Hoorcollege 1: Diagnostiek PDF

25-10-2024 Hoorcollege 1: Diagnostiek Start & Theoretisch Kader Nessa Ikani – [email protected] 1 Wist je dat..? … 91% van de psychologen in de...

25-10-2024 Hoorcollege 1: Diagnostiek Start & Theoretisch Kader Nessa Ikani – [email protected] 1 Wist je dat..? … 91% van de psychologen in de praktijk diagnostische werkzaamheden verrichten? … 64% van de vacatures diagnostische vaardigheden als belangrijke vereisten worden gesteld? … diagnostiek meer is dan alleen testen? … diagnostiek meer is dan een label op iemand plakken? … adequate diagnostiek net zo belangrijk is als behandeling? 2 2 1  25-10-2024 Waar denk je aan bij diagnostiek? Diagnostiek is een besluitvormingsproces waarin de diagnosticus – in interactie met de cliënt/patiënt/onderzochte – voortdurend hypothesen formuleert en test, gepaste instrumenten selecteert en gegevens interpreert, waarbij hij/zij/hen op dynamische wijze informatie van verschillende bronnen integreert. 17 17 Noem voorbeelden van de toepassing van diagnostiek 18 18 9  25-10-2024 Toepassing diagnostiek Diagnostiek kent een brede toepassing: o Binnen de klinische GGZ setting (bv. wanneer iemand stemmingsklachten ervaart) o Binnen de forensische setting (bv. wanneer de rechtbank een verklaring/advies zoekt over het criminele gedrag van een verdachte) o Binnen de kind en jeugdsetting (bv. wanneer een keer op school tegen leerproblemen aanloopt) o Etc. 19 19 Toepassing diagnostiek Een diagnosticus wilt begrijpen welke interne psychische processen en omgevingsinvloeden ten grondslag liggen aan klachten/ problemen van de cliënt, patiënt of onderzochte (bv. het systeem) 20 20 10  25-10-2024 Observeren: De observatiefase bestaat uit het verzamelen van alle gegevens. Diagnostisch Proces volgt de empirische cyclus Inductie: De inductiefase bestaat uit het bij elkaar brengen van alle gegevens en het formuleren van algemene veronderstelling die op deze gegevens observatie Verzamelen gegevens gebaseerd zijn. Deductie: De deductie fase bestaat uit het Bedenken wat er aan de formuleren van specifieke toetsbare hypotheses Evalueren proces evaluatie inductie hand kan zijn: uitwerken opzet en selecteren van instrumenten die de hypotheses kunnen toetsen. Toetsing: De toetsingsfase bestaat uit het afnemen van de instrumenten. Toetsen hypothesen toetsing deductie Formuleren hypothesen Evaluatie: De evaluatiefase bestaat uit het De Groot (1969) 21 onderzoeken wat de uitkomsten van de verschillende instrumenten voor de cliënt 21 betekent. Flowchart Diagnostisch Proces Kan je deze aanmelding accepteren? Is er sprake van een acute situatie? no classif Is het nuttig om een verklarende analyse op te nemen? 22 22 11  25-10-2024 Gebruikte methoden binnen Diagnostisch Proces Observaties Interviews Alle methoden hebben voor- en nadelen semstructured Psychologische testen 23 23 Definiëren van normaal vs. abnormaal ’Normaal’ is een inadequate term à stigma, pathologiseren Wat houdt normaal in? Wat houdt abnormaal in? à Complexiteit van menselijk gedrag is moeilijk te vangen in terminologie Geen consensus: Verschillende definities voor normaal en abnormaal à elk met voor- en nadelen Het ontbreken van een eenduidige definitie van normaal en abnormaal gedrag bemoeilijkt de formulering van criteria voor afwijkend gedrag 24 24 12  25-10-2024 Categorisch versus Dimensioneel Mentale klachten klachten kun je indelen in categorieën of plaatsen op een continuüm Categorische presentatie (stoornis is aanwezig of afwezig) kent assumpties: o Je kan een duidelijk kwalitatief onderscheid maken tussen een stoornis en normaal gedrag o Een categorie (een stoornis) is homogeen o Alle categorieën samen vormen alle mogelijke mentale stoornissen en individuele categorieën sluiten elkaar uit à Categorische presentatie van psychopathologie is dominant (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, International Classification of Diseases) 25 25 Categorisch versus Dimensioneel De categorische presentatie kent nadelen: o Veel comorbiditeit tussen geclassificeerde stoornissen o Psychopathologie is dimensioneel in plaats van categorisch van aard o Classificaties hebben beperkte validiteit in het voorspellen van klachtenverloop o Veel classificaties zijn heterogeen 26 26 13  25-10-2024 Categorisch versus Dimensioneel Ontevredenheid over de DSM en ICD leidde tot een dimensioneel framework voor onderzoek naar stoornissen Research Domain Criteria (RDoC) o Transdiagnostisch (‘over diagnoses heen) o 5 transdiagnostische domeinen o Domeinen geanalyseerd op verschillende niveaus o Biedt inzicht in factoren die klachten veroorzaken/instandhouden en stimuleert individuele behandeling op maat National Institute of Mental Health 27 27 Categorisch versus Dimensioneel Ander model is de Hierarchical Taxanomy of Psychopathology HiTOP-model opgebouwd uit niveaus die psychopathologie omvatten: o Symptomen: Specifieke gedragingen/ ervaringen (bv. angst, hallucinaties) o Syndromen: Groepen van samenhangende IF symptomen die samen een bepaalde stoornis vormen (bv. angststoornis) o Subfactoren: Hogere orde factoren die meerdere syndromen integreren, zoals interne en externe problemen o Spectra: brede groepen van subfactoren die van elkaar te onderscheiden zijn maar wel gerelateerd zijn (bv. psychotische en persoonlijkheidsstoornissen. The Hierarchical Taxonomy of Psychopathology 28 28 14  25-10-2024 Hoorcollege 2: Diagnostiek Diagnostisch Proces Nessa Ikani – [email protected] 1 Leerdoelen college 2 2 1  25-10-2024 Diagnostische Proces Diagnostisch onderzoek is een proces dat naast inhoudelijke inzicht op het gebied van de klinische, forensische of kind & jeugd psychologie, theoretische kennis en professionele vaardigheden vereist Het start met de aanmelding en eindigt met de bespreking van het advies 3 3 Diagnostische Proces volgt de empirische cyclus observatie Verzamelen gegevens Bedenken wat er aan de Evalueren proces evaluatie inductie hand kan zijn: uitwerken opzet Toetsen hypothesen toetsing deductie Formuleren hypothesen De Groot (1969) 4 4 2  25-10-2024 Diagnostische Proces Stap 1: verzamel voorinformatie 5 5 Diagnostische Proces: Aanmelding (1) Wat is de reden van aanmelding/opdracht? (= geen uitleg aanleiding) Wie is de aanmelder? De (reden van) aanmelding kan verschillen, bijvoorbeeld: o Mijn kind heeft hulp nodig o Mijn ouder(s) hebben) hulp nodig o Ik heb hulp nodig o Jij hebt hulp nodig o Mijn patiënt heeft hulp nodig o Etc. 6 6 3  25-10-2024 Diagnostische Proces: Aanmelding (2) Aanmelding kan plaatsvinden vanuit verschillende contexten bijvoorbeeld: psychologische/psychiatrische context, algemene gezondheidszorg, forensische/legale context, school/opvoedingscontext, etc. Is de aanmelding op de juiste plek of moet ik doorverwijzen naar een andere setting? Heb ik de kwalificaties die aansluiten bij de aanmelding of moet ik doorverwijzen naar een andere professional? Heb ik tijd voor de aanmelding? 