ایمنی زیستی آزمایشگاه (PDF)

**مقدمه** **ایمنی زیستی چیست؟** "Biosafety" چهارچوبی است که با استفاده از شیوه‌های خاص، آموزش، تجهیزات ایمنی و ساختمان‌های طراحی‌شده‌ی ویژه از کارکنان، جامعه و محیط در برابر قرار‌ گرفتن در معرض تصادفی یا انتشار غیرعمدی عوامل عفونی و سموم محافظت می‌کند. یک برنامه‌ی ایمنی زیستی اقداماتی را برای شناس...

**مقدمه** **ایمنی زیستی چیست؟** "Biosafety" چهارچوبی است که با استفاده از شیوه‌های خاص، آموزش، تجهیزات ایمنی و ساختمان‌های طراحی‌شده‌ی ویژه از کارکنان، جامعه و محیط در برابر قرار‌ گرفتن در معرض تصادفی یا انتشار غیرعمدی عوامل عفونی و سموم محافظت می‌کند. یک برنامه‌ی ایمنی زیستی اقداماتی را برای شناسایی خطرات بیولوژیکی، ارزیابی سطح خطرات مربوط به سلامتی که خطر بیولوژیکی برای انسان، کشاورزی (مانند دام و محصولات زراعی)، حیات ‌وحش و محیط‌ زیست ایجاد می‌کند و راه‌هایی را برای کاهش خطرات مرتبط با سلامتی شناسایی می‌کند.  ایمنی زیستی در جاهای مختلفی بکار می‌رود: 1. آزمایشگاه‌های بالینی و تشخیصی انسانی و دامپزشکی 2. آزمایشگاه‌های تولید و تحقیقات بیولوژیکی (دانشگاهی، صنعتی، دولتی و...) 3. آزمایشگاه‌های تحقیقاتی و تحلیلی زیست‌ محیطی 4. آزمایشگاه‌های دانشگاهی و آموزشی **مباحث ایمنی آزمایشگاهی** شناسایی کامل نمونه ها شناسایی عوامل آسیب رسان موجود در آزمایشگاه و نحوه صحیح کار با آنها اقدامات ایمنی هنگام کار گزارش موارد نشت یا مواجهه با آلودگی راههای حذف آلودگی و اقدامات جبرانی و درمانی پس از مواجهه **سطوح ایمنی زیستی در آزمایشگاه** سطوح ایمنی زیستی (BSL) برای شناسایی اقدامات ایمنی مورد نیاز در یک محیط آزمایشگاهی برای محافظت از کارکنان، محیط زیست و مردم استفاده می شود. در هر سطح ایمنی زیستی معین، الزامات سختگیرانه ای برای طراحی آزمایشگاه، تجهیزات حفاظت فردی و تجهیزات ایمنی زیستی وجود خواهد داشت. فعالیت ها و پروژه های انجام شده در آزمایشگاه های بیولوژیکی بر اساس سطح ایمنی زیستی طبقه بندی می شوند. چهار سطح ایمنی زیستی BSL-1، BSL-2، BSL-3 و BSL-4 هستند که BSL-4 بالاترین (حداکثر) سطح مهار است. قوانین و عناوین خاص دیگری برای تحقیقات حیوانی (ABSL)، تحقیقات کشاورزی (BSL-Ag) و انواع دیگر تحقیقات وجود دارد. این انواع دیگر از آزمایشگاه‌ها به مجموعه قوانین و مقررات خاص خود نیاز دارند، زیرا آنها با موجودات بزرگ‌تری مانند گیاهان، حیوانات و حشرات سروکار دارند.   ایمنی زیستی سطح 1 (BSL-1) --------------------------- این آزمایشگاهها براي کار با میکروارگانیسم هاي کاملا شناخته شده که داراي خطرات بسیار اندك بوده یا کاملا بی خطرند، تجهیز شده اند. این آزمایشگاهها داراي مشخصات زیر می باشند: -1 از سایر بخش هاي ساختمان جدا نشده اند. -2 داراي پیپت هاي مکانیکی هستند: کشیدن مایعات با دهان ممنوع است. -3 اکثر کارها با حفظ استانداردهاي اولیه مانند استفاده از روپوش و دستکش، روي میزها انجام می شود. -4 هودهاي زیستی براي انجام کار با نمونه هاي عفونت زا و کارهایی که سبب تولید آیروسل ها می شوند مانند خردکردن بافت ها، شیک کردن، سونیکاسیون و بازکردن ظروفی که فشار درون آنها کمتر است، استفاده می شود. -5 اتوکلاو وسایر وسایل استریل سازي موجود می باشد. کارکنان اینگونه آزمایشگاهها بهتر است قبل از شروع کار خود آزمایشات کامل پزشکی ارائه دهند و سابقه پزشکی آنها ثبت شود. کار در چنین آزمایشگاههایی گرچه شامل میکروارگانیسم هاي بسیار خطرناك نمی شود، اما برای زنان باردار خطرآفرین است.  **ایمنی زیستی سطح 2 (BSL-2)** آزمایشگاه‌های BSL-2 برای مطالعه عوامل عفونی با خطر متوسط ​​یا سمومی که در صورت استنشاق، بلعیدن یا قرار گرفتن تصادفی در معرض پوست خطر ایجاد می‌کنند، استفاده می‌شوند. علاوه ‌بر تمام الزامات ذکر شده برای یک آزمایشگاه با ایمنی زیستی سطح ۱، باید موارد زیر نیز رعایت گردد: 1-دسترسی به آزمایشگاه محدود شده باشد. 2- اکثر کارها بر روي میزهاي آزمایشگاهی انجام می گیرد. 3- در صورتیکه کار بر روي نمونه سبب ایجاد آیروسل شده یا استریل ماندن نمونه مهم باشد از هودهای زیستی استفاده می شود. 4- افراد مشغول به کار در این آزمایشگاهها باید از خطرات کار با ارگانیسم های موجود و نحوه کار با آن کاملا اطلاع داشته و آموزش های لازم را دیده باشند. 5- ورود حیوانات و گیاهانی که در ارتباط با تحقیق در حال انجام نیستند به آزمایشگاه ممنوع است. 6- در صورتیکه هنگام کار قطرات آلوده به اطراف پرتاب می شود بایستی از عینک و یا ماسک صورت استفاده نمود. 7- کار با وسایل تیز و برنده با حفظ احتیاط بسیار زیاد انجام شود. 8- این آزمایشگاهها مجهز به اتوکلاو و دستگاه چشم شور هستند.   **ایمنی زیستی سطح 3 (BSL-3)** این آزمایشگاهها جهت کار با میکروارگانیسم های گروه خطر 3 و یا حجم زیادی از میکروارگانیسم های گروه خطر 2 می باشد. میکروارگانیسم های بومی و ناشناخته یا عوامل عفونت زایی که از راه تنفسی منتقل می شوند وممکن است بیماریهای کشنده یا بسیار جدي ایجاد نمایند، بایستی در این آزمایشگاهها مورد مطالعه قرار گیرند. به عنوان مثال مایکوباکتریوم توبرکلوزیس، کوکسیلا بورنتی و \... در این دسته قرار می گیرند. علاوه ‌بر تمام الزامات ذکر شده برای یک آزمایشگاه با ایمنی زیستی سطح ۲، در یک آزمایشگاه با BSL-3 باید موارد زیر نیز رعایت گردد: 1-این آزمایشگاهها از سایر راهروهای ساختمان جداشده اند به طوري که رفت و آمد افراد و جریان هوای کمتري وجود داشته باشد. به عنوان مثال ممکن است در انتهای راهروها قرار داشته یا داراي دو درب ورودی باشند. 2- قبل از ورود به فضای اصلی آزمایشگاه باید لباسهای آلوده را با لباسهای تمیز تعویض نمود. 3- دیوارها، کف و درها مقاوم به آب هستند و به طور مرتب ضد عفونی می شوند. 4- پنجره ها همواره بسته است و منفذی به بیرون ندارد. 5- داراي اتوکلاو براي استریل سازی مواد آلوده می باشند. 6- کلیه کارها زیر هود انجام می شود. 7- زباله ها قبل از خروج، آلودگی زدایی می شوند. 8- شیر دستشویی موجود در این آزمایشگاهها باید به صورت اتوماتیک کنترل شده و نزدیک به درب خروجی باشد. تمام افراد قبل از شروع کار، آزمون هاي پزشکی کامل را می گذرانند و به طور مرتب نیز از نظر سلامت کنترل می شوند.    **ایمنی زیستی سطح 4 (BSL-4)** آزمایشگاه‌های BSL-4 برای مطالعه عوامل عفونی یا سمومی استفاده می‌شوند که خطر بالایی برای عفونت‌های آزمایشگاهی منتقل‌شده از طریق آئروسل و بیماری‌های تهدیدکننده حیات دارند که هیچ واکسن یا درمانی برای آن‌ها در دسترس نیست. آزمایشگاه‌ها همه ویژگی‌های BSL 3 را در خود جای داده و مناطق ایمن و ایزوله را در یک ساختمان بزرگ‌تر اشغال می‌کنند یا ممکن است در یک ساختمان جداگانه و اختصاصی قرار گیرند. دسترسی به آزمایشگاه های BSL-4 به دقت کنترل می شود و نیاز به آموزش قابل توجهی دارد.   **دو نوع آزمایشگاه BSL-4 وجود دارد:** نوع 1 : تمام کارها با عوامل عفونی یا سموم در یک [کابینت ایمنی زیستی کلاس III](https://noorsanattajhiz.com/product/%da%af%d9%84%d8%a7%d9%88%d8%a8%d8%a7%da%a9%d8%b3/) با روش‌های بسیار دقیق طراحی شده برای جلوگیری از هرگونه آلودگی احتمالی انجام می‌شود. علاوه بر این، فضای آزمایشگاه به گونه ای طراحی شده است که از آلودگی سایر فضاها نیز جلوگیری کند.   نوع 2 :  پرسنل آزمایشگاه ملزم به پوشیدن لباس‌های تمام بدن و مجهز به هوا هستند که پیچیده‌ترین نوع تجهیزات حفاظت فردی است. همه پرسنل قبل از خروج از آزمایشگاه دوش می گیرند و یک سری مراحل طراحی شده برای ضدعفونی کامل آنها را قبل از خروج انجام می دهند. کنترل های مهندسی مورد نیاز برای آزمایشگاه های  BSL-4 نوع1 و نوع 2 متفاوت است. برای هر دو نوع، آنها گسترده هستند و با رویه‌ها و شیوه‌هایی که با دقت طراحی شده‌اند تکمیل می‌شوند.   علاوه‌ بر تمام الزامات ذکر شده برای یک آزمایشگاه با ایمنی زیستی سطح ۳، در آزمایشگاه با سطح BSL-4 موارد زیر باید رعایت گردد: 1- تمام لباس‌ها قبل از ورود به آزمایشگاه باید تعویض شده و کارکنان باید قبل از ترک آزمایشگاه، دوش بگیرند. 2 - یک آزمایشگاه با سطح ایمنی زیستی چهارم، معمولا در ساختمان جداگانه‌ و یا در قسمتی از ساختمان که کاملا ایزوله شده است، قرار می‌گیرد. 3- قبل از درب اصلی آزمایشگاه، حداقل دو درب دیگر وجود داشته باشد و هودهای بیولوژیک در داخل چنین فضایی قرار می گیرند. 4- برای پرسنل دوش‌هایی در بین درب‌های ورودی در نظر گرفته شده باشد. 5 لباسهاي کارکنان این آزمایشگاهها با سایرین متفاوت است و از ماسکهای تنفسی خاصی استفاده می کنند. 6- اتوکلاو این آزمایشگاهها دارای دو درب می باشد که مواد و وسایل مورد نیاز از خارج آزمایشگاه وارد اتوکلاو می شوند و وقتی که درب خارجی بسته بود، کارکنان درب داخلی را باز کرده و وسایل را بر می دارند. 7- تمام پسماندها و زباله‌ها باید قبل از خروج از آزمایشگاه، آلودگی‌زدایی شوند. 8- این سطح ایمنی زیستی نیازمند سیستم تولید و تهویه هوای اختصاصی، همراه با سیستم ضدعفونی‌کننده و مکش هوا است.  **تقسیم‌بندی گروه های خطر زیستی** ارگانیسم‌ها و عوامل عفونت‌زای موجود در آزمایشگاه‌ها که شامل باکتری‌ها، ویروس‌ها، کشت‌های سلولی، انگل‌ها و قارچ‌ها می‌شوند، طبق یک استاندارد جهانی و بر اساس میزان مخاطره‌آمیز بودنشان، در ۴ گروه خطر (گروه‌های خطر ۱، ۲، ۳ و ۴) تقسیم‌بندی می‌شوند.   مواد بیولوژیکی که در سطوح ایمنی زیستی ۱ قرار می‌گیرند، کمترین خطر را برای سلامت پرسنل و محیط زیست دارند اما هر چه گروه خطر مواد بالاتر می‌رود، میزان خطر نیز افزایش یافته و سطح محدودسازی نیز باید ارتقا پیدا کند. به عنوان مثال مواد بیولوژیکی قرار گرفته در سطوح ایمنی زیستی ۲، دارای خطرات بیشتری نسبت به مواد طبقه‌بندی شده در سطوح ایمنی زیستی ۱ هستند و باید در هنگام کار با آن‌ها دقت بیشتری صورت گیرد.   کارکردن با هریک از این مواد بسته به سطوح ایمنی زیستی که به آن تعلق دارند، نیازمند مجموعه‌ای از مهارت‌ها، تجهیزات و الزامات ویژه‌ای است که آگاهی از آن‌ها از ضروریات کار در آزمایشگاه محسوب می‌شود. **دسته‌بندی میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا از نظر میزان عفونت‌زایی** گروه خطر ۱: ----------- میکروارگانیسم‌هایی که برای انسان و حیوانات بیماری‌زایی ندارند. به عنوان مثال E. coli گروه خطر ۲:  ------------ پاتوژن‌هایی که می‌توانند سبب بیماری‌های انسانی و حیوانی شده اما خطرات جدی برای کارکنان آزمایشگاه و یا محیط‌زیست ایجاد نمی‌کنند. مواجهه با این عوامل در آزمایشگاه ممکن است باعث ایجاد عفونت گردد اما درمان‌های مناسب و روش‌های پیشگیری از ابتلا برای آ‌ن‌ها وجود دارد که می‌تواند مانع از پخش‌شدن آلودگی شود. عوامل عفونت زایی مانند: آدنوویروس ها، استافیلوکوکوس اورئوس، سودوموناس آیروژینوزا، ویروس هپاتیت C و B گروه خطر ۳: ----------- پاتوژن‌هایی که سبب بیماری‌های شدید و خطرناک در انسان و حیوان می‌شوند ولی قابل انتقال به سایر افراد نیستند. برای این دسته از ارگانیسم‌ها نیز راه‌های درمانی شناخته شده است. به عنوان مثال مایکوباکتریوم توبرکلوزیس، کوکسیلا بورنتی گروه خطر ۴: ----------- پاتوژن‌هایی که نه تنها باعث ایجاد بیماری‌های خطرناک انسانی و حیوانی می‌شوند، بلکه به سادگی از یک فرد به سایر افراد منتقل می‌شوند. معمولا راه‌های مناسبی برای پیشگیری و درمان این عفونت‌ها وجود ندارد. به عنوان مثال ابولا تعیین اینکه چه نوع میکروارگانیسمی باید در کدام سطح از ایمنی آزمایشگاهی قرار گیرد به خصوصیات آن میکروارگانیسم بستگی دارد: 1- نوع بیماری مرتبط با ارگانیسم و شدت بیماری 2- راه انتقال به میزبان 3- تعداد میزبانهای عامل پاتوژن 4- وجود راههای پیشگیری از آلودگی مانند پروفیلاکسی از طریق واکسن یا تزریق آنتی سرم 5- وجود راههای درمانی مناسب در صورت ابتلا: استفاده از عوامل ضد میکروبی، ضد ویروسی و سایر داروهاي شیمیایی به عنوان مثال پاتوژنی که مربوط به گروه خطر 2 می باشد، نیازمند آزمایشگاهی با سطح ایمنی 2 است. اما چنانچه یکی از فرآیندهای کار در آزمایشگاه خطرات احتمالی زیادی به همراه داشته باشد مثلا حجم زیادي از آیروسل های آلوده تولید کند، باید از امکانات آزمایشگاهی با سطح ایمنی 3 استفاده نمود تا فضای آزمایشگاه آلوده نشود. **فصل دوم** **تجهیزات آزمایشگاهی** **1-هودهای زیستی** هودهاي زیستی براي حفاظت کارکنان، محیط آزمایشگاه و ابزار کار از آلوده شدن توسط ذرات آیروسل و قطرات ریزي است که هنگام کار با مواد حاوي عوامل پاتوژن مانند محیط هاي کشت و نمونه هاي تهیه شده از بیماران ممکنست ایجاد شوند. ذرات آیروسل توسط هر فرآیندي که سبب ورود انرژي به مواد محلول یا نیمه محلول می شود، تولید می گردند. به عنوان مثال شیک کردن، انتقال مایعات از یک ظرف به ظرف دیگر، مخلوط کردن مواد توسط چرخاندن با مگنت و\... همگی می توانند سبب تولید ذرات آیروسل و