Turizm Mevzuatı PDF - Anadolu Üniversitesi

Ders Takvim Duyurular Epub Html5 Kitabı (PDF) Ünite Video Canlı Ders Sesli Kitap Sesli Özet Öz...

Ders Takvim Duyurular Epub Html5 Kitabı (PDF) Ünite Video Canlı Ders Sesli Kitap Sesli Özet Özeti Sorularla Deneme Etkileşimli Alıştırma İnfografik Öğrenelim Sınavı İçerik Bilgilendirme Çıkmış Sınav Sınav Giriş Sınav Öğrenci Panosu Soruları Bilgisi Sonuçları Toplulukları 444 10 26  AÖF Kitapları Öğrenci Kullanım Kılavuzu Öğrenme çıktıları Bölüm içinde hangi bilgi, beceri ve yeterlikleri kazanacağınızı ifade eder. Tanım Bölüm içinde geçen önemli kavramların Bölüm Özeti tanımları verilir. Bölümün kısa özetini gösterir. Dikkat Konuya ilişkin önemli Sözlük uyarıları gösterir. Bölüm içinde geçen önemli kavramlardan oluşan sözlük ünite sonunda paylaşılır. Karekod Bölüm içinde verilen Neler Öğrendik ve Yanıt Anahtarı karekodlar, mobil Bölüm içeriğine ilişkin 10 adet cihazlarınız aracılığıyla çoktan seçmeli soru ve cevapları sizi ek kaynaklara, paylaşılır. videolara veya web adreslerine ulaştırır. Öğrenme Çıktısı Tablosu Araştır/İlişkilendir/Anlat-Paylaş İlgili konuların altında cevaplayacağınız soruları, okuyabileceğiniz ek kaynakları ve konuyla ilgili yapabileceğiniz ekstra etkinlikleri gösterir. Yaşamla İlişkilendir Bölümün içeriğine uygun paylaşılan yaşama dair gerçek kesitler veya örnekleri gösterir. Araştırmalarla İlişkilendir Bölüm içeriği ile ilişkili araştırmaların ve bilimsel çalışmaları gösterir.  Turizm Mevzuatı Editör Dr.Öğr.Üyesi Olcay IŞIK Yazarlar BÖLÜM 1, 2 Dr.Öğr.Üyesi Zişan KORKMAZ ÖZCAN BÖLÜM 3, 4, 8 Dr.Öğr.Üyesi Bahar KÜPE BÖLÜM 5, 7 Arş.Gör. Burçin YAZICI BÖLÜM 6 Dr.Öğr.Üyesi Olcay IŞIK  T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 4078 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2860 Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir. “Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright © 2020 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. Öğretim Tasarımcısı Dr.Öğr.Üyesi Nazmiye Özenbaş Boydağ Grafik Tasarım ve Kapak Düzeni Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan Dil ve Yazım Danışmanı Öğr.Gör. Gönül Yüksel Ölçme Değerlendirme Sorumlusu Öğr.Gör. Gamze Erşen Grafikerler Ayşegül Dibek Gülşah Karabulut Dizgi ve Yayıma Hazırlama Gül Kaya Handan Atman Diğdem Aydın Zülfiye Çevir Dilek Özbek Beyhan Demircioğlu Gizem Dalmış Arzu Ercanlar TURİZM MEVZUATI E-ISBN 978-975-06-3918-0 Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir. ESKİŞEHİR, Eylül 2020 3442-0-0-0-2309-V01  İçindekiler Turizm Hukukunun Turizm Hukukunun Temel Kavramları ve BÖLÜM 1 Hukuk Sistematiği BÖLÜM 2 Kaynakları ve İçindeki Yeri Turizm Örgütleri Giriş................................................................. 3 Giriş................................................................. 29 Turizm Hukukunun Temel Kavramları........ 3 Turizm Hukukunun Ulusal Kaynakları....... 30 Turizm.................................................... 3 Asli Kaynaklar........................................ 30 Seyahat.................................................. 4 Yardımcı Kaynaklar.............................. 37 Turist...................................................... 6 Turizm Hukukunun Uluslararası Hukukun Dalları............................................ 9 Kaynakları..................................................... 39 Hukukun Dallara Ayrılmasında Esas Ulusal ve Uluslararası Boyutuyla Turizm Alınan Ölçütler...................................... 10 Örgütleri........................................................ 43 Kamu Hukuku ve Dalları...................... 12 Ulusal Turizm Örgütleri........................ 43 Özel Hukuk ve Dalları........................... 14 Diğer Ulusal Kuruluşlar....................... 50 Karma Hukuk ve Dalları....................... 14 Uluslararası Turizm Örgütleri.............. 50 Turizm Hukukunun Hukuk Sistematiği İçindeki Yeri.................................................... 16 Turizm Türleri Turistin Hak ve BÖLÜM 3 ve İlgili Mevzuat BÖLÜM 4 Yükümlülükleri Hükümleri Giriş................................................................. 63 Giriş................................................................. 97 Turizme Katılan Kişilere Göre Turizm Uluslararası Hukukta Tüketici Olarak Türleri............................................................. 63 Turistin Korunması........................................ 97 Turizm Faaliyetine Katılan Kişi Birleşmiş Milletler Tüketici Hakları Sayısına Göre Turizm............................ 63 Evrensel Beyannamesi.......................... 97 Kitle Turizmi.......................................... 64 Dünya Turizm Örgütü Turizmde Turizm Faaliyetine Katılanların Küresel Etik İlkeleri............................... 98 Yaşlarına Göre Turizm.......................... 65 Avrupa Birliğinde Turist Hakları.......... 99 Turizm Faaliyetine Katılanların İç Hukukta Turistin Korunmasına Dair Sosyo Ekonomik Durumlarına Göre Düzenlemeler Çerçevesinde Hak ve Turizm.................................................... 66 Yükümlülükler............................................... 100 Ziyaret Edilen Yere Göre Turizm......... 68 Kamu Hukukundan Doğan Hak ve Turizme Katılan Kişilerin Seyahat Yükümlülükler....................................... 100 Amacına Göre Turizm Türleri ve İlgili Turistin Özel Hukuktan Doğan Hak Mevzuat......................................................... 69 ve Yükümlülükleri................................. 102 Dinlenme (Rekreasyon) Turizmi......... 69 Kültürel Turizm..................................... 69 Deniz Turizmi....................................... 70 Av Turizmi............................................. 78 Alternatif Turizm Türleri.............................. 81 Sağlık Turizmi........................................ 82 İnanç Turizmi......................................... 84 Spor Turizmi......................................... 85 Kongre Turizmi...................................... 85 Golf Turizmi........................................... 86 Mağara Turizmi..................................... 86 iii  Turizm Sektörü Turizm Sektörü BÖLÜM 5 BÖLÜM 6 Çalışma İlişkileri ve Sözleşme Türleri İlgili Düzenlemeler Giriş................................................................. 125 Giriş................................................................ 147 Borç İlişkisi ve Sözleşmenin Kurulması........ 125 Turizm Sektörü Çalışma Hayatına Dair Borç İlişkisi............................................. 125 Temel Kavramlar.......................................... 147 Borcun Kaynakları................................. 125 İşçi.......................................................... 147 Sözleşmenin Kurulması ve Sözleşme Stajyer.................................................... 149 Özgürlüğü.............................................. 126 İşveren.................................................... 150 Sözleşmelerde Genel İşlem Koşulları... 128 İşveren Vekili........................................ 151 Turizm Sektöründe Karşılaşılan Sözleşme Alt İşveren............................................. 152 Türleri............................................................. 130 İşyeri...................................................... 155 Otel Sözleşmeleri.................................. 130 İş Sözleşmesi......................................... 156 Paket Tur Sözleşmesi............................ 132 Turizm Sektöründe Çalışma İlişkilerini Finansal Kiralama Sözleşmesi.............. 134 Şekillendiren İş Sözleşmesi Türleri.............. 158 Franchise Sözleşmesi............................ 135 Tam Süreli, Kısmi Süreli ve Deneme Turizm Hukuku Sözleşmelerinin Sona Süreli İş Sözleşmeleri........................... 159 Ermesi............................................................ 137 Geçici İş İlişkisi....................................... 161 Otel Sözleşmelerinin Sona Ermesi....... 137 Çağrı Üzerine Çalışma.......................... 162 Paket Tur Sözleşmelerinin Sona Mevsimlik İş Sözleşmesi....................... 162 Ermesi.................................................... 138 Tarafların İş Sözleşmesinden Doğan Hak ve Finansal Kiralama Sözleşmelerinin Sona Borçları........................................................... 