Egzamin z metodologii historii PDF

PRZEDMIOT METODOLOGII HISTORII. To **zbiór narzędzi, teorii i metod, którymi posługują się historycy** w swoich badaniach. Jest to dziedzina wiedzy, która uczy jak prowadzić badania historyczne, jak interpretować źródła historyczne i jak prezentować wyniki tych badań w formie opracować, artykułów l...

PRZEDMIOT METODOLOGII HISTORII. To **zbiór narzędzi, teorii i metod, którymi posługują się historycy** w swoich badaniach. Jest to dziedzina wiedzy, która uczy jak prowadzić badania historyczne, jak interpretować źródła historyczne i jak prezentować wyniki tych badań w formie opracować, artykułów lub książek. Metodologia pochyla się nad: - **Źródłami historycznymi** -- czym jest źródło, jakie są jego rodzaje np. dokumenty pisane, zdjęcia, filmy. - **Sposobami formułowania pytań badawczych**. - **Metodami badawczymi** -- np. analiza źródeł, badania terenowe i wywiady. - **Konstruowaniem narracji historycznych.** - **Teoriami i koncepcjami** -- np. teorie kulturowe, ekonomiczne, polityczne, które pomagają zrozumieć procesy historyczne. - **Narzędziami i technologiami** -- np. komputery, oprogramowanie do analizy danych i narzędzia do digitalizacji. - **Interdyscyplinarnością** -- metodologia łączy elementy z różnych dziedzin. W tej dziedzinie ważne jest, aby historycy byli świadomi różnych teorii i podejść, a także byli w stanie wybrać najlepsze narzędzie do swoich badań, w zależności od problemu badawczego i źródeł, z których korzystają. 2. PRZEŁOM ANTYPOZYTYWISTYCZNY W NAUCE HISTORYCZNEJ. Antypozytywizm w nauce historycznej oznacza krytyczne podejście do tradycyjnego, pozytywistycznego paradygmatu badawczego, który opiera się na założeniu, że istnieje obiektywna prawda historyczna, którą można poznać przez neutralne i niezależne badanie źródeł. Przełom antypozytywistyczny w nauce historycznej charakteryzuje się: - **Krytyka, jako reakcja na pozytywizm** -- krytyka za nacisk na obiektywizm, wierność faktom i unikanie interpretacji, co uważają za niemożliwe. - **Zmiana postrzegania źródła** -- to pamiątki epoki, świadectwa epoki, na których opiera się narracja. Źródła archiwalne są bardziej wartościowe niż przekaz ustny czy inne. - **Zasada skrupulatności** -- historyk powinien przeanalizować każde dostępne źródło. - **Interpretacja i subiektywność** -- historia jest zawsze interpretowana, subiektywność jest nieodłącznym elementem opowiadania o przeszłości. - **Istotność perspektywy** -- konieczność uwzględnienia perspektywy i punktu widzenia uczestników wydarzeń historycznych. - **Interdyscyplinarność** -- współpraca z naukowcami innych dziedzin, jak np. socjologami, antropologami, psychologami w celu uzyskania bardziej złożonego i kompleksowego obrazu przeszłości. - **Zwrócenie uwagi na społeczeństwo i jego zmiany** -- również na kulturę, politykę i mentalność. - **Wykorzystanie narracji** -- narzędzie opowiadania, które wpływa na zrozumienie przeszłości przez odbiorcę. 