قطرات ریز شوند. فعالیتهاي دیگر آزمایشگاهی نظیر کشت باکتری بر روي محیط هاي جامد دارای آگار، تلقیح محیط های کشت با پیپت، مخلوط کردن مایعات حاوی عوامل عفونت زا با پیپت، هموژنایز کردن (همگن سازی)، ورتکس کردن، سانتریفوژ و اسپین کردن مایعات آلوده همچنین کار با حیوانات زنده می تواند آیروسل هاي آلوده کننده ایجاد نماید. آیروسلهایی با قطر کمتر از 5 میکرومتر و قطرات ریز مایع با قطر100-5 میکرومتر توسط چشم غیر مسلح قابل رویت نیستند. کارکنان یک آزمایشگاه معمولا از وجود چنین ذراتی که می توانند سطوح کار و ابزار آزمایشگاه را آلوده نموده یا مستقیما توسط کارکنان تنفس شوند، آگاهی ندارند. هودهاي زیستی چنانچه درست استفاده شوند، می توانند تا حد زیادي سبب کاهش موارد ابتلا به عفونتهاي آزمایشگاهی و انتقال آلودگی به افراد یا محیط کار شوند. طی سالیان متمادي هودهاي زیستی تغییرات تکاملی زیادي یافته اند که یکی از مهمترین این موارد پیدایش فیلترهاي HEPA (فیلتر هاي جذب کننده ذرات هوا با کارایی بالا) بوده است. این فیلترها قادرند 99.97 % ذرات با قطر( 0.3) میکرومتر و 99.99 % ذرات با قطر بیشتر یا کمتر از این حد را جذب نمایند. این فیلترها با کارایی بالا تمام عوامل عفونی که تا کنون شناسایی شده اند را جذب کرده و تنها هواي سالم و عاري از هر آلودگی را بیرون می دهند. هود ها به سه گروه تقسیم می شوند و هر کدام قادرند سبب حفاظت نسبت به دسته بخصوصی از پاتوژن ها شوند. جدول زیر این دسته بندي را نشان می دهد. نوع ایمنی مورد نیاز نوع هود بیولوژیک ------------------------------------------------- ------------------ حفاظت از پرسنل، میکروارگانیسم هاي گروه خطر1،3،2 III ،II ،I کلاس حفاظت از پرسنل، میکروارگانیسم هاي گروه خطر 4 کلاس III حفاظت از نمونه هنگام کار کلاس II ،III  **کلاس I هودهاي زیستی** شکل زیر هود کلاس I را نشان می دهد. هواي اتاق از شکاف جلوي هود وارد شده، از سطح کار رد می شود و در نهایت از قسمت فوقانی خارج می گردد. چنانچه هنگام کار با نمونه، ذرات آیروسل یا قطرات آلاینده ایجاد شوند، جریان هوا آنها را به سمت کانال خروجی برده و مانع آلوده شدن فرد هنگام کارمی شود. هر فرد هنگام کار دستهاي خود را تا آرنج وارد فضای کار کند. هواي خارج شده از هود از فیلتر HEPA رد شده و پاك می باشد. از این هودها می توان هنگام کار با عوامل پاتوژن باکتریایی و مواد شیمیایی سمی با تبخیر پذیري سریع استفاده نمود. اما از آنجا که هواي اتاق به طور مستقیم وارد فضاي کار می شود ممکن است نمونه مورد مطالعه آلوده شود. به عبارت دیگر این نوع از هودها تنها سبب حفاظت افراد و فضاي کار می شوند. **هود کلاس I زیستی** **کلاس II هودهای زیستی** هنگام کار با سلولهای یوکاریوت یا بافتها، ورود هواي آزمایشگاه به درون کابینتهای زیستی به هیچ وجه مناسب نمی باشد زیرا سبب آلوده شدن نمونه با عوامل موجود در محیط می گردد. هودهاي کلاس II نه تنها سبب حفاظت کارکنان از آلودگی می شوند، بلکه می توانند فضاي کار و نمونه هاي مورد مطالعه را نیز از آلوده شدن توسط ذرات موجود در هوا حفظ کنند. این هود ها خود به 4 دسته( (A1,A2, B1, B2 تقسیم می شوند و تنها اجازه می دهند هواي استریل( هوایی که از فیلتر HEPA رد شده است) وارد فضاي کار شود. از این هودها می توان هنگام کار با پاتوژنهاي گروه هاي خطر 2 و 3 استفاده نمود. شکل زیر نمونه اي از این هودها را نشان می دهد. **هود کلاس II زیستی** **کلاس III هودهای زیستی** شکل زیر هود کلاس III را با بیشترین حفاظت از پرسنل نشان می دهد. تمام منافذ این هودها بسته شده است وهیچ تبادلی با هواي محیط به صورت مستقیم انجام نمی شود. هواي ورودي از فیلتر هپا رد شده و هواي خروجی از دو فیلتر عبور می نماید. افراد هنگام کار از طریق دستکش هاي بسیار ضخیم لاستیکی به فضاي داخل هود دسترسی دارند که انتهایشان کاملا بسته است. از این هودها هنگام کار با عوامل بسیار خطرناك نظیر ویروس HIV و هپاتیت استفاده می شود. **هود کلاس III زیستی** **نکات ایمنی جهت کار با هودهای زیستی** 1-جریان هواي ورودي به داخل هود می تواند در اثر حرکات، رفت و آمدهاي افراد نزدیک به هود، باز وبسته شدن درها و پنجره هاي باز، مختل شده یا با سرعت بیشتري وارد محفظه کاري شود. بنابراین محل قرارگیري هودها در آزمایشگاه باید در محلی با رفت و آمد اندك و دور از جریانهاي شدید هوا باشد. 2- اطراف و فضاي بالاي هود باید به اندازه 35-30 سانتی متر خالی باشد تا جریان هوا به آسانی انجام گیرد 3- هنگام کار با هود، دستها باید تا آرنج در داخل محفظه قرار بگیرد. 4- باید دستها را به آرامی به داخل محفظه وارد کرده و به آرامی از آن خارج نمود. 5- کار با نمونه باید حدود 1 دقیقه بعد از وارد نمودن دستها آغاز شود تا جریان هواي داخل هود به حالت طبیعی برگردد. 6- وسایل و مواد کاراز قبل زیر محفظه هود قرار داده شوند تا پس از شروع دستورزي نمونه، حداقل دفعات ورود و خروج به هود انجام گیرد. 7- قبل از وارد کردن وسایل به محفظه هود باید سطح آنها را با الکل 70 % ضدعفونی نمود. 8- در صورت کار با مایعات آلوده مانند نمونه هاي خون بهتر است سطح زیر هود با لایه هاي جاذب استریل پوشانده شود تا درصورت پاشیدن نمونه به اطراف، آلودگی سطوح کاهش یابد. 9- بهتر است وسایل، در نقاط دورتر و سمت عقب هود قرار داده شوند تا جریان هوا از شکاف ورودي مختل نشود. 10- یک ظرف مخصوص مواد زاید و پسمانهاي بیولوژیک باید داخل محفظه قرار بگیرد تا جهت دور ریختن ضایعات ورود و خروج کمتري به داخل هود انجام شود. 11-به طور مرتب سطح لامپ UV موجود در هودها با یک دستمال تمیز شود تا غبار و ذرات نشسته بر سطح لامپ مانع تابش مناسب اشعه نشود. 12- شدت تابش UV باید به طور مرتب کنترل شود. 13- در صورت روشن بودن هود نباید از شعله روشن استفاده کرد زیرا علاوه بر ایجاد اختلال در جریان هوا ممکن است سبب تولید گازهاي خطرناك در حضور برخی مواد شیمیایی شود. 14- در صورت ریختن مواد آلوده بر سطح هود، بایستی بلافاصله سطح را با یک ضد عفونی کننده مناسب تمیزنمود و سپس وسایل یا لایه هاي جاذب آلوده شده را اتوکلاو کرد. 15- پس از اتمام کار، تمام وسایل و محیط هاي کشت از محفظه هود خارج شوند. هود محل نگهداري وسایل و مواد بیولوژیک نمی باشد. 16- قبل و بعد از استفاده از هود، سطح کار با الکل 70 % تمیز شود. 17- در پایان یک روز کاري باید تمام سطوح هود همچنین پشت و جلوي شیشه را با الکل 70 % یا مایع سفید کننده رقیق شده ( 10 %) ضد عفونی کرد. چنانچه براي پاکسازي نهایی از مایع سفید کننده استفاده می شود، باید سطوح را با یک دستمال جاذب کاملا خشک نمود. 18- لازمست 5 دقیقه بعد از اتمام کار، هود را روشن بگذارید. 