163 Ermesi.................................................... 138 İş Görme Borcu...................................... 164 Franchise Sözleşmelerinin Sona Emir ve Talimatlara Uyma (İtaat) Ermesi.................................................... 139 Borcu...................................................... 164 Sadakat Borcu...................................... 164 Teslim ve Hesap Verme Borcu............ 165 Rekabet Etmeme Borcu....................... 165 Ücret Ödeme Borcu............................. 165 İşçiyi Koruma ve Gözetme Borcu........ 167 Eşit Davranma Borcu............................ 167 İş Sözleşmesinin Sona Ermesi...................... 168 iv  Turizm Yatırımlarına Türk Turizm BÖLÜM 7 Dair Hukuki BÖLÜM 8 Sektörü Vergi Teşvik Düzenlemeler Uygulamaları Giriş................................................................. 181 Giriş................................................................. 203 Ülkemizde Uygulanan Turizm Teşvik Vergi Kavramı ve Vergi Türleri..................... 203 Düzenlemeleri................................................ 181 Vergi Kavramı........................................ 203 2634 Sayılı Turizm Teşvik Kanunu Vergi Türleri........................................... 204 Kapsamında Yer Alan Teşvik ve Turizmi Teşvik Nedenleri ve Türk Turizm Destekler................................................ 182 Sektörü Vergi Teşvik Uygulamaları............ 206 2012/3305 Sayılı Bakanlar Kurulu Turizmi Teşvik Nedenleri..................... 206 Kararı Kapsamında Sağlanan Türk Turizm Sektörü Vergi Teşvik Teşvikler................................................. 183 Uygulamaları........................................ 206 KOSGEB Destekleri............................... 183 1319 Sayılı Emlak Vergisi Kanunu’nda Yer Alan Muafiyetler............................ 184 Yabancı Sermaye Yatırımlarının Teşviki.................................................... 184 Türkiye Kalkınma Bankası ve Türkiye İhracat Kredi Bankası (EXIMBANK) Tarafından Sağlanan Kredi İmkânları... 184 Geçici İthalat Kolaylığı.......................... 185 Turizm Sektörüne Mücbir Sebep Halinde Uygulanan Teşvikler............... 185 Turizm Sektörüne Yönelik Diğer Hukuki Düzenlemeler................................................. 186 6326 Sayılı Turist Rehberliği Meslek Kanunu................................................... 186 6458 Sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu.................................... 187 1618 Sayılı Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Kanunu...... 188 5682 Sayılı Pasaport Kanunu................ 189 Turizm Tesislerinin Türleri ve Nitelikleri..... 189 1. Konaklama Tesisleri........................... 190 2. Gastronomi Tesisleri......................... 191 Sağlık Tesisleri....................................... 192 Spor Tesisleri......................................... 193 Kongre ve Rekreasyon Tesisleri........... 193 Kırsal Turizm Tesisleri.......................... 193 Özel Tesisler........................................... 194 Bileşik Tesisler....................................... 194 Diğer Tesisler......................................... 194 v  Önsöz Sevgili öğrenciler, Turizm, günlük hayatın koşturmacası içinde Hukuk dilinin gerekleri göz önünde bulundu- bir nebze olsun rahatlamak isteyenler için bir rulmakla birlikte, bu kitap kaleme alınırken alternatif, sektörün her kademesinde çalışan yazarlarımız mümkün olduğu ölçüde sade bir sayısı dikkate alındığında önemli bir istihdam dil ve konuları ele alış tekniği kullanmış, bu sa- alanı ve elbette ülke ekonomileri için loko- yede kitabın anlaşılırlığı artırılmak istenmiştir. motif görevi gören, hızlı bir şekilde değişen Kitap hazırlanırken yararlanılan eserlerin kün- ve önemli ölçüde gelir sağlayan bir sektördür. yesine “Kaynaklar” kısmında yer verilmiş olup Turizm, konusu ve kapsamı itibariyle oldukça kitapta ele alınan konulara özgü daha geniş çeşitli hukuki düzenlemelere konu olmuştur. bilgi sahibi olmak isteyen okurlarımız, arzu et- Bu düzenlemelerin bir kısmı doğrudan turizm meleri halinde burada bahsi geçen kaynakları faaliyetlerine özgü ve sektörün paydaşlarına da edinebilir. Bunun yanında her bir ana başlık dair düzenlemeler iken diğer bir kısmı pek çok altında, konu anlatımının bitiminde “Araştır”, alanı ilgilendirmekle birlikte turizm sektörüyle “İlişkilendir” ve “Anlat/Paylaş” bölümleri yer de ilişkili olması açısından önem arz etmekte- almaktadır. Bu bölümler, konulara dair farklı dir. Söz konusu düzenlemelerin bir bütün ola- bakış açıları elde etmeniz açısından sizlere fay- rak turizm mevzuatını oluşturması sebebiyle da sağlayacak türde uygulamalardır. Üzerinde bu kitabın adı “Turizm Mevzuatı” olarak belir- durulması tavsiye edilir. lenmiştir. Ancak hukuk kavramı, mevzuat kav- ramından daha geniş kapsamlı bir kavram ol- Editörlüğünü yapmış olduğum bu kitabın ha- duğundan, mevzuat ile dolaylı ilişkisi bulunan zırlanmasında emeği geçen çok kıymetli ya- bir takım hususlara da gerekliliği ölçüsünde bu zarlarımıza ve kitabın her aşamasında emek- çalışmada yer verilmiştir. leri bulunan Anadolu Üniversitesi’nin değerli mensuplarına şahsım ve öğrencilerimiz adına Bu kitapta, turizm alanı hukuki açıdan ele alı- minnettarlığımı bildirmek isterim. nıp genel olarak ve fakat büyük ölçüde tüm yönleriyle siz değerli okurların istifadesine Başta Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sis- sunulmuştur. Kitapta turizm hukukuna dair temi öğrencilerimiz olmak üzere bu eserden temel teorik bilgiler ile güncel düzenlemeler faydalanacak tüm okurların, gerek günlük yanında konunun daha kolay kavranabilmesi yaşamlarında gerek onun ayrılmaz bir parça- adına somut örneklere de yer verilmiştir. Ki- sı olan iş hayatlarında turizm hukukuna dair tabın ilk iki bölümünde turizm hukukunun ihtiyaç duyacakları birçok bilgiyi kısa ve öz bi- temel kavramları, kaynakları ve turizm örgüt- çimde edinebileceklerine inanıyor, herbiri için leri ele alınmış, devamında turizm türleri ve hayatta üstün başarılar diliyorum. ilgili mevzuat, turistin hak ve yükümlülükleri Saygı ve sevgilerimle … ile turizm alanında sıkça karşılaşılan sözleşme türleri açıklanmış, son üç bölümde ise turizm sektörü çalışma ilişkilerine dair hukuki düzen- Editör lemelere, turizm yatırımlarına ilişkin düzenle- Dr.Öğr.Üyesi Olcay IŞIK melere ve turizm sektörü vergi teşvik uygula- malarına değinilmiştir. vi  Bölüm 1 Turizm Hukukunun Temel Kavramları ve Hukuk Sistematiği İçindeki Yeri 1 2 Turizm Hukukunun Temel Kavramları Hukukun Dalları öğrenme çıktıları 1 Turizm hukukunun temel kavramlarını 2 Kamu hukuku ve özel hukukun dallarını açıklayabilme değerlendirebilme Turizm Hukukunun Hukuk Sistematiği 3 İçindeki Yeri 3 Özel hukuk ve kamu hukuku ayrımında turizm hukukunun konumunu açıklayabilme Anahtar Sözcükler: Turizm Turist Seyahat Özel Hukuk Kamu Hukuku Karma Hukuk Dalları Turizm Hukuku 2  1 Turizm Mevzuatı GİRİŞ siyasi, sosyal ve ekonomik gelişmelere duyarlı bir Turizm, insanların bedenen ve psikolojik olarak sektördür. Turizm, ülkelere döviz girdisi sağlamak- dinlenme, gezip görme, eğlenme, inançlarını yeri- ta, istihdamı ve verimliliği artırmakta, uluslararası ne getirme, farklı yerleri görerek merakını giderme, alanda ülkeler arası iletişim ve etkileme gücünü ticari işler yaparak ekonomik girdiler sağlama gibi yükseltmekte, bütünleştirici bir iklim ve barış or- istek ve ihtiyaçlarına hizmet etmektedir. Bu istek tamı yaratılmasına katkı sağlamakta, dış ticaret ve ihtiyaçların giderilmesi; toplumu oluşturan bi- açıklarının ve işsizlik sorunlarının giderilmesinde reyler, kurumlar ve devletler arası ilişkilerde hukuki önemli roller üstlenmektedir. Tüm bu roller, önemi birtakım neticeler doğurur. Neticede turizm; hu- bakımından turizm sektörünü dünyada birçok ül- kuki, ekonomik, siyasi ve kültürel birçok alan ile kenin stratejik önceliği hâline getirmiştir. Her alan- etkileşimi olan ve bu alanları doğrudan veya do- da olduğu gibi turizm alanında da kendine özgü laylı olarak etkileyen bir disiplindir. Turizm, gerçek birtakım temel kavramlar bulunmaktadır. Turizmi veya tüzel kişilerin faaliyetlerini ve onların kendi tek başına ilgilendiren özellikle bazı kavramlar ise aralarındaki ilişkileri konu edindiğinden, turizmin