7 7 8 8 4  25-10-2024 Diagnostische Proces: Anamnese/intake (1) In de diagnostiek is de anamnese één van de belangrijkste bronnen van informatie over de klachten of problemen van de cliënt, patiënt of onderzochte Dit is een aanvulling op gegevens die al bekend zijn voor het onderzoek (bv. aanmeldformulieren, verwijzing, doorgestuurde dossiergegevens, intakevragenlijsten, etc.) 9 9 Welke thema’s moeten aan bod komen tijdens anamnese? 10 10 5  25-10-2024 Voorbeelden Thema’s Anamnese/intake Levensloop- geschiedenis Woonsituatie Vragen stamgezin Vriendschappen Werksituatie Relaties Hulpverlenings-, Medische-, Zelfbeeld Gedrag tijdens Etcetera! Persoonlijke-, anamnese/intake Gezins- Beeld van omgeving geschiedenis 11 11 Diagnostische Proces: Anamnese/intake (2) Belangrijk om te onthouden dat het referentiekader van de cliënt centraal staat à krijg een duidelijk beeld te krijgen van het aanmeldingsprobleem, zoals de cliënt, patiënt of onderzochte het ervaart, presenteert en formuleert Vergeet niet wensen/verwachtingen van de cliënt, patiënt of onderzochte in kaart te brengen De anamnese/intake eindigt met het formuleren van concrete (hulp)vragen die aansluiten op de klachten van de cliënt/de visie van de opdrachtgever 12 12 6  25-10-2024 Diagnostische Proces: Anamnese/intake (3) Heteroanamnese: Personen die de cliënt, patient of onderzochte kennen (bv. familieleden, kennissen, docenten of andere hulpverleners) worden om (aanvullende) informatie gevraagd Speciële anamnese: In kaart brengen van aard en ernst van specifieke klachten alsmede luxerende factoren (Wat deed de emmer overlopen?) Psychiatrische anamnese: in kaart brengen van de subjectieve en objectieve psychiatrische symptomen (bv. verschijning en psychomotoriek, aandacht en geheugen, spraak en denken, stemming, etc.) 13 13 Diagnostische Proces: Anamnese/intake (4) Biografische anamnese: In kaart brengen van factoren uit de levensgeschiedenis van de cliënt, die de cliënt beschermen of juist ontvankelijk maken voor het ontwikkelen van klachten Sociale anamnese: In kaart brengen van sociale gegevens (bv. huidige woonsituatie, burgerlijke status, leefstijl met sociale activiteiten, aanwezig mantelzorgsysteem en overige hulpvoorzieningen, etc. Ontwikkelingsanamnese: In kaart brengen van probleemgedrag en/of klacht en het actuele functioneren in context van de ontwikkelingsgeschiedenis (meer relevant voor kinderen en jeugdigen\bepaalde stoornissen) 14 14 7  25-10-2024 VRAAG: Wat voor anamnese is dit? Lees het volgende voorbeeld. Wat voor anamneses is dit? Lisa, een 24-jarige studente, komt voor psychologische evaluatie na aanhoudende gevoelens van angst en depressie. Tijdens de anamnese blijkt dat ze opgroeide in een gezin met hoge verwachtingen en weinig emotionele ondersteuning. Ze voelt zich vaak overweldigd door de druk om te presteren, zowel academisch als sociaal. Lisa heeft beperkte contacten, waardoor ze zich vaak eenzaam voelt. Haar vriendenkring is klein en ze vermijdt sociale situaties uit angst voor oordeel. Ze werkt parttime, maar vindt het moeilijk om een balans te vinden tussen werk, studie en haar mentale gezondheid. Deze factoren dragen bij aan haar huidige psychische klachten. THINK PAIR SHARE 15 15 Wat voor anamnese is dit? THINK 1 min 16 8  25-10-2024 Wat voor anamnese is dit? PAIR 2 min 17 Wat voor anamnese is dit? SHARE 18 9  25-10-2024 Diagnostisch Proces: Anamnese/intake (5) Observaties (non-verbaal) gedrag tijdens de anamneses/intake (en het hele diagnostisch proces!) zijn belangrijk, bv.: Hoe komt iemand in het contact over? Wat gebeurt er als de spanning in het gesprek word opgevoerd? Hoe gedraagt iemand zich? Voor de anamnese/intake dien je verschillende vaardigheden te combineren: o Anamnestische vaardigheden: het verzamelen van relevante diagnostische informatie o Gespreksvaardighednen: voor gespreksvoering o Observationele vaardigheden o Cognitieve en analytische vaardigheden: ordenen van informatie, analyseren van informatie 19 19 Diagnostische Proces: Anamnese/intake (6) In diagnostisch onderzoek is het interview een veelgebruikt instrument om op systematische wijze informatie te verzamelen Meestal (semi)gestructureerde interviews, waarin de vragen en antwoordopties voor een groot deel zijn vastgelegd Doorlopen van een (semi) gestructureerd interview tot de vaststelling van een bepaalde psychiatrische classificatie 20 20 10  25-10-2024 Diagnostische Proces: Anamnese/intake (7) Aanmelding/Verwijzing Anamnese/Intake-gegevens Intake Gespreksobservaties (non-verbaal) Dossierinformatie/screenings/interview 21 21 Video https://youtu.be/ZB28gfSmz1Y?feature=shared 22 22 11  25-10-2024 VRAAG: Welke criteria hoor je in de vragen? THINK PAIR SHARE 23 23 Welke criteria hoor je in de vragen? THINK 1min 24 12  25-10-2024 Welke criteria hoor je in de vragen? PAIR 2 min 25 Wat voor anamnese is dit? SHARE 26 13  25-10-2024 Welke criteria hoor je in de vragen? Schizofreniespectrum, andere psychotische stoornissen o wanen o hallucinaties o ongeorganiseerde spraak (bijv. vaak ontsporen of incoherentie) o sterk gedesorganiseerd of catatonisch gedrag o negatieve symptomen (bijv. verminderde emotionele expressie) o “Heeft u last van wanen?” à “Kunt u........ beschrijven?” 27 27 Welke criteria hoor je in de vragen? Schizofreniespectrum, andere psychotische stoornissen o wanen o hallucinaties o ongeorganiseerde spraak (bijv. vaak ontsporen of incoherentie) o sterk gedesorganiseerd of catatonisch gedrag o negatieve symptomen (bijv. verminderde emotionele expressie) o “Heeft u last van wanen?” à “Kunt u........ beschrijven?” 