Egzamin - Chińska Cywilizacja - PDF

Egzamin 1. Charakter cywilizacji konfucjańskiej Konfucjanizm: Fundament cywilizacji chińskiej Konfucjusz (551–479 p.n.e.): Filozof i nauczyciel, twórca konfucjanizmu, który stał się fundamentem moralnym, społecznym i polity...

Egzamin 1. Charakter cywilizacji konfucjańskiej Konfucjanizm: Fundament cywilizacji chińskiej Konfucjusz (551–479 p.n.e.): Filozof i nauczyciel, twórca konfucjanizmu, który stał się fundamentem moralnym, społecznym i politycznym Chin. Kluczowe idee: Ren ( 仁): Cnota humanitarności, dobroci, miłości bliźniego. 礼): Rytuały, zasady społeczne i etykieta. Li ( Xiao (孝): Synowska pobożność – szacunek wobec rodziców i przodków. Junzi ( 君子): Idealny człowiek – moralny, wykształcony, cnotliwy. Mencjusz (372–289 p.n.e.): Rozwinął myśl Konfucjusza, akcentując wrodzoną dobroć człowieka. Xunzi (310–235 p.n.e.): Twierdził, że ludzie są z natury źli i potrzebują edukacji oraz prawa, by osiągnąć moralność. Niefonetyczne pismo chińskie Powstanie pisma (ok. 1200 p.n.e.): 商 Kości wróżebne z czasów dynastii Shang ( ): Początki pisma chińskiego jako narzędzia komunikacji z bogami. Cechy pisma chińskiego: Logograficzne: Każdy znak reprezentuje morfem (sylabę) lub pojęcie. Nie związane z wymową: Ułatwiało administrację w wielojęzycznym imperium. Zastosowanie w kulturze konfucjańskiej: Egzaminy urzędnicze: Umiejętność kaligrafii i znajomość klasycznych tekstów były kluczowe dla mandarynów. Klasyczne teksty konfucjańskie: Egzamin 1  论语): Zbiór wypowiedzi Konfucjusza. Analekty ( Księga Dokumentów (书经) i Księga Pieśni (诗经): Podstawa edukacji konfucjańskiej. Mandaryni jako uczeni-dygnitarze System egzaminów urzędniczych ( 科举, keju): Wprowadzony na dużą skalę w dynastii Sui (581–618) i Tang (618– 907). Podstawa rekrutacji do administracji państwowej. Oparty na znajomości klasycznych tekstów konfucjańskich. Tworzył elitę urzędniczą wykształconą w duchu konfucjańskim. Mandaryni ( 士大夫, shi dafu): Uczeni pełniący funkcje administracyjne, stanowiący elitę społeczną. Byli symbolem meritokracji, choć ich pozycja była w praktyce ograniczona przez dostęp do edukacji dla niższych warstw. Złoty wiek mandarynów: Dynastia Song (960–1279): Rozkwit konfucjańskiej biurokracji i rozwój neokonfucjanizmu. Pozycja kobiet w cywilizacji konfucjańskiej System patriarchalny: Kobiety podporządkowane mężczyznom w hierarchii społecznej: ojcu, mężowi, a później synowi ( 三从四德 , san cong si de – "trzy posłuszeństwa i cztery cnoty"). Znaczące postaci i idee: Ban Zhao (45–116 n.e.): Autorka Nauki dla kobiet ( 女诫, Nü Jie), gdzie przedstawia wzorzec kobiety cnotliwej, pokornej i posłusznej. Neokonfucjanizm: Ograniczył pozycję kobiet w okresie dynastii Song, podkreślając rolę kobiety w domu. Praktyki społeczne: Egzamin 2  Krępowanie stóp: Symbol ideału kobiecego piękna i posłuszeństwa (rozpowszechnione w dynastii Song). Małżeństwa aranżowane: Kluczowe dla utrzymania więzi między rodzinami. 2. Próby reform w Cesarstwie Chińskim do 1901 r. Chiny pod rządami Mandżurów; reformy „samoumacniania”; pozycja mocarstw i Wielkiej Brytanii; powstanie Yihetuan („bokserów”) XVII–XIX wiek: Chiny pod rządami Mandżurów 1644: Początek dynastii Qing (Mandżurowie). Kangxi (1661–1722) i Qianlong (1735–1796): Złoty wiek dynastii Qing – ekspansja terytorialna, stabilność gospodarcza, wzrost populacji. Opium i handel: Rosnąca zależność Chin od handlu z Europą, głównie Wielką Brytanią. Import opium destabilizuje gospodarkę i społeczeństwo. XIX wiek: Kryzys dynastii Qing i naciski mocarstw I wojna opiumowa (1839–1842): Przyczyna: Zakaz importu opium przez cesarza Daoguanga. Traktat nankiński (1842): Utrata Hongkongu na rzecz Wielkiej Brytanii. Otwarcie pięciu portów traktatowych. Początek tzw. „wieków upokorzenia”. Powstanie Tajpingów (1850–1864): Ruch religijny i społeczny pod przywództwem Hong Xiuquana, który ogłosił się „młodszym bratem Jezusa”. Cele: reforma agrarna, równość płci, zniszczenie konfucjanizmu i dynastii Qing. Stłumione przez wojska Qing przy wsparciu mocarstw zachodnich. 1861–1895: Reformy „samoumacniania” ( 自强运动) Egzamin 3  Cele: Modernizacja gospodarki i wojska przy zachowaniu chińskiej tradycji kulturowej („Chińska podstawa, zachodnia technologia”). Kluczowe postaci: Księżna wdowa Cixi: Faktyczna władczyni, wspierała, a później ograniczała reformy. Li Hongzhang: Główny reformator, inicjator modernizacji przemysłowej i wojskowej. Zeng Guofan: Dowódca wojskowy, zwolennik modernizacji. Główne reformy: Budowa arsenałów i stoczni (np. w Szanghaju i Fuzhou). Rozwój przemysłu ciężkiego i kolei. Tworzenie szkół językowych i instytucji technicznych. Problemy: Korupcja i opór konserwatystów. Ograniczona skuteczność – brak całościowej modernizacji. 