Gizarte Psikologiaren Edukiak 2024-2025 PDF
Document Details
Uploaded by SteadiestSerenity
2024
Irune García Perez
Tags
Summary
This document is a syllabus for a Social Psychology course, likely for a second-level secondary school. It covers topics such as social cognition, social influence, and social interactions. The course is slated for the 2024-2025 academic year.
Full Transcript
Irune García Perez GIZARTE PSIKOLOGIA EDUKIAK BATERATUTA Bigarren Maila, Lehenengo lauhilekoa 2024-2025 ikasturtea Irune García Perez Gizarte Psikologia...
Irune García Perez GIZARTE PSIKOLOGIA EDUKIAK BATERATUTA Bigarren Maila, Lehenengo lauhilekoa 2024-2025 ikasturtea Irune García Perez Gizarte Psikologia Irune García EDUKIEN ZERRENDA LEHENENGO ATALA: GIZARTE PSIKOLOGIAREN SARRERA................................................................................................... 2 1. GAIA: SARRERA...................................................................................................................................................... 2 1.1. Gizarte Psikologia: definizioa (Myers 1)............................................................................................................... 2 1.2. Ikerketa Gizarte Psikologian: teoriak eta hipotesiak (Myers 1)............................................................................ 2 1.3. Atzera begirako soslaia (sesgo de retrospectiva) (Myers 2)................................................................................. 4 BIGARREN ATALA: PENTSAMENDU SOZIALA...................................................................................................................... 5 2. GAIA: NIA ETA MUNDU SOZIALA............................................................................................................................ 5 2.1. Autokontzeptua, autoerreferentzia efektua, autoezagutza, jarrera dualak (Myers 3)......................................... 5 2.2. Ni soziala, nia eta kultura (Myers 3)..................................................................................................................... 6 2.3. Gure onura lortzeko soslaia (Sesgo en beneficio propio), baikortasun irrealista, adostasun faltsua, bakartasun faltsua (Myers 4)......................................................................................................................................................... 7 3. GAIA: PENTSAMENDU POSITIBOAREN INDARRA.................................................................................................. 10 3.1. Kontrol-gunea (Rotter, 1973)..............................................................................................................................10 3.2. Autoestimua eta Auto-eraginkortasuna (Bandura 1997,2000).......................................................................... 10 3.3. Ikasitako Babesgabetasuna................................................................................................................................ 11 4. GAIA: EGOZPENAK ETA JUDIZIO SOZIALAK............................................................................................................12 4.1. Egozpenaren oinarrizko akatsa (error fundamental de atribución) (Myers 6)................................................... 12 4.2. Intuizioaren boterea eta arriskua (Myers 7).......................................................................................................13 4.3. Heuristikoak, Korrelazioa eta kontrola, berrespena (Myers 8)...........................................................................15 5. GAIA: LEHENENGO IRITZIAK................................................................................................................................. 18 5.1. Hitzez gaineko komunikazioa............................................................................................................................. 18 5.2. Lehenengo iritzien sorrera................................................................................................................................. 19 6. GAIA: JOKAERA eta JARRERAK (Myers 9).............................................................................................................. 21 6.1. Jarrerek eraginik al dute jokaerarengan? JARRERAK → JOKAERAK....................................................................21 6.2. Jokaerek eraginik al dute jarrerengan? JOKAERAK→ JARRERAK.......................................................................21 6.3. ZERGAITIK JOKAERAK eragina du JARRERENGAN?.............................................................................................23 6.4. Disonantzia kognitiboa murrizteko erabiltzen ditugun estrategiak: Banduraren deslotura Moralaren Teoria.. 24 HIRUGARREN ATALA: ERAGIN SOZIALA............................................................................................................................ 25 7. GAIA: ADOSTASUNA eta ESANEKOTASUNA (Myers 14 eta ALUD dokumentua)..................................................... 25 7.1. Milgram (1974) Askatasunaren inguruko ikerketak............................................................................................25 7.2. Aschen esperimentua (1952)............................................................................................................................. 26 7.3. ONDORIOAK edo GOGOETAK............................................................................................................................. 27 8. GAIA: PERTSUASIOA.............................................................................................................................................28 8.1. Pertsuazioa: bideak eta elementuak (Myers 15)................................................................................................28 8.2. Inokulazioa (Myers 16)....................................................................................................................................... 31 9. GAIA: GUTXIENGOEN ERAGINA............................................................................................................................ 32 9.1. Banakakoa eta Gizartea (Myers 21)....................................................................................................................32 9.2. Gutxiengoaren eragina (Myers 21) (Gutxiengoa = gutxiengo iritziak.)...............................................................33 9.3. Lidergoa (Myers 21)........................................................................................................................................... 34 LAUGARREN ATALA: GIZARTE HARREMANAK...................................................................................................................35 10. GAIA: ANIZTASUNARI GORROTOA (AURREIRITZIAK) (Myers 22)..........................................................................35 10.1. Zer da aurreiritzia (prejuicio)?..........................................................................................................................35 10.2. Zer dira Estereotipoak?.................................................................................................................................... 35 10.3. Bereizkeria (discriminación)............................................................................................................................. 36 10.4. Izutuko vs. ageriko aurreiritziak....................................................................................................................... 36 GAI GUZTIETAKO HITZ GAKOEN GLOSARIOA.................................................................................................................... 38 KLASEKO GAI GUZTIETAKO GALDETEGIEN BILDUMA........................................................................................................ 41 GALDETEGIEN ERANTZUNAK........................................................................................................................................... 51 1 Gizarte Psikologia Irune García LEHENENGO ATALA: GIZARTE PSIKOLOGIAREN SARRERA 1. GAIA: SARRERA 1.1. GIZARTE PSIKOLOGIA: DEFINIZIOA (Myers 1) 1.2. IKERKETA GIZARTE PSIKOLOGIAN (Myers 1) 1.3. ATZERA BEGIRAKO SOSLAIA (Myers 2) - Noizbait lagunen batek zerbait esan dizu eta zuk berehala jakin izan duzu ez dela egia? - Noizbait hamaika aldiz aldatu duzu arropa batzar edo jai baten aurretik eta gero deseroso sentitu zara jantzitakoarekin? - Hartu al duzu noizbait produktu baten erakusgairik eta gero erosi duzu nahiz eta beharrik ez zenuen? - Lagun-taldearekin egonda zerbait arriskutsu edo inozo egin al duzu, bakarka egingo ez zenuena? Norbait baztertu al duzu inoiz bere itxura gustuko ez zenuelako? - Zerk bultzatzen gaitu batzuetan mindu eta beste batzuetan laguntzera? - Ze harreman dago pentsatu eta egiten dugunaren artean? 