Untitled

Aralin 2: Ang Ika-19 na Siglo

• Sa araling ito, inaasahang matutunan ang pagsusuri sa iba't ibang kaganapan sa buong daigdig kasama ang Pilipinas noong ika-19 na siglo.
• Kasama sa inaasahan ang pag-unawa sa mga epekto ng mga kaganapang ito sa pagsilang ng diwang nasyonalismo sa mga tao at lipunan.
• Layunin din na maunawaan si Rizal bilang pambansang bayani sa konteksto ng kanyang panahon.

Sa Iba't Ibang Panig ng Mundo

• Nang isilang si Rizal noong Hunyo 19, 1861, naganap ang Giyera Sibil sa Estados Unidos (1861-1865), na may 2,600,000 na mamamayan na nasangkot.
• Ang sanhi ng giyera ay tungkol sa pagkakaalipin ng mga Negro.
• Nagsimula ang labanan noong Abril 12, 1861, na nagtulak kay Pangulong Abraham Lincoln na ipatupad ang Proklamasyon ng Emansipasyon ng mga aliping Negro noong Setyembre 22, 1863.
• Si Czar Alexander II (1855-1881) ay naglabas ng proklamasyong nag-aalis ng serfdom sa bansa noong Pebrero 19, 1861.
• Nakinabang dito ang 22,500,000 magsasaka (serfs) ng Rusya.
• Ang hakbang na ito ay upang pagaangin ang umiinit na pagtutol ng taumbayan ng mga Ruso sa mga patakaran ng ama niyang si Nicholas na namatay noong 1855.
• Kumbinsido si Czar Alexander II na nararapat na bilhin ng gobyerno ang mga lupang sakahan mula sa mga may-ari ng lupa at ibenta ito sa mga magsasaka na babayaran nila nang hulugan.

Imperyong Pranses sa Mexico

• Noong Abril 1862, si Emperador Napoleon III ng Pangalawang Imperyong Pranses ay nagpadala ng hukbong Pranses sa Mexico upang sakupin ito.
• Ipinagtanggol ng mga Indiyan at Mehikano ang kanilang bayan.
• Dahil sa giyera sibil sa Estados Unidos, hindi nakakuha ng tulong si Pangulong Benito Juarez sa kaibigan niyang si Pangulong Lincoln.
• Iniluklok ni Napoleon III si Duke Maximilian ng Austria bilang tau-tauhang emperador ng Mexico noong Hunyo 12, 1864.
• Nang magwakas ang giyera sibil sa Estados Unidos, tumulong ito sa hukbo ni Juarez at tinalo ang mga puwersa ni Maximilian sa Labanan ng Queretaro noong Mayo 15, 1867.
• Binitay si Emperador Maximilian noong Hunyo 19, 1867, ika-6 na kaarawan ni J. Rizal.

Impluwensya ng Europa sa Asya

• Noong ikalabinsyam at ikadalawampung siglo, lumalaki ang impluwensya ng Europa sa Asya.
• Mababatid sa kasaysayan na ang pangunahing layunin ng pakikipag-ugnayan ng Kanluran sa Asya ay pakikipagkalakalan.
• Gayunpaman, naging malakas din ang kanilang interes na paramihin ang mga bansang nasasakop, kasama ang pagdadala ng porma ng kanluraning gobyerno at edukasyon sa mga tao.
• Noong ika-19 na siglo, kapansin-pansin ang pagsibol ng imperyalismong kanluranin.
• Nangunguna ang Inglatera bilang isang puwersang imperyalista sa buong daigdig.
• Sa pamamagitan ng kanyang malakas na sandatahang pandagat, nasakop niya ang maraming bansa at nagtatag ng imperyo.
• Noong panahon ni Reyna Victoria (1837-1901), ipinahayag ng mga Ingles na ang "Britanya ang siyang naghahari sa mga daluyong."
• Sa pagitan ng 1858 at 1900, higit na pinatibayan ng Britanya ang kanyang kapangyarihan sa India.
• Noong 1859, nasupil ng mga Ingles ang Rebelyong Indiyano. Nabuwag ang Imperyong Mogul.
• Ipinatupad ng Inglatera ang kanyang pangangasiwa sa sub-kontinente ng India (ngayo'y binubuo ng India, Pakistan at Bangladesh).