1894–1895: Wojna chińsko-japońska Przyczyna: Konflikt o Koreę. Skutki: Klęska Chin, utrata wpływów w Korei. Traktat Shimonoseki (1895): Utrata Tajwanu na rzecz Japonii. Zwiększenie wpływów Japonii w regionie. 1898: Reformy stu dni ( 戊戌变法) Przywódcy reform: Cesarz Guangxu: Popierał radykalne reformy. Kang Youwei i Liang Qichao: Reformatorzy, intelektualiści konfucjańscy. Cele: Modernizacja edukacji, administracji i gospodarki. Egzamin 4  Wprowadzenie systemu konstytucyjnego. Upadek reform: Księżna wdowa Cixi przeprowadziła zamach stanu, a cesarz Guangxu został odsunięty od władzy. Pozycja mocarstw i Wielkiej Brytanii w XIX w. „System traktatowy”: Ograniczenie suwerenności Chin – strefy wpływów mocarstw. Najsilniejsza pozycja: Wielka Brytania (dominacja w handlu, kontrola nad Hongkongiem). Inne mocarstwa: Francja, Niemcy, Japonia, Rosja, USA. Eksterytorialność: Obywatele mocarstw nie podlegali chińskim prawom. Budowa kolei przez mocarstwa: Kontrola szlaków handlowych. 1899–1901: Powstanie Yihetuan („bokserów”) Przyczyny: Niezadowolenie społeczne z wpływów cudzoziemców i chrześcijaństwa. Kryzys gospodarczy i susze. Ideologia: Ruch nacjonalistyczny, mistyczny – wiara w ochronę przed bronią przez siły duchowe. Hasło: „Wspieraj dynastię Qing, zniszcz cudzoziemców” ( 扶清灭洋). Przebieg: Ataki na misjonarzy, chrześcijan i cudzoziemców. Oblężenie dzielnicy ambasad w Pekinie (1900). Interwencja mocarstw: Sojusz Ośmiu Narodów (m.in. Wielka Brytania, Niemcy, Japonia, Rosja, USA) stłumił powstanie. Skutki: Egzamin 5  Protokół końcowy (1901): Wysokie odszkodowania wojenne. Zwiększenie obecności wojskowej mocarstw w Chinach. Upadek prestiżu dynastii Qing. 3. Tragicznie stracona szansa? Ostatnia dekada dynastii Qing Tło historyczne Dynastia Qing (1644–1912): Ostatnia chińska dynastia, rządzona przez Mandżurów. Wojny opiumowe (1839–1860): Osłabiły pozycję Qing w obliczu mocarstw zachodnich. Powstanie Tajpingów (1850–1864) i Powstanie Bokserów (1899–1901): Dalsze osłabienie cesarstwa i utrata prestiżu. Edykt reformatorski cesarzowej Cixi (1901) Cixi (1835–1908): Cesarzowa wdowa, faktyczna władczyni Chin przez dekady, początkowo przeciwniczka reform, później zmuszona do ich akceptacji po klęsce Powstania Bokserów. 1901 - Edykt Reformatorski: Ogłoszenie programu reform w odpowiedzi na presję wewnętrzną i międzynarodową. Zapowiedź modernizacji systemu administracyjnego, wojskowego i edukacyjnego. Reforma egzaminów urzędniczych (zniesienie klasycznych egzaminów konfucjańskich w 1905 roku). Reformy Xizheng (1901–1911) Xizheng ( 新政, "Nowa Polityka"): Modernizacja armii: Tworzenie nowoczesnych sił wojskowych, opartych na wzorcach zachodnich (np. Beiyang Army). System edukacyjny: Zakładanie szkół w stylu zachodnim; wysyłanie studentów za granicę (do Japonii, Europy, USA). Egzamin 6  Reforma administracyjna: Decentralizacja i reorganizacja struktur biurokratycznych, w tym ustanowienie ministerstw na wzór zachodni. Rozwój gospodarczy: Próby industrializacji, budowa kolei, modernizacja systemu podatkowego. Przygotowania do konstytucji i parlamentu (1906–1911) 1906 - Ogłoszenie zamiaru wprowadzenia konstytucji: Cesarzowa Cixi i dwór Qing zapowiedzieli rozpoczęcie prac nad konstytucją na wzór zachodni. Wysłano misje badawcze do Japonii, Niemiec, Anglii i innych państw w celu zbadania systemów politycznych. 1908 - Zarys konstytucji: Wydano dokument przedstawiający ramy planowanej konstytucji, z naciskiem na monarchię konstytucyjną. Śmierć Cixi i cesarza Guangxu, tron objął małoletni cesarz Puyi. 1909 - Utworzenie zgromadzeń prowincjonalnych: Wprowadzenie pierwszych elementów systemu parlamentarnego na szczeblu lokalnym. Zgromadzenia miały charakter doradczy i ograniczone uprawnienia. 1910 - Zwołanie Rady Doradczej (Zizhengyuan, 資政院): Organ centralny złożony z urzędników mianowanych i wybieranych. Przygotowanie do utworzenia ogólnokrajowego parlamentu. 