19- در صورت آلوده شدن فیلتر، باید آنرا تعویض نمود اما قبل از آن عملیات ضدعفونی کردن توسط پرسنل مجرب با استفاده از فرمالدهید انجام گیرد. 20- هنگام کار با هود روپوش آزمایشگاهی پوشیده شود. در صورت نیاز باید از دستکش نیز استفاده گردد. **هود لامینار:** این نوع هودها که به طور معمول جهت کشت سلولهاي یوکاریوت استفاده می شوند، به هیچ عنوان کارکنان یا فضاي آزمایشگاه را حفاظت نمی کنند. در این نوع هودها جریان پاکیزه اي از هوا) به صورت افقی و گاه عمودي) از داخل به خارج می وزد و سبب حفاظت قابل توجه نمونه از آلوده شدن می گردد. **هنگام کار با این هودها بهتراست به نکات زیر توجه شود:** 1- از کارکردن با مواد شیمیایی یا زیستی خطرناك خودداري شود. 2- آیروسل ها و ذرات تولید شده توسط یک نمونه آلوده، مستقیما به فرد یا محیط آزمایشگاه منتقل می گردند. 3- ذرات آلرژن و آیروسل هاي عفونت زا ایجاد شده توسط کشت هاي سلولی ممکنست سبب آلودگی افراد شوند. **هود لامینار** **2- پیپت** از پیپت برای برداشتن مایعات استفاده می گردد. باید توجه کرد که در هیچ حالتی نباید با دهان مایعات را کشید زیرا ممکن است سبب ورود مایعات آلوده و مواد خطرناك به دهان فرد شود. علاوه بر خطر ورود مستقیم مایعات، ذرات آیروسل تولید شده نیز در این حالت تنفس می گردند. قرار دادن پنبه یا اجسام جاذب دیگر در نوك پیپت ها خطرورود آلودگی به دهان را کاهش نمی دهد. بنابراین لازم است برای جابه جا نمودن مایعات از پیپت های مکانیکی استفاده شود. جهت برداشتن حجم اندك از مایعات از پیپت هاي دقیق(میکرو پیپت) استفاده نمایید.  **نکات ایمنی هنگام کار با میکروپیپت:** 1- ابتدا یک تیپ را به سر میکروپیپت متصل نمایید و از اتصال درست و محکم آن مطمئن شوید. عدم اتصال درست سبب اشتباه در برداشتن حجم مایعات و همچنین احتمال ریزش نابجاي مایعات می شود. 2- تنها نوك تیپ را وارد مایع کرده و دقت نمایید بدنه میکروپیپت با قطرات ماده به جا مانده بر روي جداره ظروف آلوده نگردد. 3- هنگام خروج پیپت از ظرف، نوك تیپ را به دهانه ظرف بمالید تا مقادیر اضافی از آن ماده منتقل نگردد ودقت کار از بین نرود. 4- در صورتیکه ویسکوزیته (چسبندگی) مایع مورد نظر از آب بیشتر است بهتر است هنگام پر کردن تیپ با حوصله و صبر عمل کرده و پس از آزاد کردن پیستون براي چند ثانیه نوك تیپ را در مایع نگه دارید تا حجم درستی از مایعات چسبنده در زمان کافی وارد پیپت شود. 5- قبل از شروع کار با نمونه هاي حساس بدنه پیپت را با دستمال و الکل 70 % تمیز کنید. 6- در صورتیکه مقداري از مایع آلوده در اثر رها کردن ناگهانی پیستون و یا فروبردن بیش از حد پیپت در نمونه آلوده شد، حتما عملیات ضد عفونی کردن پس از باز کردن پیپت انجام گیرد. چنانچه پیپت ها قابل اتوکلاو باشند می توان آنها را به این طریق استریل نمود. در غیر این صورت با توجه به نوع آلاینده وخصوصیات پیپت از ماده ضد عفونی کننده مناسب استفاده گردد. 7- هنگام پر کردن پیپت باید به آرامی پیستون را بالا آورد تا از پرتاب قطرات به درون کانال پیپت و آلوده شدن آن جلوگیري شود. 8- هنگام خالی کردن مایعات ممکنست قطرات ریزي به اطراف پرتاب شده و آیروسلها نیز تولید گردند. بنابراین جهت حفظ ایمنی لازم است از جلوبردن بیش از حد سر هنگام انتقال مایعات خودداری شود. 9- با توجه به خطرات مایع یا نمونه موارد ایمنی از قبیل پوشیدن دستکش، عینک ایمنی و ماسک صورت رعایت گردد. **3-سانتریفوژ** از سانتریفوژها براي جداسازي اجزا یک نمونه از یکدیگر بر اساس ویژگیهاي مولکولی آنها از قبیل وزن، چگالی و\... استفاده می شود. 1- قبل از شروع کار باید دفترچه راهنماي دستگاه خوانده شود. 2- باید دستگاه را در ارتفاعی قرار داد که کارکنان به آن تسلط کافی داشته و محفظه داخلی را به طور کامل ببینند. 3- لوله هاي مقابل هم باید داراي بالانس وزنی دقیق باشند. 4- لوله ها باید داراي جدار ضخیم بوده و در برابر فشار ایجاد شده در دورهاي بالا مقاومت کافی داشته باشند. 5- قبل از شروع کار باید جداره لوله ها را کنترل نمود و مطمئن شد که هیچ شکافی در آنها وجود ندارد. 6- درب لوله ها باید محکم و بدون نشت بسته شود. دربهاي پیچی از این نظر مناسب ترند. 7- لوله ها را نباید کاملا پر کرد و سطح مایع تا لبه ظرف باید از فاصله مناسبی که معمولا در کتابچه راهنما گفته شده است برخوردار باشد. 8- چنانچه معادلی براي یک نمونه وجود ندارد باید از آب مقطر یا الکل 70 % براي تراز کردن آن استفاده نمود. 9- بعد از اتمام هر بار کار با سانتریفوژ باید سطوح داخلی دستگاه از نظر نشت آلودگی کنترل شود و در صورت ریخته شدن مایعات آلوده بلافاصله عملیات ضدعفونی کردن انجام گیرد. 10- سطوح داخلی دستگاه را نباید با محلولهاي نمکی و هیپوکلریت شستشو داد زیرا اثر خورندگی بر فلز دارند. 11- بعد از هر استفاده باید روتور و فضاي داخل دستگاه را با دستمال آغشته به الکل 70 % تمیز نمود. 12- هنگام کار با سانتریفوژ ذرات بسیار ریز آلاینده به اطراف پرتاب می شوند. سرعت این ذرات به قدری بالاست که از طریق منافذ سانتریفوژ را ترك کرده و به خارج راه پیدا می کنند. بنابراین چنانچه نمونه مورد مطالعه به شدت آلوده است باید سانتریفوژ را در زیر هود قرار داد. **سانتریفوژ** - **شکسته شدن لوله های حاوی نمونه های آلوده هنگام سانتریفوژ نمودن** **4-هموژنایزر، شیکر و سونیکاتور** **هموژنایزر:** از این وسیله براي خرد کردن و همگن کردن نمونه هاي زیستی مانند بافتها و نیز لیز کردن سلولها استفاده می شود.این دستگاهها از روشهاي مختلفی جهت خرد کردن و بریدن نمونه استفاده می نمایند تا در پایان کار مخلوطی ازذرات با اندازه تقریبا مشابه و یکدست حاصل شود. باید توجه نمود که تنها از وسایل مخصوص کار در آزمایشگاه استفاده شود زیرا ابزار مورد استفاده در سایر اماکن مانند وسایل خانگی برای کار با نمونه هاي زیستی مناسب نیستند. به عنوان مثال مخلوط کن (هموژنایزر) خانگی نمی تواند وسیله مناسبی در آزمایشگاه باشد زیرا به درستی عایق بندي نشده و ذرات ریز و آیروسلهاي فراوانی را به اطراف پرتاب می نماید. این در حالیست که وسایل آزمایشگاهی از تولید و انتقال این ذرات به محیط کاملا جلوگیری کرده یا آن را بسیار محدود می سازند. هنگام استفاده از این وسیله بهتر است : - آن­ را در یک محفظه بسته یا هود بیولوژیک قرار داد. - پس از اتمام کار سطوح محفظه را با دستمال آغشته به مواد ضد عفونی کننده تمیز کرد. - بهتر است ماده ای که قرار است توسط هموژنایزر خرد شود، درون ظروف شیشه اي قرار نگیرد. - چنانچه ظرف حاوي ماده، شیشه اي است بهتر است آنرا درون ظرف دیگري قرار داد تا در صورت شکسته شدن ظرف مواد پخش نشود. - این وسیله هنگام کار آیروسل تولید می کند و بهتر است پس از اتمام کار درب محفظه یا هود به مدت یک الی پنج دقیقه بسته بماند تا این ذرات رسوب کنند.  **هموژنایزر دیجیتالی** - از این وسیله براي انجام کارهاي مختلفی استفاده می شود و با توجه به نوع فرآیند مورد نظر شکل و طراحی متفاوتی دارد. هم زدن، مخلوط کردن مایعات موجود در فلاسک ها، فالکون ها و لوله هاي آزمایش را می توان به کمک این دستگاه انجام داد. مهمترین استفاده شیکر، کشت باکتري و انواع دیگر میکروارگانیسم است. هیبریدیزاسیون اسیدهاي نوکلئیک، هم زدن مایعات، فرمانتاسیون از دیگر کاربردهاي این وسیله است. شیکرها سبب می شوند شرایط موجود در یک نمونه یکنواخت و یکدست بماند. - این وسیله هنگام کار آیروسل تولید می کند و بهتر است پس از اتمام کار درب محفظه به مدت یک الی پنج دقیقه بسته بماند تا این ذرات رسوب کنند. - پس از اتمام کار بایست سطوح محفظه و دستگاه را دستمال آغشته به مواد ضد عفونی کننده تمیز کرد. - آنرا داخل یک محفظه بسته یا هود بیولوژیک قرار داد تا آیروسل هاي کمتري در محیط پخش شوند. - هنگام کار از ماسک­های صورت استفاده شود. - چنانچه نوك سونیکاتور به عمق کافی درون مایع فرو رود، مقدار آیروسل ها کاهش می یابد. - چنانچه سونیکاتور در یک محفظه مقاوم به صوت قرار ندارد، حتما ازگوشی­های محافظ استفاده گردد. - در اتاقی که افراد فاقد گوشی محافظ می باشند سونیکاسیون انجام نگیرد. - درب اتاق هنگام سونیکاسیون بسته شود. - پس از اتمام کار ماسک ها و محفظه اطراف سونیکاتور ضد عفونی گردد. **سونیکاتور** 5- یخچال و فریزر ---------------- - یخچالها، فریزرها و محفظه های نگهداری یخ خشک باید به طور مرتب یخ زدایی و تمیز شوند. - استفاده از عینک و دستکشهای ضخیم لاستیکی توصیه می شود. - آمپول­ها، ظروف شکسته و نمونه هاي آلوده شده را باید دور ریخت. - بعد از اتمام تمیز کردن، تمام سطوح داخلی ضد عفونی شوند. - براي کاهش موارد شکسته شدن و پخش آلودگی بهتر است ظروف شیشه اي کوچک درون ظرف­های بزرگتر از جنس پلاستیک و \... قرار گیرند. - تمام ظروف موجود در یخچالها و فریزرها باید داراي برچسب مشخصات باشند. نام و مشخصات نمونه، نام فرد، تاریخ ذخیره سازي باید به دقت و به طور واضح بر روي ظرف درج شود. تمام ظروف و نمونه های نامشخص و ناشناس پس از اتوکلاو شدن، دور ریخته می شوند. - فهرستی از نمونه های موجود در یخچال و فریزر و محل دقیق قرارگیری آنها تهیه شود. - محلولهای اشتعال پذیر نباید درون یخچال قرار داده شوند مگر آنکه اقدامات ایمنی لازم صورت بگیرد و علائم هشدار دهنده روي درب یخچال نصب شود. 6- اتوکلاو ---------- - تمام دریچه ها را قبل از روشن کردن اتوکلاو کنترل کنید تا در وضعیت مناسب قرار داشته باشند. - موادي که بسیارسریع تبخیر شده (اتانول، کلروفرم) ویا قابل اشتعال هستند را نباید اتوکلاو کرد. - اتوکلاو نمودن مواد خورنده (اسیدها و بازها، فنل)، حلال ها و مواد رادیواکتیو ممنوع است. - موادي که اتوکلاو می شوند بایست در ظروفی قرار داده شوند که انتقال بخار و حرارت ممکن باشد. - چنانچه ظرف حاوي ماده، درب دار است درب آن شل بسته شود. - بین وسایل به قدر کافی فضا وجود داشته باشد تا تبادل بخار به خوبی رخ دهد. - درب اتوکلاو به کمک پیچ هاي موجود سفت و محکم شود اما نباید آنها را بیش از حد محکم نمود. - پس از اتمام اتوکلاو تا زمانیکه فشار بالاست و یا دما بالاتر از 80 درجه سانتیگراد است نباید به هیچ وجه درب اتوکلاو را باز نمود. - بخار اتوکلاو باید به تدریج و به آرامی خارج شود این امر به خصوص زمانیکه مایعات اتوکلاو شده اند داراي اهمیت است. حرارت بالا سبب جوشیدن مایعات می شود و باز کردن ناگهانی درب یا خارج کردن سریع بخار می تواند سبب سرریز شدن مایعات در حال جوش شود. - هنگام باز کردن اتوکلاو ،حتی زمانیکه دماي آن پایین تر از 80 درجه سانتیگراد است باید از دستکش و عینک مناسب استفاده نمود. - صحت کار اتوکلاو و قدرت ضدعفونی کردن آن باید به طور مرتب کنترل شود. **اتوکلاو** 7- نیتروژن مایع --------------- - هنگام کار با نیتروژن مایع سر را تا حد ممکن دور نگهدارید. - نواحی پوشیده نشده بدن نباید در تماس مستقیم با نیتروژن یا ظروف داراي آن باشد زیرا ممکن است دچار یخ زدگی شده یا به بدنه ظرف بچسبد. - ظروفی که برای کار در دمای معمول آزمایشگاهی ساخته شده اند، ممکن است در دماهای پایین ترك خورده یا بشکنند. - ظروفی که براي نگهداري در نیتروژن مایع نیز ساخته می شوند ممکنست در اثر تغییر دمایی شدید دچار ترك خوردگی شده و گاه بشکنند. - حتما از دستکش مخصوص که غیر قابل نفوذ براي نیتروژن است، استفاده گردد. - دستکش ها باید قدري بزرگتر انتخاب شوند تا در اثر ریختن نیتروژن درون آنها به راحتی در آورده شوند. - حتما هنگام کار از عینک و ماسک صورت استفاده شود. 8- ورتکس - اسپین ---------------- - قبل از شروع کار از محکم بودن محور چرخنده آن اطمینان حاصل شود. - براي اسپین کردن بهتر است تعادل بین ویال ها وجود داشته باشد. در صورتیکه تعداد نمونه ها کافی نیست از آب مقطر یا الکل براي تراز کردن استفاده نمایید. - از سالم بودن بدنه ویالها قبل از ورتکس نمودن اطمینان حاصل شود. - درب ویال­ها حتما بسته باشد تا نشت مواد به بیرون انجام نگیرد. - بدنه خارجی ویالها خشک بوده و قطرات ماده بر روي آن وجود نداشته باشد. - قبل از توقف کامل دستگاه از برداشتن نمونه ها خودداري شود. **ورتکس - اسپین** 9- صفحه گرم کننده (Hot Plate) ----------------------------- - از تنظیم این دستگاه بر روي دماهاي بیشتر از 100 درجه سانتیگراد خودداري شود، هرچند که رسیدن به دماهاي بالاتر ممکن باشد. - از ذخیره سازي و نگهداري مواد تبخیر شونده و قابل اشتعال در نزدیکی این وسیله خودداري شود. - پس از اتمام کار و خاموش نمودن دستگاه تا زمانیکه دماي آن پایین نیامده است، علامت یا یادداشت خطر در کنار دستگاه قرار داده شود تا سایرین دچار سوختگی نشوند. - از پایین آوردن دماي دستگاه به صورت ناگهانی (با