1.1. Gizarte Psikologia: definizioa (Myers 1) “Gizakiak, oroz gain, egoera batean dauden izakiak gara. Bizi garen egoeretatik ezin gara bereiztu, gure izaera osatzen dute eta gure aukerak adierazten baitituzte.” (Jean Paul Sartre, 1946). Gizarte psikologia besteek zelan hautematen ditugun, besteengan dugun eragina eta besteekin elkar eraginaren efektua ikasten duen diziplina zientifikoaz definitu daiteke. Ezaugarriak: Diziplina zientifikoa Prozesu sozialak Prozesu kognitiboak Nola hauteman, eragin eta elkar eragina 1.2. Ikerketa Gizarte Psikologian: teoriak eta hipotesiak (Myers 1) Teoria: printzipio integratuen multzoa behatutakoa azaldu eta aurreikusten duena. “Para un científico los hechos y las teorías no se pueden comparar entre sí. Los hechos son declaraciones consensuadas sobre lo que observamos. Las teorías son ideas que resumen y explican los hechos.” (Myers, 2007, 5. or). Hipotesiak: egiaztatu daitezkeen iragarpenak. Funtzioak: - teoria frogatu, kontrastatu, nola faltsutu genezakeen iradoki.Iragarpenak egitean, teoria batek bere baliozkotasuna jokoan jartzen du. - ikerketa bideratu. Iragarpen teorikoak ikerketa arlo berriak iradokitzen dituzte, ikertzaileetarako pentsaezina litzateke norabide batera bideratzen du ikerketa. - praktikoak izatea egiten du, erabilgarriak (errealitatean aplikatu daitezke). “No hay nada tan práctico como una buena teoría” (Myers, 2008, 5. or.) “Una buena teoría (1) resume eficazmente una amplia gama de observaciones y (2) hace claras las predicciones que podemos utilizar para (a) confirmar o modificar la teoría, (b) generar nuevas exploraciones y (c ) sugerir una aplicación práctica. “ IKERKETA MOTAK (azterketa!!!, aldagaiak identifikatu, ezberdintasunak) Ikerketa psikosioziala kokapenaren eta metodoaren arabera aldatzen da. Batetik, kokapenaren arabera, ikerketa laborategian (egoera kontrolatuan) edo lekuan bertan (eguneroko egoeretan) gerta daiteke. Bestalde, metodoaren arabera bi motatako ikerketak ezberdindu ditzakeguz: korrelazionalak eta esperimentalak. Ikerketa korrelazionalak bi aldagai edo faktoren artean harreman naturala badauen ala ez aztertzen saiatzen da, eta ikerketa esperimentala, aldiz, aldagai bat manipulatzen du beste aldagaiarengan duen eragina aztertzeko (elkarreraginean badauzen ala ez). Korrelazio ikerketan: aldagaien berezko harremanak identifikatuz - Helburua: faktore bi edo gehiago erlazionatuta dauden ala ez jakitea. 2 Gizarte Psikologia Irune García - Abantaila: egoera naturaletan agertzen diren aldagai garrantzitsuak aztertzen ditu, laborategian manipulatzea pentsaezinak direnak (arraza, generoa, estatusa). - Desabantaila: kausalitatearen interpretazioa ez dela posiblea. Berez soilik bermatu ahal dogu kausalitatea ikerketa esperimentalekaz (laborategian). Korrelazioak bi aldagaien arteko harremana dagoela islatzen dute. Ikerketaren inguruko ikerketek iragartzen edo aurreikusten (predecir) ahalbidetzen dute, baina ez dute egiaztatzen aldagai baten ematen diren aldaketak bestean eraginik izango dituenik. “La correlación no especifica cuál es la causa y cuál es el efecto.” (Myers, 2008, 8. or.) Autoestimuaren eta arrakasta akademikoaren arteko harremanari erreparatuta, ikus dezakegu korrelazioa eta kausalitatearen arteko harremana, hurrengo irudian: Ikerketa esperimentala: kausalitatearen bila Efektuaren kausa modu naturalean korrelazionatutako gertaeren artean bereiztea ia ezinezkoa denez, psikologo sozial gehienek eguneroko prozesuen laborategiko simulazioak sortzen dituzte. Ikerketa esperimentalak aldagaiak manipulatzen ditu elkareragina duten ala ez aztertzeko. Aldi berean faktore bat edo bi bakarrik aldatzen badira (aldagai askeak deritzenak), esperimentatzaileak adieraz dezake nola eragiten duten gauza horien aldaketek. Errealitate bat miniaturan sortu eta kontrolatzean, faktore bat alda dezakegu, eta gero beste bat, eta faktore horiek, banaka edo konbinatuta, norbanakoengan nola eragiten duten ezagutu. Horrela, Gizarte Psikologiaren esperimentu guztiak bi oinarrizko osagai dituzte. Kontrola aldagai askea(k) (bat edo bi) manipulatzen d(it)ugunean eta gainerako guztia konstante mantentzean datza. - Kontrola: Aldagai askea (manipulatzen duguna. Adib. Telesaio agresiboa) Vs. menpeko aldagaia (aldagai askearen eragina ikusten dogun aldagaia. Adib. Umeek erakusten duten jokaera). Talde esperimentalean aldagaia manipulatutzen da, aldagai askea. Kontrol taldean, aldiz, ez da manipulatuko. Beste osagaia zorizko esleipena da, parte-hartzaileak esperimentu baten baldintzetara esleitzeko prozesuari erreferentzia egiten diona, banako guztiek baldintza jakin batekoak izateko probabilitate bera izan dezaten. Ausazko esleipenak talde baliokideak sortzen dituenez, hautematen den edozein ezberdintasunek neurtu beharreko aldagaiarekin zerikusia izango du. - Zorizko esleipena → zoriz talde baten zein bestearen barne egotea (taldeek aldagai garrantzitsuetan berdintsuak izatea du helburu) Datuen ororkortzea…¿? (Laborategia fikzio egoera) 3 Gizarte Psikologia Irune García Etika ikerketan (APAk zehaztuta) Esperimentuek ez dute errealismo mundutarra (realismo mundano) izan behar (laborategiko jokabideak ez du literalki eguneroko jokabidearen berdina izan behar). Hala ere, errealismo esperimental bat izan beharko luke: iraragarria izan behar da eta parte-hartzaileak inplikatu behar dituzte. Esperimentatzaileek ez dute nahi subjektuek kontzienteki rol bat betetzea, edo pantomima bat egitea, benetako prozesu psikologikoak eragin nahi dituzte. Errealismo esperimentala lortzeko, maizetan, jendea engainatu behar da, bertsio sinesgarri bat emanez. Esperimentu hauek ea helburuak bitartekoak justifikatzen dituen galdera planteatzen dute. Horrela, American Psychologycal Associationen ardaztuta zenbait printzipio etiko gauzatu dira: - Baimen informatua - Ikerketa helburuen azalpen osoa, era boluntario baten parte hartu ahal izateko. Kasu batzuk bereziak, non ezin izango dugu ikerketa helburua lehenengo momentutik adierazi: Benetako helburua ezin badugu adierazi, behin partaidetza bukatuta informazio dena eman behar diogu. - Partaidetza: borondatezkoa, datuen konfindentzialtasuna bermatu, eta ahal izanez gero partaidetza anonimoa. - BETI partaideen ongizatea bermatu behar da. 1.3. Atzera begirako soslaia (sesgo de retrospectiva) (Myers 2) def.: gertaera baten emaitza ezagutu ondoren, emaitza hori dugun aurreikusteko gaitasuna puzteko joerari deritzogu. “Casi cualquier resultado concebible de un experimento psicológico puede parecer de sentido común, cuando ya conoce el resultado”. (Myers, 2008, 18. or.) Ondorioak: 1. Harrotasuna eragin dezake: gure gaitasun intelektualaren gainestimazioa. 2. Emaitzak aurreikustea errezak zirela pentsatzen baldin badugu… erabaki “txarrak” direla eta, besteak errudun bezala ikusteko joera dugu. “Puesto que parece que los resultados eran previsibles, culpar a los responsables de lo que en retrospectiva fueron malas elecciones es más probable que alabarlos por haber tomado la decisión correcta, que también parecía.” (Myers, 2008, 20. or.). 3. Autoerruduntasuna: batzuetan geure buruari "akats ergel" baten errua egozten diogu, agian egoera bat konpondu ez dugulako edo beste pertsona hobe bat tratatu ez dugulako. Ahaztu egin zaigu orain begien bistakoa dena ez zegoela hain argi une hartan. 4 Gizarte Psikologia Irune García BIGARREN ATALA: PENTSAMENDU SOZIALA 2. GAIA: NIA ETA MUNDU SOZIALA 2.1. AUTOKONTZEPTUA, AUTOERREFERENTZIA EFEKTUA, AUTOEZAGUTZA, JARRERA DUALAK (Myers 3) 2.2. GURE ONURA LORTZEKO SOSLAIA (SESGO EN BENEFICIO PROPIO), BAIKORTASUN IRREALISTA, ADOSTASUN FALTSUA, BAKARTASUN FALTSUA (Myers 4) 2.1. Autokontzeptua, autoerreferentzia efektua, autoezagutza, jarrera dualak (Myers 3). Nor naiz ni? Zelan definituko zenuke zure burua? Txantxazalea, kirolaria, langilea, euskalduna, lagun ona Autokontzeptua: zelan definitzen dudan nire burua, ezaugarrien arabera. “Como criatura única y compleja, tiene uchas formas de terminar la frase. (¿Qué cinco respuestas daría usted?) Juntas, sus respuestas defnen su propio autoconcepto”. (Myers, 2008, 25. or.) - Nor naiz ni? Nola definitzen dugun gure burua; ezaugarri fisiko, intelektual eta afektiboen multzoa. - Ez da berezkoa (ez gara jaiotzen autokontzeptuarekin, eraikitzen da), dinamikoa da (aldakorra), baina iraunkorra. Autoeskemak edo Niaren eskemak: Eskemak eredu mentalak dira, eta horiekin antolatzen ditugu gure munduak. Gure niaren eskemek (geure burua pertsona atletiko, gehiegizko pisu, zerrenda edo dena delakoarekin ikustea) eragin handia dute informazio soziala prozesatzeko dugun eran. Besteak eta gu geu nola hautematen, gogoratzen eta ebaluatzen ditugun eragiten dute. - Nere eskema kognitiboak, nire buruaren inguruko sinesmenak antolatzen dituzten egitura kognitiboak, niretzako garrantzitsua den informazioaren prozesaketa bideratzen dutenak. Informazioaren prozesaketa, nire egunerokoa gidatzen duena. - Autokontzeptuetatik gidatuak. - Autokontzeptua autoeskemen bidez eragiten du gure bizitzan. Gure inguruko informazioa ezaugarriari bideratutako