Αρχές και Κανονισμοί Ακτινοπροστασίας PDF

Αρχές και Κανονισμοί Ακτινοπροστασίας 3 Φεβρουαρίου 2023 Ευστάθιος Π. Ευσταθόπουλος Καθηγητής Ιατρικής Φυσικής-Ακτινοφυσικής Β’ Εργαστήριο Ακτινολογίας Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ Βασικές αρχές ακτινοπροστασίας...

Αρχές και Κανονισμοί Ακτινοπροστασίας 3 Φεβρουαρίου 2023 Ευστάθιος Π. Ευσταθόπουλος Καθηγητής Ιατρικής Φυσικής-Ακτινοφυσικής Β’ Εργαστήριο Ακτινολογίας Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ Βασικές αρχές ακτινοπροστασίας Αρχή της αιτιολόγησης Αρχή της βελτιστοποίησης Αρχή των ορίων δόσεων Αρχή της αιτιολόγησης Τα διάφορα είδη δραστηριοτήτων με ιοντίζουσες Όφελος ακτινοβολίες πρέπει να αιτιολογούνται εκ των προτέρων βάσει των πλεονεκτημάτων που παρέχουν. Η Ρίσκο αιτιολόγηση μπορεί να έχει γενικό και όχι ειδικό κατά περίπτωση χαρακτήρα. Αιτιολόγηση Άρθρο 55 o Η αιτιολόγηση γίνεται εκ των προτέρων από τον παραπέμποντα ιατρό σε συνεργασία, στο βαθμό που είναι εφικτό, με τον εφαρμόζοντα την πρακτική με βάση τους στόχους της έκθεσης, την κλινική σημειολογία του ασθενούς και το διαγνωστικό πρόβλημα και με βάση τα διαγνωστικά πρωτόκολλα και τις διεθνείς οδηγίες. o O παραπέμπων και ο εφαρμόζων την πρακτική, επιδιώκουν, εφόσον είναι εφικτό, να συγκεντρώνουν προηγούμενες διαγνωστικές πληροφορίες ή ιατρικά αρχεία σχετικά με τη σχεδιαζόμενη έκθεση και εκτιμούν τα δεδομένα αυτά, προκειμένου να αποφεύγονται οι περιττές εκθέσεις. o Εφαρμόζων την πρακτική: ιατρός ή οδοντίατρος που είναι εξουσιοδοτημένος να αναλαμβάνει την κλινική ευθύνη των ατομικών ιατρικών εκθέσεων σε ακτινοβολίες σύμφωνα με τις εθνικές απαιτήσεις. Ως εφαρμόζων την πρακτική νοείται κατά περίπτωση και κτηνίατρος. o Παραπέμπων: ιατρός ή οδοντίατρος που είναι εξουσιοδοτημένος να παραπέμπει άτομα σε ιατρική έκθεση σε ακτινοβολίες σύμφωνα με τις εθνικές απαιτήσεις. Ως παραπέμπων νοείται κατά περίπτωση και κτηνίατρος. Αρχή της βελτιστοποίησης o Κάθε έκθεση, περιλαμβανομένων και των ιατρικών, πρέπει να διατηρείται τόσο χαμηλή όσο είναι λογικά Δόση εφικτό, λαμβάνοντας υπόψιν τις δυνατότητες της Ποιότητα Ακτινοβολία Εικόνας ς υπάρχουσας τεχνολογίας, τα πορίσματα της ανάλυσης ωφέλειας - κόστους, και γενικά κάθε σχετικό κοινωνικό και κοινωνικοοικονομικό παράγοντα. o Αποφυγή λήψης περισσότερων εικόνων από όσες πραγματικά χρειάζονται. o Αποδοχή εικόνων που έχουν χαμηλότερη ποιότητα αλλά είναι διαγνωστικά αποδεκτές (πχ αποδοχή εικόνων που παρουσιάζουν θόρυβο). Αρχή των ορίων δόσεων o Οι εκθέσεις σε ακτινοβολία πρέπει να υπόκεινται σε όρια δόσεων, η υπέρβαση των οποίων θεωρείται μη αποδεκτή. o Η αρχή αυτή δεν ισχύει στις ιατρικές εφαρμογές για τους ασθενείς!!! Όρια δόσης Α. Επαγγελματικά εκτιθέμενοι Έκθεση mSv/yr Φακός 20 οφθαλμών Δέρμα 500 Άκρα 500 Ολόσωμη 20 Όρια δόσης B. Επαγγελματικά εκτιθέμενη έγκυος γυναίκα o 1 mSv κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης o Μητέρες που γαλουχούν δεν πρέπει να απασχολούνται σε εργασίες που συνεπάγονται σημαντικό κίνδυνο ραδιενεργού ρύπανσης. Όρια δόσης Γ. Γενικό κοινό Έκθεση mSv/yr Φακός 15 οφθαλμών Δέρμα 50 Άκρα 50 Ολόσωμη 1 Ταξινόμηση και οριοθέτηση ζωνών Οι χώροι εργασίας στους οποίους υπάρχει