ریختن آب سرد یا قرار دادن یخ بر روي آن) جددا\"خودداري شود. - از حرارت دادن حجم زیاد مایعات در ظروف درب دار خودداري شود. افزایش فشار درون ظرف سبب بازشدن خود به خودي درب ظرف و سر ریز شدن مایع می شود. در چنین حالتی باید یا حجم مایع را کاهش داده یا از حرارت دادن زیاد آن خودداري نمود. 10- مایکروویو ------------- - هیچگاه دستگاه را در حالیکه خالی است نباید روشن نمود زیرا امواج مایکروویو می تواند سبب آسیب به دیواره های داخلی دستگاه شود. - به طور مرتب نوارهاي لاستیکی دور درب از نظر سالم بودن و تمیزي مورد وارسی قرار بگیرد. - به هیچ وجه نباید از دستگاهی که درب یا نوارهاي لاستیکی دور آن آسیب دیده استفاده نمود. چنین دستگاهی سبب پراکنش امواج خطرناك رادیویی در محیط می شوند. - هیچگاه و به هیچ وجه با فشار دادن ضامن درب، نباید دستگاه را با درب باز روشن نمود. - هنگام روشن بودن دستگاه بهتر است از نزدیک شدن زیاد به آن خودداري نموده و فاصله ایمنی با آن رعایت شود. - چنانچه ماده درون دستگاه شروع به جرقه زدن نموده و شعله ور شود، باید به سرعت دستگاه را خاموش نموده و کابل آن را از برق کشید. بهتر است درب آن نیز براي مدتی بسته نگهداشته شود. - نباید ظروف با درب کاملا بسته و بدون منفذ درون دستگاه قرار داده شوند. همچنین اگر جسم یا ماده مورد نظر درون کیسه هاي نایلونی قرار دارد، باید منافذي براي خروج بخار در آن تعبیه شود. - ظروف فلزي و وسایل داراي اجزا فلزي و حتی فویل هاي آلومینیوم را نباید درون دستگاه قرار داد زیراسبب جرقه زدن و آسیب به دستگاه می شود. - نباید در زمان­های طولانی به مایعات یا سایر مواد حرارت داد، این کار سبب سوختگی مواد و گاه پرتاب شدن قطرات و ذرات آن به اطراف می شود. - براي خروج وسایل باید از دستکش استفاده نمود. - چنانچه پس از خروج ظرف، مایع درون آن در حال جوشش باشد بهتر است قبل از برداشتن درب ظرف چند دقیقه صبر نمود تا مایع از جوشش افتاده و به تعادل برسد. 11- کپسول هاي گاز ----------------- - **خفگی**: این عارضه ممکن است در اثر آزاد شدن گازهاي خنثی ایجاد شود. گازهاي خنثی، بی رنگ و بی بو هستند و نشت آنها به محیط قابل تشخیص نیست. افزایش حجم این گازها در فضاي آزمایشگاه می تواند سبب کاهش میزان اکسیژن شود. بنابراین چنانچه در آزمایشگاهی با فضاي بسته از کپسول­های گاز نگهداري می شود بهتر است از تجهیزات سنجش میزان اکسیژن استفاده شود. - **آتش سوزي و انفجار:** این عارضه در مورد گازهاي اشتعال پذیر و اکسید کننده مانند اکسیژن رخ می دهد. گازهاي اشتعال پذیر ممکنست در اثر تجمع الکتریسیته ساکن و یا حرارت دیدن ( در اثر نزدیکی به یک شعله یا دستگاه گرم کننده) جرقه زده و شعله ور شوند. اکسیژن و سایر گازهاي اکسید کننده خودشان نمی سوزند اما باعث اشتعال مواد آلی می شوند. تجمع گازهاي اکسید کننده، سوختن مواد دیگر را تسهیل می کند. به عبارت دیگر موادي که در شرایط طبیعی اشتعال پذیر نیستند در فضاي داراي غلظت هاي بالاياکسیژن ممکنست شروع به سوختن نمایند. - **سوختگی**: گازهاي خورنده می توانند سبب از بین رفتن بسیاري از مواد حتی پارچه هاي مقاوم به آتششوند. برخی از گازها در حالت خالص خود خورنده نیستند ولی در اثر ترکیب با اندکی رطوبت بسیار خطرناك می شوند. گازهاي خورنده اثرات بسیار شدیدي بر روي پوست، چشم و مخاط بدن می گذارند. - **سمیت**: این عارضه در مورد گازهاي سمی دیده می شود. مسمومیت هاي بسیار شدید حتی در غلظت هاي کم این گازها دیده می شود. ممکنست این اثرات با تاخیر دیده شوند. - از افتادن کپسول­ها بر روي یکدیگر و روي زمین به شدت اجتناب نمایید. - جهت حمل و نقل کپسول­ها از کشیدن آنها بر روي زمین ،هل دادن و غلطان آنها صرف نظر کرده و از وسایل مخصوص جا به جا کردن کپسول که داراي کمربند ایمنی هستند، استفاده شود. - هر کپسول داراي کلاهکی است که از دریچه خروج گاز در برابر آسیب هاي وارده محافظت می کند. بنابراین تا زمانیکه کپسول در جایگاه امن و مناسب خود قرار نگرفته و به دیوار یا یک میز زنجیر نشده است، از برداشتن کلاهک خودداري شود. - هر کپسول باید به صورت جداگانه و در حالت ایستاده به یک سطح محکم و ثابت، زنجیر شود. - قبل از استفاده از یک کپسول حتما یک دستگاه تنظیم کننده فشار گاز (رگولاتور) بر روي دریچه نصب شود. - دریچه در مواقعی که استفاده نمی شود، باید کاملا بسته بماند. - چنانچه به صورت طولانی مدت از کپسولی استفاده نمی شود، باید کلاهک را مجددا\" روي آن قرار داد. - حتما با برچسب زدن روي هر کپسول، گاز درون مشخص شود. - به طور مرتب با استفاده از کف و صابون نشت گاز از دریچه کپسول کنترل گردد. - لوله هاي انتقال گاز باید مرتب وارسی شوند تا از سالم بودن آنها اطمینان حاصل شود. - کپسولهایی که براي مدت زمان بیشتر از 36 ماه ذخیره شده اند ،نباید مورد استفاده قرار گیرند. - کپسول ها نباید در نزدیکی آسانسورها، دستگاههاي تهویه هوا و هر منفذي که سبب پخش شدن گاز به سایر مناطق ساختمان می شود، قرار داده شوند. - دریچه خروج گاز باید همیشه به آرامی باز شود و از باز کردن ناگهانی آن پرهیز شود. - کپسول ها در فضاهایی با تهویه مناسب و دماي متعادل قرار داده شوند. همچنین از بالا رفتن دماي این اتاقها باید جلوگیري نمود. - کپسول ها نباید در فضاهاي خیس و پر رطوبت قرار گیرند. - شعله و وسایل گرم کننده از اطراف کپسول دور نگهداشته شوند. - کپسول داراي گاز اکسیژن و سایر گازهاي اکسید کننده با فاصله مناسب از کپسول هاي گازهاي خورنده قرار گیرد. 12- میکروتوم ------------ - تیغه ها با احتیاط بسیار تعویض یا جا به جا شوند. - در صورت افتادن یک تیغه بر روي زمین ممکن است کفش­ها بریده شده و پاها آسیب ببینند. بنابراین هنگام جا به جا کردن تیغه و قرار دادن آن در دستگاه مراقب باشید که پاها کمی دورتر قرار بگیرند. - هیچگاه یک تیغه بدون محافظ در فضاي آزمایشگاه رها نشود. - هنگام شروع کار ابتدا نمونه و سپس تیغه را جاسازي کرده و هیچگاه این ترتیب را جا به جا نکنید. - هرگاه که میکروتوم را حتی براي چند لحظه رها می کنید از قرار گرفتن محافظ بر روي تیغه مطمئن شوید. - چنانچه نمونه زیستی آلوده به پریون است، طی مراحل آماده سازي آلودگی از بین نخواهد رفت بنابراینهنگام کار لازمست دستکش پوشیده و سایر اقدامات ایمنی نیز رعایت شوند. - هنگامیکه از دکمه نگهدارنده (^brake^) استفاده می کنید مطمئن شوید کاملا محکم شده است. اکثر اتفاقات زمانی رخ می دهد که تیغه محکم نشده و بر روي دست فرد می افتد. **\ 13- وسايل شيشه اي** - از گذاشتن وسایل شیشه ای درجه بندی شده ای که به منظورحجم سنجی های دقیق به کار می رود در آون خودداری کنید زیرا گرم وسرد شدن های متوالی از دقت درجه بندی انها می کاهد. - از نوشتن یادداشت روی درجه بندی ها اجتناب کنید زیرا ممکن است هنگام پاك کردن یادداشت ها, درجه بندی ها نیزپاك شود. - پس از اتمام کار ظرف مورد استفاده را با روش مناسب کاملا تمیز نموده و یادداشت روی انرا پاك کنید - برای شستشوی ظروف شیشه ای از اسفنج یا پارچه نرم استفاده کنید تا روی انها شکاف یا خشی ایجاد نشود - هنگامیکه در نظر دارید از یک ظرف شیشه ای تحت شرایط خلا استفاده کنید یا انرا حرارت دهید ابتدا از سالم وبدون ترك بودن ان اطمینان حاصل کنید.