Aralin 2 - Ang Ika-19 Siglo PDF

Aralin 2 Ang Ika-19 na Siglo Inaasahang Matututunan Masuri ang iba't ibang kaganapan sa buong daigdig kasama ang bansang Pilipinas sa larangang panlipunan, pampulitika, pangkultura noong ikalabinsiyam Mataya na siglo ang epekto nito sa pagsilang ng diwang nasyonalismo sa...

Aralin 2 Ang Ika-19 na Siglo Inaasahang Matututunan Masuri ang iba't ibang kaganapan sa buong daigdig kasama ang bansang Pilipinas sa larangang panlipunan, pampulitika, pangkultura noong ikalabinsiyam Mataya na siglo ang epekto nito sa pagsilang ng diwang nasyonalismo sa mga tao at lipunan Maunawaan ang pambansang bayani sa konteksto ng kanyang panahon Sa iba’t ibang panig ng mundo  ⓿ Nang isilang si Rizal noong Hunyo 19, 1861, nagaganap ang giyera sibil (1861-1865) sa Estados Unidos na kinasasangkutan ng may 2,600,000 na mamamayan. ⓿ Ang sanhi ng usapin ay ukol sa pagkakaalipin ng mga Negro. Ang pagsiklab ng labanan noong Abril 12, 1861, ang nagbunsod kay Pangulong Abraham Lincoln para ipatupad ang Proklamasyon ng Emansipasyon ng mga aliping Negro noong Setyembre 22, 1863.  ⓿ Noon din Pebrero 19, 1861 ang liberal na si Czar Alexander II (1855- 1881) ay naglabas ng proklamasyong nag-aalis ng serfdom sa bansa. ⓿ Pakikinabangan ito ng 22,500,000 magsasaka (serfs) ng Rusya. Ang hakbang na ito ay para palubagin ang umiinit na pagtutol ng taumbayang Ruso sa mga patakarang ipinatupad ng kanyang malupit na ama na si Nicholas I na namatay noong 1855. ⓿ Kumbinsido si Czar Alexander II na nararapat na bilhin ng gobyerno ang mga lupang sakahan mula sa mga may-ari ng lupa at ibenta ito sa mga magsasaka na babayaran nila nang hulugan.  ⓿ Noong Abril 1862, si Emperador Napoleon III ng Pangalawang Imperyong Pranses ay nagpadala ng hukbong Pranses sa Mexico upang sakupin ito. ⓿ Magiting na ipinagtanggol ng mga Indiyan at Mehikano ang kanilang bayan. Dahil noon ay giyera sibil sa Estados Unidos, hindi nakakuha ng tulong si Pangulong Benito Juarez sa kanyang kaibigang si Pangulong Lincoln.  ⓿ Iniluklok ni Napoleon III si Pangulong Duke Maximilian ng Austria bilang tau- tauhang emperador ng Mexico noong Hunyo 12, 1864. Ito ay para mapatatag niya ang pananakop ng Mexico. ⓿ Nang magwakas ang giyera sibil sa Estados Unidos, tumulong ito sa hukbo ni Juarez at tinalo ang mga puwersa ni Maximilian sa Labanan ng Queretaro (Mayo 15,1867). Binitay si Emperador Maximilian noong Hunyo 19, 1867 (ika-6 na kaarawan ni J. Rizal).  Noong ikalabinsyam at ikadalawampung siglo, ang Impluwensya ng Europa sa Asya ay lumalaki. Mababatid sa kasaysayan na ang pangunahing layunin sa pakikipag-ugnayan ng Kanluran sa Asya ay pakikipagkalakalan. Subalit naging malakas din ang kanilang iba pang interes na paramihin ang bayang nasasakop, kaakibat ng pagdala ng porma ng kanluraning gobyerno at edukasyon sa mga tao.  ⓿ Noong ika-19 na siglo, kapansin- pansin ang pagsibol ng imperyalismong kanluranin. Ang Inglatera ay nangunguna sa mga puwersang imperyalista sa buong daigdig. Dulot ng kanyang malakas na hukbong pandagat at sandatahan, nasakop niya ang maraming bansa at nakapagtatag ng imperyo. Noong panahon ni Reyna Victoria (1837-1901), ipinahayag ng mga Ingles na ang “Britanya ang siyang naghahari sa mga daluyong.”  ⓿ Sa pagitan ng 1858 at 1900, higit na pinatibayan ng Britanya ang kanyang kapangyarihan sa India. Noong 1859, nasupil ng mga Ingles ang Rebelyong Indiyano. Nabuwag ang Imperyong Mogul. Ipinatupad ng Inglatera ang kanyang pangangasiwa sa sub-kontinente ng India (ngayo’y binubuo ng India, Pakistan at Bangladesh).  ⓿ Sumunod ang ibang imperyalistang kanluranin sa ginawa ng Britanya. Noong 1858-63, sinakop ng Pransya ang Vietnam. Isinanib rito ang Cambodia noong 1863 at pagkaraan ang Laos noong 1893. Pinag-isa ang mga bansang ito sa ilalim ng ngalang FrenchIndochina.  ⓿ Sinakop naman ng Rusya ang Siberia, at pagkaraan ang Kamchatka, Kuriles,at Alaska (na ipinagbili niya sa Estados Unidos noong 1867 sa halagang $7,200,000) ⓿ Mula 1865 hanggang 1884, nakuha nila ang mga lupaing Muslim ng Bokhara, Khiva, at Kokand sa Gitnang Asya. Sumama ang Rusya sa Inglatera, Pransya, at Alemanya sa pagbuwag ng Imperyong Tsina sa pamamagitan ng pagsakop ng Manchuria bilang “saklaw ng impluwensya”.  ⓿ Ang huling dekada ng ika-19 na siglo ay kinakitaan na pagiging sakop ng mga bansa sa Asya ng mga Kanluraning bansa. London, Paris, Amsterdam at Madrid ang mga lugar na kinikilala. Tanging ang Hapon at ang Thailand ang mga nanatiling wala sa saklaw ng kontrol ng Europa. ⓿ Noong Hulyo 8, 1853, ibinukas muli sa mundo ang bansang Hapon mula nang magsara ito sa mga dayuhan noong 1639. ⓿ Dulot ito ng ginawang hakbang ng isang Amerikanong hukbo sa pamumuno ni Komandante Matthew C. Perry. ⓿ Tinanggap ni Emperador Meiji (Mutsuhito) ang impluwensyang kanluranin. ⓿ Naipatupad ang modernisasyon sa bansang Hapon. ⓿ Pinalakas niya ang kanyang mga hukbo at sumapi sa mga puwersang imperyalista sa pagsalakay sa Tsina. ⓿ Pagkaraan ng labanan ng Tsina at Hapon (1894-1895), inagaw niya ang Formosa (Taiwan) at Pescadores. Noong 1910 ay sinakop niya ang Korea.  ⓿ Habang lumalakas ang mga imperyalistang kanluranin sa Asya, unti- unting nababawasan naman ang imperyo ng Espanya. Nawala na sa kanya ang mga kolonya niya sa Latin Amerika, Paruguay (1811), Argentina (1816), Chile (1817), Columbia at Ecuador (1819), sa Gitnang Amerika (Costa Rica, Honduras, Guatamela, El Salvador, at Nicaragua) noong 1821, Venezuela (1822), Peru (1824), at Bolivia at Uruguay (1825). Ang mga kolonyang ito ay nagsipag- alsa at nang lumaon ay nakamit nila ang kanilang kasarinlan. Gayumpaman, sa mga panahong ito hawak pa rin ng Espanya ang Cuba at ang Pilipinas sa Asya.  ⓿ Naging malaking salik ang pagbubukas ng Canal Suez sa liberalismo sa daigdig. Ang Canal Suez ay isang artipisyal na daanang tubig. Isang isthmus na hinati at nag-ugnay sa dalawang mahalagang anyong tubig, ang Red Sea at Mediterranean Sea, pinabilis nito ang paglalayag mula Asya patungong Europa. Ito ay opisyal na binuksan noong Nobyembre 7, 1869 at naging sanhi din ng direktang kalakalan ng Espanya at Pilipinas na hindi na kailangang dumaan pa ng Mexico.  ⓿ Ilan pa sa epekto ng pagbubukas ng Suez Canal ay ang mabilis at madaling ugnayan ng Pilipinas at Espanya, pagyabong ng pagluluwas ng Pilipinas ng mga produktong agrikultural sa ibang bansa, pagyabong ng Pilipinas sa pandaigdigang pakikipagkalakalan, pagdadala ng mga dayuhang mangangalakal sa Pilipinas ng mga kaisipang liberal at dahil sa pagbubukas ng Canal Suez ay umusbong ang mga bagong uring may kaya at mga ilustrado. Ang mga ilustrado: José Rizal, Marcelo H. del Pilar at Mariano Ponce (mula sa kaliwa).  ⓿ Sa panahong ito, isinilang ang apat na kinikilalang dakilang Asyano sa kasaysayan, sina: Dr. Jose Rizal at Rabindranath Tagore (1861, India), si Sun Yat-sen (1866, China) at si Mohandas Karamchand Gandhi (1869, India). Tinanggap nila ang bagong pamamaraan ng pag-aaral na dala ng Europa upang lutasin ang mga suliranin ng kanilang bayan. Hinamon nila ang kasalukuyang namamahala sa pamamagitan ng pagpapahayag ng kanilang mga masusing panunuri sa umiiral na sistema sa Asya. Sun Yat-sen (/ˈsʌn ˌjætˈsɛn/; born Sun Deming; 12 November 1866 – 12 March 1925)  ⓿ Ang kilusang rebolusyunaryo sa Pilipinas ay masasabing nabuo, bunga ng mga isinulat ng mga makabayang repormista. Higit na nagbigay ng kakintalan ang mga isinulat ni Dr. Jose Rizal, lalo na ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo. ⓿ Hindi lamang mga Pilipino ang kumilala sa kadakilaan ni Rizal. Itinuring ni Gandhi si Rizal na tagapagsimula at martir ng kalayaan. Sa mga sulat ni Nehru sa anak niyang si Indira, kinilala niya ang kahalagahan ng pag- unlad ng Nasyonalismo sa Pilipinas gayon rin ang bahaging ginampanan ni Dr. Rizal.  Ang buhay ni Rizal ang masasabing may pinakamaraming tala kung ihahambing sa sinumang Asyano noong ika-19 na siglo. Ang kanyang mga sinabi, ginawa, isinulat o iniisip ay naitala na sa dahon ng kasaysayan. Ang Pilipinas noong Kapanahunan ni Rizal  Sa Pilipinas, ang pangunahing katangian ng pulitika noong panahon ng mga Kastila ay ang pagsasanib ng Simbahan at Estado. Bunga ito ng pilosopiyang pulitikal ng Espanya na kung saan pinaglilingkuran ng Estado ang dalawang kamahalan (mejesties), and Papa ng Simbahang Katoliko at ang Hari ng Espanya.  Dahil sa unyon ng Simbahan at Estado, sumibol ang natatanging anyong Espanyol na pamahalaan ng Pilipinas, ang pagkakaroon ng “pamahalaan ng mga prayle” o frailocracia. Simula noong pananakop ng mga Kastila, ang mga prayle ang may hawak sa buhay panrelihiyon at edukasyon ng Pilipinas. Kinalaunan sa ika-19 na dantaon, kontrolado na rin nila ang kapangyarihang pulitikal, impluwensya at kayamanan.  Nagbunga ito ng pang- aabuso ng ibang miyembro ng ordeng rehiliyoso na ikinamuhi ng mga Pilipino. Dahil sa ibang masasamang prayle, nadungisan ang reputasyon ng ibang mabubuting prayle (kabilang na sina Padre Andres de Urdaneta, Padre Martin de Rada, Padre Juan de Plasencia, Obispo Domingo de Salazar, at Padre Miguel deBenavides). Ang gobernador-heneral na kumakatawan sa hari ng Espanya ay mayroong malawak na kapangyarihan. Siya ang pinakamataas na pinuno, kapitan ng hukbo at bise-patron ng Simbahan (may karapatang pansimbahan). Ang ganitong ayos ng pamahalaan ay nagdulot ng kalituhan sa kapangyarihang sinasaklaw ng bawat isa. Napakalaki ang impluwensyang pulitikal ng mga prayle kaya ang kanilang mga rekomendasyon ay sinusunod ng gobernador- heneral at mga opisyal ng lalawigan. Ang mga Inquilino (leaseholder/tenant) ang mga tagapamahala ng mga prayle sa mga lupaing pag- aari nila. Ang nasabing lupain ay inuupahan ng mga Inquilino at pinapaupahan naman at pinapasaka sa mga tinatawag na kasama. Ang mga kasama ay hinahatian ng mga Inquilino sa ani ng lupang sinasaka ng mga ito. Hinahatian ang mga kasama ng mga inquilino ng karaniwang 50/50 pagpaparte matapos awasin ang mga gastos tulad ng mga binhi, pataba at iba pang gastos sa pagtatanim.  