1911 - Ogłoszenie planów zwołania parlamentu i pełnej konstytucji na 1913 rok: Zbyt późne działania, niezdolność do zaspokojenia rosnących żądań rewolucjonistów i reformatorów. Ważne wyrażenia i terminy 慈禧 Cixi ( ): Cesarzowa wdowa, centralna postać reform i reakcji na kryzysy. Xizheng ( 新政): "Nowa Polityka", seria reform mających zmodernizować Chiny. Egzamin 7  Zizhengyuan ( 資政院): Rada Doradcza, proto-parlament Qing. Reforma egzaminów urzędniczych (1905): Symboliczny koniec epoki konfucjańskiej. Beiyang Army ( 北洋军): Nowoczesna armia stworzona przez Yuan Shikaia. Monarchia konstytucyjna: Idea przekształcenia cesarstwa w system konstytucyjny. Kryzys i upadek Rewolucja Xinhai (1911): Obalenie dynastii Qing i powstanie Republiki Chińskiej. Yuan Shikai (1859–1916): Wpływowy wojskowy i polityk, odgrywał kluczową rolę w upadku Qing i przejściu do Republiki. 1912 - Abdykacja Puyi: Koniec dynastii Qing. 4. Wielka Rewolucja Xinhai (1911–1913) 1. Kontekst historyczny Dynastia Qing (1644–1912) – rządzona przez mniejszość mandżurską, postrzegana jako obca przez większość Chińczyków Han. Kryzys społeczno-polityczny: Niezadowolenie z powodu korupcji, nieudanych reform, utraty terytoriów na rzecz mocarstw kolonialnych (np. wojny opiumowe, utrata Hongkongu i Tajwanu). Napięcia etniczne między Mandżurami a Chińczykami Han. 2. Kluczowe osoby Sun Jat-sen (Sun Yatsen, 孙中山): Przywódca ruchu rewolucyjnego. Założyciel Tungmenghui (Zjednoczonego Sojuszu Rewolucyjnego) w 1905 roku. Propagował trzy zasady ludowe (nacjonalizm, demokracja, dobrobyt ludowy). Egzamin 8  Został pierwszym tymczasowym prezydentem Republiki Chińskiej w 1912 roku. Yuan Shikai (袁世凯): Wysoki rangą wojskowy Qing, później pierwszy prezydent Republiki Chińskiej. Oportunista, który negocjował z rewolucjonistami, by zapewnić sobie władzę. Cesarska rodzina Qing: Cesarz Puyi (溥仪): Sześciolatek, który formalnie abdykował w 1912 roku. 3. Kluczowe wydarzenia (chronologicznie) Powstanie w Wuchangu ( 武昌起义) – 10 października 1911 roku Początek rewolucji, zainicjowany przez zbuntowanych żołnierzy w Wuchangu (obecnie Wuhan). Przyczyna: korupcja w armii, sprzeciw wobec sprzedaży kolei chińskich obcym inwestorom. Szybko rozprzestrzeniło się na inne prowincje. Powstanie Republiki Chińskiej (1912) Sun Jat-sen został mianowany tymczasowym prezydentem 1 stycznia 1912 roku. Republika ogłosiła koniec monarchii. Pośrednictwo brytyjskie Wielka Brytania, mająca interesy gospodarcze w Chinach, odegrała rolę mediatora między rewolucjonistami a siłami Qing. Jej celem było utrzymanie stabilności w regionie. Abdykacja cesarza Puyi – 12 lutego 1912 roku W wyniku negocjacji Yuan Shikai przekonał regentkę Longyu do abdykacji w imieniu młodego cesarza. Dynastia Qing formalnie zakończyła swoje panowanie po ponad 260 latach. Egzamin 9  Prezydentura Yuan Shikaia (1912–1916) Yuan Shikai wymusił ustąpienie Suna Jat-sena i został wybrany na prezydenta. Zdradził ideały rewolucji, próbując przywrócić monarchię (nieudany plan koronacji w 1915 roku). 4. Kluczowe terminy i idee Rewolucja Xinhai ( 辛亥革命 ): Nazywana na cześć roku 1911 w chińskim kalendarzu księżycowym (Xinhai). Trzy zasady ludowe ( 三民主义): Ideały rewolucyjne Suna Jat-sena: 1. Nacjonalizm – zakończenie rządów Mandżurów i obcej dominacji. 2. Demokracja – ustanowienie republiki. 3. Dobrobyt ludowy – poprawa warunków życia ludzi. Tungmenghui ( 同盟会 ): Rewolucyjna organizacja kierowana przez Suna Jat-sena, poprzednik Kuomintangu (KMT). Dekret abdykacyjny Qing ( 清帝退位诏书): Dokument formalnie kończący panowanie dynastii Qing. 5. Znaczenie historyczne Upadek dynastii Qing i zakończenie tysiącleci rządów cesarskich w Chinach. Powstanie Republiki Chińskiej jako pierwszej republiki w Azji. Rozpoczęcie okresu politycznej niestabilności, walk między frakcjami oraz erę militarystów. 5. Yuan Shikai i jego rola w historii Chin Początki kariery Yuan Shikaia 1859 – Yuan Shikai urodził się w prowincji Henan w rodzinie urzędniczej. 1895 – Uczestniczył w negocjacjach po wojnie chińsko-japońskiej, co pozwoliło mu zyskać uznanie na dworze Qingów. 1898 – Odegrał kluczową rolę w stłumieniu Reform Stu Dni (popierał konserwatystów i sprzeciwił się cesarzowi Guangxu). Egzamin 10  1901–1908 – Przewodził reformom wojskowym, tworząc nowoczesną Armię Beiyang, uzależniając od siebie siły militarne. 2. Yuan Shikai jako prezydent Republiki Chińskiej 1911 – Rewolucja Xinhai obaliła dynastię Qing. Yuan został wezwany do stłumienia rewolucji, ale wykorzystał sytuację do własnych celów. 1912: 1 stycznia – Ogłoszenie Republiki Chińskiej, Sun Jat-sen został tymczasowym prezydentem. Luty – Yuan Shikai zmusił cesarza Puyi do abdykacji i przejął urząd prezydenta Republiki. 