ilişkilerin boyutuna ve kimleri ilgilendirdiğine göre birçok hukuk dalından ayrı olduğu düşünülemez. hukuki anlamda farklı sonuçlar doğurmaktadır. Turizm faaliyetlerinin gerçekleştirilmesinden baş- Turizm sektörü; hukuki, ekonomik, sosyal, si- layarak, turizm faaliyetleri esnasında ve sonrasında yasal ve kültürel alanda birçok alanda değişimlere meydana gelen işlem ve eylemler, turizm faaliyet- duyarlı ve dinamik bir sektördür. Turizmin ülkelere lerinde taraflar için belirlenmiş bulunan kuralların kazandırdığı döviz ve iş gücü potansiyeli ile kalkın- ortaya koyduğu haklar ve yükümlülükler turizm mayı olumlu yönde etkilemesi, uluslararası anlam- hukukunun konusunu oluşturmaktadır. Turizm ile da ülkelerin birbiriyle iletişimini güçlendirmekte, hukuk arasındaki bu ilişki, yakın zamanda turizm çeşitli etkileşimler neticesinde barışçıl bir ortam hukukunun ortaya çıkmasını sağlamıştır. sağlamaktadır. Bu açıdan turizm çok yönlü bir Turizm hukuku, kişileri (turist, yerel halk, giri- fonksiyonu yerine getirmekte ve çeşitli temel kav- şimci ve turizm işletmeleri) ve turizm sektöründe en ramları ile karşımıza çıkarmaktadır. Turizm alanına önemli etki unsurlarından olan çeşitli sektör kurulu- ilişkin belli başlı kavramlar olarak turizm, seyahat şu ve örgüt yapılarını etkileyen kurallardan oluşmak- ve turist olarak sayılabilmektedir. tadır. Dolayısıyla turizm hukuku hem kamu hukuku hem de özel hukuk kurallarının birlikte uygulandı- ğı karma ve uluslararası nitelikli bir hukuk dalıdır. Turizm Aynı zamanda bu hukuk dalı, ülkeye gelen yabancı- Yıllar boyunca turizm, dünyanın en hızlı bü- lar ile ülke dışına çıkan tüm yabancıları ilgilendirdiği yüyen ekonomik sektörlerinden biri hâline gelmek için evrensel nitelikte kurallar içermektedir. için sürekli olarak ivme kaydetmiştir. Modern tu- Bu bölümünde turizm hukukunun bazı temel rizmin gelişmesiyle yakından ilişkili olarak turizm, kavramları olarak karşımıza çıkan turist, turizm ve gittikçe artan sayıda yeni destinasyonları kapsamak- seyahat kavramları açıklanacak, ayrıca hukukun tadır. Bu ve benzeri dinamikler, sosyoekonomik tanımı ve genel olarak konusu ele alınarak, özel ilerleme açısından turizmi kilit bir güç hâline getir- hukuk ve kamu hukuku ayrımlarına değinilecek- miştir. 2018 yılında Kalkınma Bakanlığı tarafından tir. Dolayısıyla kavramsal açıdan turizm hukukunu hazırlanan On Birinci Kalkınma Planı Turizm Özel değerlendirebilmek ve turizm hukukunun hukuk İhtisas Komisyonu Raporu’nda da ifade edildiği sistemi içindeki yerini görebilmek, bu bölümün üzere turizm, dünya genelinde olduğu gibi Türkiye hedefleri arasında yer almaktadır. genelinde de sürekli bir gelişim ve değişim süreci içerisindedir. 1960 yılından itibaren karma ekono- mi politikalarının izlendiği Türkiye’de, 20.06.1980 TURİZM HUKUKUNUN TEMEL tarih ve 8/1133 sayılı Turizmi Teşvik Çerçeve Kararı KAVRAMLARI alınmıştır. Bu kararın alınması neticesinde ülkemiz- Turizm sektörü; sabit sermaye yatırımlarının de 1980 sonrası dönem, turizm sektörü için dönüm yüksek olduğu, teknolojik gelişmelere rağmen noktası olarak kabul edilmektedir. Bu dönemde atı- emek yoğun özellikli, arz açısından konaklama lan en önemli adım ise 1982 yılında yürürlüğe giren yatırımlarında kısa sürede esneklik gösteremeyen, 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu’dur. Bu Kanun 3 1 Turizm Hukukunun Temel Kavramları ve Hukuk Sistematiği İçindeki Yeri ve ilgili düzenlemeler ile ülkemiz, turizm alanında Turizm kavramı 1905 yılında Guyer - Feuler büyük bir ivme kazanmıştır. tarafından ilk kez tanımlanmıştır. Guyer – Feuler’e göre turizm; gittikçe artan hava değişimi ve dinlen- me gereksinimlerine , doğa ve sanatla beslenen göz Bir görüşe göre turizm, sürekli yaşanan alıcı güzellikleri tanıma isteğine; doğanın insanlara yer dışında meydana gelen; gelir düzeyi ve mutluluk verdiği inancına dayanan ve özellikle ti- çalışma hayatından kısalarak oluşturulan caret ve sanayinin gelişmesi ve ulaşım araçlarının boş zaman artışı, çeşitli teknolojik geliş- kusursuz hâle gelmesinin bir sonucu olarak ulus- meler gibi nedenlerle yirmi dört saati aşan ların ve toplulukların birbirlerine daha çok yak- veya en az bir gecelemeden oluşan geçici laşmasına olanak veren modern çağa özgü bir olay seyahat ve konaklamaların ortaya çıkar- şeklinde tanımlanmıştır. dığı ekonomik, kültürel, siyasi ve çevresel Turizm faaliyeti; mevcut ticari, ulaşım ve boş etkilere sahip, ulaşım, konaklama, yeme - zaman aktivitelerinin yanı sıra altyapı ve kaynak- içme, alışveriş, eğlence gibi birçok hizmeti larını paylaşma eğilimindedir. Bunun sonucunda bünyesinde barındıran faaliyet alanıdır. turizmin gelişimi, genellikle diğer endüstrilerden daha düşük fırsat maliyetlerini beraberinde getir- mektedir. Birçok bölge, tarımsal veya endüstriyel kalkınma için gerekli kaynaklardan yoksundur ve dikkat genellikle bu tür kaynaklar için başka uygun kul- Turistlerin motivasyonuna göre farklı türlerde lanımların da olmasıyla turizm desteklenmektedir. turistik faaliyetler (boş zaman, iş, arkadaşlar ve Bu bakımdan istihdam fırsatının az olduğu bölge- akraba ziyaretleri vb.) vardır. Bu durum ise tu- lerde turizm, çoğunlukla ideal bir istihdam yaratıcı- rizme dair ortak bir tanıma ulaşma çabalarını sı olarak görülmektedir. Ayrıca günümüzde turizm zorlaştırmaktadır. Hatta kimi yazarlar, turizmin alanındaki iş hacmi petrol ihracatının, gıda ürün- ayrı bir disiplin olarak sınıflandırılıp sınıflandı- lerinin üretim ve satışının veya otomobil üretimi rılamayacağını dahi tartışmaktadır. hacmi ile benzer düzeyde olup hatta kimi zaman bu sektörleri geçmektedir. Turizm, uluslararası ticaret- te gelişmekte olan birçok ülke için ana gelir kay- Turizm, bireylerin geçici amaçlarla yer değiş- naklarından birini oluşturmaktadır. Bu büyüme, tirmelerinden doğmuş sektöre verilen bir isimdir. destinasyonlar arasında artan çeşitlilik ve rekabet Ancak Endüstri Devrimi’nden sonra ortaya çıkan ile birlikte gitmektedir. Özellikle sanayileşmiş ve ge- gelişmelere bağlı olarak çok sayıda bireyin dinlen- lişmiş ülkelerde turizmin küresel olarak yayılması, me, eğlenme, gezip görme gibi amaçlarla yer de- inşaattan tarıma ve telekomünikasyona kadar ilgili ğiştirmeye başlaması, bu etkinliğin tanımlanması birçok sektörde ekonomik açıdan ve istihdama yö- gereksinimini doğurmuştur. Turizm kavramı, ilk nelik olarak çeşitli faydalar sağlamaktadır. olarak 1900’lü yıllarda kullanılmaya başlanmış olup zaman içinde yaşanan değişimlere bağlı olarak oluşturulan tanımlamalarda düzeltme yapma ve Seyahat eklemelerde bulunma yoluna gidilmiştir. İlk çağlardan bu yana yapılmakta olan seyahat Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü hareketleri, öncelikle birbirinden bağımsız gelişmiş, (UNWTO) amaçlarına göre dünyanın en büyük bu nedenle iktisatçılar ve yöneticiler tarafından pek ve en hızlı büyüyen ekonomik sektörlerinden biri dikkate alınmamıştır. İnsanın var oluşundan beri hâline gelen turizm, her düzeyde ekonomik büyü- başladığı bilinen seyahat olgusu, tarihin ilerleyen me ve kalkınmayı teşvik etmek ve istihdam yara- dönemlerinde önemli değişimler geçirmiştir. İkin- tarak gelir sağlamak için iyi bir konuma sahiptir. ci Dünya Savaşı sonrasında oluşmuş yeni dünya Sürdürülebilir turizmin gelişimi ve toplum düze- düzeni aynı zamanda yeni kutuplaşmaları da bera- yindeki etkisi, ulusal yoksulluğu azaltma hedefle- berinde getirmiştir. Dolayısıyla aynı siyasi ve eko- ri, girişimciliği ve küçük işletmeleri teşvik etme ve nomik görüşleri paylaşan ülke insanları arasındaki özellikle gençler ve kadınlar gibi daha az tercih edi- ilişkiler de yoğunlaşmış, karşı kutupta yer alan ül- len grupların güçlendirilmesi ile ilişkilendirilebilir. keler açısından ise çeşitli zorluklar ortaya çıkmıştır. 