ditugu. Autokontzeptuaren garrantzia - Horrela, autokontzeptuak gure jokaera, sentimendu eta pentsamenduarengan eragina du, honek bideratzen dituelako, autoeskemen bidez. - Mehatxuen aurrean defendatzen da, informazioa bilatuz. (adib. Giltzak etxean ahaztu). - Autokontzeptu positiboak: - Estresa, porrotak eta kontraesanei aurre egiteko baliagarriak. (adib. Azterketa bat ez gainditu). - Ongizate emozional eta fisikoa. - Nola eragiten du autokontzeptuak oroimenean? Autoerreferentzia efektua Autoerreferentzia efektua (efecto de autoerreferencia): Gure autokontzeptuentzako den informazioa garrantzitsua denean edo gure buruari buruzko informazioa denean errezago prozesatu eta gogoratzen dugu. “Cuando la información es relevante para nuestros autoconceptos, la procesamos rápidamente y la recordamos bien” (Myers, 2008, 26. or.). Gure oroitzapenak gure interesen arabera eratzen dira: guk geuk. Gurekin erlazionatuta dagoen zerbaitean pentsatzean, hobeto gogoratzen dugu. Hitz gutxitan esanda, askoz ere gehiago gogoratzen ditugu gurekin zerikusia duten gertakizunak, etab. Autoerreferentzi efektuak bizitzaren oinarrizko gertakari bat ilustratzen du: gure niaren zentzua gure unibertsoaren erdigunea da. Geure burua arretagune gisa ikusteko joera dugunez, besteen jokabidea zenbateraino dagoen guregana zuzenduta gainestimatzen dugu. Horrela, pertsona guztien jokaera guri bideratuta dagoela pentsatzeko joera dugu. 5 Gizarte Psikologia Irune García Gure burua, gure Nia (gure mundu txiki indibidualaren erdigunea gara), gure unibertsoaren erdigunean kokatzen dugu. ↓ Besteen jokaera gugana bideratua dagoela uste dugu (begiradak, darse cuenta) 2.2. Ni soziala, nia eta kultura (Myers 3) Nondik sortzen da? Esperientzia sozialetan eta nere buruaren ezagupenetatik (autokontzeptuekin) sortuta. Esperientzia soziala + autokontzeptuak = Ni Sozialak - Erreferentzia den kulturak eragina du. - Identitate soziala (“gu vs. beraiek”) - Rolak - Konparaketa sozialak (gida eta desberdintasunak) Nia eta kultura Pertsona batzuentzat, batez ere mendebaldeko kultura industrializatuentzat, indibidualismoa nagusi da. Identitatea oso autoeutsita dago. Identitate independientea (identitdad independiente) sortzen saiatzen da. “Asiako, Afrikako, Erdialdeko Amerikako eta hegoaldeko kulturek, aldiz, balio handiagoa ematen diote kolektibismoari. Elkarrekiko identitatea (identidad interdependiente) sortzen dute, identitatea besteekin harremanetan definitzen da. Kultura indibidualista edo kolektibista gisa sailkatzeak gehiegi sinplifikatzea ditu gizakiok, edozein kulturaren barruan gizabanakoa pertsona batetik bestera aldatzen da. Autoezagutza Ikerketak agerian utzi du gure burua uste baino gutxiago ezagutzen dugula. Hala nola, akatsak egiten ditugu: 6 Gizarte Psikologia Irune García - Gure jokaera azaltzerakoan: Askotan garrantzia duten aldagaiak edo faktoreak gutxiesten ditugu eta beste batzuenak handitu. Adib. Marketinak neri ez nau eragiten, baina nire ahizpari bai. “Hasta qué punto tenemos una idea intuitiva de lo que realmente nos hace felices o infelices? - Gure jokaera aurreikustean: gure jokaera positiboak aurreikusten ditugunean erratzeko aukera gehiago ditugu; gure jokaera txarrak edo negatiboak aurreikustean aldiz hobeto egiten dogu. “Cuando se predicen conductas negativas, como llorar o mentir, las autopredicciones son más precisas que las predicciones de los amigos o la madre del individuo.” (Myers, 2008, 31. or.) Jokabidea iragartzen denean, eman daitekeen aholkurik onena da antzeko egoeretan aurreko jokabidea aztertzea. Beraz, etorkizuna iragartzeko, iragana hartu behar da kontuan. - Gure sentipenak aurreikustean: euren intentsitatea eta iraupena ez dogu ondo aurreikusten, sentimendu onak ez dute irauten aurreikusi dogun beste (adib. zeozer irabazi, albizte on bat), eta sentimendu txarrak berez (adib. erlazio bat amaitzean). “Los estudios sobre las “previsiones afectivas” revelan que la gente tiene una mayor dificultad para predecir la intensidad y la duración de sus emociones futuras” (Myers, 2008, 32. or.) Gainera, uste dugu gure hautagaiak edo taldeak irabazten badu, pozik egongo garela denbora luzez. Baina ikerketaz ikerketa, bolada on horien arrasto emozionalak uste baino azkarrago lurruntzen direla adierazten dute. Gertaera negatiboek eragiten digute bereziki "inpaktuaren soslaia" (sesgo del impacto): gertaera emozionalen inpaktuaren iraupena gehiegi balioestea. Ez gara jabetzen gure buruan gertatzen diren gauza askori buruz. Pertzepzioari eta memoriari buruzko azterketek erakusten dute emaitzez kontzienteago garela gure hausnarketa-prozesuez baino. Timothy Wilsonek (1985, 2002) dioen bezala: gure gizarte-portaera kontrolatzen duten prozesu mentalak eta jokabide hori azaltzeko erabiltzen ditugun prozesu mentalak ezberdinak dira. Beraz, gure azalpen arrazionalek alde batera utz ditzakete gure jokabidea benetan gidatzen duten jarrera intuitiboak. Horrela, ondorio hauek azalarazten dute jarrera dualen sistema bat daukagula. Pertsona edo gauza batekiko ditugun jarrera inplizitu edo automatikoak ez datoz bat modu kontzientean kontrolatutako jarrera esplizituekin. Alabaina, batzuetan, bi jarrera hauek bat datoz. - jarrera inplizituak (edo izkutuak, zailagoak aldatzeko, automatikoak, askoz ere zailagoak aldatzeko). “Las actitudes implícitas, como las viejas costumbres, cambian más despacio” (Myers, 2008, 34. or.) - jarrera esplizituak (agerikoak, kontzienteak, hezkuntzaren bidez aldakorrak, errezago aldatzeko). 2.3. Gure onura lortzeko soslaia (Sesgo en beneficio propio), baikortasun irrealista, adostasun faltsua, bakartasun faltsua (Myers 4). Nahiz eta psikologo humanistek (Carl Rogers eta John Powell, adibidez) uste duten pertsona gehienek autoestimu baxua dutela eta pertsona gehienek gutxiagotasun-konplexua dutela beste batzuekin alderatuta; egia esan, gutako gehienek irudi ona dute beren buruaz. Izan ere, gure onura lortzeko soslaia presentzia handia du gure autoestimuan. Fenomeno hau norberak bere burua onerako hautemateko joeraz hartu daiteke. Gure onura lortzeko soslaia: zer da? GURE BURUA MODU POSITIBOAN HAUTEMATEKO JOERA. Zenbait ondorio ditu… a. Autoestimua indartzea edo puztea/handitzea b. Egoeren azalpenetan duen eragina: Jendeak kreditua onartzen du arrakasta izan duela esaten zaionean. Bere gaitasunari edo ahaleginari egozten dio arrakasta, baina kanpoko faktoreei egozten die porrota; zorte txarrari, esaterako. Horrela: - Positiboak edo arrakastak norbere ezaugarriei egoztea. Adib. Esfortzu askoren ostean, gainditu dut. - Negatiboak edo porrotak inguruko ezaugarriei egoztea Adib. Irakaslea ipini duen azterketa ez da bidezkoa, ezinezkoa zan hori gainditzea 7 Gizarte Psikologia Irune García c. Besteekin konparatzean, batez ere, dimentsio subjektibo edo sozialki desiragarrietan (adib. jatorrago, ulerkorra, lagunkoia…), zu zeuk batezbestekoaren gainetik ikusteko joera dago. Portaeraren dimentsio subjektiboek ("diziplinatu" gisa) norberaren onerako joera handiagoa dute portaeraren dimentsio objektiboek baino ("puntual" gisa). Hori gertatzen da ezaugarri subjektiboek maniobrarako tarte handiagoa ematen digutelako arrakastaren definizio propioa sortzeko. “Al definir criterios ambiguos en nuestros propios términos, cada uno de nosotros puede verse a sí mismo como una persona de cierto éxito relativo. “ (Myers, 2008, 40. or). Heziketarekin “konpontzen” da? Ez, ez da heziketarekin konpontzen, gizarte psikologoek ere haien onura lortzeko soslaia dute. d. “También reforzamos nuestra propia imagen asignando importancia a las cosas que se nos dan bien” (Myers, 2008, 40. or.). Horrela, barneko konparaketa egitean garrantzi gehiago ematen diogu onak garen eremuetan (adib. informatikan ona naz, garrantzia emango diot informatika ezagutzak izateari.) Baikortasun irrealista Baikortasunak bizitzaren ikuspegi positiboa izateko joeraz hartu daiteke. Hala ere, askok pairatzen dugu Neil Weinstein ikerlariak deitzen duena. Hau etorkizuneko bizitzaren ikuspegi positiboa modu irrealistan mantentzeko joera da, besteen etorkizuna aurreikusteko ikuspegi ezkorrarekin batera doana. Hau da, gure etorkizuneko bizitza edo gertakariak modu positiboan hautemateko joera besteen etorkizun negatiboarekin batera definitzen da. Alde positiboak: - Iraunkortasuna, ahalegina - Autoeraginkortasuna, osasuna, ongizatea - Etorkizunean itxaropena - Oraingo zoriontasuna Alde negatiboak edo arriskutsuak: - Zaurgarri bihurtzen gaitu (incrementa nuestra vulnerabilidad) eta ez ditugu arazoak aurreikusten. Zorte txarrarekiko immuneak garela uste dugunez, ez dugu neurri zuhurrik(preventivo) hartzen. - Ez diegu arazoei aurre egiten. “El pesismismo defensivo anticipa los problemas y motiva un confrontamiento eficaz” (Myers, 2008, 42. or.). Honen aurrean, defentsa-ezkortasuna (pesimismo defensivo): errealismo apur bat izatea onuragarria da. Adostasun / bakartasun faltsua Joera berezia dugu geure irudia are gehiago hobetzeko, besteek gure moduan