در غیر این صورت خطرات جدی شما واطرافیانتان را تهدید خواهد کرد - برای شستشوی ظروف خیلی کثیف باید از خیساندن شبانه در محلول اسید کرومیک استفاده کرد - اگر احتمال می دهید که یک ظرف شکسته یا ترك خورده قابل تعمیر است بارعایت نکات ایمنی انرا به بخش شیشه گری منتقل کنید ودر غیر اینصورت آ­­­ن را در ظرف مخصوص اجسام نوك تیز وبرنده قرار دهید. **14- ويال** - قبل از شروع کار از سالم بودن)سوراخ نبودن(وتمیز بودن ویال اطمینان حاصل کنید - سعی کنید در هر آزمایش از ویال مناسب ان کار استفاده کنید - در هنگام کار خصوصا در مورد مواد فرّار سمی و خطرناکی مثل فنل از محکم بودن وعدم نشست در ویال مطمئن شوید - برای باز کردن در ویال از روش مناسبی استفاده کنید تا محتویات ان یکباره به بیرون پاشیده نشود - در هنگام استفاده از ظروف یکبار مصرف مثل ویال,فالکون,پلیت و\...به جنس پلیمر سازنده ی ان توجه داشته باشید.برخی از آنها مثل پلی پروپیلن ( polypropylene) قابل اتوکلاو کردن هستند وبرخی دیگر مثل پلی اتیلن ( polyethylene) رانمی توان اتوکلاو کرد - ضمنا این ظروف نسبت به تمامی مواد مقاوم نبوده با برخی از انها واکنش می دهند.برای مثال پلی کربنات ها نسبت به انواع الکل ها مقاوم نیستند. **شست و شوی وسایل شیشه ای با شوینده ها** : موقع استفاده از شوينده ها مانند مايع ظرف شويي، جهت شست و شوی وسايل شیشه ای بايد به نکات زير توجه گردد : - تمام وسايل شیشه ای به طور کامل در آب سرد لوله کشی قرار داده شود. - سپس وسايل فوق در محلول شوينده قرار داده شده و کاملا به آ نها برس کشیده شود. - سپس وسايل با آب لوله کشي جاری کاملاً شستشو شود. - پس از شستشو با آب لوله کشی، سه مرتبه با آب مقطر آبکشی گردد) در هر سری آبکشي از آب مقطرتازه استفاده شود (. - به منظور گرفتن شدن آب اضافی وسايل، آنها در فور( آون) خشک گردند. - وسايل شیشه ای را به طور وارونه داخل سبدهای فلزی گذاشته و ته سبدها چندين لايه کاغذ خشک کن ضخیم گذاشته میشود. **فصل سوم** **\ ** - محل نگهداری حیوانات باید مجهز به قفل باشد. - محل نگهداری حیوانات به تناوب مورد بازرسی قرار گیرد. - درساختمانی واقع باشد که قابل کنترل و قفل کردن باشد. - تنها اشخاصی که از خطرات احتمالی اطلاع داشته و واجد شرایط هستند)نظیر دریافت کردن واکسن های مناسب(می­توانند وارد حیوان خانه شوند. - حیواناتی که درکار پژوهشی در نظر گرفته نشده اند نباید در حیوانخانه نگهداری شوند. - استفاده از روپوش بلند با آستین های بلند که در انتها تنگ هستند. - عدم استفاده از روپوش ها در مکان های عمومی و خوداری از بردن آنها به منزل - استفاده از دستکش در هنگام کار با حیوانات آزمایشگاهی - در صورت آلودگی پوست با خون ، مدفوع ، ادرار یا موی حیوان ، شستشوی پوست با آب و صابون - در صورت آلودگی چشم ، شستشو با آب فراوان - تمیز نگاه داشتن سطوح و ضد عفونی کردن سطوحی که در تماس با حیوانات بوده اند. - یادگیری تکنیک های مقید کردن حیوانات و استفاده از وسایل محافظ مناسب - عدم کار با حیواناتی که از نحوه مقید کردن و استفاده از آن آگاهی ندارید. - شستشوی نقاط مجروح با آب و صابون و مراجعه به پزشک در مواردی که جراحت وسیع و یا توسط حیوانات غیر آزمایشگاهی (سگ ، گربه ، میمون و \...) ایجاد شده است. در موارد مشکوک به هاری ، تماس با دامپزشک الزامی است. - در صورت بروز سانحه ، تاریخ و نوع حادثه یادداشت شود. - در صورت بروز هر عارضه غیر معمول و مراجعه به پزشک ، تماس با حیوانات را به وی خاطر نشان کنید. - احتمال بروز آلرژی به حیوانات و شدت آن در افراد آتوپیک (یک بیماری مزمن پوستی) بیشتر است. این افراد در کار با حیوانات آزمایشگاهی بایستی نهایت مراقبت های فردی را به عمل بیاورند. - افراد دچار نقص سیستم ایمنی حتی المقدور باید از تماس نزدیک با حیوانات خصوصاً انواع غیر آزمایشگاهی خودداری نمایند و در صورت اجبار بایستی رعایت شرایط ایمنی را به طور اکید بنماید - از خوردن ، آشامیدن ، به کار بردن مواد آرایشی و لنزهای تماسی در آزمایشگاه هایی که در آن حیوانات نگاهداری و یا بر روی آنها کار می شود خودداری نمایید. - حمل و نقل حیوانات با قفس های سر بسته - رعایت ضوابط ایمنی در معدوم کردن حیوانات **مقید کردن حیوانات :** هدف از مقید کردن حیوانات جلوگیری از آسیب هم به محقق و هم به حیوان است. صحت نتایج بعضی از آزمایش ها در گرو آرامش حیوان است. گام اول : آرام کردن حیوان **انواع حیوانات مورد استفاده در مطالعات حیوانی** **گروه 1 :** حیوانات پرورشی در مرکز تولید و تکثیر حیوانات آزمایشگاهی : موش ، رت ، خوکچه هندی ، همستر ، خرگوش **خطرات کار با گروه 1 و نحوه پیشگیری آنها** **آلرژی :** علایم : خارش و آبریزش از چشم و بینی ، عطسه ، تنگی نفس ، آنافیلاکسی ( نادر ) عامل : ترشحات ، مو و فضولات گروه پر خطر : تمام افراد در تماس با حیوانات ( شیوع در افراد آتوپیک و مردان بیشتر است ، شدت در افراد آتوپیک و سیگاری بیشتر است ) پیشگیری : محافظت های ذکر شده **درمان :** در موارد خفیف استفاده پیشگیرانه از آنتی هیستامین ها در موارد شدید ، حتی المقدور احتراز از مواجهه با حیوان و مراجعه به پزشک **خراشیدگی و گاز گرفتگی** علایم : درد ، سوزش ، اضطراب، عفونی شدن زخم و ایجاد بیماری موضعی یا سیستمیک ( عفونی شدن با حیوانات نوع 1 شایع نیست ) پیشگیری : رعایت ملاحظات کلی درمان : شستشوی کامل زخم با آب و صابون و ضد عفونی کردن آن با بتادین ، مشورت با پزشک **بیماری های دستگاه گوارش :** علایم : اسهال با یا بدون استفراغ ، بیحالی پیشگیری : احتراز از تماس با محتویات روده ، استفاده از وسایل محافظ ، شستشوی وسایل ، میز و دستها درمان : در صورت