Noong panahon nang isilang si Jose Rizal, ang panunupil ng Espanya sa Pilipinas ay laganap. Ang mamamayang Pilipino ay hindi nagkaroon ng kalayaang gaya ng mga Kastila sa Espanya. Mula nang ipagpatibay ang Konstitusyon ng 1812 at iba pang saligang-batas, tinatamasa ng mga Kastila ang kalayaan ng pananalita, pamamahayag, at iba pang karapatang pantao.  Ang Konstitusyong Cadiz ng 1812 ay nagtakda ng mga sumusunod: Karapatan ng mga kalalakihan sa pagboto, pambansang soberanya, monarkiyang konstitusyunal, kalayaan sa pamamahayag, reporma sa lupa at malayang kalakalan. Ang pagpasa ng nabanggit na konstitusyon ay manipestasyon ng pag- usbong ng diwang liberalismo sa Espanya.  Sa Pilipinas ang Konstitusyong Cadiz ay naimplementa lamang makaraan ang isang taon at ito ay noong Abril 17, 1813. Ang nasabing Konsititusyon ay noong 1813 ngunit ipinawalang bisa ng Hari noong 1814. Muling ipinairal noong 1821 muling ipinatigil noong 1824 ibinalik noong 1836 at nawala noong 1837. Ang pagpapatupad at pagpapawalang bisa ng konstitusyon ay pagpapakita ng kaguluhan sa Espanya, sa agawan o pagpapalit-palit ng may hawak ng kapangyarihan.  Ang mga awtoridad na Kastila maging sibil o eksklesiyastiko ay naging masigasig sa pagpapalaganap ng pananampalatayang Kristyanismo, ngunit hindi naman nakikita sa kanilang pamumuhay ang mga aral na itinuturo nila. Di- makatwiran ang pagtingin sa mga indio saanman- sa pamahalaan, hukuman, opisina, sandatahan, paaralan at maging sa hanay ng simbahan. Simbolo ng pagmamalupit nga ng mga Kastila ang mga guardia sibil (Konstabularyo) na nilikha ng atas ng hari noong Pebrero 12,1852 at sinusog ng atas ng hari noong Marso 24, 1888 para mapangalagaan at mapanatili ang kaayusan sa Pilipinas. Ito ay itinulad sa kilala at disiplinadong Guardia Civiles ng Espanya.  Si Rizal mismo ay naging biktima ng pagmamalupit ng isang tinyente ng mga guardia civil. Maging ang kanyang ina ay nakaranas din ng pagmamalupit sa kamay ng mga guardia civil na dumakip sa kanya sa salang walang katotohanan. Ang mga hukuman ng mga panahong ito ay napakatiwali. Ang hustisya ay nabibili, mabagal at may kinikilingan. Kalunos-lunos ang kalagayan ng Pilipino sa litigasyon. Ang pagkakasangkot sa kaso ay isang kalamidad. Ang gagastusin sa kaso ay madalas na labis pa sa halaga ng pag- aaring pinagtatalunan. Yaman, prestihyosong panlipunan at kulay ng balat ay mga kailangang salik para manalo sa kaso.  Sa legal na batayan, ang mga prayle ang mga nagmamay-ari ng mga lupa dahil may pinanghahawakan silang titulo ng pag-aari ng nakamit nila buhat sa Hari ng Espanya. Ang pag-aari ng mga prayle sa mga lupa ay lalo lamang nagpalala sa di pag- unlad ng ekonomiya ng Pilipinas. Sa sanaysay na Sobre la Indolencia de los Filipinos, (Ang Katamaran ng mga Pilipino) sinulat ni Rizal. Published in La Solidaridad in Madrid in 1890. Muchas Gracias!!!