28 28 14  25-10-2024 Diagnostische Proces 29 29 Diagnostische Proces: Onderzoeksopzet (1) De cliënt, patiënt of onderzochte heeft (meestal) een hulpvraag wat reden tot diagnostisch onderzoek heeft gegeven Informatie verkregen uit de anamnese/intake orden je à hierbij is koppeling aan + beschrijving in termen van algemene kennis-categorieën uit de psychologie belangrijk Op basis van de informatie en je kennis van ontwikkeling en psychopathologie, formuleer je diagnostische onderzoeksvragen en een eerste theoretische verklaring over de mogelijke problematiek 30 30 15  E iEiae 25-10-2024 fiiii.is ir mtf Diagnostische Proces: Onderzoeksopzet (2) Die theorie genereert hypotheses over de aard en/of ontstaan van de klachten, de mogelijke samenhang van klachten/problemen, en mogelijke behandelinterventies Taxonomie van diagnostische onderzoeksvragen: o Onderkennend: Wat is er aan de hand? o Verklarend: Waarom is dit aan de hand? o Indicerend: Hoe kan deze client, patient of onderzochte het beste geholpen worden? o Voorspellend: Hoe zullen de problemen zich in de toekomst verder ontwikkelen? o Evaluerend: Zijn de problemen voldoende verholpen als gevolg van de interventie? 31 31 Quizz Onderzoeksvragen Is er sprake van faalangst? 32 32 16  25-10-2024 Quizz Onderzoeksvragen Kunnen de ervaren geheugen- en concentratieklachten worden geobjectiveerd? 33 33 Quizz Onderzoeksvragen Wordt het uitstelgedrag van de cliënt in stand gehouden door zijn copingsstijl? 34 34 17  25-10-2024 Diagnostische Proces: Onderzoeksopzet (3) De onderzoeksvragen worden uitgewerkt in hypothese(n) waarbij je de plausibiliteit van de hypothese(n) ten aanzien van de casus aangeeft op basis van empirische, theoretische dan wel ervaringskennis Na opstellen hypothesen à selecteren adequate meetinstrumenten en methoden om de hypothesen te kunnen toetsen Bij elke hypothese moet vooraf duidelijk zijn onder welke voorwaarden deze kan worden verworpen à stel een criterium vast (bv. Bij welke score op een vragenlijst wordt de hypothese verworpen?) 35 35 Diagnostische Proces: Onderzoeksopzet (4) De keuze van de instrumenten is afhankelijk van verschillende factoren à bij elke methode of instrument (bv. vragenlijsten, interviews, projectieve tests, observaties, cognitieve taken) overweeg je in hoeverre dit aansluit bij de diagnostische onderzoeksvragen en hypothesen Psychometrische kwaliteit van het instrument is een belangrijke factor à In Nederland beoordeelt de Commissie Testaangelegenheden Nederland (COTAN) van het NIP de kwaliteit van psychodiagnostische instrumenten 36 36 18  25-10-2024 VRAAG: Evalueer de psychometrische kwaliteiten Lees het volgende voorbeeld. Youssouf, een 25-jarige student, werkt aan zijn BAPD verslag. In de COTAN checkt hij de psychometrische kwaliteiten van het instrument die hij heeft gekozen om zijn hypotheses te toetsen. Hij ziet dat de interne consistentie van het gekozen instrument hoog is, echter de validiteit is laag. Wat kan hij op basis van deze evaluatie concluderen over de psychometrische kwaliteiten van het instrument? THINK PAIR SHARE 37 37 Psychometrische kwaliteiten Interne consistentie (factor analyse): De mate waarop een instrument consistent meet Validiteit: Het instrument meet wat het pretendeert te meten 38 38 19  25-10-2024 39 39 Diagnostische Proces: Het Onderzoek (1) Uitvoering van het onderzoek à afnemen van geselecteerde test(en), rapporteren van testuitkomsten Afname van testen en uitvoering van methoden moeten goed worden uitgevoerd “Je kunt alleen psychologische tests afnemen als je alle ins en outs weet van het proces van psychologisch testen, waaronder juiste wijze van afname, scoring en interpretatie van de testinstrumenten” (Wright, 2011, p. 93) Veel training nodig (op je (stage)werkplek), zodat je op een valide en ethisch verantwoorde wijze kunt testen. 40 40 20  25-10-2024 Diagnostische Proces: Het Onderzoek (2) Het onderzoek moet zo veel mogelijk in een controleerbare omgeving plaatsvinden à Zijn er omstandigheden bij het onderzoek die de resultaten mogelijk hebben beïnvloed? Observeer de cliënt, patiënt, onderzochte! Controleer na het onderzoek of de testen serieus zijn ingevuld à o Zijn er opvallende antwoordpatronen? o Is er sprake van sociale wenselijkheid? o etc. 41 41 Diagnostische Proces: Het Onderzoek (3) Antwoorden op tests of prestaties op taken verwerk je volgens de handleiding van het instrument Check of er normeringen moet worden toegepast om resultaten van je client, patient of onderzochte te te weerleggen tegen een grotere groep vergelijkbare mensen (de normgroep) Genormeerde scores rapporteur je en gebruik je om de hypothesen te toetsen à Per hypothese gaat de diagnosticus na of deze bevestigd of verworpen moet worden o.b.v. de resultaten 42 42 21  25-10-2024 43 43 Diagnostische Proces: Integratief Beeld (1) Na afzonderlijk toetsen van hypothesen o.b.v. de resultaten à integratie van resultaten en beantwoording diagnostische onderzoeksvragen o Welke testresultaten heb je? o Welke zijn het belangrijkst? In de verslaglegging beschrijf je – o.b.v. alle informatie die je hebt vanuit de voorgeschiedenis, anamneses/intake, dossierinformatie/screenings/ interviews en testresultaten de antwoorden op de onderzoeksvraag o Welke psychische processen en welke omgevingsfactoren liggen ten grondslag aan de klachten/problemen van deze cliënt, patiënt of onderzochte? o Welke resultaten bevestigen/ontkrachten de hypothese(n)? 44 44 22  25-10-2024 Diagnostische Proces: Integratief Beeld (2) Bekijk testresultaten in samenhang met alle andere informatie à Benoem hierbij ook eventuele tegenstrijdige informatie van je bronnen o Komen de testresultaten wel/niet overeen met de eerdere gegevens (intake/anamnese, observaties, dossierinformatie, screenings, interviews)? Integratief beeld van onderzoeksresultaten gebruik je om de cliënt, patient, onderzochte een beeld te geven van de resultaten van het onderzoek à Basis voor het advies Kennis nodig van: Ontwikkeling Psychopathologie (klinisch beeld & DSM-classificatie Behandelingsmogelijkheden Etc. 45 45 o b v integratiefbeeld advies 46 46 23  25-10-2024 Diagnostische Proces: Advies (1) Op basis van de resultaten (geef aan precies welke resultaten) probeer je antwoord kan geven op de diagnostische onderzoeksvragen à met argumentatie en bronverwijzingen o Bij welke mogelijke bevindingen zou je een bepaald advies/indicatiestelling uitslag wel of juist niet geven, en wat is je onderbouwing daarvan? Net als voor de resultaten, ook verslaglegging van conclusies en advies à samenvatting is een belangrijk onderdeel hiervan o Wat zijn eventuele aanbevelingen? o Is er vervolgonderzoek nodig? 