3. KONCEPCJA ŹRÓDŁA HISTORYCZNEGO WEDŁUG ROBINA G. COLLINGWOODA. Źródła są bazą do ustalania faktów historycznych. Angielski filozof historii Robin Collingwood twierdził, że źródła historyczne **są jedynym źródłem wiedzy o przeszłości**, są jedynym materiałem, z którego historycy czerpią informacje. W jego opinii źródła opisują nie tylko fakty historyczne, ale także ujawniają myśli, nastroje i motywacje ludzi z tamtego czasu. - **Dowolny stan rzeczy staje się źródłem historycznym** wtedy, gdy sytuuje się w orbicie poznania historycznego i zajmuje odpowiednie miejsce w procedurze badawczej. - Collingwood zwracał uwagę na konieczność **krytycznego podejścia do źródeł,** podkreślając, że historyk musi nie tylko analizować treść dokumentu, ale także zrozumieć kontekst jego powstania, intencje autora oraz warunki społeczne i kulturowe. 4. INDUKCJA I DEDUKCJA W HISTORII. To podstawowe metody ustalania faktów. W praktyce pracy badawczej są one stosowane łącznie. **Metoda indukcyjna -- bezpośrednia -- od szczegółu, do ogółu.** To ustalanie fakty źródłowo poświadczonych, w wyniku czego uzyskujemy pewność (względną) wniosków. Oczywiście z adekwatną krytyką źródła, jak np. uwzględnienie ułomności ludzkiej pamięci podczas wyciągania faktów z pamiętników. Przykładowo znaleziona przez archeologa urna daje mu bezpośrednie informacje o jej budowie, zdobieniach itd. -- jest to indukcja. Ale archeolog domyślając się informacji o życiu społecznym i rytuałach pogrzebowych ludności, do której ta urna należała używa już dedukcji. Taka metoda stosowana samodzielnie jest w zasadzie niemożliwa. Autorem metody naukowej opartej na indukcji i eksperymencie jest Franciszek Bacon. **Metoda dedukcyjna -- pośrednia -- od ogółu, do szczegółu.** Ma zastosowanie gdy historyk nie dysponuje bezpośrednimi informacjami źródłowymi, źródłami pierwotnymi. Historyk wtedy w procesie badawczym, dążąc do wypełnienia luki faktograficznej, zastosować metodę pośrednią -- oparta na wnioskach, przesłankach i dedukcji. Do tego jest potrzebna również wiedza pozaźródłowa. 5. FAKT HISTORYCZNY I PROCES HISTORYCZNY. Fakt historyczny -- **Podstawowa część składowa procesu dziejowego**, jego najmniejsza cząstka, jaką da się uchwycić w procesie badawczym. - Fundamentalny dla opowiadania i interpretacji historii. - **Prawdziwe zdarzenie powstałe w rzeczywistości**, przeciwieństwo mitu i legendy (a te składają się ze zmyślonych faktów). Fakt historyczny oznacza to samo, co zjawisko historyczne. - Uważany za **obiektywny** i **niezależny od interpretacji** i opinii. - Udokumentowany w źródłach historycznych, takich jak pisma, kroniki, dokumenty i relacje świadków. - Historycy starają się ustalić fakty, korzystając z różnorodnych źródeł i metod badawczych. Jednak w wielu przypadkach istnieje kilka różnych interpretacji faktów historycznych, co może prowadzić do sporu i kontrowersji. Proces historyczny -- **dzieje społeczeństwa ujęte w określony sposób z podkreśleniem rozwoju, struktury i wzajemnych związków.** - Odnosi się do zmian, które zachodzą w ludzkich społeczeństwach i kulturach w czasie. **Jest sekwencją wydarzeń, które powodują stopniową zmianę** w dziejach ludzkości. - Historycy opisują proces historyczny poprzez ujęcie go w kontekście szerszych trendów, takich jak rozwój nauki, technologii i polityki, oraz w odniesieniu do konkretnych wydarzeń i postaci, takich jak wojny i wodzowie. - Często jest opisywany jako cykl zdarzeń i powrotów do pewnych trendów i zjawisk. - Opowiadanie o procesie jest zmienne i zależne od kontekstu przez to, że jest interpretowany i opisywany przez historyków podatnych na zmiany kształtowane przez kulturę. 