10 marca – Yuan oficjalnie zostaje pierwszym prezydentem Republiki Chińskiej. Yuan skoncentrował władzę w Pekinie, ignorując zasady demokratyczne proponowane przez Kuomintang. 1913 – „Kryzys Południa”: Zamordowanie Song Jiaorena (lidera Kuomintangu), co oskarża się Yuan Shikaia. Kuomintang podjął nieudaną Drugą Rewolucję przeciw Yuanowi, co umocniło jego autorytarną władzę. 21 Żądań Japonii 25 maja 1915: Japonia przedstawiła Yuan Shikaiowi 21 Żądań, które obejmowały polityczne i gospodarcze ustępstwa. Żądania były podzielone na pięć grup: 1. Rozszerzenie kontroli Japonii nad Mandżurią i Mongolią Wewnętrzną. 2. Kontrola nad przemysłem węgla i żelaza w Chinach. 3. Udział Japonii w chińskiej polityce wewnętrznej. 4. Dostosowanie systemu wojskowego do japońskich interesów. 5. Wprowadzenie doradców japońskich do kluczowych urzędów w Chinach. Egzamin 11  Yuan zgodził się na większość żądań (z wyjątkiem najcięższych, jak kontrola polityczna), co wywołało falę oburzenia narodowego. Wydarzenie to ugruntowało postrzeganie Yuan Shikaia jako uległego wobec Japonii i zdradzieckiego wobec interesów narodowych. Próba ogłoszenia się cesarzem 1915: Yuan Shikai dążył do ustanowienia własnej dynastii i przywrócenia cesarstwa. Grudzień – Yuan ogłosił się cesarzem i zaplanował inaugurację na 1 stycznia 1916 roku, nazwę dynastii wyznaczył jako Hongxian. Decyzja ta spotkała się z masowym oporem, zarówno wewnętrznym (prowincje południowe ogłosiły bunt), jak i międzynarodowym. Wewnętrzne siły wojskowe (w tym generałowie Beiyang) zaczęły kwestionować władzę Yuana. 1916: Marzec – Yuan oficjalnie zrzekł się tytułu cesarza. Czerwiec – Yuan zmarł na niewydolność nerek, pozostawiając kraj w chaosie. Kluczowe wyrażenia i postaci Armia Beiyang – Nowoczesna armia stworzona przez Yuan Shikaia, która stała się kluczowym narzędziem w jego politycznej karierze. Sun Jat-sen – Tymczasowy prezydent Republiki Chińskiej, przeciwnik Yuana, lider Kuomintangu. Song Jiaoren – Polityk Kuomintangu zamordowany w tajemniczych okolicznościach, co osłabiło pozycję demokratycznych sił w Chinach. 21 Żądań – Dokument narzucony przez Japonię, symbolizujący pogłębiającą się zależność Chin od obcych mocarstw. Dynastia Hongxian – Krótka i nieudana próba Yuana przywrócenia cesarstwa. Egzamin 12  6. Nankińska dekada 1927-1937: zmarnowana dekada czy złote dziesięciolecie? Kontekst historyczny 1927 – Kuomintang (KMT) ustanawia rząd w Nankinie pod przywództwem Czang Kaj-szeka. Początek okresu zwanego "Nankińską dekadą". Okres ten był postrzegany różnie: jako czas stabilizacji i reform (złote dziesięciolecie) lub jako zmarnowana szansa z powodu autorytarnego stylu rządów i ograniczeń w modernizacji. Najważniejsze osoby 1. Czang Kaj-szek (Chiang Kai-shek) – przywódca Kuomintangu, odpowiedzialny za autorytarne rządy i główne reformy polityczne oraz społeczne. 2. Song Meiling (Madame Chiang) – żona Czang Kaj-szeka, odgrywała istotną rolę w propagowaniu Ruchu Nowego Życia. 3. Sun Jat-sen (Sun Yat-sen) – ideologiczny mentor KMT, którego idea Trzech Zasad Ludu stanowiła podstawę polityki KMT. 4. Chen Lifu – ważny członek KMT, współtwórca Ruchu Nowego Życia. Najważniejsze wydarzenia 1. Ekspedycja północna (1926–1928) – zakończenie wojny z lokalnymi watażkami i konsolidacja władzy przez KMT. 2. 1928 – formalne uznanie Nankinu za stolicę Republiki Chińskiej. 3. 1930 – uchwalenie kodeksów karnych i handlowych; wzmacnianie systemu prawa. 4. 1934 – Początek Ruchu Nowego Życia (New Life Movement), promującego konfucjańskie wartości moralne. 5. 1935 – Wprowadzenie nowego systemu walutowego, wzmacniającego stabilność ekonomiczną. Autorytarne rządy Kuomintangu Centralizacja władzy: eliminacja rywali politycznych i ograniczenie wolności słowa. System jednopartyjny – KMT miał monopol na władzę. Egzamin 13  Rozwój infrastruktury, szkolnictwa i modernizacja gospodarki (m.in. rozwój przemysłu tekstylnego i transportu). Ruch Nowego Życia (1934) Celem było moralne i kulturowe odrodzenie narodu. Oparte na zasadach konfucjańskich: szacunek dla tradycji, samodyscyplina i higiena. Krytyka: ruch często był postrzegany jako narzędzie propagandy rządu. Kodeks rodzinny Kuomintangu (1930) Reforma prawa rodzinnego z wpływami zachodnimi i konfucjańskimi. Zmiany dotyczące praw kobiet, w tym ograniczenie praktyk małżeństw aranżowanych i promocja rozwodów za zgodą obu stron. Kodeksy karne i handlowe (1930) Modernizacja systemu prawnego: wprowadzenie jasnych zasad dotyczących przestępczości i handlu. Integracja elementów prawa zachodniego z chińską tradycją prawną. Zmarnowana dekada czy złote dziesięciolecie? Złote dziesięciolecie: Stabilizacja polityczna po chaosie wojny z watażkami. Postęp gospodarczy i infrastrukturalny. Reformy prawne i próby moralnego odrodzenia społeczeństwa. Zmarnowana dekada: Autorytaryzm, korupcja i brak głębokich reform społecznych. Ograniczenia w demokratyzacji i brutalne tłumienie opozycji. Nierówności społeczne i wyzwania związane z konfliktem z Japonią, który przyćmił osiągnięcia dekady. 