Imperyalismong Kanluranin

• Sinakop ng Pransya ang Vietnam noong 1858-63.
• Isinanib rito ang Cambodia noong 1863 at pagkaraan ang Laos noong 1893.
• Pinag-isa ang mga bansang ito sa ilalim ng ngalang FrenchIndochina.
• Sinakop ng Rusya ang Siberia, at pagkaraan ang Kamchatka, Kuriles, at Alaska (ipinagbili niya sa Estados Unidos noong 1867 sa halagang $7,200,000).
• Mula 1865 hanggang 1884, nakuha nila ang mga lupaing Muslim ng Bokhara, Khiva, at Kokand sa Gitnang Asya.
• Sumama ang Rusya sa Inglatera, Pransya, at Alemanya sa pagbuwag ng Imperyong Tsina sa pamamagitan ng pagsakop ng Manchuria bilang “saklaw ng impluwensya”.
• Ang huling dekada ng ika-19 na siglo ay kinakitaan na ang Asya ay nasakop ng mga Kanluraning bansa.
• London, Paris, Amsterdam at Madrid ang mga pinakasikat na lugar.
• Tanging ang Hapon at ang Thailand ang mga nanatiling wala sa kontrol ng Europa.
• Noong Hulyo 8, 1853, ibinukas muli sa mundo ang bansang Hapon mula nang magsara ito sa mga dayuhan noong 1639.
• Ito ay dahil sa ginawang hakbang ng isang Amerikanong hukbo sa pamumuno ni Komandante Matthew C. Perry.
• Tinanggap ni Emperador Meiji (Mutsuhito) ang impluwensyang kanluranin, at naipatupad ang modernisasyon.
• Pinalakas ni Emperador Meiji ang kanyang hukbo at sumapi sa mga puwersang imperyalista sa pagsalakay sa Tsina.
• Pagkaraan ng labanan ng Tsina at Hapon (1894-1895), inagaw niya Formosa (Taiwan) at Pescadores. Noong 1910 ay sinakop niya ang Korea.
• Habang lumalakas ang mga imperyalistang kanluranin sa Asya, unti-unting nababawasan naman ang imperyo ng Espanya.
• Nawala na sa kanya ang kanyang mga kolonya sa Latin Amerika.
• Kasama rito: Paruguay (1811), Argentina(1816), Chile (1817), Columbia at Ecuador (1819), sa Gitnang Amerika (Costa Rica, Honduras, Guatamela, El Salvador at Nicagarua) nong 1821, Venezuela (1822), Peru(1824), at Bolivia at Uruguay (1825).
• Ang mga kolonyang ito ay nagsipag-alsa at nang lumaon ay nakamit nila ang kanilang kasarinlan.
• Subalit, sa panahon na ito hawak pa rin ng Espanya ang Cuba at ang Pilipinas sa Asya.

Kanal Suez

• Naging malaking salik ang pagbubukas ng Canal Suez sa liberalismo sa daigdig.
• Ang Canal Suez ay isang artipisyal na daanang tubig at isang isthmus na hinati at nag-ugnay sa Red Sea at Mediterranean Sea, kaya't pinabilis nito ang paglalayag mula Asya patungong Europa.
• Ito ay opisyal na binuksa noong Nobyembre 7, 1869 kaya naging sanhi din ito ng direktang kalakalan ng Espanya at Pilipinas na hindi na kailangang dumaan pa ng Mexico.
• Ilan pa sa epekto ng pagbubukas ng Suez Canal ang mabilis at madaling ugnayan ng Pilipinas at Espanya, pagyabong ng pagluluwas ng Pilipinas ng mga produktong agrikultural sa ibang bansa, ang pagyabong ng pandaigdigang pakikipagkalakalan ng Pilipinas, pagdadala ng mga dayuhang mangangalakal sa Pilipinas ng mga kaisipang liberal, at ang pagsibol ng bagong uring may kaya at mga ilustrado.

Mga Dakilang Asyano

• Sa panahong ito, isinilang ang apat na kinikilalang dakilang Asyano sa kasaysayan Dr. Jose Rizal, Rabindranath Tagore (1861, India), si Sun Yat-sen (1866, China) si Mohandas Karamchand Gandhi (1869, India).
• Tinanggap nila ang bagong pamamaraan ng pag-aaral na dala ng Europa upang lutasin ang mga suliranin ng kanilang bayan.
• Hinamon nila ang kasalukuyang namamahala sa pamamagitan ng pagpapahayag ng kanilang mga masusing panunuri sa umiiral na sistema sa Asya.
• Ang kilusang rebolusyunaryo sa Pilipinas ay masasabing nabuo bilang resulta ng mga isinulat ng mga makabayang repormista.
• Higit na nagbigay ng kakintalan ang mga isinulat ni Dr. Jose Rizal, lalo na ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo.
• Hindi lamang mga Pilipino ang kumilala sa kadakilaan ni Rizal.
• Itinuring ni Gandhi si Rizal na tagapagsimula at martir ng kalayaan. Sa mga sulat ni Nehru sa anak niyang si Indira, kinilala niya ang kahalagahan ng pag-unlad ng Nasyonalismo sa Pilipinas gayon din ang bahaging ginampanan ni Dr. Rizal.
• Ang buhay ni Rizal ang masasabing may pinakamaraming tala kung ihahambing sa sinumang Asyano noong ika-19 na siglo at ang kanyang mga sinabi, ginawa, isinulat o iniisip ay naitala na sa dahon ng kasaysayan.