πιθανότητα η δόση από έκθεση σε ιοντίζουσες ακτινοβολίες να υπερβεί το 1 mSv ανά έτος, διακρίνονται σε ελεγχόμενες και επιβλεπόμενες ζώνες ως ακολούθως: o Ελεγχόμενη ζώνη: κάθε περιοχή μέσα στην οποία ενδέχεται να γίνει υπέρβαση των 6 mSv ετησίως (δόσεις > 3/10 του ορίου) o Επιβλεπόμενη ζώνη: θεωρείται κάθε περιοχή στην οποία ενδέχεται να γίνει υπέρβαση του 1 mSv ετησίως και η οποία δεν θεωρείται ελεγχόμενη ζώνη. Ταξινόμηση και οριοθέτηση ζωνών o Ελεγχόμενη ζώνη: ακτινολογικοί θάλαμοι, θάλαμοι ακτινοθεραπείας όπου βρίσκονται εγκατεστημένα τα μηχανήματα, θάλαμοι βραχυθεραπείας, οι αίθουσες όπου βρίσκονται εγκατεστημένα τα μηχανήματα απεικόνισης της πυρηνικής ιατρικής, χώροι διαχείρισης ραδιοφαρμάκων και ραδιενεργών καταλοίπων, χώρος αναμονής των θερμών ασθενών o Επιβλεπόμενη ζώνη: χώροι χειριστηρίων Ταξινόμηση των εκτιθέμενων εργαζομένων o Κατηγορία Α: οι εκτιθέμενοι εργαζόμενοι που ενδέχεται να δεχτούν ενεργό δόση μεγαλύτερη από 6 mSv ανά έτος. o Κατηγορία Β: οι εκτιθέμενοι εργαζόμενοι που ενδέχεται να δεχτούν ενεργό δόση από 1mSv έως 6 mSv ανά έτος. Δοσιμετρία προσωπικού: Δοσίμετρα Θερμοφωταύγειας Δοσίμετρο σώματος Δοσίμετρο καρπού Δοσίμετρο δαχτύλου Δοσίμετρο ματιού Δοσιμετρία προσωπικού: Δοσίμετρα άμεσης ανάγνωσης oΔίνουν άμεσα τη δόση που λαμβάνει το προσωπικό oΕπιτρέπουν αξιολόγηση των πρακτικών Siemens Unfors Philips EPD Mk2.3 EDD 30 DoseAware Καθορισμός Διαγνωστικών Επιπέδων Αναφοράς (ΔΕΑ) για ακτινογραφικές εξετάσεις, εξετάσεις αξονικής τομογραφίας, διαδικασίες επεμβατικής καρδιολογίας και οδοντιατρικές ακτινογραφικές εξετάσεις (ΦΕΚ 3176/Β/26.11.2014). EVAR 20 mSv Εκπαίδευση Γνώση και τήρηση όλων των κανόνων Ακτινοπροστασίας από το προσωπικό των εργαστηρίων. Οι Κανονισμοί Ακτινοπροστασίας επιβάλλουν στο προσωπικό των εργαστηρίων να έχει την κατάλληλη εκπαίδευση: Άρθρο 14, ΠΔ 101/20.11.2018 α) η παροχή κατάλληλης εκπαίδευσης, κατάρτισης και πληροφοριών στην ακτινοπροστασία σε όλα τα άτομα, τα καθήκοντα των οποίων απαιτούν συγκεκριμένες ικανότητες σχετικά με την ακτινοπροστασία, β) ότι η παροχή κατάρτισης και πληροφοριών επαναλαμβάνεται ανά τακτά διαστήματα και τεκμηριώνεται Ευθύνες Παροχή πληροφοριών στους ασθενείς! Άρθρο 57, παρ. 1 (δ), ΠΔ 101, 20.11.2018 Εφόσον είναι πρακτικά εφικτό και προτού πραγματοποιηθεί η έκθεση, ο ιατρός ή ο παραπέμπων καθώς ορίζουν τα κράτη μέλη, εξασφαλίζει ότι ο ασθενής ή ο εκπρόσωπός του λαμβάνει κατάλληλες πληροφορίες σχετικά με τα οφέλη και τους κινδύνους που σχετίζονται με τη δόση ακτινοβολίας από την ιατρική έκθεση. Ευθύνες o Η λέξη ‘’ακτινοβολία’’ μπορεί να προκαλέσει φόβο στους ασθενείς: ο ασθενής πρέπει να κατανοήσει το λόγο που χρειάζεται να κάνει την εξέταση, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της εξέτασης o Αποτελεσματική επικοινωνία:  Χρήση απλής γλώσσας  Χρήση αποδοτικών στρατηγικών ακροάσης  Σεβασμός για την ανησυχία του Dauer et al. 2011. Fears, Feelings, and Facts: Interactively ασθενούς Communicating Benefits and Risks of Medical Radiation With Patients Εξοπλισμός DAP Time Κάθε εξοπλισμός πρέπει να παρέχει πληροφορίες σχετικά Frames με τη δόση ακτινοβολίας (Άρθρο 60, 3δ, ΠΔ 101, 20.11.2018) Κάθε νέος ιατρικός