Embriyoloji ve Gametogeneze Giriş (2024/2025) PDF

Embriyolojiye Giriş ve Tanımlar Dr. Ertan KATIRCI Ahi Evran Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı 11.12.2024  ANLATIM PLANI Embriyoloji nedir? Tarihten Seçmeler Embriyolojik Terminoloji Embriyoloj...

Embriyolojiye Giriş ve Tanımlar Dr. Ertan KATIRCI Ahi Evran Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı 11.12.2024  ANLATIM PLANI Embriyoloji nedir? Tarihten Seçmeler Embriyolojik Terminoloji Embriyolojide Yön Bildiren Terimler EMBRİYOLOJİ NEDİR? Canlıların doğumdan önceki oluşum ve gelişimini inceleyen bilim dalına “embriyoloji” adı verilir. (Yunan ve Latin) Embryon-embryo + logos (bilim) İNSAN EMBRİYLOJİSİ İLE İLGİLİ İLK GÖRÜŞLER: Kaydedilen ilk embriyolojik çalışmalar, tıbbın babası olarak kabul edilen ünlü Yunan hekim Cos'lu Hipokrat'ın (MÖ 460- 377 civarı) kitaplarında yer almaktadır. ’’İnsan embriyosunun nasıl geliştiğini anlamak için şunları önermiştir: Yirmi ya da daha fazla yumurta alın ve iki ya da daha fazla tavuk tarafından kuluçkaya yatırılsınlar. Kuluçkanın ikinci gününden çatlama gününe kadar her gün bir yumurta alın, kırın ve inceleyin. Tam olarak dediğim gibi olduğunu göreceksiniz, çünkü kuşun doğası insanınkine benzetilebilir. ’’ ARİSTO (M.Ö.384-322); EMBRİYOLOJİNİN KURUCUSU Embriyonun “besleyici bir ruha ve tüm bedensel parçalara sahip daha az tam olarak oluşmuş bir tohum” olarak tanımladığı şekilsiz bir kütleden geliştiği fikrini desteklemiştir. Civciv ile diğer embriyoların gelişimini tarif etmiştir. “Embriyo, semen tarafından aktive edilen adet kanından meydana gelir” Claudius Galen (M.Ö.130-201) Fetüslerin gelişimini ve beslenmesini ve allantois, amniyon ve plasenta yapıları anlattığı Fetüsün Oluşumu üzerine adlı bir kitap yazdı RÖNESANS: Leonardo Da Vinci (15.yy; fetus içeren uterus çizimleri yapmıştır. Prenatal büyüme hakkında ölçümler yaparak embriyolojiye niceliksel bir yaklaşım getirmiştir. 1672’de Graaf, tavşan uterusunda küçük odacıklar gözlemlemiştir. Ayrıca veziküler over folikülünü de tarif etmiştir ki bunlar günümüzde kendi adıyla anılır GRAAF FOLİKÜLÜ Ø 1775’de Spallanzani; yeni bir bireyin gelişimi için sperm ve yumurta gerektiğini göstermiştir. Spermin dölleme ajanı olduğunu ve döllenmeyi başlattığını kanıtlamıştır. Ø Saint Hilaire, gelişim anormalliklerini göstermiştir ve teratoloji biliminin temelini atmıştır. Ø Heinrich Christian Pander, üç germ tabakasını keşfetmiştir. 1817'de bu keşfini doktora tezinde bildirmiştir. Karl Ernst Von Baer, 1827’de köpekte over folikülü içinde oositi (yumurtayı) tarif etmiştir. Tuba uterinada bölünen zigotları ve uterusta blastosisti incelemiştir. Önemli ve geniş kapsamlı katkıları, modern embriyolojinin babası olarak kabul edilmesine neden olmuştur. 1839’da hücre teorisinin tamamlanması ile Schleiden ve Schwann embriyolojide ciddi ilerleme… embriyo tek bir hücreden yani zigottan gelişir. doku ve organların oluşmasında bir çok hücre bölünmesi oluşur.  İlk tüp bebek LOUISE BROWN-1978 Dr. Robert Edwards, Dr. Patrick Steptoe ve Dr. Jean Purdy  İNSAN EMBRİYOLOJİSİ GENEL EMBRİYOLOJİ ÖZEL EMBRİYOLOJİ A-Morfolojik Embriyoloji 1.Gelişim anatomisi, Gelişim Farklılaşma 2.Tanımlayıcı embriyoloji, 3.Karşılaştırmalı embriyoloji B-Fonksiyonel Embriyoloji 1.Deneysel embriyoloji *Doku organizasyonu *Organ oluşumu *Sistemlerin oluşumu  Embriyolojik Terminoloji Oogonium = Dişi cinsiyet hücrelerini verecek olan kök hücre Oosit= Erişkin olmayan dişi cinsiyet hücresi Ovum= Erişkin dişi cinsiyet hücresi Oogenez: Olgun dişi eşey hücresinin gelişmesindeki tüm olaylar.  Embriyolojik Terminoloji Spermatogonium = Erkek cinsiyet hücrelerini verecek olan kök hücre Spermatozoon= Erişkin erkek cinsiyet hücresi Spermatogenez: Olgun erkek cinsiyet hücrelerinin gelişmesindeki tüm olaylar.  Zigot = Fertilizasyon sonunda , spermatozoon ve ovum’un birleşmesiyle oluşan diploid kromozoma sahip embriyonal hücre  Gebelik Yaşı: Son Adet Tarihi (SAT) Döllenme Yaşı: Gebelik yaşından iki hafta sonradır.  