Ang Pilipinas Noong Kapanahunan ni Rizal

• Ang pangunahing katangian ng pulitika sa Pilipinas noong panahon ng mga Kastila ay pagsasanib ng Simbahan at Estado na kung saan pinaglilingkuran ng Estado ang dalawang kamahalan (mejesties), ang Papa ng Simbahang Katoliko at ang Hari ng Espanya.
• Dahil sa unyon ng Simbahan at Estado, sumibol ang "pamahalaan ng mga prayle” o frailocracia na nagkontrol sa buhay panrelihiyon at edukasyon ng mga Pilipino mula sa ika-19 na dantaon.
• Ang mga prayle din ang kumontrol sa kapangyarihang pulitikal, impluwensya at kayamanan.
• Ito ay nagbunga ng pang-aabuso ng ibang miyembro ng ordeng rehiliyoso.
• Dahil sa ibang masasamang prayle, nadungisan ang reputasyon ng ibang mabubuting prayle.
• Kabilang na sina Padre Andres de Urdaneta, Padre Martin de Rada, Padre Juan de Plasencia, Obispo Domingo de Salazar, at Padre Miguel deBenavides.
• Ang gobernador-heneral na kumakatawan sa hari ng Espanya ay mayroong malawak na kapangyarihan bilang pinakamataas na pinuno, kapitan ng hukbo at bise-patron ng Simbahan (may karapatang pansimbahan).
• Ang ayos na pampamahalaan na ito ay nagdulot ng kalituhan sa kapangyarihang sinasaklaw ng isa't isa kaya't napakalaki ang impluwensyang pulitikal ng mga prayle kaya ang kanilang mga rekomendasyon ay sinusunod ng gobernador-heneral at mga opisyal ng lalawigan.
• Ang mga Inquilino (leaseholder/tenant) ang mga tagapamahala ng mga prayle sa mga lupaing pag-aari nito na inuupahan naman ng mga inquilino sa mga kasama.
• Hinahatian ang mga kasama sa ani ng lupang sinasaka ng mga ito matapos awasin ang mgagastos tulad ng binhi, pataba at iba pang gastos..
• Noong panahon nang isilang si Jose Rizal, laganap ang panunupil ng Espanya sa Pilipinas lalo na ang mga mamayan na hindi nagkaroon ng kalayaan gaya ng mga Kastila sa Espanya.
• Mula nang ipagpatibay ang Konstitusyon ng 1812 at iba pang saligang-batas, tinatamasa ng mga Kastila ang kalayaan ng pananalita, pamamahayag, at iba pang karapatang pantao.

Konstitusyong Cadiz ng 1812

• Nakapaloob ang mga sumusunod:
  • karapatan ng mga kalalakihan na bumoto
  • pambansang soberanya
  • konstitusyunal na monarkiya
  • kalayaan sa pamamahayag
  • reporma sa lupa
  • malayang kalakalan
• Ang pagpasa ng konstitusyon na ito ay manipestasyon ng pag- usbong ng diwang liberalismo sa Espanya subalit, sa Pilipinas ay naipatupad lamang makalipas ang isang taon - Abril 17, 1813 at naipawalang bisa ng Hari noong 1814.
• Muling pinairal noong 1821 at muling ipinatigil noong 1824 kaya't ibinalik noong 1836 at nawala noong 1837.
• Ang pagpapatupad at pagpapawalang bisa ng konstitusyon ay pagpapakita ng kaguluhan sa Espanya, sa kung sino ang may hawak ng kapangyarihan.
• Ang hindi makatwirang pagtingin sa mga indio sa pamahalaan, hukuman, opisina, sandatahan, paaralan at maging sa hanay ng simbahan ay masasalamin dito.
• Simbolo ng pagmamalupit ng mga Kastila ang mga guardia sibil (Konstabularyo) na nilikha ng atas ng hari noong Pebrero 12, 1852 at sinusog ng atas ng hari noong Marso 24, 1888. -Layunin ng mga guardia ay para mapangalagaan at mapanatili ang kaayusan sa Pilipinas na itinulad sa Guardia Civiles ng Espanya.
• Naging biktim si Rizal ng pagmamalupit ng mga guardia civil at maging ang kanyang ina.
• Sa mga panahong iyon nabibili ang hustisya at lubhang napakatiwali ng mga hukuman.
• Yaman, prestihyosong panlipunan at kulay ng balat ang mga kailangan para manalo sa kaso.
• Legal naman ang batayan ang mga prayle sa pagmamay-ari nila ng lupa dahil may pinanghahawakan silang titulo ng pag-aari ng nakamit nila buhat sa Hari ng Espanya.
• Ang pag-aari ng mga prayle sa mga lupa ay lalo lamang nagpalala sa di pag-unlad ng ekonomiya ng Pilipinas.
• Tinalakay ang mga sanaysay na Sobre la Indolencia de los Filipinos, oAng Katamaran ng mMga Pilipino ni Rizal.
• Published sa La Solidaridad in Madrid in 1890.