47 47 Diagnostische Proces: Advies (2) Conclusies van het diagnostisch onderzoek worden in de praktijk ook teruggekoppeld aan de cliënt, patiënt of onderzochte Expliciete bespreking van diagnostische onderzoeksvragen + antwoorden biedt de cliënt, patiënt en onderzochte (en diens naasten) de kans deze te bevestigen of te ontkrachten op basis van eigen voorbeelden à geeft gelegenheid om beeld bij te stellen, te nuanceren of aan te vullen Koppel ook terug naar de aanvrager à vormt een extra, kritisch klankbord 48 48 24  25-10-2024 VRAAG: Op welke aspecten let je bij mondeling advies? Lees het volgende voorbeeld. Je hebt al een groot deel van het diagnostisch onderzoek verricht. Nu ben je op het punt waarop je de client en diens naasten advies wilt geven. Vanmiddag heb je een afspraak staan met de cliënt en diens partner. Op welke aspecten let je bij het mondelinge advies? THINK PAIR SHARE 49 49 Wat voor anamnese is dit? THINK 1 min 50 25  25-10-2024 Wat voor anamnese is dit? PAIR 2 min 51 Wat voor anamnese is dit? SHARE 52 26  25-10-2024 Diagnostische Proces: Advies (3) Bereid je goed voor: Geschikte tijd en plaats, voldoende tijd, argumenten Spreek “de taal” van de cliënt, patiënt of onderzochte Doel van het gesprek bespreken: samenvatting proces, resultaten en conclusie(s) duidelijk vertellen, empathie tonen zonder te overdrijven Geef ruimte om het nieuws te verwerken à Kan iemand zich vinden in de conclusies en het advies? Observeer de cliënt, patiënt, onderzochte! Wees alert ‘ja-knikken’ à Mensen kunnen blindelings varen op de interpretaties van een clinicus Resultaten en conclusies (verder) uitleggen, alsmede het vervolg. 53 53 54 54 27  25-10-2024 Diagnostische Proces: Advies (4) Wees kritisch tijdens het gehele diagnostische proces De basisprincipes verantwoordelijkheid, integriteit, respect, en deskundigheid zijn een globale paraplu waaronder ethiek in specifieke richtlijnen door deze beroepsorganisatie voor psychologen zijn uitgewerkt à hanteer dit ten alle tijden tijdens het diagnostische proces (en erna) Dit komt verder aan bod in de practica gericht 55 55 Recap Diagnostische Proces = Puzzelen (1) Voeren van een intakegesprek (en afname van screeningsvragenlijst) Analyseren van klachten (inclusief observatie) en probleem Classificeren en besluitvorming omtrent het problem Formuleren van toetsbare hypothesen en onderzoeksvragen Kiezen van meetinstrumenten en afnemen van de tests (inclusief observaties) 56 56 28  25-10-2024 Diagnostische Proces = Puzzelen (2) Beschrijven en interpreteren van de test-scores(inclusief observaties) Samenvatten en integreren van alle onderzoeksbevindingen Formuleren van conclusies en advies Rapporteren van het diagnostisch onderzoek: schriftelijk en mondeling 57 57 29  01-11-2024 Hoorcollege 3: Diagnostiek Heuristieken en besluitvorming Nessa Ikani – [email protected] 1 Leerdoelen vandaag (Hoorcollege 3) Na dit hoorcollege en bestuderen van de verplichte literatuur: Heb je kennis over de rol van besluitvorming binnen het diagnostisch proces Kan je uitleggen welke factoren een invloed hebben op de besluitvorming binnen diagnostiek Kan je een onderscheid maken tussen de verschillende systemen (systeem 1 en 2) binnen besluitvorming en de kenmerken van deze systemen beschrijven Kan je voorbeelden genereren van heuristieken en bias Heb je kennis over probiliteitstheorie en besluitvorming 2 2 1  01-11-2024 Besluitvorming binnen diagnostiek Binnen het diagnostisch proces worden veel beslissingen genomen Besluitvorming is niet een rationeel proces à mensen maken systematische fouten Binnen diagnostiek (en tevens behandeling) gebeurt dit ook 3 3 Besluitvorming binnen diagnostiek Opinies, interpretaties, overtuigingen, etc. vormen onderdeel van onze besluitvorming Eerste vraag is vaak of er sprake is van een hulpvraag die geadresseerd moet worden o Refereert direct naar de discussie van normaal vs. niet normaal gedrag (hoorcollege 1) Andere vraag betreft of behandeling nodig is (wordt vaak automatisch verondersteld) 4 4 2  01-11-2024 Rol besluitvorming binnen het diagnostisch proces? 5 5 Voorbeelden binnen Diagnostisch Proces Kan je deze aanmelding accepteren? Is er sprake van een acute situatie? Is het nuttig om een verklarende analyse op te nemen? Welke instrumenten selecteer ik om mijn hypotheses te toetsen? Welke behandeling wordt geadviseerd? Enzovoorts! 6 6 NO Prediction Report verklarende Aummelding accepteren acutesituatie indication EV analyses yes nuttig Evaluation 3 Prediction Report Explanation indication  01-11-2024 Invloed persoonskenmerken professional op diagnostiek 'Sick-sick’ fallacy (Paul Meehl, 1973): Neiging van behandelaren om dingen waar ze persoonlijk geen relatie mee hebben als verstoord te beschouwen. pet is my L ‘Me-too’ fallacy: Alles wat anderen doen zoals ik zou doen is normaal, en m iedereen die op mij lijkt en gedrag vertoont dat ik begrijp is normaal. Moeilijk om dergelijke beoordelingsfouten te vermijden Geeft aanleiding tot vraag of professionals met meer ervaring beter worden in besluitvorming 7 7 Invloed persoonskenmerken professional op diagnostiek Achtergrond/referentiekader professional Begrip van klachten Kennis van psychopathologie Ervaring Vermoeidheid/ervaren stress 8 8 4  01-11-2024 Invloed van persoonskenmerken cliënt binnen diagnostiek Onderzoek toont aan dat beschikbare informatie anders wordt verwerkt afhankelijk van kenmerken van de cliënt Wanneer een klacht of stoornis vaker voorkomt in een bepaalde populatie, wordt ten onrechte aangenomen dat de prevalentie hoger is, waardoor de aanwezigheid ervan in die populatie vaker wordt bevestigd. o Vaker schizofrenie vastgesteld bij African-American mannen o Depressie minder vaak herkend binnen deze groep o Gedragsproblemen vaker toegewezen aan Kaukasische jongeren o Verschillen tussen verschillende seksen in gestelde diagnoses àVooral bij persoonlijkheidsstoornissen (over-en onder-diagnose) 9 9 Diagnostisch Proces = Puzzelen (1) Voeren van een intakegesprek (en afname van screeningsvragenlijst) Analyseren van klachten (inclusief observatie) en probleem Classificeren en besluitvorming omtrent het problem Formuleren van toetsbare hypothesen en onderzoeksvragen Kiezen van meetinstrumenten en afnemen van de tests (inclusief observaties) 10 10 5 makegespret Amber Wu classificare Hypothesis kiss an instrument magentijst women problemen formumen atname van test screening apparming 01-11-2024 Beschriguen integeren van Formulate van Rapporteren van interpreteran am underracks candusieradu.ie diagnostisch onderseck ran detest bevindingen observers Diagnostisch Proces = Puzzelen (2) Beschrijven en interpreteren van de test- scores (inclusief observaties) Samenvatten en integreren van alle onderzoeksbevindingen Formuleren van conclusies en advies Rapporteren van het diagnostisch onderzoek Missend puzzelstukje kan ander beeld geven! 