4  1 Turizm Mevzuatı Tarihte medeniyetlerin oluşumu ve gelişmesinde önemli unsurlardan olan bilimsel ve coğrafi keşiflerin ortaya çıkmasında büyük etkisi bulunan seyahatler, günümüzde gelişmekte olan ve kalkınmış ekonomiler için başı çeken sektörler arasında yer almakta ve turizmin temellerini oluşturmaktadır. Tarih öncesi dö- nemlerde seyahat olgusunun genellikle göç, avlanma gibi zorunlu faaliyetlerden dolayı ve güç şartlar altın- da gerçekleşiyor oluşu, kelimenin etimolojik kökeninin “travail” kelimesine dayandığını düşündürmekte- dir. Seyahatlerin ilerleyen dönemlerde gelişen teknoloji, artan gelir seviyeleri, beşeri ihtiyaçların değişimi gibi pek çok nedenle bir zevk unsuru ve ihtiyaç hâline dönüşmesi söz konusu olmuştur. Turizm kavramının tanımlanmasında genellikle dinamik bir unsur olarak kabul edilen “seyahat” faktörü oldukça önemlidir. Bununla birlikte, teorik olarak insanların yaptığı bütün seyahatlerin turizm kavramının bir unsurunu oluşturabileceği söylenemez. Hangi seyahatlerin turizm hareketliliğini ortaya çıkaracağına, genellikle “seyahat amacı” göz önüne alı- narak karar verilmektedir. Bazen çok kısa seyahatler, amacı bakımından ele alındığında turizm hareketliliği yaratabilirken, bazı seyahatler uzun olsa bile böylesi bir sonuç doğurmayabilir. Uzaklık kıstasına göre tu- rizm kavramına farklı yaklaşımlar söz konusudur. Örneğin, Kanada’da bir faaliyetin turizm sektörü içinde yer alıp almadığının belirlenmesinde, kişinin bulunduğu merkezden 80 km. uzaklığa seyahat etmesi ölçütü dikkate alınmaktadır. ABD’de ise bu sınır, 50 km. - 80 km. arasında değişmektedir. Bu yaklaşıma göre iç turizm açısından kesin bir sonuca gidebilmek uygulamada oldukça zor olmaktadır. Daha da önemlisi, belirtilen uzaklık sınırının altında bir yere seyahat eden ve konaklayan bir kişi, turizm ve turist kavramları açısından incelenmemiş olacaktır. Turizm endüstrisi yıllar içinde büyümüş, dünyanın en büyük ekonomik faaliyetlerinden biri hâline dönüşmüştür. Ekonomik büyüme ve kalkınmanın itici gücü hâline gelen turizm, dünya ölçeğinde hizmet ihracatının %30’unu oluşturur ve dünyada iş gücünün %7-8’inin istihdam edildiği bir sektördür. Seyahat ve turizm, gelişmekte olan ülkelerin büyük çoğunluğu için başlıca döviz kaynağı ve en çeşitli endüstrisidir. Turizmin sağladığı ekonomik yarar ne kadar büyük olursa, gerçekleştirilecek barış, işbirliği ve diyaloğun sürdürülebilirliği için teşvik de o derece büyük olur. Birçok ülke gelir elde etmek, istihdam sağlamak ve özel sektör büyümesi ve altyapı gelişimi için birincil kaynak olarak bu dinamik sektöre güvenmektedir. En yakın sözlük anlamı ile “hareket etme” olarak tanımlanan seyahat kelimesi, turizm endüstrisi bağlamında farklı bir tanıma sahiptir. Resim 1.1 Seyahat 5 1 Turizm Hukukunun Temel Kavramları ve Hukuk Sistematiği İçindeki Yeri Büyük göçler, avlanma ve benzeri nedenlerle İnsanlar, bireyler turizmi daha iyi bir yaşam için yaşam mücadeleleri merkezinde yapılan tarih ön- önemli bir araç olarak görürler. Turizm faaliyetleri cesi seyahatler, İlk Çağ’la birlikte keşif, olimpiyat ayrılan zaman bakımından, üç önemli dönemden oyunları, sağlık ve zevk edinme amaçlı gerçekleşti- oluşmaktadır. Bunlar; seyahat öncesi beklentiler, rilmeye başlamıştır. Bununla birlikte o dönemlerde seyahat deneyimleri ve seyahat sonrası anılardır. ulaşım araçlarının yetersizliği, nitelik eksikliği gibi sebepler seyahatleri zorlu faaliyetler olmanın dışına çıkaramamıştır. Orta Çağ ile birlikte keşifler art- Ogilvy turistin tanımını “sürekli oturdu- mış, dünya turları yapan seyyahlar ortaya çıkmıştır. ğu yerden en çok bir yıl süre ile ayrılan ve Tüm dünyayı saran din konsepti ile zevk ve boş za- geçici olarak gittiği yerlerde buralarda ka- manları geçirmek adına yapılan seyahatler, yerini zanmadığı parayı harcayan kimse” olarak hac ziyaretleri ve savaşlara bırakmıştır. yapmaktadır. Yeni Çağ ile değişen dünya düzeni Rönesans ile sonuçlanmış; özellikle Avrupa destinasyonunda gerçekleştirilen seyahatler, artarak turizm odaklı anlayışın daha da yerleşmesini sağlamıştır. Sanayi devrimi ile birlikte buharlı makineler icat edilmiş, dikkat Ogilvy, sürekli oturulan yere geri dönüşün turizm sektörüne toplu taşıma araçları dâhil olmuş, süresini bir yıl olarak belirtmekte, bireyin böylece kitle turizminin ilk örnekleri görülmeye gittiği yerde kalışı için ise kesin bir zaman di- başlamıştır. Aynı dönemde yaşanan dünya savaş- limi belirtilmeden, geçici süre kalma ifadesini ları ve büyük buhran, turizm hareketlerini durma kullanmaktadır. noktasına getirirken, savaş dönemleriyle birlikte gelişen motorlu araçlar ve hava yolu taşımacılığı turizm sektörünün bugünkü seviyelere gelmesinde 1963 yılında Roma’da düzenlenen Uluslararası önemli bir rol oynamıştır. Seyahat Konferansı’nda (IUOTO) farklı açılardan ele alınan turist kavramına yönelik çeşitli tanımlar Turist yapılmıştır. Buna göre: En genel anlamda, gittiği yerde parasını harca- Yerli turist, kendi ülkesi içerisinde turizm yan kişi olarak tanımlanan turist, ekonomik anlam- tanımındaki özelliklere göre seyahat eden da ve hukuki açıdan tüketici olarak görülmektedir. ve gittiği yerde 24 saatten fazla konaklayan Dolayısıyla gerçekleştirilen faaliyetler neticesinde kişidir. elde edilmiş olan deneyimler, her ne kadar bizzat Yabancı turist, sürekli konutunun turist tarafından gerçekleştirilmiş olsa da bunlar (ikametgâh veya meskeninin) bulunduğu turizmi süreç açısından etkilemektedir. Zira süreç ülkeden başka bir ülkeye giderek, gittiği ül- ne kadar uzarsa deneyim ve turizme ekonomik an- kede konaklama süresi 24 saatten fazla olan lamda katkı da o oranda artacaktır. veya ülkenin konaklama tesislerinde en az OECD’ye göre turistler, ziyaret ettikleri yerlerle bir geceleme yapan kişidir. bağlantılı olarak yerel, otantik ve yeni deneyimler Günübirlikçi, bir ülkede 24 saatten az kalan arayan kişilerdir. Hem bölgesel hem de ulusal dü- ve geceleme yapmayan ziyaretçidir. zeyde yiyecek ve içecek zenginliği, destinasyonların Yabancı ziyaretçi, bir ülkeye başka bir ülke- marka imajının önemli unsurlarıdır. Bu çerçevede den gelen, konaklama süresi 24 saatten az ulusal mutfak gelenekleri güçlü kalmakta, ancak veya çok olan kişilerdir. yiyecek - içecekler küreselleştikçe deneyimlerin özgünlüğü tehlikeye düşmektedir. Faaliyetler es- Turizm istatistiklerinde yer almayan ya- nasında tüketilen yiyecek - içecekler, turizm har- bancılar, bir ülkede saat sınırlaması olma- camalarının %30’undan fazlasını oluşturmaktadır. dan geçenlere transit denilmektedir. Bu Bu kapsamda elde edilen gelir, doğrudan yerel işlet- kişilerin o ülkeden geçiş süreleri 24 saati melerde kaldığı için turizm hizmetlerinin geliştiril- geçebilir ancak bunlar turist ve günübir- mesinde önemli bir role sahiptir. likçi olarak kabul edilmezler. Örneğin; sı- 6  1 Turizm Mevzuatı nır işçileri, uluslararası göçebeler, yabancı Özellikle gelecek dönemlerde yaşanacak ve tu- askerî birlik üyeleri, transit yolcular, mül- rizm sektörünü de etkileyecek olası gelişmeler, hiç teciler, konsolosluk temsilcileri, göçmenler kuşkusuz Türkiye’yi ve diğer dünya ülkelerini ilgi- ve diplomatlar bu gruba girenler arasında lendirmektedir. Bu anlamda COVID-19, uluslara- yer almaktadırlar. rası düzeyde tüm turizm faaliyetlerini etkilemiştir. Sektörde faaliyet gösteren küçük ve orta ölçekli iş- letmelerde, bu nedenle oluşacak zararların daha fazla hissedileceği öngörülmektedir. Dünya Turizm Ör- gütü resmî web sayfasında yer alan salgına ilişkin do- kümanlar, bu salgının uzun vadede dünya turizmi- ni olumsuz yönde etkileyeceğine işaret etmektedir. Dünya Sağlık Örgütü, salgının kontrol altına alın- ması ve durdurulmasına yönelik olarak ulusal yöne- timlere ciddi görevler düştüğünü ifade etmektedir. Kendi içinde farklılıklar göstermekle birlikte, ulusal yönetimler salgının ortaya çıktığı andan itibaren uluslararası düzeyde sağlık ve güvenlik tedbirlerini Resim 1.2 Turist dikkate alarak katı bazı uygulamalar gerçekleştirmiş- tir. Örneğin ülkelere giriş çıkış yasakları, salgının tes- pit edildiği bölgelerde uygulanan karantinalar, iptal Ayrıca o ülkede oturmayan yabancılar, yaban- edilen ya da iptali söz konusu olan uluslararası çap- cı ülkelerde oturan vatandaşlar, bakım ve onarım ta spor ve sanat etkinlikleri ile seyahat kısıtlamaları amaçlı ülkeye gelen veya uğrayan gemi ve uçak salgınla mücadelede oldukça önem arz eden belli personeli de ülkenin konaklama tesislerinden ya- başlı tedbirlerdir. Bu tedbirlerin gereklerine uymak, rarlanırsa turist olarak kabul edilmektedirler. Ulus- turizm sektörünü de olumsuz yönde etkileyen bu lararası seyahat hareketlerine ve yaşlanan nüfusa sürecin daha kolay atlatılmasını sağlayacaktır. bağlı olarak, ortalama yaşam süresinin uzaması in- sanların beklentilerinde farklılıklara sebep olmak- tadır. Emeklilerin, teknolojiyi