ακτινοδιαγνωστικός εξοπλισμός που παράγει ιοντίζουσα ακτινοβολία, διαθέτει διάταξη ή ισοδύναμα μέσα για την ενημέρωση του εφαρμόζοντος την πρακτική όσον αφορά τις σχετικές παραμέτρους για την εκτίμηση της δόσης του ασθενούς. Εφόσον ενδείκνυται, ο εξοπλισμός διαθέτει τη δυνατότητα διαβίβασης των πληροφοριών αυτών στο αρχείο της εξέτασης. Εισαγωγή o Κάθε χρόνο χιλιάδες εγκυμονούσες εκτίθενται σε ιοντίζουσα ακτινοβολία είτε λόγω μη μαιευτικών καταστάσεων έκτακτης ανάγκης είτε χωρίς να γνωρίζουν ότι είναι έγκυες είτε λόγω της εργασίας τους. o Η έλλειψη γνώσης και ενημέρωσης οδηγεί σε υπερβολική ανησυχία και αναίτια διακοπή της εγκυμοσύνης. o Για τις περισσότερες ασθενείς η έκθεση σε ακτινοβολία είναι η βέλτιστη ιατρικά και ο κίνδυνος που απορρέει από αυτήν στο έμβρυο είναι ελάχιστος. Βιολογικές επιπτώσεις στο κύημα λόγω ακτινοβολίας o Οι πιθανοί κίνδυνοι που προκύπτουν από την ακτινοβολία κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης εξαρτώνται από: κίνδυνος ➛ το στάδιο της κύησης ➛ την απορροφούμενη δόση o Οι πιθανοί κίνδυνοι είναι: ➛ σημαντικότεροι κατά την διάρκεια της οργανογένεσης και κατά την αρχική εμβρυική περίοδο ➛ λιγότεροι κατά το 2ο τρίμηνο της κύησης ➛ ελαχιστοποιούνται κατά το 3ο τρίμηνο Βιολογικές επιπτώσεις στο κύημα λόγω ακτινοβολίας Εβδομάδες μετά Στάδιο Βιολογικές Κατώφλι δόσης τη σύλληψη ανάπτυξης επιπτώσεις (mGy) Ενδομητρικός 0-2 Προ-εμφύτευση ~ 100 θάνατος Ενδομήτρια 1-8 Oργανογένεση καθυστέρηση > 200 ανάπτυξης 2-8 Οργανογένεση Δυσμορφίες οργάνων > 100 Οργανογέννεση 2-15 και ανάπτυξη Μικροκεφαλία > 100 ΚΝΣ† Νοητική υστέρηση, 8-15 Ανάπτυξη ΚΝΣ μείωση δείκτη > 100 νοημοσύνης Δεν υπάρχει όριο 2-τοκετός Μετα-εμφύτευση Παιδικός καρκίνος δόσης Δόσεις ακτινοβολίας στο κύημα: Ακτινοδιαγνωστικές εξετάσεις †ERCP: Endoscopic retrograde cholangiopancreatography = Ανιούσα Ενδοσκοπική Χολαγγειοπαγκρεατογραφία ‡TIPS: Transjugular intrahepatic portosystemic shunt = Έγκυος εργαζόμενη o Οι έγκυες εργαζόμενες σε τμήματα στα οποία γίνεται χρήση ιοντίζουσας ακτινοβολίας ΜΠΟΡΟΥΝ να συνεχίσουν να εργάζονται σε αυτά, εφόσον λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα ακτινοπροστασίας έτσι ώστε η δόση στο έμβρυο να κρατηθεί κάτω από το 1 mSv καθ’ όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. o 2.4 mSv είναι περίπου η δόση που λαμβάνουμε όλοι οι άνθρωποι από την φυσική ακτινοβολία υποβάθρου. o Απόσταση από την ακτινολογική λυχνία και τον ασθενή όταν η λυχνία είναι στο ΟΝ, χρήση ακτινοπροστατευτικού πετάσματος και ακτινοπροστατευτικής ποδιάς. o Προτείνεται η χρήση 2ου δοσιμέτρου στο ύψος της μέσης και μέσα από την ποδιά για εκτίμηση της δόσης στο κύημα! Διακοπή της εγκυμοσύνης o Τερματισμός εγκυμοσύνης σε δόσεις εμβρύου < 100 mGy ΔΕΝ δικαιολογείται. o Σε δόσεις εμβρύου > 500 mGy, μπορεί να υπάρξει σημαντική βλάβη στο έμβρυο της οποίας ο τύπος και το μέγεθος είναι συνάρτηση της δόσης αλλά και του σταδίου της εγκυμοσύνης. o Σε δόσεις εμβρύου μεταξύ 100 και 500 mGy, οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται ανάλογα με την περίπτωση. Η απόφαση για διακοπή της κύησης ανήκει αποκλειστικά στην οικογένεια. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!