Döllenmeden 30 saat sonra ilk mitoz bölünme gerçekleşir. Blastomer 8 hücreli evreye kadar-totipotent :ç hücre kitlesi-pluripotent Dış hücre kitlesi-embriyo dışı oluşumlar Kompaktlaşma (E-kadherin) 12-32 blastomerli evre-morula Blastosist evre Önemli: Erken gebelik faktörü, gelişimin ilk 10 gününde gebelik testinin temelini oluşturur. Özellik EGF β-HCG İlk 24-48 saat Döllenmeden 5-6 gün sonra Ortaya Çıkış Zamanı Görev Bağışıklık ve gelişim desteği Progesteron üretimini destekler Tespit Yöntemi Araştırma testleri Kan ve idrar testleri Üretildiği Yer Trofoblast hücreleri ve Trofoblast hücreleri maternal ovaryum Klinik Kullanımı Sınırlı Yaygın  İmplantasyon: Blastosistin endometriyuma bağlanma ve gömülme süreci  Preimplantasyon Evresi Embriyonal gelişimin preimplantasyon (implantasyon öncesi) evresi, döllenme ile uterus duvarına tutunma arasında geçen süredir. Ortalama 6 gündür.  Gastrula = Gaster (Y), mide Üç germ yaprağı da oluşmuş canlı taslağı (3.hafta).  Nörula = Neuron (Y), sinir 4. haftadaki embriyo  Konseptus= Conceptio (L), zigottan itibaren gelişen tüm embriyo içi ve embriyo dışı yapılar Taslak - Primordium = (L) Primus, ilk + Ordior başlamak: Bir yapının gelişmesinde en erken aşamanın fark edilebilir ilk işareti  Fetus = (L) Doğmamış çocuk (8.haftadan sonrası) 8. Haftadan itibaren (57. gün) doğuma kadar geçen süredeki canlıya verilen addır. Fetus Abortus = Aboriri (L), düşük yapmak Gebeliklerin yaklaşık %15’i ilk 12 hafta içerisinde spontan düşükle sonuçlanmaktadır. Trimester = Üç takvim ayından oluşan dönem 1. Trimester: İlk Üç Ay 2. Trimester: İkinci Üç Ay 3. Trimester: Son Üç Ay  İnsan Gelişimi Prenatal Postnatal Doğmadan önceki Doğumdan dönem sonraki dönem  Prenatal Dönem En belirgin ilerleme 3-8 haftalar arasında gerçekleşir 1. Zigot dönemi Döllenmeden sonraki ilk 3 hafta. 2- Embriyonal dönem 3-8. haftalar arası. 3. Fetal dönem 9. Haftadan doğuma kadar.  Postnatal Dönem Bebeklik Çocukluk Puberte (bluğ) Adolesans (Ergenlik) Erişkinlik Yaşlılık  EMBRİYOLOJİDE YÖN BİLDİREN TERİMLER YETİŞKİNDE ANATOMİK POZİSYON Ayakta dik duran bir şahsın, gözleri ve el ayaları karşıya bakacak şekilde, kolları gövdenin yanlarında sarkık ve ayak topukları bitişik duruşudur.  Yön Bildiren Terimler Superior-Inferior (Üst-Alt): İnsan vücudunda başın en üst noktası superior; ayak tabanı ise inferior'dur. Embriyoda kafa - kuyruk ilişkisini anlatmak için kraniyal ve kaudal terimleri kullanılır. KRANİYAL KAUDAL  Yön Bildiren Terimler Anterior-Posterior (Ön-Arka): Vücudun önde bulunan yapıları anterior veya ventralis, arkada yer alan yapıları ise posterior veya dorsalis olarak isimlendirilir. Embriyoyu tanımlarken ventral ve dorsal terimleri kullanılır. 6 haftalık embriyo  Yön Bildiren Terimler ØProximalis/Distalis (Yakın/Uzak): Bu özellikle kol ve bacak gibi uzuvlarda bulunan yapıların tarifinde kullanılır. Yapı; uzuvun başlangıç yerine veya gövdeye yakınsa proksimal, uzaksa distal olarak adlandırılır. Örneğin; el bileği, parmakların proksimalindedir.  Yön Bildiren Terimler Median-Medialis-Lateralis (Ortada olan-İç yan- Dış yan): Vücudu tam ortadan ikiye bölen düzleme median düzlem adı verilir. Gövdeyi sağ ve sol yarılara ayırır. Dexter: sağ Sinister: sol  Yön Bildiren Terimler Sagital düzlem: Vücudu yine longitüdinal olarak olarak ayırır ve median düzleme paraleldir. Koronal veya Frontal düzlem: median düzleme dik açılı olan herhangi longitüdinal bir düzlemdir. Gövdeyi ventral (anterior) ve dorsal (posterior) bölümlere ayırır.  Yön Bildiren Terimler Transvers (horizontal, yatay) düzlem: Median ve koronal düzleme dik açılı olan düzlemdir. SPERMATOGENEZ OOGENEZ 4 0 Primordiyal germ hücrelerinin gonadlara göç yolu Gonad 41 Primordiyal germ hücrelerinin gonadlara göç yolu 4 2 Primordial germ hücreleri, gonad taslaklarına (birey dişi ise ovaryum taslağına, birey erkek ise testis taslağına) göç ederler. Bu sırada, gonad henüz farklılaşmamıştır (Gonadın, erkek ya da dişi olduğu morfolojik olarak ayırt edilemez). Gonadlar 7. haftadan sonra morfolojik olarak (testis veya ovaryum) olarak farklanırlar. 5  Scanning Elektron Mikroskop (SEM) ile görüntülenmiş embriyoda genital çıkıntılara göç eden primordiyal germ hücrelerinin göç yolu. 6 TESTİS OVARYUM 7 46