iyi kullanabilen genç nüfusun, bazı gezginlerin turist olarak ihtiyaçları ve tercihleri turizm faaliyetlerine yön verici nitelikte- dir. Boş zaman kavramı ile birlikte bireylerin tati- le daha fazla zaman ayırmaları, gelir düzeyi artan kesimlerce turizm faaliyetlerine katılımın artması, ülkeler, hatta kıtalar arasında gidiş geliş mesafele- rindeki kolaylıklar, teknolojik gelişmeler ile bir- likte dijitalleşmenin ön planda olması, insanların gitmek isteyecekleri yerler ile ilgili bilgilere çok çabuk biçimde ve oldukça kolay yollardan ulaşa- Resim 1.3 COVID-19 bilmesi turizmin gelişmesinde oldukça önemli rol oynamıştır. Son zamanlarda yaşanan, dünya genelini ilgi- Hukuk ise toplumsal ilişkileri düzenleyen ve lendiren ve seyahat noktalarında turistlerin sağlığı kamu gücü ile desteklenen kurallar bütünü olarak açısından dezavantaj oluşturacak olumsuzluklar tanımlanmaktadır. Hukuk, hak kelimesinin çoğu- (COVID-19) da vardır. Terör saldırıları, ekonomik ludur. Ancak hukuk biliminde “haklar” anlamında buhranlar, turistlerin beklenti ve taleplerindeki hız- kullanılmamaktadır. Hak, hukuk düzeninin kişi- lı değişimler, turizm sektöründe gerçekleşebilecek lere tanımış olduğu ve hukuk kuralları tarafından diğer olumsuzluklardandır. desteklenen yetkilerdir. 7 1 Turizm Hukukunun Temel Kavramları ve Hukuk Sistematiği İçindeki Yeri Toplumsal yaşamı düzenleyen kurallar, hukuk kurallarından ibaret değildir. Hukuk kurallarından Bilim dilinde hukuk, uyulması zorunlu başka aynı amaca yönelmiş, düzeni sağlayan başka olan normları ifade etmektedir. Norm ise kurallar da bulunmaktadır. Dolayısıyla hukuk, sos- insanlar tarafından konulan, kişilerin uy- yal hayatı düzenleyen kurallardan yalnızca biri mak zorunda oldukları yazılı kurallardır. olmakla birlikte; din, ahlak ve görgü kuralları gibi toplumsal yaşamı düzenleyen diğer kurallar arasın- da yer almaktadır. Kısaca hukuk, toplumsal yaşamı düzenleyen kurallar bütünüdür. Bu kuralların taraflarına göre uygulama alanı da değişikliğe uğramaktadır. Hu- Toplumsal yapı içerisinde belli yöntem, kuki ilişkinin tarafları, bazen gerçek ve/veya tüzel ilke ve yasalara göre oluşturulan düzen ola- kişiler, kimi zaman kişiler ile devlet, bazen de dev- rak karşımıza çıkan kurallar, sosyal düzen let ile devlet olabilmektedir. kuralları olarak da adlandırılmaktadır. Hukuk esasen ihtiyaçlara göre şekillenen, de- neyimlere göre değişikliklere uğrayabilen, kuralları yapan ve uygulayanlar ile her kesimi etkisi altına alabilen, uygulaması herkese yönelik olan, toplum- da güvenliği, düzeni sağlamak üzere emir ve yasak- dikkat lar çerçevesinde hak ve ödevlerden oluşan, kurallar Hukukta kurallara uyulmaması, diğer sosyal dü- bütünüdür. Hukuka dair yapılan çeşitli tanımlar zen kurallarından farklı olarak devlet tarafından değerlendirildiğinde kullanılan ortak ifadeler ba- maddi yaptırıma (müeyyideye) bağlanmıştır. Bu kımından hukukun özelliklerini ortaya koymak yaptırım, niteliğine göre hapis cezası ya da idari mümkündür. Buna göre hukuk: para cezası olabileceği gibi işlemin iptali veya za- rarın tazmini vb. de olabilir. Toplumdaki egemen güç tarafından belirlenmesi, Herkesi bağlayan bir niteliğe sahip olması, Kişilerin kendi aralarındaki ilişkileri düzen- Hukuk; insanların toplumsal düzen, barış, lemesi, huzur ve güven içerisinde yaşamını sürdürebilme- Kişiler ile toplum arasındaki ilişkileri si, ilişkilerde başarılı olunabilmesi için varlığı ve düzenlemesi, uyulması gerekli kurallar bütünüdür. Zira kim- Kişiler ile devlet arasındaki ilişkileri düzen- senin malına ve canına el uzatılmaması, çalışma lemesi, yöntemlerine uyulması, haklarının korunması ve Devletler arasındaki ilişkileri düzenlemesi, gözetilmesi başarı, huzur ve güvenin sağlanması amacına yöneliktir. Siyasal bir mekanizmanın devrede olması, Toplumsal yaşamı düzenleyen kurallardan hu- Kamu gücü ile desteklenmiş maddi yaptı- kuk kuralları açısından en belirgin özellik, kural rım gücünün bulunması, koyucunun devlet olmasıdır. Örneğin din kural- Toplumsal yaşamda düzeni, adaleti ve gü- larında kural koyucu ilahi irade iken ahlak kural- venliği sağlamak için oluşturulması gibi larında bireyler ve toplum, görgü kurallarında ise özelliklere sahiptir. toplum olarak karşımıza çıkmaktadır. 8  1 Turizm Mevzuatı Tablo 1.1 Toplumsal Düzen Kurallarının Özellikleri Hukuk Kuralları Din Kuralları Ahlak Kuralları Görgü Kuralları Normatiflik Var Var Var Var Muhatabı Kişi Kişi Kişi Kişi Koruyucusu Devlet İlahi güç Kişi ve toplum Toplum Toplumsal baskı Ayıplanma, kınama, Yaptırımı Cebri Azap korkusu ve vicdan azabı dışlanma vb. Adam öldürme, Adam öldürme, Sokağa tükürme, İftira, hırsızlık, yaralama, gasp, yaralama, gasp, gürültü yapma, Örnek hakaret etme, hırsızlık, hakaret hırsızlık, hakaret yemek yerken ağzını rüşvet alma vb. etme, rüşvet alma vb. etme, rüşvet alma vb. şapırdatma vb. 1.1. Sayılı Şekil’de görüldüğü gibi hukuk kuralları ile din, ahlak ve görgü kuralları arasında benzerlikler bulunmaktadır. Günlük yaşantımızda karşımıza çıkan ve olumsuz örnek teşkil eden birçok davranış, hu- kuki anlamda maddi müeyyideler ile karşılık bulmaktadır. Verilmiş olan örneklerin her birisinin arasında yasaklanma şekilleri bakımında farklılıklar yer almakta ve yaptırımları değişikliğe uğramaktadır. Bu açıdan toplumsal düzeni bozan davranışlar sergileyen bir kişi, davranışın niteliğine göre hukuki açıdan cezai yap- tırımla karşılaşmakta, din kurallarına göre cehennem azabı ile cezalandırılmakta, ahlak kuralları açısından toplum baskısına uğramakta, görgü kuralları anlamında ise başkalarının bu durumu duyması ile ortaya çıkan ayıplama olgusu ortaya çıkmaktadır. Öğrenme Çıktısı 1 Turizm hukukunun temel kavramlarını açıklayabilme Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş Uluslararası turizmde büyü- Hukuki işlem, sözleşme, Turizm hareketlerinin geliş- menin gerçekleştiği alanlar- mesken gibi kavramları tu- mesine etki eden faktörlerin da çevresel anlamda ortaya rist ve turizm faaliyetleri ile neler olduğunu araştırınız. çıkan sorunları araştırıp ilişkilendiriniz. paylaşınız. HUKUKUN DALLARI Hukuk, daha kolay öğrenilebilmesi ve karışıklıklara neden olmaması amacıyla tarafları ve kapsadıkları konular itibariyle çeşitli dallara ayrılmaktadır. Öngörülen her hukuk kuralı ile amaçlanan, toplumsal dü- zeni sağlamaktır. Anglo – Sakson hukuk sisteminde ne hukuk kuralları ne de yargı kolları ayrımı vardır. Bu ayrımın temelleri Roma hukukuna dayanmaktadır. Ülkemiz gibi Kara Avrupası ülkeler için geçerlidir. Hukukun dallara ayrılmasını reddeden görüşler (Duguit ve Kelsen bu görüştedir) bulunmakla birlikte, bu ülkelerde hukuk kuralları, kamu hukuku ve özel hukuk olarak iki temel dala ayrılmaktadır. Aynı zamanda kurallar, ayrıldıkları dallar içinde farklı yargı kollarını kapsamakta ve bu bakımdan hükümlerin bağlayıcı- lıkları ilgilendirdiği taraflara ve konularına göre değişikliklere uğramaktadır. 9 1 Turizm Hukukunun Temel Kavramları ve Hukuk Sistematiği İçindeki Yeri Hukukun dallara ayrılmasında çeşitli ölçütler- adil menfaat dengesini sağlayan bu durum ile kişi, den yararlanılır. Hukukun dallara ayrılmasında bu özel hukuk ilişkilerinde, bir nevi kendi kendinin ölçütlerden sadece birinin kullanılması yeterli ol- kanun koyucusu hâline dönüşür. maz. O nedenle tümünün ya da birden fazlasının Ayrıca özgür olan her bireyin borç ilişkilerini, di- kullanılmasıyla hukuk kuralının sınıflandırılması lediği gibi düzenleyebilmesini ve bireyin kendi davra- mümkündür. Kaldı ki bir kuralın kamu hukuku nışlarının sınırlarını yine kendisinin bulmasını ifade ya da özel hukuka, onların hangi alt dalına dâhil eden irade özerkliği kavramı ile hukuki işlemin taraf- olduğunu kesin çizgilerle belirlemek her zaman ları kendi bağımsız iradelerini ortaya koymaktadırlar. mümkün olmaz. Dolayısıyla öncelikle hukukun Bu ölçüt bir hukuki ilişkinin taraflarına uygulanacak dallarına ayrılmasında kullanılan ölçütleri ele al- kuralları özgür irade ile tespit edebilme durumunu mak, daha sonra hukuku, konusuna ve taraflarına ifade eder. Dolayısıyla taraflar aralarındaki ilişkiye göre ayrıma tabi tutmak gerekmektedir. uygulanacak kurallar, yine taraflarca ve serbestçe be- lirlenebiliyor ise o zaman bu ilişkinin özel hukuk iliş- Hukukun Dallara Ayrılmasında Esas kisi, böyle