6. POSTĘPOWANIE HISTORYKA JAKO IMPUTACJA KULTUROWA. Imputacja kulturowa w historii oznacza **subiektywny proces przypisywania wartości i znaczenia rzeczom**, zdarzeniom lub osobom z określonej kultury lub epoki. Imputacja pomaga zrozumieć jak różne kultury i epoki oceniały i interpretowały różne zjawiska. Pozwala na uchwycenie wartości i znaczeń w czasie i przestrzeni, co jest kluczowe dla zrozumienia historii jako procesu ewolucyjnego. **Wpływ na imputację kulturową mają: przeszłe doświadczenia, własne wartości, uprzedzenia, kontekst społeczny, polityczny i kulturowy, kwestie biologiczne i dobrostan.** W metodologii historii imputacja kulturowa jest ważnym aspektem interpretacji źródeł, ponieważ wprowadza subiektywność i nierzetelność do rekonstrukcji wydarzeń i zjawisk kulturowych. Aby kontrolować i równoważyć imputację należy stosować interdyscyplinarne i krytyczne podejście do źródeł i interpretacji 7. RODZAJE MITÓW FUNDAMENTALNYCH W HISTORIOGRAFII. - **Mit przyczynowości (kauzalizmu)** -- Założenie: Każde wydarzenie ma jasno określoną przyczynę, którą można jednoznacznie wskazać. Krytyka: Historia jest bardziej skomplikowana, a jedno wydarzenie może mieć wiele równoległych przyczyn i uwarunkowań. Przykład: „Rewolucja francuska wybuchła z powodu kryzysu finansowego" -- pomija inne czynniki, jak idee Oświecenia czy długofalowe przemiany społeczne. - **Mit sublimacji** -- Założenie: Przeszłość jest interpretowana w sposób uszlachetniony, z pominięciem brutalności i chaosu. Krytyka: Historia często była wynikiem pragmatyzmu, siły i przypadku, a nie tylko wzniosłych idei. Przykład: przede wszystkim dotyczy wojen. - **Mit rewolucji** -- Założenie: Historia rozwija się przez nagłe, radykalne zmiany. Krytyka: W rzeczywistości rewolucje rzadko są nagłe -- często wynikają z wcześniejszych procesów i nie zawsze zmieniają rzeczywistość tak, jak zakładano. Przykład: rewolucja przemysłowa trwająca przez cały XVII wiek. - **Mit postępu** -- Założenie: Historia zmierza w jednym kierunku -- ku coraz lepszym warunkom życia i wyższemu poziomowi cywilizacyjnemu. Krytyka: Postęp jest selektywny -- w jednych aspektach życie się poprawia, w innych ulega pogorszeniu. Przykład: „XX wiek to triumf demokracji i wolności" -- pomija wojny światowe, totalitaryzmy i katastrofy ekologiczne. - **Mit ewolucji** -- Założenie: Społeczeństwa rozwijają się według określonych, naturalnych etapów, podobnie jak organizmy w biologii. Krytyka: Nie każda kultura przechodzi przez te same etapy, a rozwój nie jest jednolity. Przykład: „Ludzkość przechodzi od barbarzyństwa do cywilizacji" -- popularne w XIX wieku (np. teoria ewolucji społecznej Spencera). - **Mit genezy** -- Założenie: Początek jakiegoś zjawiska determinuje jego dalszy rozwój. Krytyka: Historia to proces dynamiczny -- początki nie zawsze determinują przyszłość. Przykład: „Polska od początku była katolickim krajem" -- ignoruje wcześniejsze pogańskie tradycje i wpływy innych religii. - **Mit koherencji** -- Założenie: Historia jest logiczna, spójna i podąża określonym torem. Krytyka: Historia jest pełna przypadkowości i niekoniecznie rozwija się w logiczny sposób. Przykład: „Powstanie styczniowe musiało wybuchnąć, bo naród dążył do wolności" -- sugeruje nieuchronność wydarzeń, choć alternatywne scenariusze były możliwe. 