11 11 Invloed context ‘Sane in insane places’ - bekende studie van Roshenan (1973): https://youtu.be/VOyLraNMXM0?feature=shared Context speelt een rol bij het bevestigen of excluderen van bepaalde diagnoses Veelvoorkomend beeld binnen setting wordt leidend Pathologiseren, over-diagnose, onder-diagnose Film: One flew over the cuckoo’s nest 12 12 6  01-11-2024 Invloed kenmerken van het diagnostisch proces Altijd risico om informatie over het hoofd te zien of juist teveel waarde eraan te hechten we Cliënt, patiënt of onderzochte kan informatie achterhouden zij Kominformatie express niet delen Testinstrumenten zijn niet de ‘absolute waarheid’ à scores vallen binnen betrouwbaarheidsintervallen Gebrek aan absolute waarheid, onvolledige kennis van psychopathologie en gebrek aan feedback op besluitvorming maakt diagnostiek moeilijk 13 13 ‘Dual Process’ theorieën Leggen uit hoe mensen informatie verwerken en beslissingen nemen Oordeel of beslissing is het product van twee systemen: o Systeem 1 (heuristisch/intuïtief) o Systeem 2 (rationeel/analytisch) Systeem 1 Systeem 2 14 14 7  01-11-2024 VRAAG: Wat zijn de kenmerken van systeem 1 en 2? SHARE 17 VRAAG: Wat zijn de kenmerken van systeem 1 en 2? Systeem 1 (heuristisch/intuïtief) Systeem 2 (rationeel/analytisch) Werkt automatisch, associatief en snel Werkt gecontroleerd en langzaam Gebaseerd op ervaringen, indrukken, Gebaseerd op regels, kennis, denken) intuïties, bedoelingen en gevoelens Vereist energie en inspanning Vergt weinig inspanning om te gebruiken Wordt gebruikt om de indrukken van Beperkte controle systeem 1 te onderdrukken/corrigeren Over het algemeen meer gelinkt aan Over het algemeen accurater beoordelingsfouten en/of bias © Elisa Riva 18 18 9  01-11-2024 Attributie en Bias Attribute substitution = een moeilijke of onbekende vraag wordt vervangen door een eenvoudigere vraag 19 19 Attributie en Bias Attribute substitution = een moeilijke of onbekende vraag wordt vervangen door een eenvoudigere vraag à Systeem 1! 20 20 10  01-11-2024 Attributie en Bias Attribute substitution = een moeilijke of onbekende vraag wordt vervangen door een eenvoudigere vraag Originele vraag: "Hoe gelukkig is deze persoon?" In plaats van alle complexe factoren te overwegen die geluk kunnen beïnvloeden (zoals levensomstandigheden, sociale relaties en persoonlijke waarden), kan iemand het vereenvoudigen naar een gemakkelijk te observeren vraag: Eenvoudigere vraag: "Hoe vaak ziet deze persoon er glimlachend uit?" Door zich te concentreren op de zichtbare uitdrukking van blijdschap (een glimlach) in plaats van de diepere, meer complexe elementen van geluk, kan dit leiden tot een onnauwkeurige conclusie over het werkelijke welzijn van die persoon. 21 21 Attributesubstitution Sathi engari Attributie en Bias Een gemakkelijker te beoordelen kenmerk wordt gebruikt om tot een conclusie te komen i.p.v. de originele, complexe informatie te analyseren. Gebeurt vaak onbewust en kan leiden tot een bias of fout in ons oordeel. Bias = (systematische) vertekening in denken, beoordelen of beslissen, waardoor men geneigd is om bepaalde informatie te favoriseren of negeren. Denken ventekening is systematische in Beoordelen bias Beslissen 22 22 11  01-11-2024 Veelvoorkomende ‘biases’ binnen diagnostiek Confirmation bias = neiging om alleen informatie te zoeken of te geloven die je in bestaande overtuigingen bevestigt, terwijl je andere informatie negeert Hindsight bias = neiging om gebeurtenissen achteraf als voorspelbaarder te Is w ̅ beschouwen dan ze daadwerkelijk waren Overconfidence bias = neiging om testresultaten, je eigen vaardigheden, kennis of inschattingen te overschatten en a priori waarschijnlijkheden te negeren Belief bias = neiging een conclusie accepteren o.b.v. wat je gelooft, niet op basis van wat geldig is 23 23 VRAAG: Schrijf voor elke bias een voorbeeld THINK 1 min 24 12  01-11-2024 Intuïtie Intuïtie = Geautomatiseerde (ervarings)kennis systems Betreft niet verdere onverklaarbare gevoelens voor het probleem van de cliënt Intuïties zijn gebaseerd op eerder verworven informatie en waargenomen associaties à worden door ervaring gecombineerd tot een onmiddellijke reactie. Worden verworven op verschillende manieren van leren Kan je alarmeren, maar kan ook leiden tot tunnelvisie!\ 27 27 verwormer informatie onmiddelijkereaet.ie waargenomenassociaties intuities Heuristieken Het is moeilijk om veel verschillende informatie te integreren à Mensen gebruiken heuristieken Heuristieken = cognitieve vereenvoudigingstechnieken/snelkoppelingen om snel/efficiënt beslissingen te nemen, vaak zonder uitgebreide informatie-analyse 28 28 14  01-11-2024 VRAAG: Wat zijn voor- en nadelen van heuristieken? SHARE 31 VRAAG: Wat zijn voor- en nadelen van heuristieken? VOORDELEN NADELEN Efficient Kans op bias/beoordelingsfouten Onnauwkeurig Commissiefouten (= meenemen van irrelevante informatie) see Ommissiefouten (= relevante informatie weglaten) commissiefouten irrelevantinto meenomen ommissiefouten relevant info weylaten 32 32 16  01-11-2024 Beschikbaarheidsheuristiek (Availability) Beschikbaarheidsheuristiek = neiging om te beslissen of oordelen o.b.v. de meest beschikbare of gemakkelijk te herinneren informatie Professionals herkennen o.a. eerder klachten stoornissen op basis van voorbeelden waar ze mee bekend zijn/training in hebben gehad ‘Recency effect’: neiging om recentelijk gepresenteerde informatie beter te onthouden en te evalueren dan oudere informatie © Versusthemachines 33 33 Ankerheuristiek (Anchoring) Ankerheuristiek = beslissing of oordeel baseren op een referentiepunt, het "anker," zelfs als deze niet relevant is © Versusthemachines 34 34 17  01-11-2024 Representativiteitsheuristiek (Representativeness) Representativiteitsheuristiek = de mate waarin je een beslissing of oordeel baseert op een karakteristiek (representatief) geval Kan leiden tot het includeren van ongeldige verwachtingen en het onvoldoende overwegen van relevante informatie en de waarschijnlijkheid © Versusthemachines Veel gekoppeld aan “Prototyping” representativiteit neuristick 35 35 Affect heuristiek (Affect) Affect heuristiek = een beslissing of oordeel vormen o.b.v. de gevoelens die een situatie of o persoon oproept, i.p.v. de inhoud Beslissingen of oordelen komen vaak overeen met de gevoelens die professional ervaren op het moment van oordelen © Versusthemachines 36 36 18  01-11-2024 VRAAG: Schrijf voor elk van de 4 heurstieken een voorbeeld SHARE 39 Statistiek en besluitvorming Meehl (1954): statistische modellen presteren beter dan klinische