7. Wojna jako czas modernizacji? Migracje, przemiany, rewolucja (1937–1949) Kontekst historyczny: wojna chińsko-japońska (1937–1945) Egzamin 14  Wojna chińsko-japońska rozpoczęła się 7 lipca 1937 roku od incydentu na moście Marco Polo. Stanowiła część szerszego konfliktu w regionie Azji Wschodniej. Okres modernizacji: Wojna zmusiła Chiny do przeprowadzenia znaczących reform w sferach przemysłu, edukacji, organizacji społecznej oraz ról płciowych. Inwazja japońska: Szybka ekspansja wojsk japońskich i zajęcie wschodnich obszarów Chin, w tym Szanghaju, Nankinu (Masakra nankińska, grudzień 1937), Kantonu i innych miast. Zmuszenie chińskich władz do przeniesienia stolicy oraz ewakuacji kluczowych instytucji. Ewakuacja przemysłu: Ewakuacja fabryk na zachód (prowincje Syczuan, Gansu, Shaanxi) w celu kontynuacji produkcji wojennej i ochrony przed okupacją. Tworzenie nowoczesnych zakładów przemysłowych w interiorze Chin. Przeniesienie instytucji edukacyjnych: Ewakuacja szkół wyższych i uniwersytetów do Chongqingu, Kunmingu i innych miast zachodnich. Utworzenie Zjednoczonego Uniwersytetu Południowo-Zachodniego ( 西 南联合大学 , Xinan Lianda) w Kunmingu jako symbol współpracy akademickiej w trudnych warunkach. Stolica Chongqing: Przeniesienie stolicy Republiki Chińskiej do Chongqingu w 1938 roku. Chongqing stało się centrum politycznym, militarnym i kulturalnym. Intensywne bombardowania Chongqingu przez Japończyków („Chongqing Blitz”) zmusiły władze do wzmocnienia infrastruktury i obrony cywilnej. Migracje ludności: Masowe migracje wewnętrzne z terenów okupowanych do zachodnich prowincji Chin. Egzamin 15  Przemieszczenie milionów osób w poszukiwaniu pracy, bezpieczeństwa i możliwości edukacyjnych. Rola kobiet: Wzrost znaczenia kobiet jako głów rodzin w wyniku migracji mężczyzn do wojska lub przemysłu wojennego. Kobiety zaczęły pracować w fabrykach, edukacji i służbie zdrowia. Ważne osoby Chiang Kai-shek ( 蒋介石 , Jiang Jieshi): Przywódca Kuomintangu (KMT) i prezydent Republiki Chińskiej. Organizował obronę przed Japończykami oraz zarządzał ewakuacją przemysłu i instytucji. Soong Mei-ling (宋美齡 , Song Meiling): Żona Chiang Kai-sheka, aktywna w organizacjach humanitarnych i kampaniach międzynarodowych na rzecz pomocy Chinom. Mao Zedong ( 毛泽东 ): Przywódca Komunistycznej Partii Chin (KPCh), który zyskiwał wpływy podczas wojny. Kluczowe pojęcia i zjawiska Modernizacja przemysłowa: Przeniesienie fabryk na zachód wpłynęło na rozwój infrastruktury i uprzemysłowienie interioru Chin. Zjednoczony front ( 联合战线 , Liánhé Zhànxiàn): Tymczasowa współpraca między Kuomintangiem a Komunistyczną Partią Chin przeciwko Japonii. Rola kobiet w społeczeństwie: Kobiety zyskały większą autonomię i znaczenie społeczne jako liderki rodzin i pracownice. Chongqing jako symbol oporu: Miasto stało się symbolem chińskiej determinacji w walce z okupantem. Wojna domowa (1946–1949) i rewolucja Po zakończeniu wojny z Japonią konflikt między KMT a KPCh przekształcił się w wojnę domową. 1949: Powstanie Chińskiej Republiki Ludowej pod przywództwem Mao Zedonga. 8. Chiński komunizm (1921–1954) Egzamin 16  1. Powstanie Komunistycznej Partii Chin (KPCh) – 1921 Miejsce: Szanghaj. Główne postacie: Chen Duxiu: Pierwszy sekretarz generalny KPCh, jeden z założycieli partii. Li Dazhao: Współzałożyciel KPCh, pionier marksizmu w Chinach. Kontekst: Inspiracja Rewolucją Październikową (1917) w Rosji; wzrost zainteresowania marksizmem wśród chińskich intelektualistów po upadku cesarstwa. Współpraca z Kuomintangiem (KMT) – Pierwszy Front Ludowy (1924– 1927) Cel: Zjednoczenie Chin i walka z warlordami oraz imperialistami. Współpraca: KPCh i KMT zawarły sojusz pod patronatem ZSRR. Kluczowe wydarzenie: Szanghajska rewolucja robotnicza w 1925–1927. Postacie: Sun Jat-sen: Lider KMT, propagował zjednoczenie kraju. Chiang Kai-shek: Następca Sun Jat-sena, główny przeciwnik