8. FUNKCJONOWANIE METAFOR W NAUCE HISTORYCZNEJ. Metafora to **porównanie, przenośnia i skrót myślowy**. W narracji historycznej metafora może być używana **do uwypuklenia pewnych cech** i związków między różnymi zjawiskami historycznymi, co pomaga w zrozumieniu i interpretacji wydarzeń. Ważne jest, aby pamiętać, że **metafora jest narzędziem interpretacji** i jest subiektywna, a jej użycie może wprowadzać błędne interpretacje. Dlatego ważne jest, aby używana metafora była odpowiednio uzasadniona i żeby nie przesadzać z jej użyciem w narracji historycznej. Przykład: Polska spichlerzem Europy. 9. KATEGORIE TEMPORALNE WEDŁUG FERNANDA BRAUDELA. Kategorie temporalne -- różne poziomy czasu historycznego. - Kategoria **krótkiego trwania** -- obejmuje dni tygodnie lata. Koncentruje się ka konkretnych wydarzeniach i ich skutkach. Przykład: polityk, bo wydarzenia polityczne są powierzchowne i często nie mają głębokiego wpływu na długofalowy rozwój społeczeństw**.** - Kategoria **średniego trwania** -- Koncentruje się na przemianach gospodarczych, demograficznych, instytucjonalnych i społecznych. Przykład: inflacja, rozwój miast, zmiany organizacji pracy czy migracje ludności. - Kategoria **długiego trwania** -- Obejmuje stulecia, tysiąclecia i więcej. Dotyczy przemian geograficznych, klimatycznych, mentalności, struktur społecznych i kulturowych. Przykład: wpływ klimatu na cywilizację śródziemnomorską, trwałość feudalizmu w Europie. 10. IDEOLOGIA, OBIEKTYWIZM I NEUTRALNOŚĆ W NAUCE HISTORYCZNEJ. **Obiektywizm** w historii odnosi się do dążenia do **przedstawienia wydarzeń i faktów w sposób niezależny od osobistych przekonań**, emocji czy wartości historyka. Jest to założenie, że historia powinna opierać się na rzetelnych dowodach i źródłach, a interpretacja faktów powinna być maksymalnie obiektywna, czyli nie podlegać subiektywnym uprzedzeniom. **Neutralność** odnosi się do postawy historyka wobec tematu badania -- chodzi o to, **by historyk nie faworyzował jednej strony** lub jednej interpretacji wydarzeń w swoim opisie przeszłości. Neutralność wiąże się z unikanie przyjmowania stanowiska w sprawie moralnych czy politycznych wartości, jakie wiążą się z badanymi wydarzeniami. Krytyka: Chociaż obiektywizm i neutralność są ważne dla nauki, to jednak niektórzy naukowcy twierdzą, że są one trudne do osiągnięcia i że niektóre dyscypliny, takie jak historia i socjologia, mogą być bardziej subiektywne niż inne dyscypliny, takie jak fizyka i chemia. Współcześnie wielu historyków, wybierając podejście pragmatyczne, dąży do maksymalnej rzetelności, ale uznaje, że pełna obiektywność jest niemożliwa. 11. KLASYCZNA I KONSTRUKTYWISTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY. **Klasyczna koncepcja prawdy** -- tak zwana **korespondencyjną** (bo prawda koresponduje z rzeczywistością). Prawda jest zgodnością między naszymi myślami a rzeczywistością. Prawdziwe twierdzenie odpowiada rzeczywistości tak, jak jest ona naprawdę. Ta koncepcja zakłada że się prawdę odkrywa. **Konstruktywistyczna koncepcja prawny** -- **prawdę się konstruuje**, każdy ma „swoją opowieść", bo nie ma jednej absolutnej prawdy. Według tej koncepcji rzeczywistość istnieje, ale my konstruujemy obraz