bir ilişkiye uygulanacak kuralların da özel hukuk kuralı olduğu söylenebilir. Ancak özel hukuk Alınan Ölçütler alanında sayısı az olsa da emredici nitelikte hukuk Hukukun dallara ayrılması hususunda çok kurallarının bulunduğu unutulmamalıdır. çeşitli ölçütler ileri sürülmüştür. Hatta 17 farklı Kamusal ilişkilerde ise kural olan tarafların ira- ölçütün bulunduğu söylenmektedir. Bu ünitede de serbestisine sahip olmamasıdır. Örneğin kiracı hukukun sınıflandırılmasında kullanılan belli başlı ile kiralayan arasındaki ilişki, bu ilişkinin bir tarafı ölçütler ele alınacaktır. Buna göre: kamu kurumu olsa bile özel hukuk ilişkisidir. Kira Kuralların mahiyeti teorisi / emredicilik – ilişkisi, kira sözleşmesine dayanır. Kira sözleşmesi- irade serbestliği (Sözleşme serbestisi ölçütü) nin tarafları olan kiracı ve kiralayan, emredici hu- Egemenlik teorisi – Süjeler teorisi (Taraflar kuk kurallarına, kamu düzenine, genel ahlaka ve arasındaki eşitlik ölçütü) kişilik haklarına aykırı olmamak koşuluyla sözleş- Menfaat teorisi (Yarar ölçütü) açıklanacaktır. me şartlarını belirleyecektir. Böylece kira miktarı, ödeme zamanı, ödeme şeklini, yükümlülüklere ay- kırı davranılması hâlinde gerçekleştirilecek uygula- maların ayrıntıları vb. tarafların özgür iradeleriyle dikkat tespit edebilmektedirler. İlişkinin tarafları teorisi / yönetenler - yönetilen- ler ve uygulama yöntemi teorisi – re’sen uygulama da özel hukuk – kamu hukuku ayrımında yarar- Sözleşme, tarafların karşılıklı ve birbirine lanılan belli başlı ölçütler arasında yer almaktadır. uygun irade beyanları neticesinde oluşan ve borç doğuran bir hukuki işlemdir. Kuralların Mahiyeti Teorisi / Emredicilik – İrade Serbestliği (Sözleşme Serbestisi Ölçütü) dikkat Bu teoriye göre hukuk kuralları ayrımında, Sözleşme, esasen özel hukuka özgü ve büyük emredici nitelikte olup olmadıklarına bakmak ölçüde özel hukuk süjelerinin taraf olduğu bir gerekir. Kamu hukuku kuralları, niteliği gereği hukuki işlemdir. Ancak idarenin taraf olduğu emredicidir. Özel hukuk kuralları ise kişilere bü- sözleşmeler de vardır. Bu sözleşmeler ise sözleş- yük ölçüde irade serbestisi tanır. Taraflar arasında meye uygulanacak hukuk kuralının niteliğinden kurulan hukuki ilişki “sözleşme” şeklinde kendini hareketle “özel hukuk sözleşmeleri” ve “idari gösteriyor ise her iki tarafın aynı serbestliğe sahip sözleşmeler” olmak üzere iki çeşittir. olması da aslında kural olarak eşit durumda bu- lunduklarının bir göstergesidir. Taraflar arasında 10  1 Turizm Mevzuatı Egemenlik Teorisi – Süjeler Teorisi ise menfaat teorisidir ve bu isimde bir eseri bulun- (Taraflar Arasındaki Eşitlik Ölçütü) maktadır. Ona göre Roma devletinin menfaatine Bu teoriye göre kamu hukuku ve özel hukuk ilişkin kurallar, kamu hukuku hukuk kuralları; ayrımında hukuki ilişkinin taraflarının (süjelerinin) buna karşın bireylerin menfaatine yönelik kurallar, karşılıklı durumlarına bakılması gerekmektedir. özel hukuk kurallarıdır. Zira bir özel hukuk ilişkisinde kural olan tarafların eşitliğidir. İstisnası az sayıda olmakla birlikte, özel hukuk kuralların tarafların eşit konumda oldukları ilişkilere uygulanır. Bu kuralın istisnasına örnek ola- rak işçi ve işveren arasındaki ilişki ya da tüketici ve satıcı/sağlayıcı arasındaki ilişki gösterilebilir. Hatta bir özel hukuk sözleşmesinin tarafı devlet dahi olsa, bu ilişkide karşı tarafla eşit olduğu kabul edilir. Oysa kamu hukuku ilişkilerinde taraflar arasın- da astlık – üstlük durumu söz konusudur. Eşitlik- ten bahsedilemez. Kamusal ilişkilerde taraflardan biri devlet olduğundan ve bu ilişkiler, devletin ege- menlik hakkına istinaden kurduğu ilişkiler oldu- ğundan devlet, kamu hukukunda emredici kurallar vasıtasıyla karşı tarafa emreder ve iradesini ona zor- la kabul ettirir. Örneğin devlet, kişilerden vergi alır. Önceden belirlenmiş şartları taşıyan kişi ve kurum- lara vergi muafiyeti ya da teşvik sağlar. Suç işleyen kişileri, yasama organı tarafından oluşturulan ka- nunlar çerçevesinde cezalandırır. Gerekli gördüğü hâllerde özel mülkiyeti kamulaştırır. Özel hukuk – kamu hukuku ayrımında başvu- rulan ölçütlerden “İlişkinin tarafları teorisi / yöne- tenler – yönetilenler ölçütü” de tarafların statüle- rini dikkate alarak bir ayrım yapılması gerektiği esasına dayandığından, dolaylı olarak taraflar ara- Resim 1.4 Domitius Ulpianus sındaki eşitlik ölçütü ile bağlantılıdır. Montesquieu ve Schwarz’a dayandırılan bu ölçüte göre hukuki Hukuk kuralları topluma yönelik yarar gözet- ilişkinin tarafları arasında statü farklılığı yok ise mekteyse kamu hukukuna, özel kişi veya kişilerin (eşit statüde olup ast-üst ilişkisi yok ise) uygulanan yararını koruyorsa özel hukuka girmektedirler. Uy- kural özel hukuka; aksi takdirde kamu hukukuna gulanacak hukuk kuralları taraflardan birinin çıka- girmektedir. Başka bir deyişle, insanlar iki gruptan rını ön planda tutup onu gözetirken, karşı tarafın oluşur. Bunlar da yönetenler ve yönetilenlerdir. Yö- çıkarını aynı şekilde gözetmiyorsa bu eşit olmayan- netenler ile yönetilenler arasındaki ilişkiler kamu lar arasında gerçekleşen hukuk kamu hukuku dalı hukukunun, yönetilenlerin kendi aralarındaki iliş- olacaktır. Dolayısıyla bu teoriye göre kamu hukuku kiler ise özel hukukun konusunu oluşturur. Ancak – özel hukuk ayrımında kural ile korunan çıkarın daha önce de belirttiğimiz üzere devlet, özel hukuk niteliğine bakılması gerekir. ilişkisinin de tarafı olabilir. Örneğin bir borçlunun mallarına haciz koydu- ran alacaklı tatmin edilirken, mallar paraya çev- Menfaat Teorisi (Yarar ölçütü) rilmeden önce 6183 Sayılı Amme Alacaklarının Kamu hukuku - özel hukuk ayrımının kökeni- Tahsil Usulü Hakkında Kanun’un 21. maddesi ge- ne bakıldığında, ilk olarak ünlü Romalı hukukçu reğince “rüçhan hakkı” amme alacaklarının üçüncü Ulpianus (MS:170 - 228) tarafından ortaya kon- kişilerin alacaklarına olan üstünlüğünü veya önce- duğu bilinmektedir. Ulpianus’un dayandığı teori liğini ifade eden bir kavram olarak devlete aittir. 11 1 Turizm Hukukunun Temel Kavramları ve Hukuk Sistematiği İçindeki Yeri Böyle bir hüküm, çeşitli gerekçelerle devletin men- Devletlerin kendine özgü bir tarihi, siyasal tec- faatine olacak şekilde düzenlenmiştir ve bu Kanun, rübe birikimi ve kamu hukuku vardır. Örneğin dolayısıyla 21. madde kamu hukuku kuralıdır. Türkiye’nin tarihi, Süleyman Şah’ın İznik’i baş- Kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi ya da kent yapmasıyla başlar. Selçuklu Türkiye’si, Beylik- kamu düzenini bozmaları nedeniyle suçluların ce- ler Türkiye’si ve Osmanlı Türkiye’sinden Türkiye zalandırılması, kamu yararını korumayı amaçlar- Cumhuriyeti’ne uzanır. Devlet kesintisiz olmakla ken; bir kişinin bir diğerinin maddi veya manevi birlikte, yönetim biçimi çeşitlilik ve değişkenlik varlığına verdiği zararın tazmin ettirilmesi, kişisel gösterir. Yazısız anayasal monarşiden karma reji- yararı korumayı amaçlamaktadır. Bir hukuk dalın- me, beyliklerden merkezî monarşiye, mutlak mo- da konulan kural ile hangi tür çıkarın korunduğu narşiden meşruti yönetime, tek partili dönemden ise her zaman kolaylıkla belirlenemez. Özel hukuk çok partili döneme, bazen de askerî rejime ve son alanındaki bir düzenleme, bireysel yarardan ziya- olarak da Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine de, kamunun yararını koruma amacına yönelmiş kadar çeşitli siyasi yönetimler görülmüştür. Piyasa olabilir. Örneğin, özel hukukun en geniş kapsamlı ve devlet, insanlar arasındaki işbirliğini mümkün bölümünü oluşturan medeni hukukun bir alt dalı kılan kurumlardır. Her iki kurum da insanların olarak aile hukuku içerisinde yer alan yakın akraba tek başlarına yapacaklarından, çok daha fazlasını evliliğini yasaklayan hükümler, esasen kamu yara- yapabilmelerini mümkün kılmaktadır. İki kurum rını koruma amaçlıdır. arasındaki temel fark, piyasalarda işbirliğinin gö- nüllü olarak, devletle olan işbirliğinin ise kamu Hukukun dallara ayrılmasında başvurulan bel- otoritesi yoluyla sağlanıyor olmasıdır. Devlet, li başlı ölçütleri açıkladıktan sonra, kamu hukuku “meşruluk” unsuruna yer veren tanımlarda dahi ve özel hukukun alt dalları hakkında bilgi vermek esasen üç ayrı unsurdan oluşmaktadır. Bunlar: nü- gerekir. Turizm hukuku bakımından önem arz et- fus, toprak ve egemenliktir. tiğinden, bu