pentsatzen eta jarduten duten maila gainestimatuz edo gutxietsiz. Iritzi-gaietan, gure jarreraren babesa aurkitzen dugu, besteak ados dauden maila gaindituz; adostasun faltsua izeneko fenomenoa emanda. Adostasun faltsua gure iritziak eta ekintza 8 Gizarte Psikologia Irune García negatiboak besteek baita ere dituztela pentsatzeko joera da, beti egoera edo joera txarra denean ematen da. “No vemos las cosas como son, vemos las cosas como somos” (Myers, 2008, 43. or.). “El falso consenso se puede producir porque generalizamos a partir de una muestra limitada que, de forma prominente, nos incluye a nosotros mismos. A falta de otra información, ¿por qué no a nosotros mismos; por qué no imputar nuestros propios conocimientos a los demás y utilizar nuestras respuestas como una pista de sus respuestas probables?” (Myers, 2008, 43. or.) - Lasaitzen gara, baina onuragarria da? - Ez ditugu beste ikuspuntu batzuk kontutan hartzen eta estereotipoak indartzen ditu. - Adib. Ez da hainbesterako porroak erretzea, nere kuadrilako danek egiten dute. Gure gaitasunari dagokionez, edo ongi edo arrakastaz jokatzen dugunean, gehienetan, bakartasun faltsuaren efektua gertatzen da: gure trebetasun eta arrakastak gainontzeko pertsonetan ez direla hainbeste ematen pentsatzeko joera, gure jarrera edo joera ona denean ematen da. “Ensalzamos nuestra autoimagen considerando que nuestros talentos y conductas morales son relativamente poco habituales” (Myers, 2008, 43. or.). Horrela, Horrela, baliteke gure porrotak erlatiboki normaltzat hartzea eta gure ahalmenak benetan diren baino apartekoagotzat ikustea. Egoera honen adibide gisa hurrengoa da: Pizza afaldu beharrean oilasko eta entsalada afaldu dut, gazteek ez dute bere elikadura zaintzen. Sesgo en beneficio propio Ejemplo Atribuir el éxito propio a nuestro esfuerzo y Obtuve la máxima nota en historia porque estudié capacidad, y el fracaso a la mala suerte y a las mucho, y suspendí en sociología porque el examen no cosas externas. fue justo. Compararse uno mismo en términos favorables Trato a mis padres mejor que mi hermana. respecto a los demás. Optimismo irrealista A pesar de que el 50 por ciento de los matrimonios fracasa, estoy seguro de que el mío será de una felicidad duradera. Falso consenso y unicidad Sé que la mayoría de la gente está de acuerdo conmigo en que el calentamiento global amenaza nuestro futuro. Gure onura lortzeko soslaia….. - Adaptatiboa izan daiteke: Ingurukoek baino talentu eta ezaugarri positibo gehiago dituzula sinesteak zure buruarekin ondo sentitzea ahalbidetzen du eta bizitzako egoera estresagarriei aurre egitea zure buruaren zentzu positiboak ematen dituen baliabideekin. Adib: depresioari edo egoera estresagarriei aurre egiteko. Gainera, “ayuda a proteger a la gente de la depresión y los costes psicológicos del estrés”. (Myers, 2008, 47. or.). - Desadaptatiboa izan daiteke: gainontzekoei norbanakoaren zailtasun sozialen errua botatzen dieten pertsonek zorigaitzagoak izaten dira norberaren akatsak aitortzen dituztenak baino. Adib: musika taldeak apurtzen direnean. 9 Gizarte Psikologia Irune García 3. GAIA: PENTSAMENDU POSITIBOAREN INDARRA Edukiak: 3.1. KONTROL-GUNEA (Myers 5) 3.2. AUTOESTIMUA ETA AUTOERAGINKORTASUNA (Myers 5) 3.3. IKASITAKO BABESGABETASUNA (Myers 5) Autoestimu altua (auto-balio sentimendua) adaptatiboa da. Autoestimu baxua dutenekin alderatuta, autoestimu altua duten pertsonak zoriontsuagoak dira, ez hain neurotikoak, ultzeretako eta insomnioko arazo gutxiago dituzte, eta alkoholarekiko edo drogekiko mendekotasuna izateko joera txikiagoa dute. - Ikerketek dinoe autoestimu positibo batek → neurosis gutxiago, loaren kalitatea hobea, drogen kontsumoa gutxiago. 3.1. Kontrol-gunea (Rotter, 1973) Kontrol lokusa edo kontrol-gunea: zein neurritan hautematen dugun gure ahalegin eta ekintzekin emaitzak kontrolatzeko gai garela, ala kontrola kanpoko indarrek edo zoriak duten. “Algunas personas piensan que lo que les ocurre está gobernado por fuerzas externas de un tipo u otro, mientras que otros sienten que lo que les ocurre se debe fundamentalmente a sus propios esfuerzos y habilidades.” (Myers, 2008, 50. or.). Motak: Barneko kontrol-gunea Vs. Kanpoko kontrol-gunea. - Barneko Kontrol-gunea: guk dugu eskumena gure zereginetan. Zure etorkizuna kontrolatzen duzula uste duzu? Bai. - Kanpoko kontrol-gunea: inguruko eragin gertakizunetan nire bizitza zuzenduko dute. Uste duzu zoriak edo kanpoko indarrek erabakitzen dutela zure etorkizuna? Bai. Beren burua barne kontrol batekin kontsideratzen dutenek aukera gehiago dituzte eskolan ondo ibiltzeko, erretzeari uzteko, segurtasun uhala eramateko…. Sentitzen duzun kontrol-kantitatea gorabeherak azaltzeko moduaren araberakoa da. 3.2. Autoestimua eta Auto-eraginkortasuna (Bandura 1997,2000) Auto-eraginkortasuna jokaera bat baldintza jakin batzuetan eta zailtasun-maila jakin batean aurrera eramateko gai garela sinestean funtsatzen da (su autoeficacia es la competencia que cree tener para hacer algo). Honek eragin zuzena du bizitzako hainbat esparrtuan, bai eskolan, bai jokaera osasuntsuetan, bai kirolan, etab. Nondik dator? Bandurak azpimarratu du autoeraginkortasuna ez dela funtsean autopersuasiotik sortzen () edo jendea aire beroko globo bat balitz bezala puztuz (>). Bere iturri nagusia esperientzia arrakastatsuak dira. Zure lehen esfortzuak ondorio onak baldin badituzte zure autoeraginkortasunak handituko da. “Esforzarse al máximo y tener éxito implica tener más confianza y poder” (Myers, 2008, 53. or.). Auto-eraginkortasunak, guztia bezala, alde onak eta alde txarrak ditu. Hurrengoak dira: - Alde positiboak: iraunkortasuna, ahaleginak, segurtasuna, antsietate eta depresio gutxiago, osasuna, arrakasta akademikoa. - Alde negatiboak: gehiegizko erantzukizuna, erruduntasuna. Tendríamos que habernos esforzado más, ser más disciplinados,… Pentsamendu positiboaren boterea: - Kontuz jokaera denak era berdinean indartzen baldin baditugu, gainontzekoen indarra gutxitzeko arriskua dago. “El alabar a todos los niños por el simple hecho de ser ellos mismos, devalúa sencillamente las alabanzas. Es mejor alabar y promover la autoestima como reconocimiento de un buen rendimiento…., a medida que el individuo se comporta mejor o mejora su rendimiento la autoestima aumenta, y el efecto neto será un esfuerzo tanto de la buena conducta como de la mejora. Estos resultados generan tanto la felicidad del individuo como la mejora de la sociedad.” (Myers, 2008, 53. or.). 10 Gizarte Psikologia Irune García - Kontuz espektatiba oso altuekin. “Irónicamente, las mayores decepciones de la vida, así como sus mayores logros, surgen de tener unas expectativas elevadas. Cuanto más alto soñemos, más podremos alcanzar, y más correremos el riesgo de quedarnos cortos.” (Myers, 2008, 53. or.). Autoestimua: Altua vs. Baxua / Sendoa Vs. Ahula - Autoestimu baxuak depresioa, drogen abusua eta delinkuentzia izateko arrisku handiagoa iragartzen du. Aldiz, autoestimu altuak iniziatiba, erresistentzia eta sentimendu atseginak sustatzen ditu. - Euren aldeko autoestimua mehatxatuta dagoela ohartzean, jendeak besteak mespretxatuz erreakzionatu ohi du, batzuetan indarkeriaz. Harrotasun zaurituak errepresaliak sustatzen ditu. - “Autoestimuaren ondorioak txikiak dira, mugatuak, eta denak ez dira onak”. Autoestimu altua duen jendeak, jendearekin baino, aukera gehiago du begirunerik ez izateko, eteteko, eta jendeari hitz egiteko. - El centrarse menos en la autoimagen de uno mismo, y más en desarrollar los talentos y relaciones que se poseen, permite alcanzar finalmente un mayor bienestar. 3.3. Ikasitako Babesgabetasuna Ikasitako babesgabetasuna: gizakiek edo animaliek gertakari negatibo errepikatuen gaineko kontrolik ez dutela sentitzen dutenean ikasten duten etsipena eta babesgabetasuna. “La gente deprimida u oprimida, por ejemplo, pasa a ser pasiva porque cree que sus esfuerzos no tienen ningún efecto” (Myers, 2008, 51. or.). Horrela, norberak egiten duenaren eta besteei egiten diotenaren gaineko kontrola galtzeak gertaera desatseginak erabat estresagarri bihur ditzake. Kontrolik ez dugula sinestea Pasibotasuna Gogogabetasuna Autoestimu baxua Estresa, depresioa, beldurra Osasun txarragoa… Kontrolik EZ IZATEAK zein kontrolik ez dugula PENTSATZEAK ondorio berdinak dituzte Ona da ikasten duguna desikasi dezakegula, etorkizunean, ikasitako babesgabetasuna aldera utzi dezakegu. 11 Gizarte Psikologia Irune García 4. GAIA: EGOZPENAK ETA JUDIZIO SOZIALAK Edukiak: 4.1. Egozpenaren Oinarrizko Akatsa (Myers 6) 4.2. Gehiegizko Konfidantzaren Fenomenoa eta Baieztapen Soslaia (Myers 7) 4.3. Heuristikoak, Korrelazioa eta kontrola, berrespena (Myers 8) Nola egiten ditugu egozpenak? 1. PAUSUA: Gertaerak behatu (gure jokaerak zein besteen jokaerak) 2. PAUSUA: Gertaeraren asmoa / intentzioa interpretatzen dugu: Erantzukizuna du ala ez? Borondatezkoa ala egoerak eraginda? 