besluitvorming Professionals zijn niet in staat om alle mogelijke relevante signalen te wegen of wegen niet Statistiek (bv. psychometrische kwaliteiten) wordt te weinig overwogen in de besluitvorming 40 40 20  01-11-2024 Probabiliteitstheorie en besluitvorming binnen diagnostiek Probabiliteitstheorie = het kwantificeren van de waarschijnlijkheid van verschillende uitkomsten o De kans om een specifiek getal met een dobbelsteen te gooien, zoals een 4, is 1 op 6, omdat er zes mogelijke uitkomsten zijn. o Weerbericht: Als het weerbericht zegt dat er 70% kans is op regen, betekent dit dat het in 70 van de 100 vergelijkbare situaties zou regenen. o Wanneer je een munt gooit, is de kans op kop of munt 50%, omdat er twee mogelijke uitkomsten zijn en beide even waarschijnlijk zijn. Kan de professional binnen diagnostiek helpen bij het interpreteren van de waarschijnlijkheid van bepaalde scores verkregen uit instrumenten of bij besluitvorming 41 41 Probabiliteitstheorie en besluitvorming binnen diagnostiek Professionals nemen niet altijd de prevalentie van een stoornis in acht Prevalentie = het voorkomen van een bepaald (ziekte)verschijnsel op een bepaald moment à Meestal het aantal gevallen per 100 of 1000 mensen. Voor instrumenten die we selecteren binnen het diagnostisch proces kunnen we de sensitiviteit en specificiteit berekenen: o Sensitiviteit: kans dat iemand met een (ziekte)verschijnsel ook door een test of vragenlijst (die is ontworpen om dat verschijnsel op te sporen) wordt aangemerkt als positief o Specificiteit: kans dat iemand zonder een (ziekte)verschijnsel ook door een test of vragenlijst (die is ontworpen om dat verschijnsel op te sporen) wordt aangemerkt als negatief sensitivitets met ziette wardtpositiet conder zickte wondtnegative 42 specificiteit 42 21  01-11-2024 Probabiliteitstheorie en besluitvorming binnen diagnostiek https://www.youtube.com/watch?v=psELBu7muNY (t/m minuut 2:12) Fout positief (false positive) Fout negatieve (false negative) 43 43 Verbeteren besluitvorming Meer bewustzijn over besluitvorming creëren middels informatie en educatie Overweeg bij oordelen het tegenovergestelde (‘devils advocate’) Argumenteren en onderbouwen van beslissingen of oordelen Blijvend gebruik maken van hulpmiddelen die diagnostiek ondersteunen 44 44 22  01-11-2024 Hoorcollege 4: Diagnostiek Neuropsychologie en intelligentie Nessa Ikani – [email protected] 1 Leerdoelen vandaag (Hoorcollege 4) Na dit hoorcollege en bestuderen van de verplichte literatuur: Heb je kennis over het doel van neuropsychologisch onderzoek Kan je voorbeelden genereren waarbij neuropsychologisch kan worden ingezet Kun je de link maken tussen neuropsychologisch onderzoek en het diagnostische proces Weet je met welke factoren je rekening dient te houden tijdens het afnemen van neuropsychologisch onderzoek Heb je kennis over intelligentie en de inzet van intelligentietesten Ben je bekend met de inhoud en toepassing van de meest gebruikte intelligentietesten 2 2 1  01-11-2024 Neuropsychologisch Onderzoek 3 Neuropsychologisch Onderzoek in de praktijk (1) Wat is neuropsychologisch onderzoek (NPO)? Het onderzoeken en beter begrijpen van psychologische problemen en functies met een veronderstelde neurologische achtergrond Cognitief functioneren: aandacht, geheugen, taal, denkprocessen, verwerkingssnelheid, handelsgerichtheid, waarnemingen, planning, etc. aliments perceptions Sociaal, gedragsmatige en/of emotioneel functioneren: omgaan met emoties, zelfinzicht, initiatief, veranderingen in motoriek, persoonlijkheidskenmerken, etc. 4 4 2  01-11-2024 Neuropsychologisch Onderzoek in de praktijk (2) Waarom niet bij iedereen een fMRI scan afnemen? Mensen met dezelfde beperkingen zoals waargenomen op of gelinkt aan het “brein-niveau” tonen niet allen hetzelfde patroon van cognitief, persoonlijk of emotioneel disfunctioneren 5 5 VRAAG: Bedenk voorbeelden voor de inzet van een NPO THINK 1 min 6 3  01-11-2024 Inset van NPO Voorbeelden Neuropsychologisch Onderzoek Neuropsychologisch onderzoek kan worden ingezet bij: Problematisch patroon van alcohol- of drugs- gebruik Oudere volwassenen waarbij het niet duidelijk is over er sprake is van depressieve klachten of (eerste tekenen van) dementie Scholieren die tegen leerproblemen aanlopen op school Mensen met psychopathologische klachten waar de verdenking is op een (niet aangeboren) hersenletsel Problemen op het gebied van cognitief functioneren Uitzoeken van een verband tussen neuropsychologisch functioneren en criminele activiteiten Is iemand instaat een juridische rechtzaak bij te wonen/hier verantwoording af te leggen? Etc. 9 9 Doden Van NPO Doelen Neuropsychologisch Onderzoek (1) Identificeren van een neurologische stoornis Discrimineren tussen psychologische-neurologische symptomen Beschrijven hoe een neuropsychologische aandoening of letsel een persoon kunnen beïnvloeden o Kan de persoon zorgdragen voor zichzelf? o Is de persoon in staat een specifiek behandelplan te volgen? o Kan iemand zich fysiek bewegen (bv. autorijden)? o Kan iemand de eigen financiële zaken organiseren? o Etc. Beschrijven van beperkingen én sterke kanten o Wat is het beste behandelplan voor de persoon? 10 10 Identficeren van up stoornis discrimineren tussen psy neuro 5 Beschriven de invloed on sterkeKanter Beschriven de beforkinger warmeer een insect van NPO waaneer een sprake is van cognitive verandering 01-11-2024 en of achternitgang Doelen Neuropsychologisch Onderzoek (2) àInzetten van neuropsychologisch onderzoek wanneer een expliciete en/of klinische indruk bestaat dat er sprake is van cognitieve veranderingen en/of achteruitgang Neuropsychologisch onderzoek eindigt niet met een diagnose of behandelplan oof Je zult ook moeten evalueren hoe dit behandelplan zich over tijd uitwerkt 1 o Werkt het behandelplan? Wat zijn de ervaringen van de persoon? I o Zien we verbeteringen op het gebied van neuropsychologisch functioneren? o Hoe ontwikkelen de neuropsychologische symptomen? 