kısımda karma hukuk dalları da ele alınacaktır. T.C. Anayasası’nın 10. maddesine göre “Her- kes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım Kamu Hukuku ve Dalları gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. Kadınlar ve Kamu hukuku, bir devlet ile diğer bir devlet ya erkekler eşit haklara sahiptir. Devletin, bu eşitliğin da devlet ile bireyler arasındaki ilişkileri düzenle- yaşama geçmesini sağlarken aldığı tedbirler, eşitlik yen hukuk dalıdır. Bu nedenle devlet unsurunun ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz. Çocuklar, doğrudan veya dolaylı olarak taraf olmadığı bir iliş- yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ki, kamu hukuku kapsamında değerlendirilemez ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak ted- ve o ilişkiye kamu hukuku kuralları uygulanamaz. birler eşitlik ilkesini bozmaz. Hiçbir kişiye, aileye, Devletin kişilerle olan ilişkilerinde uyguladığı ku- zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet or- rallar ve yaptırımlar bir arada değerlendirildiğinde, ganları ve idare makamları bütün işlemlerinde ka- bunlar “kamu hukuku” olarak adlandırılmaktadır. nun önünde eşitlik ilkesine uygun hareket etmek Kamu hukukunda ilişkiler alt-üst ilişkisi şeklinde zorundadırlar.” gerçekleşmekte ve özel hukukta olduğu gibi taraf- Kamu hukukunun konusunu, kişi hak ve öz- ların irade serbestliği ile eşitlik ilkesi esasları söz ko- gürlükleri ile devlet oluşturmaktadır. Devletin ku- nusu olmamaktadır. Kamu hukukunun alt dalları, ruluşu, kaynakları, fonksiyonları ile kişilerin hak başta Anayasa hukuku olmak üzere genel olarak şu ve özgürlükleri arasındaki ilişkileri kapsamaktadır. şekilde sıralanabilir: Hukuka aykırı davranışların bir kısmı, hukuk dü- Anayasa hukuku zeninin suç saydığı davranışlardır. Suç ise kamu İdare hukuku düzenini sarsan fiildir. Suç olduğu belirlenen dav- Uluslararası kamu hukuku (Devletler genel ranışların yaptırımı cezadır. Ceza, topluma karşı hukuku) yapılmış ve topluma zarar verdiği düşünülen dav- ranışlara, yine toplum adına gösterilen bir tepki Ceza hukuku niteliğindedir. Suçun karşılığı olan ceza, suçlunun İdari yargılama hukuku herhangi bir kişiye hukuka aykırı bir fiil ile zarar Vergi hukuku vermiş olması nedeniyle değil kamu düzenini boz- 12  1 Turizm Mevzuatı muş olması nedeniyle uygulanan yaptırımdır. Do- için karşı tarafın rızasına ihtiyaç duyulmamaktadır. layısıyla devlet adı verilen tüzel kişiliğe sahip oto- Bu bakımdan kamu hukuku işlemlerine “icrai iş- rite, bazen kişilerin taşınmazlarına “kamulaştırma” lem” de denilebilmektedir. Söz konusu yetki, kamu adı altında el koyabilir; bazen de vergi, resim, harç gücünü elinde bulunduran ve üstün konumda olan vb. mali yükümlülükler ile kaynak oluşturabilir. devlet (idare) ve kamu tüzel kişilerine aittir. Kuruluşu ve işleyişiyle kanunlara dayanmak zo- runda olan idare, birtakım kamu gücü üstünlük ve ayrıcalıklarından yararlanarak, idari faaliyetlerinin dikkat konusu olan ve kamu yararı amacı taşıyan kamu Kamu Taşınmazlarının Turizm Yatırımlarına hizmetlerini gerçekleştirmektedir. İdare, faaliyetle- Tahsisi Hakkında Yönetmeliğe göre turizm en- rini genellikle idari işlem, idari eylem ve idari söz- düstrisinin geliştirilmesinde ihtiyaç duyulan leşmeler aracılığıyla yerine getirmektedir. İdari iş- temel ögelerden biri de uygun arazi olanağının lemler, gerçekleştirildikleri andan itibaren herhangi bulunmasıdır. bir yargı organının onayı gerekmeksizin re’sen (kendiliğinden) etkilerini doğurmaktadırlar. Bu işlemler mahkeme kararıyla iptal edilinceye veya idare tarafından geri alınana kadar karine olarak T.C. Anayasası’nın 46. maddesine göre ka- hukuka uygun (hukuka uygunluk karinesi) sayılır- mulaştırma; devlet ve kamu tüzel kişileri- lar. Yani idarenin eylem ve işlemleri, kural olarak nin, kamu yararının gerektirdiği hâllerde hukuka uygun kabul edilmektedir. karşılığını peşin ödemek şartıyla, özel mül- kiyette bulunan taşınmaz bir malın tama- mına veya bir kısmına, kanunda gösterilen esas ve usullere göre el atmasıdır. dikkat Karine, varlığı bilinmeyen bir olgu hakkında sonuç çıkarmamızı sağlayan bir işaret, bir be- Kamu hukukunda en genel anlamda idarenin lirtidir. İddiasını karineye dayandıran kişi, bu sahip olduğu üstünlük ve ayrıcalıkları ifade etmek karine dolayısıyla iddiasını ispat yükünden kur- için, “kamu gücü” ya da “kamu gücü ayrıcalıkları” tulmakta, ispat yükü karşı tarafa geçmektedir. kavramları kullanılmaktadır. Bunun dışında, “özel hukuku aşan şartlar”, “kamu gücü ayrıcalıkları ve yükümlülükleri” gibi kavramlara da rastlamak Kamu hukuku kuralları re’sen uygulanmakta- mümkündür. Kamu gücü ayrıcalıkları, kamu ya- dır. Kamu hukuku kurallarını, kamu makamları rarını sağlamak amacıyla idari faaliyetin konusu kendiliklerinden, hiçbir talep gerekmeden uygu- olan kamu hizmetlerini yerine getirmek için ida- lamaktadırlar. Örneğin, birini öldüren kimse hak- rece başvurulan araçlardır. İdari faaliyetin en temel kında savcı re’sen soruşturma başlatır ve kendili- aracı olan idari işlem ise kamu gücü ayrıcalıklarının ğinden dava açar. Böylece mahkeme, zarar görenin en yoğun görüldüğü alandır. talebine ihtiyaç olmadan, Türk Ceza Kanunu’nda Devlet iradesinin üstünlüğü; kamu düzeni, kamu yer alan kuralları re’sen uygulamaktadır. Aksine yararı, kamu sağlığı gibi konular açısından oldukça özel hukuk kuralları re’sen uygulanmaz. Örneğin önemlidir. Zira bu türden toplumu ilgilendiren ko- alıcı satıcıdan bir mal almış, ama bedelini ödeme- nularda düzen, hukuk tarafından devletin yaptırım miş ise durup dururken, bir dava açılmadan hiçbir gücü ile ortaya koyduğu normlar aracılığıyla sağlan- hâkim, alıcının aldığı malın bedelini satıcıya öde- maktadır. Devlet, düzeni bozanlara karşı uyguladığı mesine karar veremez. çeşitli yaptırımlar ile düzeni sağlamakta ve korumak- Kamu hukukuna ilişkin uyuşmazlıklara, ilk de- tadır. Devletin bu gücü elinde bulundurması, sahip rece mahkemesi olarak idari yargı sistemi içinde olduğu anayasal güçten kaynaklanmaktadır. bulunan idare mahkemeleri ve vergi mahkemeleri İdari sözleşmeler bir yana bırakılırsa, kamu hu- bakmaktadır. Üst mahkeme ve temyiz mercii ola- kuku işlemleri tek yanlıdır. Kamu tüzel kişisinin rak Danıştay ve Bölge İdare Mahkemeleri bulun- iradesini açıklamasıyla işlem oluşmakta ve bunun maktadır. Özel hukukta ise uyuşmazlıklara adli 13 1 Turizm Hukukunun Temel Kavramları ve Hukuk Sistematiği İçindeki Yeri yargı çerçevesi kapsamındaki hukuk mahkemeleri Seyahat acentesi, tur operatörü ve turist ara- (genel görevli olanlar asliye hukuk mahkemesi, sındaki ilişkilerin temel dayanağını sözleşmeler sulh hukuk mahkemesi ya da ihtisas mahkemesi oluşturmaktadır. Turizm işletmeleri paket tatil olarak örneğin ticaret mahkemesi) ile ceza mahke- oluştururken hizmet veya turizm işletmesi sağla- meleri (sulh ceza, asliye ceza ve ağır ceza mahkeme- yıcısı ile turistlerin kendileri arasında veya turizm leri) bakmaktadır. hizmet sağlayıcıları arasında yapılan sözleşmeler- den oluşmaktadır. Bu sözleşmeler, şirketler arası konaklama rezervasyonu, seyahat yardım sigortası Özel Hukuk ve Dalları gibi hazırlık sözleşmeleri ile yolcuların taşınması, Özel hukuk, astlık – üstlük ilişkisi ve egemenlik paket tatiller, konaklama vb. gibi tüketici sözleş- söz konusu olmaksızın eşit hak ve yetkilere sahip kişi meleri şeklinde yapılır. veya kişi toplulukları arasındaki hukuki ilişkileri dü- Ticaret hukuku, turizm hukuku ile yakın iliş- zenleyen hukuk dalıdır. Kişiler arasındaki ilişkilerde, ki içinde bulunan bir başka özel hukuk dalıdır. tarafların kişisel yararları söz konusudur. Örneğin Ticaret hukuku ayrı bir özel hukuk dalı olmakla satış sözleşmesi ile satıcı malı teslim ederken, alıcı da birlikte, bu alanın temel düzenlemesi olan 6102 parasını ödeme yükümlülüğü altındadır. Bu ilişkide sayılı Türk Ticaret Kanunu 1. maddesi gereğince kişisel yarar söz konusu olduğu için taraflara devletin 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun ayrılmaz bakış açısı eşittir. Devlet, bir tarafı diğerine tercih et- bir parçasıdır. Bu sebeple ticaret hukuku, borç- mez. Özel hukukun alt dalları ise şunlardır: lar hukuku ve medeni hukuk bağımsız birer özel Medeni Hukuk hukuk dalı olsa da yakın ilişki içindedirler. 