KPCh w późniejszych latach. Zerwanie z Kuomintangiem – 1927 Wydarzenie: Masakra komunistów w Szanghaju (Krwawy kwiecień 1927) zainicjowana przez Chiang Kai-sheka. Skutek: Rozpoczęcie chińskiej wojny domowej między KPCh a KMT. Znaczenie: KPCh przeniosła swoją działalność na obszary wiejskie, zmieniając strategię walki na rewolucję chłopską. Rewolucja chłopska i reformy społeczne Główne założenia: Redystrybucja ziemi: Rozdanie ziemi chłopom. Mobilizacja chłopstwa: Budowanie masowego poparcia wśród ludności wiejskiej. Egzamin 17  Postać kluczowa: Mao Zedong. Znaczenie: Zmiana bazy rewolucji z miast na wieś (odwrotność modelu marksistowskiego). Dzieła Mao Zedonga (1937–1938) „O praktyce” (1937): Filozofia: Praktyka jako źródło wiedzy. Teoria poznania: Rola doświadczenia w procesie myślenia i działania. „O sprzecznościach” (1937): Dialektyka: Sprzeczności jako podstawowa zasada rozwoju społecznego. Konflikt główny vs. poboczny: Analiza konfliktów w społeczeństwie. Znaczenie: Podstawy ideologiczne dla polityki KPCh i strategii rewolucyjnej. Zdobycie władzy przez KPCh – 1946–1949 Chińska wojna domowa: Konflikt między KPCh a KMT (po zakończeniu II wojny światowej). Poparcie chłopów dla KPCh dzięki reformom ziemskim. Postacie kluczowe: Mao Zedong: Przywódca KPCh, główny strateg rewolucji. Chiang Kai-shek: Przywódca KMT, ostatecznie zmuszony do ucieczki na Tajwan w 1949. Wydarzenia: 1948: Decydująca bitwa pod Huai-Hai – zwycięstwo KPCh. 1 października 1949: Proklamacja Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL) w Pekinie. Znaczenie: Koniec wojny domowej i początek rządów komunistycznych w Chinach. Chińska Republika Ludowa – 1949–1954 Reformy początkowe: Egzamin 18  Reforma rolna: Kolektywizacja ziemi. Eliminacja „kontrrewolucjonistów” – masowe represje wobec przeciwników politycznych. ZSRR: Sojusz z Związkiem Radzieckim, pomoc w industrializacji. Znaczenie: Konsolidacja władzy przez Mao Zedonga i przygotowanie gruntu pod politykę Wielkiego Skoku Naprzód (1958). 9. Chiński komunizm: Trzecia droga do Trzeciego Świata (1954–1976) Reforma rolna i nacjonalizacja przemysłu (1954–1957) 1. Mao Zedong (Mao Tse-tung): Przywódca Komunistycznej Partii Chin (KPCh), twórca chińskiego modelu komunizmu. 2. Reforma rolna (1950–1952): Cel: Zlikwidowanie wielkich majątków ziemskich i redystrybucja ziemi chłopom. Przebieg: Konfiskacja ziemi od właścicieli ziemskich. Tworzenie kolektywów rolnych (od 1954 roku stopniowa kolektywizacja). Eliminacja „wrogów klasowych” – masowe represje i procesy. Skutek: Wzrost poparcia dla KPCh na wsi. Zniszczenie tradycyjnej hierarchii społecznej. 3. Nacjonalizacja przemysłu (1956–1957): Cel: Przekształcenie gospodarki w planową, socjalistyczną. Działania: Przejęcie prywatnych przedsiębiorstw przez państwo. Powstanie przedsiębiorstw państwowych (SOEs). Skutek: Centralizacja gospodarki. Egzamin 19  Ograniczenie wolności gospodarczej. Wielki Skok Naprzód (1958–1962) 1. Cel: Przyspieszenie industrializacji i uczynienie Chin światową potęgą gospodarczą. 2. Główne założenia: Tworzenie komun ludowych (system samowystarczalnych jednostek społeczno-gospodarczych). Produkcja stali w przydomowych piecach. Intensyfikacja produkcji rolnej przy zastosowaniu nieefektywnych metod (np. techniki „wysokiej gęstości”). 3. Kluczowe osoby i wydarzenia: Mao Zedong: Inspirator i główny pomysłodawca. Deng Xiaoping i Liu Shaoqi: Początkowo wspierali politykę, później krytykowali jej skutki. „Trzy lata głodu” (1959–1961): Masowy głód spowodowany błędami w planowaniu i zarządzaniu. Śmierć około 20–45 milionów ludzi. 4. Skutek: Klęska ekonomiczna i społeczna. Osłabienie pozycji Mao w partii. Wielka Proletariacka Rewolucja Kulturalna (1966–1976) 1. Cel: Oczyszczenie kraju z „elementów burżuazyjnych” i umocnienie ideologii maoistowskiej. 2. Główne założenia: Walka z „czterema starościami” (stare zwyczaje, stare nawyki, stare idee, stare kultury). Mobilizacja młodzieży do działań rewolucyjnych. 3. Kluczowe osoby i grupy: Mao Zedong: Przywódca i inicjator rewolucji. Egzamin 20  Jiang Qing: Żona Mao, liderka „Bandy Czworga”. Czerwona Gwardia: Grupy młodzieżowe prowadzące rewolucyjne akcje. 4. Kluczowe wydarzenia i hasła: „Cytaty Przewodniczącego Mao” (Czerwona Książeczka): Propaganda maoizmu. Niszczenie dziedzictwa kulturowego: Palenie książek, niszczenie zabytków. Ataki na inteligencję: Prześladowania nauczycieli, naukowców, artystów. 