3. PAUSUA: Jokaera azaltzen duten barneko zein kanpoko ezaugarriak bilatzen ditugu. Zergatik egin du edo zergatik egin dut? Ez ohiko portaera denean inguruaren ezaugarrien eragina dagoela esatea eta jokaera iraunkorra denean barneko ezaugarriengatik azaldutadagoela esatea logikoena izango litzateke. 4.1. Egozpenaren oinarrizko akatsa (error fundamental de atribución) (Myers 6) Gure barne egoera, eta, beraz, esaten eta egiten duguna, hein handi batean egoeraren araberakoa da (baita bertara eramaten dugunaren araberakoa ere). Atribuzioari buruzko ikertzaileek gure atribuzioek komunean duten arazo bat identifikatu dute, atribuzioaren oinarrizko akats deritzona. Pertsona baten jokabidea azaltzen dugunean, egoerak duen eragina gutxietsi ohi dugu, eta norbanakoaren ezaugarriak eta jarrerak islatzen dituen maila gainestimatu. Horrela, besteen jokaeraren zergatiak edo kausak egozteko prozesuan, egoera edo kontestuaren eragina gutxietsi eta barneko faktoreak gehiegi balioztatzeko joerari deritzogu. (adib. Aktoreen interpretazioen kasuan). Pertsonaren jokaera bat azaltzeko orduan, ematen dotzegu erresponsabilitate gehiegi pertsonari, bere ezaugarriei, jokaeraren zergaitia, inguruaren eragina gutxiesten. Egozpenaren oinarrizko akatsa agentziaren araberakoa da. Besteen jokabidea azaltzen dugunean, egozpenaren oinarrizko akatsa egiten dugu. Hala ere, normalean, gure jokaera azaltzean ez dogu egiten, egoeraren arabera azaldu ohi baitugu geure jokabidea. Geure buruaz ari garenean, gure ekintzak eta erreakzioak deskribatzen dituzten aditzak erabili ohi ditugu (haserretu egiten naiz...). Aldiz, besteei buruz hitz egitean, pertsona zer den (oldarkorra da) deskribatzen dugu. “Resulta difícil escapar de la ilusión de que la conducta mostrada refleja una actitud interna” (Myers, 2008, 59. or.). Egozpenaren oinarrizko akatsa korrespondentzia-soslaia (sesgo de correspondencia) ere deritzo (sinonimoak), egozpenak gure ezaugarriak kontutan izanda egiten ditugu eta. (adib. Atzerritarrak). - Egozteko prozesuan gure ezaugarrien arabera egiten dugu, gure ikuspuntutik. Atzerritarrak aurrepaitzean, ez ditugu haien ezaugarriak ezta bizipenak kontuan hartzen, gureak baizik. ikerketa: unibertsitate baten egin zuten. Bi talde egin zituzten, ikasle batzuk ebaluatu behar zuten besteon intentzioak edo jokaerak. Bi talde, anticastristak edo profidel. Kanpokoak ebaluatzeko orduen, nahiz eta jakin egoera dela haren jokaeraren ardura, pertsonen izaerari eskumena edo errespontsabilitatea atxikitu zioten. 12 Gizarte Psikologia Irune García Zergatik egiten dugu egozpen-akatsa? (jatorria). Ez ditugu kontuan hartzen egoerazko determinatzaile indartsuak. Hautemate-faktoreak: Egoeraren kontzientzia eta ikuspuntua. AKTORE-BEHATZAILE SOSLAIA. - Ikuspegi ezberdinak: Teorikoek adierazten dute geure buruari behatzen diogun pespektiba ez dela besteei behartzen diegun perspektibaren berdina. Hain zuzen ere, gu garenean jokabidea egiten duena, ingurua da gure arreta hartzen duena. Beste norbaitek zeozer egiten duenean geure arreta beragan dago ingurua ikusezin bihurtuz. - Nola deusezta ala gutxitu? Ikuspuntuz aldatuz: bideoan ikusten dugunean gure burua, barneko egozpenak egiteko joera azaltzen dugu eta behatzailea inguruaren eraginetan azaldu bestearen jokabidea. - Ikuspegiak denborarekin aldatzen doaz: Denbora pasa ahala, egoera/ingurua aintzat hartzeko joera indartzen da. (adib. hauteskundetan). - Gero eta behaketa gehiago eta egoera desberdin gehiagotan, gero eta gehiago hartzen dugu kontutan egoera/ingurua. Ezezagunekin egozpenaren oinarrizko akatsa egitea ohikoagoa da. “Cuantas menos oportunidades tenemos de observar la conducta de la gente en distintos contextos, más la atribuimos a su personalidad” (Myers, 2008, 63. or.). - Kulturaren eragina: kulturak oinarrizko egozpenaren akatsean eragina dute. Munduaren mendebaldeko ikuspegiak jendea bultzatzen du pentsatzera banakoek eragiten dituztela gertaerak, eta ez egoerek. Barne azalpenak sozialki onartuago daude. Aitzitik, Asia ekialdeko kulturak, nolabait sentiberagoak dira egoeren garrantziarekiko. Beraz, gizarte-testuinguruaz ohartzen direnean, ez dute uste gainerakoen jokabidea beren ezaugarri pertsonalen ondorio denik. 4.2. Intuizioaren boterea eta arriskua (Myers 7) Ikerketak iradokitzen du inkontzienteak gure jokabidearen zati handi bat kontrolatzen duela. “La mayor parte de la vida cotidiana de un individuo viene determinada, no por sus intenciones conscientes y elecciones deliberadas, sino por procesos mentales que entran en acción desencadenados por características del entorno y que actúan fuera de las directrices e ideas conscientes” (Myers, 2008, 67. or.). Intuizioaren boterea… Pentsamendu automatikoa “Sabemos más de lo que sabemos que sabemos” (Myers, 2008, 68. or.). - Definizioa: Buru-prozesu automatikoak inguruko faktoreek eraginda aktibatzen direnak. Pilo bat pentsamendu automatiko ditugu. - Inkontzientea, arina eta ahaleginik gabekoa. - Era azkar baten jokatzea ahalbidetzen gaitu. Gure pentsamendua neurri batean kontrolatuta dago (gogoetatsua, deliberatua eta kontzientea) eta, gutako gehienok bere garaian suposatu genuena baino gehiago, automatikoa da (inpultsiboa, esfortzurik gabea eta horretaz kontziente izan gabe). 13 Gizarte Psikologia Irune García Adibideak: - Eskemak (bizi izan dogunaren arabera eskemak sortzen ditugu gure buruan, “betaurreko pertsonalak”, modu automatikoan gidatzen dituzte gure pertzepzioak eta interpretazioak) - Erreakzio emozionalak (desirak, nazkak, beldurrak, automatikoak) - Arazo batzuen aurreko erantzuna (peripezia). Informazio prozesaketa oso azkarra ezaguna den estimulu batena (lagun baten ahotza ezagutzen dogu berba batekin). - Memoria inplizitua (trebetasun eta jarrerak) - Hautemate prozesuak (aurpegien antzematea) Intuizioaren mugak… Orain arte ikusi dugu gure sistema kognitiboek informazio asko prozesatzen dutela modu eraginkor eta automatikoan. Baina eraginkortasun horrek kostu bat du; gure esperientziak interpretatzen ditugunean eta gure memoriak eraikitzen ditugunean, gure intuizio automatikoak okertu egiten dira. Iraganeko ezagutzari buruz egiten ditugun balio-judizioetan ageri den gure egungo ezagutzaren balioespenetara eta etorkizuneko jokabidearen aurreikuspenetara hedatzen da. Honek gehiegizko konfidantza fenomenoa (fenómeno de exceso de confianza) eragiten du. Gure sinesmengan gehiegizko konfiantza izateko joeraz definiu daiteke, nahiz eta hauek askotan zehatzak ez izan. Gehiegizko konfiantza erratzera eraman ahal gaitu, baina auto-konfiantza errealista bat adaptatiboa da. Gehiegizko konfidantza areagotzen da… - Konpetentzia gutxiago dogunean (ez ikasi eta aprobatu). “La incompetencia alimenta el exceso de confianza.” (Myers, 2008, 71. or.). - Norberari buruzko jarrera aurreikusten dogunean. (hurrengo kuatrian oso adi egongo naz klasean, dena eguneratua eroango dut). Konfidantzak behera egiten du… denbora tartea txikiagoa den heinean. Zeregin batean arrakasta izateko dituen aukerak estimatzean, jendearen konfiantza maximoa da zenbat eta gehiago urruntzen den denboran egiaren unetik. Zergaitik sortzen da? 1) Joera norbere juizio okerrak ia zuzenak izan direlakoan pentsatuz (partidu baten emaitzak aurreikustean). “La gente tiende a recordar sus juicios de valor equivocados como ocasiones en las que casi tuvo razón.” (Myers, 2008, 72. or.). 2) Jendeak ere ez du sinesten duenari sinesgarritasuna ken diezaiokeen informaziorik bilatzeko joerarik. Gure sinesmenak baieztatzeko irrikan gaude, baina ez hain gogotsu sinesmen horiek desegiaztatuko dituzten frogak bilatzera, berrespen soslaia izeneko fenomenoaz deskribatuta. Berrespen soslaia (sesgo de confirmación) gizakiak bere aurretiko ideiak edo sinesmenak berresten duen informazioa bilatzeko joera du. → Horrela gure burua “konbentzitzen” dugu. Zelan gutxitu dezakegu? - Pertsonaren sinesmenen zehaztasunaren inguruko berehalako feeback-a emanez. (eguraldia; zaldien lasterketak). Aportando un feedback inmediato, o una retroalimentación temprana. - Jendeak ideia bat zergatik izan daitekeen egiazkoa pentsatzen duenean, egiazkoa izaten hasten da. Gehiegizko konfiantza murrizteko beste modu bat da jendeak pentsatzea zergatik bere iritziak okerrak izan litezkeela, horrela behartzen dugu pertsona bere iritziak ezeztatzen dituen informazioa kontuan hartzera. Erratuta egon gaitezkeen argudioengan pentsatzeak errealistago izatera eramaten gaitu. 14 Gizarte Psikologia Irune García Memoriaren berreraikitze prozesuak…. - Oroitzapenak berreraikitzen ditugu gaur egungo sentipen, esperientzia eta sinesmenetan oinarrituz. - Oroitzapen positiboak izan diren baino askoz ere positibogoak pentsatzeko joera daukagu. (ikasbidaia, unibertsitatea). “La gente suele mostrar una retrospectiva de color rosa: recuerda acontecimientos moderadamente agradables más favorablemente de cómo los experimentó. Se recuerdan con más cariño, minimizando las partes aburridas o desagradables y recordando los puntos álgidos.” (Myers, 2008, 75. or.). - Oroitzapenen eraldaketa gero eta nabariagoa da denboraren igarotzearekin. - Oroitzapenak ahulak direnean euren berreraikitze prozesuan egungo sentimenduen eragina edo influentzia askoz ere nabariagoa izango da. (gurasoek semeen edo gazteen balioak azaltzean). “Cuando los recuerdos son vagos, son los sentimientos actuales los que guían nuestros recuerdos.” (Myers, 2008, 74. or.). 