6102 Borçlar Hukuku sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 12. maddesine Ticaret Hukuku göre bir ticari işletmeyi kısmen dahi olsa kendi Devletler Özel Hukuku adına işleten kimseye tacir denilmektedir. Bu açı- dan bakıldığında turizm işletmesini kısmen dahi Turizm hukukunun yakın ilişki içinde bulun- olsa kendi adına işleten gerçek veya tüzel kişiler de duğu özel hukuk alanlarından birisi de borçlar tacir sıfatını haizdir. hukukudur. Borçlar Kanunu, 22.11.2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun beşinci kitabı ve onun tamamlayıcısıdır. Borçlar hukuku- Karma Hukuk ve Dalları nun temel düzenlemesi 6098 sayılı Türk Borçlar Dünyada yaşanan gelişmeler doğrultusunda bir Kanunu’dur. Günlük hayatta borç ilişkisinin temel süredir sadece kamu hukuku ya da özel hukuk ka- kaynaklarından olan sözleşmeler de borçlar huku- rakteri göstermeyen; hem kamu hukukunun, hem kunun konusunu oluşturmaktadır. de özel hukukun özelliklerini taşıyan bazı hukuk Turizm sektöründe sıkça kullanılan sözleşme dallarının da var olduğu ve gün geçtikçe sayıları- türleri de bu kapsamdadır. Yapılan sözleşmeler nın arttığı bilinmektedir. Geçişken bir yapıya sa- bazen turizm işletmeleri ile müşteriler (turistler) hip olan ve nispeten karmaşık özellikler taşıyan arasında, bazen de rekabet hâlinde olunan diğer bu hukuk dalı, karma hukuk olarak adlandırılır. işletmeler arasında gerçekleşebilmektedir. Örneğin Karma hukuk olarak nitelendirilen hukuk dalları otel ve acente arasında kurulan otel sözleşmeleri de ise şunlardır: birer özel hukuk sözleşmesi olarak akit serbestliği İş hukuku ilkesine dayanır. Taraflar arasındaki ilişkiye sözleş- Fikri mülkiyet hukuku me hükümlerinin yanı sıra Turizm İşletmelerinin Tüketici hukuku Bakanlıkla, Birbirleriyle ve Müşterileriyle İlişkileri Hakkında Yönetmelik hükümleri de uygulanmak- Sağlık hukuku tadır. Bu Yönetmeliğin amacı; turizm işletmesi Turizm Hukuku belgesi sahiplerinin birbirleriyle, müşterileriyle ve Hukuki ilişkilerin bir kısmı kamunun yararına Bakanlıkla karşılıklı ilişkilerini, bu ilişkilerden kay- sonuçlar doğurmaktayken, bir kısmı da kişiler lehi- naklı hak ve yükümlülüklerini uluslararası kurallar ne sonuçlar doğurmaktadır. Nasıl ki kamu hukuku bakımından düzenleyerek, doğacak uyuşmazlıkları kurallarının yöneldikleri temel amaç, kamu yara- en aza indirmektir. rını sağlamak iken, özel hukuk ilişkilerinin teme- 14  1 Turizm Mevzuatı linde de kişilerin özel çıkarlarının tatmini yatmaktadır. Aslında özel çıkarların tatmini de neticede kamu yararına hizmet etmektedir. Daha çok özel hukuk kurallarınca düzenlenen bir alan olan turizm hukuku, birçok kamu hukuku kurallarının da uygulandığı bir alandır. Örneğin kuruluş aşamasında seyahat acentelerinden tahsil edilen kuruluş teminatı; Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından düzenlenen turlarda, turistin zarar gördüğüne dair başvurusu üzerine Bakanlıkça, ilgili seyahat acentesinin de görüşü alındıktan sonra, turistin zararının tazmininde teminat amaçlı yatırılan parayı kullanılabilmektedir. Tablo 1.2 Kamu Hukuku – Özel Hukuk Ayrımının Genel Özellikleri Kriterler Kamu Hukuku Özel Hukuk Kişi - kişi (Gerçek kişi ya da dernek/vakıf Taraflar Devlet - kişi veya şirketler gibi kişi ve mal toplulukları vb.) Sözleşme serbestliği İrade özgürlüğü bulunmuyor. İrade özgürlüğü var. Yarar Kamu yararı Kişisel yarar Eşitlik Eşitlik yok, hiyerarşi var. Eşitlik var Gerçek kişiler / tüzel kişilerin İlişki Yöneten - yönetilen ilişkisi arasındaki ilişki Taraflardan biri devlet ve Tarafların biri diğerinden üstün Üstünlük Bakımından üstünlüğü söz konusu değil, eşitlik söz konusu Kurallarının çoğu emredici değil, Kuralları emredici nitelikte, taraflar Emredicilik aksini taraflar serbest iradeleri ile aksini kararlaştıramaz. kararlaştırabilir. İcrailik Tek yanlı İki yanlı İdare mahkemeleri – vergi Hukuk mahkemeleri – ceza Görevli Mahkeme Mahkemeleri mahkemeleri Yargı çevresi İdari yargı Adli yargı Öğrenme Çıktısı 2 Kamu hukuku ve özel hukukun dallarını değerlendirebilme Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş Günlük yaşamınızda tu- rizm aktivitelerine ilişkin Özel hukuk sözleşmeleri ve Sözleşmelerin geçerlilik ko- olarak muhatabı olduğunuz idari sözleşmeler arasındaki şullarını araştırınız. hukuk kurallarını kamu hu- farkları araştırınız. kuku – özel hukuk ayrımı çerçevesinde nitelendiriniz. 15 1 Turizm Hukukunun Temel Kavramları ve Hukuk Sistematiği İçindeki Yeri TURİZM HUKUKUNUN HUKUK Turizm hukuku, hem turizmin idari organizasyo- SİSTEMATİĞİ İÇİNDEKİ YERİ nunu düzenleyen kamu hukuku kurallarından hem de turistler ile turizm işletmeleri arasında kurulan Hukuk kuralları, toplumsal düzeni sağlamak ve özel hukuk sözleşme ilişkilerini düzenleyen özel hu- hukuki güvenliği tesis etmek için devletin yetkili kuk kurallarından müteşekkildir. Turizm hukuku, organlarının belirlemiş olduğu emir, yasak, hak ve turizm iş portalı içerisinde; turizm endüstrisinde tüm ödevlerden oluşan kurallar bütünüdür. Bu emir ve mesleki faaliyetleri yöneten bir yasal kurallar seti biçi- yasakların muhatapları ise bazen bireyler, bazen minde tanımlanmaktadır. Turizm hukukunun genel kamu sektörü, özel sektör, sivil toplum kuruluşları özelliklerini ise şu şekilde sıralamak mümkündür: olabilirken, bazen de çeşitli ulusal ve uluslararası örgütlerdir. Turizm faaliyetleri kapsamında paydaş Kamu hukuku ve özel hukukun birlikte uy- olarak nitelendirdiğimiz bu yapılar, birçok ihtiyaç gulandığı bir hukuk dalıdır. ve beklentiye cevap verilebilmesi için işbirliği için- Turistleri ve turizm sektör kuruluşlarını de hareket etmek durumundadırlar. Her hukuk da- ilgilendirmektedir. lında olduğu gibi turizm hukukunun ortaya çıkışı Yabancı olsun yerli olsun, gelen veya giden ve gelişim göstermesi belirli bir zaman almıştır. olsun tüm turistleri, kuruluşları ve devletle- Nitekim II. Dünya Savaşı’ndan sonra gelişim ri ilgilendirdiği için evrenseldir. süreci içerisine giren turizm, ekonomik ve sosyo- Kolay değiştirilebilir, güncellenebilir, dola- lojik boyutuyla birçok hukuk dalını yakından il- yısıyla dinamik bir yapıya sahiptir. gilendirmiştir. 1953 tarih ve 6086 sayılı Turizm Ekonomik anlamda kurallarını piyasanın Endüstrisini Teşvik Kanunu ile ilgili yönetmelikle- belirlediği bir alandır. rin yürürlüğe girmesi ve Turizm Bankası’nın kurul- Turizm birçok ülkeden gelen ve başka ülke- masıyla planlı dönem öncesi süreç tamamlanmıştır. lere giden insanları ilgilendirmesi sebebiyle Daha sonra 1963’te Turizm ve Tanıtma Bakanlığı uluslararası nitelik taşıyan bir hukuk dalıdır. kurulmuş, 1972’de acentelerin belli bir örgüt ya- pılanması etrafında toplanmasının sağlanması amacıyla 1618 sayılı Seyahat Acenteleri ve Seyahat Acenteleri Birliği Kanunu yürürlüğe konulmuştur. 1982 yılında ise Türkiye’de turizm faaliyetlerini düzenleyen ve turizm mevzuatının temelini oluş- turan 2634 Sayılı Turizmi Teşvik Kanunu devreye girmiştir. Bu Kanun, turizm sektörünü düzenle- meye, geliştirmeye, dinamik bir yapı ve işleyişe ka- vuşturmaya yönelik tertip ve tedbirlerin alınmasını sağlamak amacıyla çıkarılmıştır. Böylelikle turizm hukukunun oluşumu süreci başlamış, 2634 sayılı Resim 1.5 Evrensel Hukuk Kanun’da turizm koruma ve gelişim bölgeleri ve turizm merkezlerinin tespiti ile geliştirilmesine, Eskiden sadece zenginlerin yapabileceği lüks turizm yatırım ve işletmelerinin teşvik edilmesine, bir faaliyet olarak bilinen turizm, artık orta sınıfı düzenlenmesine ve denetlenmesine ilişkin hüküm- da kapsayacak şekilde büyümektedir. Özellikle ge- lere yer verilmiştir. Ayrıca 1982 Anayasası’nın ikin- lişmekte olan ülkelerde seyahate çıkanların ve bu ci bölümünde “Kişinin hakları ve ödevleri” başlığı ülkelere seyahat edenlerin sayısının artması muhte- altında düzenlenen “Yerleşme ve seyahat hürriyeti” mel görünmektedir. Ayrıca turistler artık kitle tu- , turizm hukuku açısından önemli bir hak olarak rizmi veya deniz turizminden ziyade otantik yerel anayasal düzeyde güvence altına alınmıştır. De- deneyimler, macera ve farklılık arayan bireyler ola- vamında 1989 yılında yürürlüğe girmiş olan 355 rak tercihlerini ortaya koymaktadır. Turistler, en- sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Turizm gellerden veya bürokrasiden uzak rahatça seyahat Bakanlığının yeniden örgütlenmesi sağlanmıştır. etmek