tej rzeczywistości, czyli w jakiś sposób ją sobie wyobrażamy, w tym rzeczywistość historyczną i opisujemy ją. 12. RODZAJE NARRACJI HISTORYCZNEJ. Narracja historyczna -- historyk zakłada jakie informacje chce otrzymać od źródła i na tej podstawie tworzy narrację tych wydarzeń, w której zawiera się również ich interpretacja. - Narracja **diachroniczna** -- idąca według strzałki osi czasu, czyli uwzględniająca kolejność wszystkich wydarzeń i procesów w czasie. Mówimy po kolei co się wydarzyło. Przykładem jest narracja biograficzna, skonstruowana według kolei życia badanej jednostki. - Narracja **synchroniczna** -- problemowa, a nie chronologiczna. Nie opisuje akcji, ani nie koncentruje się na przedstawianiu etapów. Przykładem jest narracja tematyczne, wydarzenia są opisywane według określonego tematu lub zagadnienia. - Narracja **mieszana** -- połączenie dwóch poprzednich. 13. SPOŁECZNE I HISTORIOGRAFICZNE KREOWANIE BOHATERÓW. 14. UTOPIE I ICH MIEJSCE W NAUCE HISTORYCZNEJ. 15. POJĘCIE NAUK NOMOTETYCZNYCH I IDIOGRAFICZNYCH. nauki nomotetyczne - opierające się o prawa funkcjonujące niezależnie od czasu i przestrzeni, np chemia i fizyka, nazwa od nomos - prawo nauki idiograficzne - np nauki humanistyczne, opisowe, bo nie ma takich praw jak wyżej 16. HIPOTEZY W BADANIU HISTORYCZNYM. Hipoteza -- **przypuszczenie** wyjaśniające określone zdarzenie historyczne, domysł tłumaczący stwierdzone fakty. Hipotezą jest każde zdanie o przeszłości przed poddaniem po procedurze sprawdzania, a także po jeśli nie uzyskaliśmy w jej wyniku dostatecznego stopnia uzasadnia. **Postępowanie hipotetyczne** to stawianie, uzasadnianie i sprawdzanie hipotez. Hipotezy: - **Heurystyczne** -- przed sprawdzeniem; uzasadnione -- z wiedzą źródłową - **Faktograficzne** -- o fakt - **Eksplanacyjne** -- wyjaśnienie, odpowiadające na pytanie dlaczego - **Konstrukcyjne** -- towarzyszące scalaniu informacji o przeszłości, dotyczą periodyzacji i podziału materiału. 17. BEZPOŚREDNIE USTALANIE FAKTÓW. Czyli w oparciu o krytyczną analizę pierwotnych źródeł historycznych metodą indukcji. Krytyka źródeł obejmuje: - Krytyka zewnętrzna -- weryfikacja autentyczności źródła, pochodzenia, datowanie. - Krytyka wewnętrzna -- analiza treści, wiarygodności i intencji autora. 18. METODY POŚREDNIE W PROCESIE USTALANIA FAKTÓW. Techniki, które historycy stosują, aby uzyskać informacje o przeszłości bez dostępu do źródeł pierwotnych. Są to **metody oparte na wnioskach, przesłankach i dedukcji**, które pozwalają historykom na ustalenie faktów, które inaczej pozostają nieznane. Niektóre z metod pośrednich to: - Metoda **filologiczna** -- wyjaśnienie wydarzenia z przeszłości na podstawie danych językowych, szczególnie danych toponomastycznych, analizowanych w oparciu o wiedzę językoznawczą. - Metoda **geograficzna** -- ustalanie faktów lub zależności między faktami przy pomocy rozmieszczenia badanych faktów na mapie -- wykorzystywanie wiedzy geograficznej w ustalaniu (a także wyjaśnianiu) faktów. Niejednokrotnie się mówi, że dany historyk posługuje się metodą geograficzną, gdy po prostu zwraca większą uwagę na czynnik geograficzny. - Metoda **genealogiczna** -- przy braku źródeł; wydobycie ukrytych informacji. Przykład: historyk pyta o to, w czyich rękach była władza hetmańska w Polsce