4.3. Heuristikoak, Korrelazioa eta kontrola, berrespena (Myers 8) Arrazoi ezaren arrazoiak… La sinrazón son las formas comunes en que la gente se forma o sostiene creencias falsas. 4 ohiko egoera non gure SINESMEN FALTSUAK SORTZEN eta MANTENTZEN ditugun 1. Ditugun aurreko sinesmenek gure interpretazioak bideratzen dituzte (nuestras ideas preconcebidas controlan nuestras interpretaciones). 2. Gertaera isolatuak estatistika ez ezik kontutan izatea (nos dejamos influir más por anécdotas que por hechos estadísticos) 3. Korrelazioa eta kontrola modu desegokian hautematea (percibimos erróneamente la correlación y el control) 4. Gure sinesmenek berezko ondorioak sortu ditzakete (nuestras creencias pueden generar sus propias conclusiones). Sinesmenek eragina dute jokaeran, bai gurean eta besteen jokaeran, sinesmen horiek baieztatzen. 1. Aurreko sinesmenek gure interpretazioak bideratzen dituzte Giza adimenari buruzko gertaera esanguratsua da: gure aurreiritziek gidatzen dute informazioa nola hautematen eta interpretatzen dugun. Lente tindatuen bidez eraikitzen dugu mundua. Ondorioz… aurretik ditugun sinesmenak errealitatearen interpretazioetan eragina du. Beraz, errealitatea era desberdinetan eraikitzeko joera dugu, eta ondorioz jokatzeko era desberdinak ditugu. “No respondemos a la realidad como es, sino a la realidad tal y como la construimos nosotros.” (Myers, 2008, 78. or.). Myron Rothbart eta Pamela Birrellen ikerketa: Oregoneko unibertsitateko ikasleek gizon baten aurpegi-espresioa baloratu zuten. Batzuei Gestapoko buruzagi bat zela esan zieten, Bigarren Mundu Gerran kontzentrazio esparruetan egindako esperimentu mediku beldurgarrienarduraduna, eta beste batzuei milaka bizitza salbatu zituen mugimendu antinazi baten buruzagia zela esan zieten. Lehenengoa esan zitzaienei modu intuitiboan iruditu zitzaien beren aurpegikera krudela zela, eta bigarrenei, berriz, aurpegiera beroa eta atsegina. Kulechov efektuaren arabera, norbanakoen emozioen pertzepzioak kontrola daitezke, aurpegi bat ikusten duten testuingurua manipulatuz. Kulechovek hiru film labur sortu zituen, aktore baten aurpegia adierazpen 15 Gizarte Psikologia Irune García neutro batekin aurkezten zutenak, ikusleei hildako emakume bat, zopa-plater bat edo jolasean ari zen neskato bat erakutsi ondoren, eta horrek triste, pentsakor edo pozik itxura ematen zion aktoreari. Efektu honek hurrengo ondoriora iristea ahalbidetzen du: “Hay una realidad ahí fuera, pero son nuestras mentes la que la construyen de forma activa. Otra gente puede construir una realidad distinta, y por tanto, puede comportarse de forma diferente.” (Myers, 2008, 79. or.). 2. Gertaera isolatuak gertaera estatistikoen gainetik kontutan hartzeko joera dogu… Erabilgarritasun heuristikoa (heurístico de disponibilidad): eskura dugun informazioan oinarritzen diren erantzunak dira, arinen eta indar handiagorekin burura etortzen zaizkigun pentsamenduetan oinarritzen direnak. Horrela, gertaera isolatuek estatistikako datuek baino indar handiagoa izateko joera dute. Informazio oso eskuragarria dugunean gure burmuinean, informazioa eskuragarritasun handiagoa dekogunarekin prozesatzen du. Heuristikoak: gogamenaren lasterbideak - Milaka daturen aurrean eta denbora mugatuarekin… informazioa prozesatzeko bide arinak. - Heuristikoak (atajo mental): arazo baten konponbide arina (ez beti egokia) lortzeko erabiltzen ditugun lege eta estrategia kognitiboak. Oinarrizkoak eta oso sinpleak. Zergatik erabiltzen ditugu? - Normalean erabilerak emaitza egokiak ditu. - Ez daukagu egoeren inguruko diagnostikoa egiteko denbora nahikorik. Desabantailak: - Interpretazio akatsak eragin ahal dituzte. - Ez ditugu kontzienteki erabiltzen. - Gainera, nahiz eta kontziente izan, interpretazio desegokiak egiten jarraitzen dugu. 3. Korrelazioa eta kontrola modu desegokian hautematea Ausazko gertaeretan ordena bilatzeko joera dugu. Honek akatsak egitera eraman ahal gaitu. a. Ustezko Korrelazioa (correlación ilusoria): Erraza da loturarik ez duten bi gertaera edo elementuen artean korrelazio bat ikustea. Harreman esanguratsuak aurkitzea espero dugunean, erraz erlazionatzen ditugu ausazko gertaerak, zentzugabeko korrelazioa hautemanez. Horrela, ustezko korrelazioa zorizko gertaera bi erlazionatzeko erraztasunaz hartu daiteke. Adib.: Aterkiarekin etxetik irteten naizenean, inoiz ez du euririk egiten. b. Kontrol-ilusioa (ilusión de control): Ausazko gertaerak erlazionatu gisa hautemateko dugun joerak kontrol-iilusioa elikatzen du, zorizko edo ustekabeko gertaerak gure eraginpean egotearen ideia pentsamendua. Adib.: Boligrafo honekin azterketa egin behar dut gainditzeko, zorte ona ematen dit. 4. Gure sinesmenek beraien baieztapena eragin dezakete Batzuetan, gure sinesmen intuitiboek modu konkretu batean jokatzera eramaten gaituzte, non itxurazko berrespena sortzen baitute, errealitatearen aurrean tinko eutsiz. Beraz, besteei buruz ditugun sinesmenak autobetetzen diren profeziak izan daitezke. Autobetzen den profezia (Profecía de autocumplimiento) edo Pigmalion efektua besteenganako ditugun sinesmenak autobetzen duten profeziak izan daitezkela dioen fenomenoa da. Pigmalion efektua berrezpen konduktualaren (confirmación conductual) ondorioz ematen da, hau da, profezia modu bat da non espektatiba sozialek besteenganako jarreraren bitartez espektatiba horiek betetzera eramaten dute. “Las creencias erróneas, una vez creadas, pueden inducir a otros a confirmar esas creencias.” (Myers, 2008, 85. or.). 16 Gizarte Psikologia Irune García Pigmalion efektua Hautematea - Jokaerarengan eragina - Beraz, gure espektatibek arazleak (causativo) dira - Edozein egoeratan (eskolan, irakasle zein ikasleenak, umeengan, bikoteetan, etab.) Lehenengo ikerketak - Merton - Rosenthal (eman zion bere izena) Rosenthalen esperimentua: Ikerketan parte hartu dutenak haiengandik espero den mailan daude. Ikerketa batean, esperimentatzaileek argazki ezberdinetan agertzen ziren pertsonen arrakasta baloratzeko eskatu zieten hainbat gizabanakori. Esperimentatzaileek jarraibide berak irakurri zizkieten parte hartzaile guztiei, eta argazki berak erakutsi zituzten. Hala ere, kalifikazio altuak lortuko zituztela esan zien gizabanakoei kalifikazio altuagoak lortu zituzten. “Unas expectativas bajas no incapacitan al niño capacitado, y unas expectativas elevadas tampoco transforman mágicamente a un aprendiz lento convirtiéndolo en un alumno sobresaliente. La naturaleza humana no es tan moldeable. Sí que parece que unas expectativas elevadas animan a los que no tienen buenos resultados, para los cuales una actitud positiva del profesor puede ser un aliento de aire fresco esperanzador. RosenthalY otros investigadores informan de que los profesores miran, sonríen y asienten más a los alumnos de gran potencial. Los profesores también pueden enseñar más a sus alumnos dotados, fijar mayores metas para ellos, preguntarles más y darles más tiempo para contestar.” (Myers, 2008, 84. or.). Behin sortuta, gizarte munduari buruzko uste okerrek beste batzuk eragin ditzakete uste horiek baieztatzera, baieztapen konduktuala izeneko fenomenoa. 17 Gizarte Psikologia Irune García 5. GAIA: LEHENENGO IRITZIAK Edukiak: 5.1. Hitzez gaindiko komunikazioa (Aludeko gaia) 5.2. Lehenengo iritziak garatzeko prozesua (Aludeko gaia) Hautemate soziala (Percepción Social) Definizioa: Besteak ezagutu eta ulertzeko helburua duen prozesu multzoa. La percepción social son los procesos a través de los cuales buscamos entender a las otras personas. Portaera sozialak, maiz, aldi baterako faktoretaz edo arrazoietaz eraginda daude. - Norbanakoaren egoera desberdinek (emozioak, nekea, droga, etab) eragina dute pentsamenduetan eta jokaeretan. Adib. Pozik edo haserre gaudenean. - Emozio-kutsadura (contagio emocional): sentimenduak pertsona batetik bestera automatikoki transmititzeko mekanismoa. Adib. Ahots-tonua. Nire emozioak beste batengan eta besteen emozioak nigan transmitizen dira. Horrela, gure lehengoko iritziak gure emozioetaz kutsatuta daude. Baina…interes handia dugu gainontzekoen sentimenduak ezagutzeko. Zelan egiten dugu prozesu hori? Prozesu desberdinak barne hartzen ditu. a. Hitzez gaineko komunikazioa (Comunicación no verbal): Hitzen bitarteko komunikazioa ez dena (aurpegi-adierazpena, jarrerak, etc.) b. Lehenengo iritzien sorrera (Formación de impresiones): besteen inguruko lehenengo iritziak nola sortzen dira? 5.1. Hitzez gaineko komunikazioa - Definizioa: Hitzez bitarteko kodea erabiltzen ez duen komunikazio mota. - Orokorrean kontrolaezina da, beraz, hitzez esaten ez dena adierazten du (adib.: emozioak) + Oinarrizko kanalak 1. Aurpegiko-espresioak 2. Begi-kontaktua 3. Gorputzaren mugimendua (jarrera/postura) 4. Kontaktu fisikoa 1. Aurpegiko espresioak Gizakion aurpegiak oinarrizko 6 (+1 eta konbinazioak) emozio adierazten ditu jaiotzetik: - Amorrua - Beldurra - Poza → aktoreek zailena interpretatzen duten emozioa da. - Tristura - Harridura - Nazka - Mespretxua ¿? Orokorrean espresio“unibertsalak” dira, emozioengandik gidatuak edo besteen aurpegietan hautemateko orduan. Baina eragin kulturalak eta kontestualak kontutan izan behar ditugu. 