شدید بودن مراجعه به پزشک ، جبران مایعات ، در صورت لزوم استفاده از آنتی بیوتیک **تب گزش رت (Rat bite fever bacteria )** به دنبال گاز گرفتگی توسط رت و سایرجوندگان ( ندرتاً Spirillum minus and Streptobacillus moniliformis ) عامل : ورود خوراکی آلوده شده به ترشحات و ادرار رت علایم 10-2 روز ( گاه 4-2 هفته ) پس از گاز گرفتگی به طور ناگهانی تب و لرز شدید ، کمر درد ، درد و تورم مفاصل و عضلات ، راش جلدی در طی این مدت زخم اولیه خودبخود بهبود می یابد. **پیشگیری:** استفاده از دستکش محافظ ، محافظت مواد خوردنی و آشامیدنی از ترشحات رت درمان : مراجعه به پزشک ، استفاده از آنتی بیوتیک **درماتومایکوزیس ( کچلی -- قارچی )** عامل : قارچ های موجود در پوست حیوان ، بستر حیوان و یا وسایل آغشته علایم 14-4 روز بعد از تماس یک یا چند ضایعه قرمز خشک یا ترشح دار با یا بدون خارش ( حیوان آلوده عموماً یا بی علامت است یا علامت مخفی است ) پیشگیری : استفاده از وسایل محافظ ، شستشوی وسایل ، میز و دست ها درمان : استفاده از داوری ضد قارچ **لپتوسپیروز :** عامل : اسپیروکتی (راسته‌ای از باکتری‌های گرم منفی) به نام لپتوسپیذا ، تماس با ادرار حیوان آلوده و یا وسایل آغشته به ادرار ، ورود از طریق خراش پوست، مخاط و چشم در مناطق حاره و مرطوب شایعتر است. علایم : گاه بی علامت ، علایم مشابه آنفولانز ، تهوع ، استفراغ ، شکم درد ، ندرتاً درگیری کبد ( زردی ) نارسایی کلیه ، مغز ( تب شدید ، مننژیت ) دوره کمون معمولاً بین 4 تا 14 روز است. پیشگیری : احتراز از تماس با ادرار حیوانات ، استفاده از وسایل محافظ ، شستشو وسایل ، میز و دست ها درمان :آنتی بیوتیک + درمان های حمایتی گروه 2: حیوانات مزرعه و اهلی : گوسفند ، بز ، گاو ، اسب ، سگ ، خرگوش ، موش صحرایی **خطرات کار با گروه 2 و نحوه پیشگیری و مقابله با آنها :** همه خطرات ممکن با گروه 1 ملاحظات ایمنی : روشهای ذکر شده در مورد گروه 1 آسیب های فیزیکی نظیر لگد زدن و گاز گرفتن پیشگیری : مشاوره با مربی ماهر **آلودگی حیوان به حشرات ناقل باکتری ها و انگل ها** پیشگیری : استفاده از ماسک و دستکش ، درمان حیوانات ، شستشوی حیوان در مرکز نگهداری حیوانات **کوریومننژیت لموسیتی :** عامل : ویروس موجود در موش وحشی ، سنجاب ، گاهی سگ و میمون و یا رت های آزمایشگاهی که در شرایط استاندارد پرورش نیافته اند.تماس با ادرار و ترشحات موش می تواند فرد را مبتلا کند. **علایم :** علایم شبه آنفولانزا ، مننژیت ، انسفالیت **در صورت امکان خرید از پرورش دهندگان معتبر ، استفاده از دستکش و شستشوی دقیق دستها** **گروه 3 : حیوانات وحشی :** سگ ها و گربه های ولگرد ، روباه ، موش خرما ، میمون ، خفاش و \.... همه خطرات ممکن با گروه 1 روشهای ذکر شده در مورد گروه 1 آسیبهای فیزیکی نظیر گاز گرفتن و چنگال کشیدن مشاوره با مربی ماهر **آلودگی حیوان به حشرات ناقل ، باکتری ها و انگل ها** استفاده از ماسک و دستکش ، درمان حیوانت ، شستشوی حیوان در مرکز نگهداری حیوانات **هاری :** علائم : دوره نهفتگی 15 روز تا سه ماه ( متوسط 1 تا دو ماه ) ، پس از آن تب ، لرز ، خستگی ، اضطراب ، دست و پا زدن ، تحریک پذیری ، توهم ، آب ریزش شدید از دهان ، اسپاسم عضلات ، کوما و مرگ پیشگیری : مفروض دانستن هار بودن تمام حیوانات وحشی ، واکسیناسیون افراد در معرض خطر ، استفاده از تمام مراقبت ها برای جلو گیری از آسیب رسانی حیوان ، گزارش سریع هر گونه گزش توسط حیوان به دامپزشکان و مراکز بهداشتی و انجام واکسیناسیون **توکسوپلاسموز :** عامل : انگل موجود در مدفوع گربه افراد در معرض خطر : خانم های باردار ، افراد دچار نقص سیستم ایمنی علایم در افراد پر خطر : عوارض بینایی و مغزی در نوزاد و یا افراد دارای نقص سیستم ایمنی ( ندرتاً علایم بینایی در افراد سالم ) پیشگیری : احتراز خانم های باردار و افراد دچار نقص سیستم ایمنی از مواجهه با مدفوع گربه ، استفاده از دستکش در کار با گربه **بیماری خراش گربه (cat scratch disease ):** عامل : باکتری موجود در بزاق گربه علایم : برجستگی یا تاول در ناحیه آسیب دیده ، تورم غدد لنفاوی ناحیه( 2-3 هفته پس از گزش ) ، کسالت و بیحالی ، سر درد، ایجاد فیستول پیشگیری : کوتاه کردن ناخن های گربه ، استفاده از دستکش مناسب درمان: آنتی بیوتیک ایمن سازی :کلیه افرادی که در آزمایشگاه کارمی کنند بایستی واکسیناسیون کزاز را بر طبق پروتکل کشوری انجام داده باشد. **نکات ایمنی در استفاده از ابزارها ، مواد و داروها در کار با حیوانات آزمایشگاهی :** - عدم دستکاری سوزن ، اسکالپل و سایر وسایل دور ریختنی - تخلیه ابزار تیز در ظرف یا کیسه مقاوم به سوراخ شدن - مقید کردن کپسول های پر فشار - جدا کردن رگولاتور و گذاشتن درپوش پیش از حمل و نقل - حمل و نقل سیلندرهای تحت فشار به صورت منفرد و با گاری مخصوص - درمورد داروهای معمولی ، به طور مجزا دور ریزی و یا دفن کردن مجاز است. - در مورد داروهای سیتو توکسیک ، دور ریز معمولی ، دفن کردن و یا تخلیه به فاضلاب مجاز نیست. یا باید به کارخانه عودت داده شود و یا کاملاً سوزانده شود. - استفاده از گازها و یا مایعات بیهوش کننده برای بیهوش کردن و یا یوتانازی بایستی در زیر هودهایی که جریان یک طرفه رو به خارج دارند انجام گیرد. در صورت قابل انفجار بودن انفجار بودن ماده بیهوش کننده ، لوازم الکتریکی را در زیر هود قرار ندهید - لاشه حیوان و یا هر نوع ماده و یا وسیله ای که در معرض ماده بیهوشی ، استنشاقی قرار گرفته است باید پیش از دور انداختن به مدت 30-15 دقیقه در زیر هود قرار گیرد. **وسایل مورد نیاز برای حفاظت در برابر آسیب های ناشی از مطالعه بر روی حیوانات آزمایشگاهی** سطوح قابل شستشو برای قرار دادن حیوان ، مکان مجزا دارای تهویه مناسب، دستشویی مجزا ، حوله، صابون ، کمد مجزا برای روپوش آزمایشگاه و لباس های معمول ، لباس کار با روپوش بلند ، دستکش یک بار مصرف ، دستکش ضخیم برای مقید کردن حیوان ، ماسک ، مواد ضد عفونی کننده ( بتادین ، ساولن ، آب ژوال ) ، اتو کلاو ، و سطل با کیسه مناسب برای خروج لاشه حیوانات ، سطل با کیسه مقاوم برای دفع اشیاء برنده ، سطل با کیسه مناسب برای دفع داروهای سیتوتوکسیک ، سطل با کیسه مناسب برای دفع وسایل و مواد آلوده شده به مواد سیتوتوکسیک ، قفس های دارای فیلتر و یا در بسته برای جابجایی حیوانات ، عیار سنج رادیواکتیویتی، عینک محافظ ، هود ، تسهیلات برای انجام واکسیناسیون ، ماشین لباسشویی برای شستشوی روپوش ها