilere uygun ve açık olduğu politikaların gönüllü Korunmuş Gruplar geliştirilmesi. İstihdam ayrımcılığının öncelikli hedefleri olarak tanımlanmış olan kadınlar ile belirli etnik ve ırk azınlıklarını kapsayan gruplar. 28 29  20.10.2024 3.11.2024 ENDÜSTRİYEL PSİKOLOJİ DERSİ ÇALI Ş AN Asli Mesleki Nitelikler (AMN) DE ĞE R LE NDİ R M E Belirli bir iş için gerekli olan gerçek ve geçerli mesleki ihtiyaçlar. VE S E ÇME YÖNTEMLERİ DOÇ. DR. SÜLEYMAN KAHRAMAN [email protected] GÜNÜN ÖZETİ İşgören Tarama ve Değerlendirmede E/Ö Psikologları İLGİLİ OKUMA MATERYALİ: BÖLÜM-4 E/Ö psikologları işe alma testlerinin geliştirilmesinde, iş simülasyonlarında, SKAHRAMAN görüşme protokollerinde ve çalışanın işe uygunluğunu belirleyen tekniklerde bilgi sahibidirler. İşe alım testleri, iş simülasyonları, görüşme protokolleri gibi daha birçok farklı teknikleri kullanarak geniş bir aday havuzundan işe en uygun çalışanı seçmeye çalışırlar. 60 30 1  3.11.2024 3.11.2024 İşgören Tarama ve Değerlendirme İşgören Tarama ve Değerlendirme ❑ YAZILI MATERYALLERİ DEĞERLENDİRME ❑ YAZILI MATERYALLERİ DEĞERLENDİRME İşgören tarama sürecindeki ilk adım öz geçmiş ve form Tüm çalışan tarama araçlarında olduğu gibi başvuru gibi yazılı materyallerin gözden geçirilmesini, formu da sadece işle ilgili konular hakkında bilgi değerlendirilmesini kapsar. toplamalıdır. Başvuru formunda yer alan işle ilgili olmayan sorular başvuru formunu değerlendiren Başvuru formu ve öz geçmişin (CV) ana amacı insanı yaş, etnik köken, din, medeni durum ya da biyografik bilgiler, eğitim, iş tecrübesi, daha önce ekonomik durum gibi konularda ayrımcılık yapmaya kazanılan iş ve okul başarılan gibi genel bilgileri elde itebilir etmektir. İşgören Tarama ve Değerlendirme İşgören Tarama ve Değerlendirme ❑ YAZILI MATERYALLERİ DEĞERLENDİRME ❑ YAZILI MATERYALLERİ DEĞERLENDİRME İş tecrübesi gibi verileri tarama süreci çerçevesinde Ağırlıklı Başvuru Formları değerlendirmek zordur. Araştırmacılar iş ABF veya BBF tecrübesinin hem sayısal verilerle (nicel) hem de Bir iş başvurusundan sağlanan bilgilerin çeşitli sayısal olmayan (nitel) verilerle ölçülebileceğini öne parçalarına farklı ağırlıklar veren formlar. sürerler. ÖRNEK???? E.S.D.-T.Y vs E.S.Y.-T.D. 2 3  3.11.2024 3.11.2024 İşgören Tarama ve Değerlendirme İşgören Tarama ve Değerlendirme ❑ YAZILI MATERYALLERİ DEĞERLENDİRME ❑ REFERANSLAR VE TAVSİYE MEKTUPLARI İş Örneği Genel olarak referans kontrolleri ve tavsiye mektupları dört tip bilgi sağlar. İş örneği genel olarak yazılı (örneğin, raporlar ve belgeler) bir örnektir. Yapılan işi direkt ❖ İş ve Eğitim Geçmişi olarak görmeye olanak sağlar. Ancak bu ❖ Başvuru Sahibinin Karakter Değerlendirmesi örnek belirli meslekler için istenebilir. Söz gelimi sanatçılar, mimarlar, program ❖ Başvuran Adayın İş Performansının Değerlendirilmesi geliştirme uzmanları gibi meslekleri icra eden ❖ Adayı Tavsiye Edenin Onu Tekrar İşe Alma İsteği işgören adayları yaptıkları işlerden bir örnek sunabilirler. İşgören Tarama ve Değerlendirme ❑ REFERANSLAR VE TAVSİYE MEKTUPLARI Referans ve tavsiye mektubu işgören seçiminde sınırlıdır. NEDEN??? 4 5  3.11.2024 3.11.2024 ❑ REFERANSLAR VE TAVSİYE MEKTUPLARI İşgören Tarama ve Değerlendirme İşe başvuranlar referans olacak şahıslar ve ❑ İŞE ALIM TESTLERİ kendilerini tavsiye edecek insanları kendileri hakkında olumsuz eleştiri yapmayacak olanlardan seçer. Öz geçmişlerden, başvuru formlarından ya da bunlar gibi diğer kaynaklardan elde edilen bilgiler Tavsiye mektupları genel olarak çok pozitif yorumlar değerlendirildikten sonraki adım, kapsamlı bir yaparlar tarama yapan işgören testlerini uygulamaktır. Eski çalışanları hakkında negatif referans veren işverenlere, bireylere ve şirketlere açılan davalar arttığı için, birçok şirket eski çalışanına artık iş unvanı ve çalışm