18 Gizarte Psikologia Irune García 2. Begi kontaktua - Oso garrantzitsua da - Orokorrean, begi-kontaktu maila altua positiboki interpretatzen dugu - Ez oso tinkoa bada (mehatxuzkoa), hostilitate edo haserre isla bezala interpretatu - Eta maila baxua negatiboki (interes falta, lotsa) 3. Gorputz mugimenduak / hizkuntza - def. Gorputzaren edo gorputzeko atal baten posizioak, jarrerak eta mugimenduak emandako seinaleak. - Jarrerek eta mugimenduek emozioen informazio asko ematen digute. - Mugimendu asko egiteak → aktibazio emozionala adierazten du - Posturak eta mugimendu patroiek → hauek ere informazioa baliagarria ematen dute (adib. Mehatxu postura, besoak zabalik agurtzea). - Emozioei buruzko informazio zehatzena keinuek adierazten digute. Barne hartzen dituzte kulturalki antzeman daitezkeen zeinuak. 4. Kontaktu fisikoa - Norbait ukitzeak iradoki dezake: afektua, interes sexuala, menderatzea, zaintzea, erasoa erakustea. - Era orokor baten erreakzio positiboak eragiten ditu egokia edo apropos bezala interpretatzen badugu. - Esanahia edo interpretazioa nork, nola eta zein kontestutan egiten den arabera. - Ohiko eta onargarria den modu bat eskua estutzea da. - Ikerketek ondorioztatzen dute informazio asko ematen duela eta lehenengo iritzietan eragin handia duela. Nola antzeman iruzurra hitzez gaindiko informazioaz baliatuz? 1. Mikroespresioek (oso arin agertzen eta desagertzen diren aurpegiko espresioak)emozioak adierazten dituzte eta oso zailak dira kontrolatzeko. 2. Komunikazio bide desberdinen arteko desadostasuna. 3. Hitz egitearen ezaugarri batzuk: zalantzan egon, huts egitea, ahots tonua… 4. Begi-kontaktuaren bitartez: gehiago begiek kliskatu, pupilen dilatazio handiagoa. 5. Neurriz gaineko aurpegiko espresioak. (exageradas, sonreír demasiado) 5.2. Lehenengo iritzien sorrera Ze faktore dira garrantzitsu lehenengo iritzien sorreran? - Erabilgarritasun heuristikoa eta konstrukto pertsonalak - Itxura fisikoa - Estereotipoak - Informazio deigarria eta bizia - Arreta selektiboa… Arreta gure lehenengo pertzepzioetan eragin zuzena dauka. Lehenengo iritziak Lehenengo iritziek eragin garrantzitsua dute batak bestearen inguruan dugun hautemate prozesuan. Zergatik? - Sendoak eta iraunkorrak direlako. - Beste pertsononganako gure jokaera bideratzen dutelako. - Honek besteen jokaerengan efektua duelako Adib.: Betetzen den profezia (profecía de autocumplimiento, efecto pigmalión) - Oso prozesu arina eta eraginkorra da, baina batzuetan hutseginkorra (que puede fallar o errar) - Asch-ek lehen inpresioen sorrerari buruzko ikerketa aitzindarietako bat egin zuen 19 Gizarte Psikologia Irune García Asch-en ikerketa klasikoan maitakorra / hotza Asch-en esperimentuaren ondorioak - Pertsona baten inguruko IRITZI GLOBALA sortzen saiatzen gara. - Ezaugarriak modu integratu (el todo es más que las suma de sus partes) eta dinamikoan hautematen ditugu. - Ezaugarri batzuk zentralak (pertsonaren baloreak: maitakorra/hotza) dira eta beste batzuk periferikoak (pertsonaren konpetentziak: edukazio onekoa/lotsagabea). - Lehenengo iritzien inguruko gaur eguneko ikerketek era sofistikatuago baten egiten dira, baina Asch-en ikerketa klasikoak inpaktu handia izan zuen eta gaur eguneko ikerketa bideratzea ekarri zuen. Gaur eguneko ikuspegia - Ikuspegi edo paradigma kognitiboarekin aurrerapen handiak → Atentzioa, hautematea, motibazioa eta memoria prozesuak (oinarrizko prozesu psikologikoak). - Pertsona bat ezagutzean ez dogu atentzio berdina ipintzen dagoen informazioari. Pertsonon ezaugarri (rasgo) edo baloreei (valor) arreta gehiago ematen diegu, konpetentziei baino (competencias). Ezezko efektuaren (Efecto negativo) fenomenoa ematen da. - Orokorrean, ahalik eta ahalegin gutxien egiten saiatzen gara (adib. Talde sozialak, ingeniari, txinatarra, etab). 20 Gizarte Psikologia Irune García 6. GAIA: JOKAERA eta JARRERAK (Myers 9) Batzuetan jarrerak jokaerak bideratzen ditu, eta beste batzuetan jokaerak jarrerak sortzen dituzte. Zer da lehenago, jarrera ala jokaera? Jarrera Jarrerak gure erantzunengan eragina izan dezaketen sinesmenak eta sentipenak. Jarrerak gure erreakzioetan eragin dezaketen sinesmen eta sentimenduak dira. Beste hitzetan, gizakiok gauza/egoera/ideia/pertsona baten inguruan egiten ditugun ebaluaketa orokor eta iraunkorrak dira, positiboak zein negatiboak izan ahal direnak. Adibidez, pertsona bat mehatxagarria dela uste badugu, atsekabea senti dezakegu, eta, beraz, modu antipatikoan jokatu. 6.1. Jarrerek eraginik al dute jokaerarengan? JARRERAK → JOKAERAK Zenbait ikerketa ezagutzera eman dute jendeak pentsatzen eta sentitzen duenaren inguruan esaten duena eta haien jokaerak zerikusi gutxi dutela. “Del dicho al hecho hay un gran trecho”. Hala ere, badaude egoerak non jarrerek jokaeran eragina dute, hurrengoak izanda: a. Kanpoko eraginak gure hitzengan edo jokaerengan oso ahulak edo txikiak direnean. Askotan, gure jarrerei buruzko baieztapenak egokitu egiten ditugu, solaskidearentzako atseginak izateko. Beste batzuetan, presio sozialak gure jokabidea gure jarreren aginduetatik desbideratzen du. Horrela, kanpoko presioek gure jarreren eta ekintzen arteko harremana lausotzen ez denean, argiago ikus dezakegu. Adib. bozketak anonimoak direnean. b. Jarreren espezifikotasuna. Jarrerak portaerarekiko espezifikoak direnean, portaera hori hobeto iragartzen dute. Adib. Ingurugiro garbiaren alde vs. Birziklatzea. Bizi osasuntsuaren alde vs. Korrikaren aldeko jarrera. c. Kontziente izaten. Gero eta intentsitate handiagokoa, indartsuagoak edo egonkorragoak, aldatzeko zailagoak izango dira. “Cuando somos conscientes de nosotros mismos (nos acordamos de cómo nos sentimos, por ejemplo) actuamos de forma más fiel a nuestras convicciones.” (Myers, 2008, 90. or.). - Jatorria esperientzia zuzena eta esanguratsua bada (adib. minbizia), INDAR handiagoa dute gure jokaeran eragina izateko. Era berean, esperientzia esanguratsu baten bidez eratutako jarrerak maizago gogoratzen dira, eta haien aurrean gehiago jarduten da. 6.2. Jokaerek eraginik al dute jarrerengan? JOKAERAK→ JARRERAK Modu jakin batean jokatzera eramango gaituen era batean pentsatzeaz gain, modu jakin batean pentsatzera eramango gaituen modu batean jokatzea ere gertatu daiteke. Ebidentzia enpiriko mota askok baieztatzen dute jarrerek jokabideari jarraitzen diotela. Rol sozialak Rol terminoak gizarte-kargu jakin bat betetzen dutenengandik espero diren ekintzei egiten die erreferentzia. Horrela, egoera baten rol bat hartzen dugunean, rol horrek gure sinesmenak alda ditzake (Ikerketa enpirikoa: Zimbardo eta kartzelaren esperimentua, rol irreal batek hartzeak erreala den zeozertan bihurtu daiteke). Philip Zimbardoren ikerketa: Unibertsitateko ikasleei bolondres bezala aurkezteko eskatu zitzaien, eraikitako kartzel simulatu batean denbora pixka bat igarotzeko. Hala, txanpon bat airera botata, Zimbardok bere 21 Gizarte Psikologia Irune García ikasleetako batzuk zaindari izendatu zituen, eta besteak preso. Zaindariei uniformeak, borrak eta txilibituak eman zizkieten, eta arauak betetzen zirela zaintzen irakatsi zien. Beste erdiak, presoak, ziegetan giltzapetu zituzten, eta jantzi umiliagarriak eramatera behartu. Denbora baten ostean, egoeran harrapatuta geratu ziren. Zaindariak presoak gutxiesten hasi ziren, eta presoak hondoratu, errebelatu edo apatiko bihurtu ziren. Gauzak esateak, azkenean, haietan sinestarazten du / Diskurtso bat dugunean Orokorrean, gure mezuak entzulearen arabera moldatzen ditugu. Esaten dugun hori egia edo erdi egia izanda, esaten dugun hori sinesteko joera dogu. Beti ere esaten dugun hori esatera behartuta ez gaudenean. “Cuando no existe una explicación externa que nos obligue a decir lo que decimos, lo que decimos se convierte en lo que creemos” (Myers, 2008, 93. or.). Hitz gutxitan, dirudienez, gure mezuak gure audientziara egokitzen ditugu, eta, egokitzapen hori egin ondoren, aldatutako mezua sinetsi. Adib. Birziklapenaren gaineko hitzaldiak eman, birziklapenaren gaineko jarrera handitu. Beraz…botereak okerbideratu ahal du pertsona? → EKINTZA SINESMEN BIHURTZEN DA Estrategia edo fenomenoak non jokaerak gure jarrerak aldatzen du: Esperimentuek iradokitzen dute, inork mesede handi bat egitea nahi baduzu, estrategia eraginkor bat honako hau dela: eska iezaiozu lehenik mesede txiki bat egiteko. Fenomeno honi, oin atean fenomenenoa deitzen zaio, eskaera txiki batetik eskaera handiago batera doana. Adib. Minbiziaren