w XVI i XVII w., nie znajduje on bezpośrednich wiadomości źródłowych na ten temat. Brak ten jest jedna tylko pozorny, bo przecież są bezpośrednie informacje genealogiczne o poszczególnych hetmanach, które należy wykorzystać. - Metoda **porównawcza** -- wersja terytorialna i chronologiczna (retrogresywna); uzasadnia hipotezy, ustala fakty przy braku źródeł. Zestawienie analogicznych zjawisk z różnych krajów. Inna pośrednie zabiegi: - **Analiza źródeł drugorzędnych**: polega na studiowaniu źródeł, które powstały na podstawie innych źródeł, takich jak kroniki, biografie i historie. - **Kontekstualizacja**: polega na uwzględnieniu kontekstu historycznego, kulturowego i społecznego, w którym powstało źródło. - **Przesłanki logiczne**: polega na uwzględnieniu rzetelnych i logicznych przesłanek, które umożliwiają ustalenie faktów na podstawie wniosków. 19. KRYTERIUM POSTĘPU WE WSPÓŁCZESNEJ NAUCE. 20. NARRACJA DIACHRONICZNA I NARRACJA SYNCHRONICZNA. 21. RODZAJE WYJAŚNIANIA PRZYCZYNOWEGO W HISTORII. (Ja to nie rozumiem tego pytania, więc macie 2 opcje. Chat GPT i Dawida) - Wyjaśnianie **genetyczne** -- analizuje długie procesy prowadzące do wydarzeń, odpowiada na pytanie dlaczego coś się stało lub co spowodowało coś. - Wyjaśnianie **funkcjonalne** -- bada, jak wydarzenie pełniło funkcję w społeczeństwie, odpowiada na pytanie jak jedno zjawisko warunkuje drugie. - Wyjaśnianie **celowościowe (teologiczne)** -- zakłada celowość wydarzeń, często używane w filozofii. - Wyjaśnianie **strukturalne** -- analizuje systemowe warunki historyczne, struktury społeczeństwa. - Wyjaśnienie intencjonalne -- skupia się na motywacjach jednostek. - **Determinizm historyczny** -- wszystkie wydarzenia historyczne są determinowane przez określone czynniki, takie jak ekonomiczne, polityczne i społeczne uwarunkowania. W tej teorii historia jest widziana jako nieodmiennie określona przez pewne niezmienne prawa i wzorce. - **Interpretacja historyczna** -- oznacza, że wyjaśnienie wydarzeń historycznych opiera się na subiektywnych interpretacjach i perspektywach poszczególnych historyków. W tej teorii historia jest widziana jako produkt interakcji między różnymi czynnikami i wpływami, które są interpretowane przez historyków. - **Strukturalizm historyczny** -- oznacza, że wyjaśnienie wydarzeń historycznych opiera się na analizie struktury społeczeństwa i jego instytucji. W tej teorii historia jest widziana jako wynik interakcji między różnymi elementami społeczeństwa i jego instytucjami. - **Historia kulturowa** -- oznacza, że wyjaśnienie wydarzeń historycznych opiera się na analizie kultury i wartości, które kształtują społeczeństwo. W tej teorii historia jest widziana jako wynik interakcji między różnymi wartościami i kulturami, które kształtują społeczeństwo. Te i inne rodzaje wyjaśniania historycznego umożliwiają historykom zrozumienie i wyjaśnienie wydarzeń historycznych w różny sposób, co pozwala im na pełne zrozumienie i interpretację historii. 22. KONSTRUKCJA ROZPRAWY HISTORYCZNEJ. (Zgaduję fest, bo tego nie pamiętam, a u Dawida nie ma) - Strona tytułowa, streszczenie i spis treści - Wprowadzenie - Rozwinięcie: przegląd literatury, metodologia badań, rozdziały merytoryczne - Wnioski - Bibliografia, zestawienie źródeł, ikonografii, tabel - Załączniki