5. Skutki: Chaos społeczny, upadek systemu edukacyjnego i gospodarczego. Aresztowanie „Bandy Czworga” po śmierci Mao w 1976 roku. Rozpoczęcie polityki reform Deng Xiaopinga. 10. Blaski i nędze modernizacji dla kobiet w Chinach Cesarzowa Cixi (1835–1908) Kim była? Cesarzowa wdowa z dynastii Qing, faktyczna władczyni Chin przez niemal 50 lat. Znaczenie: Symbol konserwatyzmu i tradycyjnej hierarchii społecznej. Jej rządy przypadły na czas zachodzących zmian, jednak była postrzegana jako przeciwniczka radykalnej modernizacji, w tym emancypacji kobiet. Wpływ na kobiety: Pod jej rządami praktyki takie jak krępowanie stóp nadal były normą społeczną. Krępowanie stóp i bandażowanie piersi (okres przedmodernizacyjny do pocz. XX w.) Krępowanie stóp: Tradycyjny zwyczaj deformowania stóp kobiet, aby uczynić je "lotus feet". Symbol statusu, ale także ucisku i unieruchomienia kobiet. Bandażowanie piersi: Mniej znana praktyka, polegająca na wiązaniu piersi, aby dziewczynki wyglądały bardziej "skromnie". Egzamin 21  Znaczenie: Obie praktyki pokazują fizyczne formy podporządkowania kobiet w tradycyjnym społeczeństwie. Rodzina Song (początek XX wieku) Kim były siostry Song? Song Ailing: Najstarsza, żona wpływowego biznesmena. Song Qingling: Żona Sun Jat-sena, lidera ruchu rewolucyjnego. Song Meiling: Żona Czang Kaj-szeka, lidera Kuomintangu. Znaczenie: Symbol nowoczesnych kobiet w okresie modernizacji. Wpływały na politykę, kulturę i społeczeństwo Chin. Każda z nich reprezentowała inny nurt: tradycyjny, narodowy i rewolucyjny. Song Meiling (1898–2003) Kim była? Żona Czang Kaj-szeka, lidera Kuomintangu. Wykształcona w USA, aktywna w polityce i dyplomacji. Znaczenie: Promowała nowoczesny wizerunek chińskich kobiet, ale jednocześnie wspierała tradycyjną hierarchię rodziny. Była wzorem dla kobiet chcących łączyć tradycję z modernizacją. Kodeks rodzinny Kuomintangu (1931) Co to jest? Reforma prawa rodzinnego wprowadzona przez Kuomintang. Kluczowe zmiany: Zniesienie przymusowych małżeństw. Prawo kobiet do rozwodu. Ograniczenie patriarchalnej władzy głowy rodziny. Znaczenie: Krok w stronę modernizacji i równouprawnienia, choć ograniczony konserwatywnym kontekstem politycznym. Komuniści wobec kobiet (lata 30.–50. XX wieku) Ideologia: Komuniści, na czele z Mao Zedongiem, postrzegali emancypację kobiet jako część rewolucji społecznej. Działania: Prawo kobiet do pracy. Egzamin 22  Równość w teorii, choć w praktyce wciąż występowały nierówności. Krytyka praktyk takich jak krępowanie stóp. Znaczenie: Włączenie kobiet do sfery publicznej, ale też instrumentalne traktowanie ich ról w rewolucji. Qiang Jing (1919–1984) Kim była? Żona Mao Zedonga, wpływowa działaczka w Komunistycznej Partii Chin. Znaczenie: Kluczowa postać w ruchu kulturalnym i politycznym Chin. Współodpowiedzialna za rewolucję kulturalną. Postać kontrowersyjna – zarówno jako symbol emancypacji kobiet, jak i źródło destrukcyjnych zmian społecznych. 11. Republika Chińska na Tajwanie (1949-1988): Droga zachodnia czy droga chińska? 1949: Powstanie Republiki Chińskiej na Tajwanie Osoba kluczowa: Czang Kaj-szek (Chiang Kai-shek) – lider Kuomintangu (KMT), prezydent Republiki Chińskiej. Wydarzenie: Po przegranej w chińskiej wojnie domowej z komunistami Mao Zedonga, rząd Republiki Chińskiej i około 2 miliony uchodźców przeniosło się na Tajwan. Znaczenie: Tajwan stał się bastionem nacjonalistów i siedzibą uznawanego międzynarodowo rządu chińskiego. 1953-1960: Reforma rolna generała Cheng Chenga Osoba kluczowa: Cheng Cheng – generał i urzędnik odpowiedzialny za przeprowadzenie reformy rolnej. Wydarzenie: Podział ziemi należącej do wielkich właścicieli na mniejsze działki dla rolników. Wprowadzenie systemu "ziemia za obligacje", co rekompensowało właścicielom utratę majątku. Egzamin 23  Znaczenie: Reforma stworzyła podstawy dla rozwoju gospodarczego. Zwiększyła poparcie społeczne dla rządu KMT wśród lokalnej ludności tajwańskiej. Lata 1950–1960: Interwencjonizm państwowy Osoba kluczowa: Czang Kaj-szek – jako lider promował centralne planowanie gospodarcze. Wydarzenia: Inwestycje w przemysł ciężki, infrastrukturę i eksport. Subsydiowanie przedsiębiorstw i kontrola kursu walutowego. Znaczenie: Stworzenie "cudu gospodarczego Tajwanu". Połączenie zasad chińskiego konfucjanizmu z elementami zachodniej gospodarki rynkowej. 