11 11 Veranderingen neuropsychologisch functioneren (1) Voorbeelden domeinen cognitief, gedragsmatig , sociaal, emotioneel en functioneren waar verandering kan plaatsvinden: Domein Gedragingen/emoties Aandacht Klachten korte termijn aandacht Concentratieproblemen Moeite met verschuiven van aandacht Herhaaldelijke gedragingen (reproduceren van zelfde ontwerp) Taal Problemen met lezen, schrijven, rekenkunde Omdraaien van cijfers/letters Problemen met begrip geschreven/gesproken informatie Problemen uitspraak Geheugen Geheugenproblemen (korte termijn/ lange termijn) Consolideren/ophalen herinneringen Geheugenproblemen op audio-verbaal of visuospatieel gebied Ruimtelijk Beperkt ruimtelijk inzicht Beperkte oriëntatie gerelateerd aan ruimtelijk vaardigheden Problemen met manuele vaardigheden Moeite met het onderscheiden van links en/of rechts 12 12 6  01-11-2024 Veranderingen neuropsychologisch functioneren (2) Voorbeelden domeinen cognitief, gedragsmatig , sociaal, emotioneel en functioneren waar verandering kan plaatsvinden: rot Domein Gedragingen/emoties belongrijke Executief Moeite met plannen Apathie dose beperking KanKenmarken ontwiff Beperkt inzicht van sociale impact Moeite met multitasking van psychopathologische Motoriek Beperkte fijne motoriek Tremors reflecture Onhandigheid Zwakke linker of rechterkant lichaam Emotioneel/ Verandering in uiterlijke verzorging gedragsmatig Ongepast sociaal gedrag Veranderingen (lichamelijke) activiteit) Veranderingen in eetlust, drinkpatroon, seksueel functioneren, etc. Veranderingen in sensaties (horen, proeven, ruiken, voelen) 13 13 Veranderingen neuropsychologisch functioneren (3) Doorgaans moeilijk om problemen van een neuropathologische aard en (emotionele) stress vanwege omgevingsfactoren te scheiden Veranderingen in emotioneel functioneren kunnen neuropathologisch van aard zijn of worden getriggerd door externe gebeurtenissen Beperkt executief functioneren kunnen psychopathologische kenmerken reflecteren Ontwikkeling speelt een rol bij executief functioneren 14 14 7  01-11-2024 Uitvoer Neuropsychologisch Onderzoek (1) Volgt ook het diagnostische proces! o Aanmelding o Informatie verzamelen (dossierinformatie, aanmelding, voorgeschiedenis, anamnese/intake), (non-verbale) observaties o Bepalen en Formuleren van diagnostische onderzoeksvragen en hypotheses à Onderzoeksopzet o Selecteren testen/Afnemen testen à Uitvoer onderzoek o Integreren resultaten à Integratief beeld o Concusies en Advies formuleren 15 15 Voorbeeld uit de praktijk (1) Je ontvangt een aanmelding Verwijzing door kinderarts: Meisje van 8 jaar. Onder controle i.v.m. gedragsproblemen. Verwezen door KNO i.v.m. hoofdpijn. Hoofdpijn lijkt filterprobleem te zijn. Kan niet tegen harde geluiden. Heeft woedebuien. Nauwelijks vriendinnetjes. Op school moeite met concentratie. Slaapproblemen. Bij wakker worden zwart voor de ogen. Mogelijkheid epilepsie? Of is er sprake van ADHD of Autisme Spectrum Stoornis? 16 16 8  01-11-2024 Voorbeeld uit de praktijk (2) – video http://www.hersenletsel-uitleg.nl/onzichtbare-gevolgen-van-hersenletsel/apraxie 17 17 Uitvoer Neuropsychologisch Onderzoek (2) Heel veel verschillende instrumenten Selectie vereist kennis neuropsychologische problemen en link met psychopathologie, persoonlijkheid en ontwikkeling én diagnostische vraagstelling Testen moeten voldoen aan adequate psychometrische kwaliteiten en aansluiten bij de doelgroep Afname van neuropsychologische test duiden niet de aanwezigheid aan van een neuropsychologische ziekte/stoornis, maar testen functies en vaardigheden die hiermee worden geassocieerd 18 18 9  01-11-2024 Veelgebruikte instrumenten Neuropsychologisch Onderzoek Domein Test Aandacht Arithmetic, Digit Span, Letter-Number Sequencing, Cancellation, Stroop Color Word Test, Conners Continuous Performance Test—3 (CPT–3) Taal Vocabulary, Comprehension, Information, Aphasia Screening Test, Boston Naming, Controlled Oral Word Association Test, Peabody Picture Vocabulary Test—IV, RBANS Geheugen Wechsler Memory Scale, Rey Auditory Verbal Learning Test, Bender–2 (recall), Rey-Osterrieth (recall), RBANS Ruimtelijk Block Design, Picture Concepts, Matrix Reasoning, Picture Completion, Bender–2 (perception and copy), Rey-Osterrieth Complex Figure Test, Judgment of Line Orientation, RBANS Executief Interview/history, Delis-Kaplan Executive Function System, Functioneren Category Test, Wisconsin Card Sorting Test, Trail Making Test, Behavioral Assessment of the Dysexecutive Syndrome 19 19 Intelligentie 20 10  01-11-2024 Wat is intelligentie Geen eenduidige definitie Creatief? Emotioneel? Social-emotioneel? (Gottfredson, 1997) 21 21 Intelligentiequotiënt (IQ) Aan het einde van de negentiende eeuw à wetenschappelijke belangstelling voor individuele verschillen in intellectueel functioneren, voortkomend uit de experimentele psychologie. Stern (1912) ontwikkelde een kwantitatieve intelligentie maat: het IQ (intelligentiequotiënt) © https://www.123test.com /nl/iq-test/ 22 22 11  01-11-2024 Theorieën intelligentie Spearman's intelligentietheorie: o "g" verwijst naar de algemene intelligentiefactor die prestaties op intelligentietesten verklaart o "s" staat voor specifieke vaardigheden die bijdragen aan prestaties in bepaalde domeinen. àTwee factoren model Theorie kreeg kritiek; er werden meer factoren vastgesteld, leidde tot verschillende theorieën – veelal gebaseerd op factoranalyses Ook op conceptueel niveau kan er onderscheid worden gemaakt tussen verschillende aspecten van intellectueel functioneren 23 23 Belangrijke constructen gelinkt aan intelligentie Vloeiende intelligentie: vermogen om nieuwe, onbekende problemen op te lossen Kwantitatieve kennis: het redeneren met getallen en begrijpen van wiskundige concepten Gekristalliseerde intelligentie: mate waarin je (cultuurspecifieke) kennis kan aanleren en effectief kunt toepassen Schoolvaardigheden, lezen en schrijven, het begrijpen van geschreven taal Korte termijn geheugen 24 24 12  01-11-2024 Belangrijke constructen gelinkt aan intelligentie Visuele informatieverwerking: vermogen om een mentale voorstelling te maken en het herkennen en gebruiken van visuele patronen Auditieve informatieverwerking: het oppikken en verwerken van geluiden Lange termijn geheugen Verwerkingssnelheid: het snel en vloeiend volbrengen van een (eenvoudige) taak Reactiesnelheid: snelheid van reageren of beslissen Verbaal begrip: heeft betrekking op woordenschat, taalgevoel en redeneringsvermogen Performaal begrip: heeft betrekking op handelend vermogen, problemen oplossen en ruimtelijk of visueel inzicht. 