1958: Ostrzał Quemoy i Mazu Osoby kluczowe: Czang Kaj-szek (po stronie Republiki Chińskiej), Mao Zedong (po stronie Chińskiej Republiki Ludowej). Wydarzenie: Chińska Republika Ludowa (ChRL) przeprowadziła intensywny ostrzał wysp Quemoy (Kinmen) i Mazu, należących do Republiki Chińskiej. Stany Zjednoczone wsparły Tajwan dostawami broni i zagwarantowały obronę wysp. Znaczenie: Konflikt umocnił autorytet KMT na Tajwanie. Wydarzenie było symboliczną demonstracją siły i podtrzymania pretensji ChRL do zjednoczenia Chin. 1975: Śmierć Czang Kaj-szeka Osoba kluczowa: Czang Kaj-szek. Wydarzenie: Śmierć długoletniego lidera KMT. Egzamin 24  Znaczenie: Władzę przejął jego syn, Czang Ching-kuo (Chiang Ching-kuo), który zainicjował proces stopniowej liberalizacji politycznej. 1980-lata: Liberalizacja polityczna Osoba kluczowa: Czang Ching-kuo – syn Czang Kaj-szeka, prezydent Republiki Chińskiej. Wydarzenia: Rozluźnienie autorytarnego systemu. Pozwolenie na działalność opozycji politycznej. Przygotowania do wprowadzenia systemu wielopartyjnego. Znaczenie: Tajwan rozpoczął transformację w kierunku demokracji. Zbliżenie Tajwanu do wartości zachodnich, przy jednoczesnym zachowaniu chińskiej tożsamości kulturowej. Kluczowe pojęcia i koncepcje Droga zachodnia czy droga chińska – debata nad adaptacją zachodnich wzorców demokracji i kapitalizmu versus tradycyjna chińska droga rozwoju. Uchodźcy z kontynentu – imigracja elit KMT i wojska, które przyczyniły się do sinizacji społeczeństwa tajwańskiego. Autorytaryzm Czang Kaj-szeka – system jednopartyjny zdominowany przez KMT, który utrzymał władzę poprzez silny aparat bezpieczeństwa i cenzurę. Interwencjonizm państwowy – kluczowy element w tworzeniu fundamentów gospodarczych i stabilności Republiki Chińskiej. Cud gospodarczy Tajwanu – spektakularny rozwój gospodarczy w latach 1960–1980. 12. Socjalizm z chińską specyfiką: Reformy Deng Xiaopinga (1978–1997) Hua Guofeng jako przywódca przejściowy (1976–1981) Egzamin 25  Hua Guofeng: Następca Mao Zedonga, pełniący funkcję premiera, przewodniczącego partii i państwa. Jego rządy były okresem przejściowym, w którym próbował kontynuować politykę Mao, ale wkrótce został odsunięty przez Denga Xiaopinga. Wprowadził politykę "Dwa jakiekolwiek" (kontynuacja polityki i instrukcji Mao Zedonga niezależnie od okoliczności). Deng Xiaoping i jego reformy (1978–1997) Deng Xiaoping: Lider reform gospodarczych w Chinach, przewodniczący Centralnej Komisji Wojskowej. Nie pełnił formalnie funkcji przewodniczącego partii ani premiera, ale miał decydujący wpływ na politykę. Podróże Denga (1978): Wizyty w Japonii, USA i krajach Azji Południowo-Wschodniej. Czerpał inspiracje z modeli gospodarczych i technologii zagranicznych. Reforma rolnictwa (1978–1984) System kontraktów rodzinnych (Household Responsibility System): Ziemia pozostawała własnością kolektywu, ale rolnicy mogli podpisywać kontrakty na użytkowanie ziemi i zatrzymywać nadwyżki produkcji po wypełnieniu obowiązków wobec państwa. Skutki: Ogromny wzrost produkcji rolnej, poprawa jakości życia na obszarach wiejskich. Specjalne strefy ekonomiczne (1980–1984) Cztery pierwsze specjalne strefy ekonomiczne (SSE): Shenzhen, Zhuhai, Shantou (prowincja Guangdong) i Xiamen (prowincja Fujian). Przyciąganie inwestycji zagranicznych, testowanie gospodarki rynkowej w ramach kontrolowanego systemu. Efekty: Szybki rozwój gospodarczy, napływ technologii i kapitału zagranicznego. Egzamin 26  Plac Tiananmen (1989) Protesty na placu Tiananmen: Rozpoczęte jako ruch studentów domagających się demokratyzacji, walki z korupcją i większych swobód obywatelskich. 4 czerwca 1989: Brutalna pacyfikacja demonstracji przez wojsko, w wyniku której zginęły setki, a może nawet tysiące ludzi. Wydarzenie to znacząco osłabiło międzynarodową reputację Chin, ale wewnętrznie umocniło kontrolę partii nad państwem. Odzyskanie Hongkongu i Makau Hongkong (1997): Odzyskany od Wielkiej Brytanii na zasadzie "jeden kraj, dwa systemy". Zachowanie autonomii gospodarczej i prawnej przez 50 lat po przekazaniu. Makau (1999): Podobny model autonomii przy przekazaniu przez Portugalię. Najważniejsze pojęcia i wyrażenia: Socjalizm z chińską specyfiką: Koncepcja łącząca centralną kontrolę polityczną z elementami gospodarki rynkowej. Reforma i otwarcie: Główna polityka Denga, umożliwiająca modernizację gospodarki. Specjalne strefy ekonomiczne: Regiony testujące kapitalistyczne mechanizmy w gospodarce socjalistycznej. Jeden kraj, dwa systemy: Polityka umożliwiająca autonomiczne funkcjonowanie Hongkongu i Makau po ich powrocie do Chin. Egzamin 27