25 25 Welke vorm van intelligentie is dit? 26 26 13  01-11-2024 Intelligentietesten Doorgaans wordt intelligentie vastgesteld met een algemene intelligentietest Inhoud intelligentietesten sinds begin vorige eeuw nauwelijks veranderd Worden gevalideerd en genormeerd aan de hand van grote groepen proefpersonen met uiteenlopende leeftijden en opleidingsniveaus IQ: o Vroeger: ratio tussen mentale leeftijd en kalender o Tegenwoordig: algemene prestatie van een proefpersoon over alle testen heen in vergelijking met een groep leeftijdsgenoten 27 27 VRAAG: Wat zie je als pros en cons van intelligentietesten? THINK 1 min 28 14  01-11-2024 Testen intelligentie – Pros en Cons (1) Testen van intelligentie ken een geschiedenis van misverstanden, controversie en stigma Misbruik van de inzet van test scores, ‘labelen’ van personen, educatievoorzieningen Sterke focus op convergerende, analytische en wetenschappelijke vaardigheden, minder op divergerende artistieke, imaginaire vaardigheden o Creatief? o Emotioneel? o Sociaal-emotioneel? 31 31 Testen intelligentie – Pros en Cons (2) Intelligentiescores duiden geen aangeboren capaciteit aan Niet representatief voor alle situaties die probleem-oplossende vaardigheden vereisen Brengen geen motivatie in kaart Neiging om intelligentiescores als een absoluut getal te beschouwen à draagt bij aan misbruik inzet van test scores Belangrijke limitatie: onderliggende processen hebben een minder grote focus, het gaat vaak om het eindproduct: the what, rather than the how Westerse bias en bias naar bepaalde opleidingsniveaus (sterk gebaseerd op schoolse kennis) àNeem deze aspecten mee in je interpretatie van testresultaten en het gewicht wat je aan de resultaten hangt 32 32 16  01-11-2024 Testen intelligentie – Pros en Cons (3) Voorbeeld: Lage score op rekenkunde kan komen door: o Beperkte aandacht/concentratie o Moeite met begrip van uitleg o Afleidende (omgevings)factoren o Dyscalculie o Opleiding/mogelijkheid tot opleiding 33 33 Testen intelligentie – Pros en Cons (4) Naast nadelen, kent het testen van intelligentie ook velde voordelen (mits op adequate wijze toegepast en voor juiste redenen!) o Accuraatheid in het voorspellen van gedrag en/of school- of werkprestaties (met name op korte termijn) o Voorspellingen academische or werk gerelateerde prestaties en werkzaamheden o Bieden overzicht van een persoons sterke en minder sterke cognitieve vaardigheden o Veranderingen over tijd in kaart brengen à onderwijs o Mogelijke struikelblokken/hindernissen in kaart brengen 34 34 17  01-11-2024 Intelligentietesten Wechsler Adult Intelligence Scale - Fourth Edition (WAIS-IV) Wechsler Intelligence Scale for Children – Fifth Edition (WISC-V) à kinderen 35 35 WAIS-IV Batterijtest die de algemene intelligentie (het IQ) van adolescenten en volwassenen meet Doelgroep: Ingezet bij leeftijd 16:0 tot 84:11 jaar De WAIS-IV-NL kan ingezet worden als psychoeducationele test, als hulpmiddel bij klinisch onderzoek en om neuropsychologische en psychologische stoornissen vast te stellen Kent vier domeinen (indices): Verbaal Begripsindex, de Werkgeheugenindex, de Verwerkingssnelheidsindex, de Perceptueel Redeneren Index Elke index kent kerntests en optionele subtests 36 36 18  01-11-2024 WAIS-IV Overeenkomsten, Verbaal Begripsindex Woordenschat, (Begrijpen) Cijferreeksen, Rekenen, Werkgeheugenindex (Cijfers en Letters nazeggen) Totale IQ Symbool Zoeken, Verwerkingssnelheidindex Symbool Substitutie Coderen, (Figuur Zoeken) Blokpatronen, Matrix Perceptueel Redeneren Redeneren, Figuur Index Samenstellen, (Gewichten), (Onvolledige Tekeningen) 37 37 WISC-V Batterijtest die de algemene intelligentie (het IQ) kinderen en jonge adolescenten Doelgroep: Ingezet bij leeftijd 6:0 en 16:11 jaar De WAIS-IV-NL kan ingezet worden om cognitieve capaciteiten vast te stellen Kent vijf domeinen (indices): Verbaal Begrip Index, Visueel Ruimtelijke Index, Fluide Redeneren Inxed, Werkgeheugenindex, Verwerkingssnelheid Index Elke index kent kerntests en optionele subtests 38 38 19  01-11-2024 WISC-V Overeenkomsten, Verbaal Begripsindex Woordenschat, (Begrijpen) Blokpatronen, (Figuur Visueel Ruimtelijke Index Samenstellen) Matrix Redeneren, Totale IQ Fluide Redeneren Index Gewichten, (Rekenen) Cijferreeksen, Werkgeheugenindex Plaatjesreeksen, (Cijfers en Letters nazeggen) Symbool Zoeken, (Figuur Verwerkingssnelheidindex Zoeken) 39 39 Groninger Intelligentietest (GIT-2) Doel was een test te construeren die voor een breed leeftijdsberik toepasbaar zou zijn. Huidige versie bestaat uit negen subtests Bedoeld voor mensen van 16 tot 85 jaar 40 40 20  01-11-2024 GIT-2 Woordenlijst Legkaarten Vaaropdrachten Sorteren Figuur Totale IQ ontdekken Cijferen Draaikaarten Matrijzen Woord opnoemen 41 41 Kaufman Intelligentietest voor Adolescenten en Volwassenen (KAIT) Bedoeld voor personen van 14 tot 85 jaar Kan op twee manieren worden afgenomen. Bestaat uit 6 subtests (3 voor gekristalliseerde intelligentie en 3 voor vloeiende intelligentie) à aparte IQ scores voor beide intelligentievormen Totale IQ kan worden berekend, maar advies deze niet te interpreteren als scores voor beide intelligentievormen significant verschillen 42 42 21  01-11-2024 KAIT Symbool leren Vloeiende Logisch intelligentie redeneren Geheime codes Totale IQ Definities Gekristaliseerde intelligentie Auditief begrip Dubbele betekenissen 43 43 Raven's Progressive Matrices Een niet-verbale test die het oplossen van visuele problemen meet Maat voor vloeiende intelligentie Afname verloopt zelfstandig (in tegenstelling tot andere testen) Meest cultuurvrije test 44 44 22  01-11-2024 Harmonisch versus disharmonisch intelligentieprofiel Harmonisch intelligentieprofiel: kenmerkt zich door evenwichtige scores op verschillende intelligentiedomeinen Disharmonisch intelligentieprofiel: kenmerkt zich door grote verschillen in scores tussen verschillende intelligentiedomeinen 45 45 Intelligentietesten Dit zijn slechts voorbeelden, er zijn verschillende testen Testen die beter passen bij culturele diversiteit Grote verschillen tussen tests! 46 46 23  01-11-2024 Rapportage resultaten intelligentietest Universele gebruik van de term IQ suggereert dat het individuele niveau van cognitief functioneren stabiel kan worden vastgesteld o.b.v. elke intelligentietest.’ Onderzoek laat zien dat het IQ afhankelijk van de intelligentietest sterk kan verschillen Ruiter, Hurks en Timmerman (2018): o Niet alleen een getal weergeven o ‘Geef een betrouwbaarheidsinterval’ o ‘Classificatie beschrijft het getal, niet de persoon’ Let op: Test ‘moment opname met ‘beperkte houdbaarheid’’ 47 47 Richtlijnen binnen diagnostiek Goede diagnostiek vereist samenwerking tussen patiënt, naasten en professionals, waarbij de patiënt als mede-onderzoeker wordt betrokken en de diagnose als een hypothese wordt geëvalueerd. De zorgstandaard (ontwikkeld door diverse vertegenwoordigers uit de ggz-sector), schetst algemene richtlijnen voor goede diagnostiek, los van specifieke beroepsrichtlijnen 48 48 24