aldeko kanpainaren gaineko aldarrikapen txapa, probabilitate gehiago diru laguntza emateko. Freedman eta Fraserren esperimentua (1966). Helburua: oina atean fenomenoa egiaztatzea. Eskaera: Kontuz gidatu! kartel erraldoia jartzea. - 1 taldea: Eskakizuna: “Kontuz gidatu!” ipintzen zuen kartel erraldoi bat euren etxeko lorategietan ipintzea → %17ak onartu zuen. - 2 taldea: Eskakizuna: 10 zentimetroko “gidari segurua izan” esaten zuen kartel txiki bat ipintzea euren lehoietan: gehiengoak onartu zuen. Bi aste igarota: “Kontuz gidatu!” ipintzen zuen kartel erraldoi bat euren etxeko lorategietan ipintzea → %76ak onartu zuen. Beste taktika edo teknika bat ezberdindu daiteke, aurpegian atea-kolpea izenekoa. Honetan mesede bat egitea edo eskaera bat onartzea bi eskaera eginez saiatzen da. Lehenengo eskaera gehiegizkoa izanik, betetzeko oso zaila; bigarrena, berriz, betetzeko errazagoa. Oro har, pertsonak ez du gehiegi pentsatu ere egiten lehen eskaera, baina litekeena da bigarren eskaera onartzea. (adib. etxe garesti, merkeago bat alokatu). - Lehenengo eta bigarren eskaintza arteko denborak: Zenbat eta denbora gehiago, orduan eta gehiago pentsatzen dute, sentimendu negatiboak sortuz. Beraz, aukera gehiago bigarren eskakizuna onartzeko. Mesede edo laguntza eskaeretan. - Eskaera egiten duenarekin duen harreman-motak eragina du**: Harreman estuak aukera gehiago eskakizuna onartzeko. Hirugarrenik, salmentan oso famatua den beste teknika bola baxuaren teknika (edo táctica de la bola baja) da. Behin akordio batera heldu garenean akordioaren baldintzak handitzean datza. “Un compromiso inicial inofensivo suele llevarnos a aceptar un mayor compromiso” (Myers, 2008, 95. or.). (adib. Kotxe bat erostean) - Eskakizun bat eta eskakizuna handitzea. Jokaera moralak arautu daitezke? Jarrerak portaerari jarraitzen diolako printzipioak egintza inmoralekin ere funtzionatzen du. Batzuetan, gaiztakeria konpromisoetatik sortzen da, eta konpromiso horiek gero eta handiagoak dira. Maltzurkeria arin batek ekintza gaiztoago bat erraztu dezake. Ekintza moralak, batez ere borondatezkoa eta ez behartua denean, pentsamendu moralari eragiten dio. Arraza arteko jokaerak eta arraza-jarrerak. 22 Gizarte Psikologia Irune García - Legeak edo legeen ekintzak jarrerak aldatzen ditu. “Si legislamos sobre la acción moral, podemos, con las condiciones adecuadas, afectar indirectamente a las actitudes internas.” (Myers, 2008, 96. or.). Adib. EEBBetan legediak arraza segregazioa ezabatu zuenean jarrera aldaketa egon zen. Esaterako ikastetxe integratuen aldeko estatu batuar zurien portzentaia bikoiztu zen. - Pertsona batenganako jokaera positiboa izateak, pertsona hori begionez hartzera eramango zaitu. Esperimentuek baieztatzen dute pertsona batenganako jarrera positibo batek pertsona horren irudi ona izatea bultzatzen duela. Pertsona bati mesede bat egiteak hobetzen du laguntzen den pertsonaren irudia. Jokaera moralak “borondatezkoak” eta ez inposatuak direnean pentsamendu moralean eragina izango dute. Esperimentua: Umeek jostailuekin. (Freedman, 1965) - Mehatxu gogorra vs. Mehatxu moderatua. → inork jolastu - 2 aste eta gero: beste ikerlari batzuekin, umeek jostailuekin: - Mehatxu gogorra: %77ak jolastu - Mehatxu moderatua: %34ak jolastu → Aldez aurretik jostailuarekin ez jolastea kontzienteki hautatu zutenez, mehatxua gogorra izan ez zelako, itxuraz, euren ez jolasteko erabakiak barneratuak zituzten, eta jarrera berri horrek ondorengo ekintzak kontrolatu zituen Buru-jatea (Lavado de cerebro) Eskakizun maila pixkanaka altuagoa - Lehenengo inplikazio txikia: Oina atean - Entzutea bakarrik - Parte-hartze aktiboa (dirua lortu, ekitaldiak, etab.) - Alemaniar asko → nazien desfileek, uniformea eramateak, manifestatzeak eta, bereziki, “Heil Hitler” agurrak, jokabideen eta sinesmenen arteko koherentzi falta sakona ezarri zuten. - Baina gizakiok, sinesmen koherenteak izateko behar psikologikoa dugu, beraz…. 6.3. ZERGAITIK JOKAERAK eragina du JARRERENGAN? Sinesmen koherenteak izateko behar psikologikoa dugulako: - Auto-pertzepzioaren teoria (Bem, 1972): Auto-pertsuasio efektua → gure jarrerak argi ez ditugunean, gure jokaeretan ipintzen dogu gure atentzioa gure jarrera ebaluatzeko. Autopertzepzioaren teoriak dio, gure jarrerak argi geratzen ez zaizkigunean, gure jokabideak behatzen ditugula, eta, gero, jokabide horietatik ondorioztatzen ditugula gure jarrerak. Adibidez, pertsona batengana nola jokatu dugun ikusita, pertsona horrekiko nola sentitzen garen ondorioztatzen dugu. - Disonantzia kognitiboaren teoria (Festinger, 1957): Tentsioa sentitzen dugu aldi berean eskuragarriak dauden bi pentsamendu edo sinesmen psikologikoki inkoherenteak direnean, sentimendu kontrajarriak ditugunari buruz zerbait esatea edo egitea erabakitzen dugunean bezala. “Si sentimos cierta incoherencia, tal vez cierta hipocresía, nos sentimos presionados a cambiar.” (Myers, 2008, 99. or.). Batzuetan jarreren arteko edo jarrera eta jokaeraren arteko desadostasuna agertzen dugu. Honek sentipen negatiboa eragiten du. Eta gure buruaren irudi positiboa eta koherentea izateko beharra dugunez… Disonantzia kognitiboak jarrerak aldatzera bultzatu ahal gaitu. Aipatzekoa da gaiaren garrantzia eta elementu disonante kopuruaren araberakoa izaten da fenomenoaren hedapena. 23 Gizarte Psikologia Irune García 6.4. Disonantzia kognitiboa murrizteko erabiltzen ditugun estrategiak: Banduraren deslotura Moralaren Teoria Ekintza inmoralaren justifikazioa: ekintza immoralaren berreraikuntza kognitibo baten bidez, onuragarriak diren helburuak lortzeko ekintza inmoralak moralaz ebaluatzea. - Adib. Helburuak bitartekoak justifikatzen ditu (El fin justifica los medios) Banakako erantzukizuna ukatzea: zure jokaeraren erantzukizuna ukatzea. - Adib. Denek egiten dutenez….Ez dut birziklatzen baina inork ez du birziklatzen. - Galdera: Zeren antza eta zeren kontrakoa? Ondorio negatiboak ukatzea: jokaeraren ondorioak justifikatzea esanez, azken baten egin dudana ez du inolako ondorio negatiborik izan. (Adib. Aberatsa den bati mobila ostu diot, ez du inporta, ziur orain beste bat izango duela bere eskuetan) Biktima ukatu eta errefusatzea: jokaeraren erantzukizuna biktimari atxikitzea. Adib. Egia esan merezi zuen, ez dut jo jotzearren, baizik eta bera merezi izan duelako. 24 Gizarte Psikologia Irune García HIRUGARREN ATALA: ERAGIN SOZIALA 7. GAIA: ADOSTASUNA eta ESANEKOTASUNA (Myers 14 eta ALUD dokumentua) Besteek eraginda gustuko ez dituzun gauzak egin dituzu noizbait? 7.1. Milgram (1974) Askatasunaren inguruko ikerketak Milgramen esperimentuek (1965, 1974) frogatzen dute zer gertatzen den autoritatearen eskakizunak kontzientziaren eskakizunekin kontrajartzen direnean: Beste gizaki bat minduko duen zerbait egingo zenuke aginpidea duenak agindua ematean? Dos hombres acuden al Laboratorio de Psicología de la Universidad de Yale para participar en un estudio sobre el aprendizaje y la memoria. Un adusto experimentador en una chaqueta gris de técnico explica que se trata de un estudio pionero sobre el efecto que tienen los castigos sobre el aprendizaje. El experimento exige que uno de ellos enseñe una lista de pares de palabras al otro y que castigue los errores proporcionando descargas de intensidad creciente. (Myers, 2008, 154. or.). Ustez zigorrak ikasketarengan edo memorian duen eragina ikertzen zen. - Parte-hartzaileak: experimentador (actor), maestro (sujeto), estudiante/ alumno (actor) - Parte-hartzaileek akatsak deskarga elektrikoz zigortzeko agindua jasotzen zuten. - Ez ziren benetako deskargak Parte-hartzaileen jokaera mantentzeko 4 agindu desberdin erabili ziren: 1. Mesedez, jarraitu. 2. Esperimentuak jarraitzea eskatzen du. 3. Guztiz beharrezkoa da jarraitzea. 4. Ez duzu beste aukerarik, jarraitu behar duzu. Emaitzak: 1. %100 eman 300 VA 2. Esperimentuan: N = 40. %65 450 VA 3. Esperimentuan (bihotzeko gaitza): N2 = 40. %63 450 VA 25 Gizarte Psikologia Irune García Zerk eragiten du esanekotasuna? Zein faktorek eragiten dute? Milgramek jendeak autoritateari zein mailatan obedituko dion adierazi baino zerbait gehiago egin zuen; obedientzia sortzen duten baldintzak ere aztertu zituen. Hauek izan ziren identifikatu zituen lau faktore: 1. Biktimaren distantzia emozionala: Parte hartzaileek erruki (compasión) gutxiagorekin jokatu zuten ikastunak ikusi ezin zituztenean (eta hauek ezin zituztenean haiek ikusi). Jendeak erruki handiagoa erakusten die presente daudenei edo pertsonalizatuta daudenei (argazkiak, bideoak, etab.)). Horrela, %65-30 esanekoa egin zuten ikasleak ikusi barik, hau da, partaideek ez zutenean ikusten eta entzuten “ikaslea” eta “ikaslea” eurek. %40-ak obeditu zuen ikusten zutenean (deskargak ikusgarriak zirenean) eta %30 eskua deskargan ipintzen behartu behar zutenean. 2. Autoritatearen hurbiltasuna eta legezkotasuna: %65-22. - Hurbiltasuna: Esperimentatzailearen presentzia fisikoak ere eragina du obedientzia mailan. Telefonoz aginduak %21ak esanekoa egin zuen. Aldiz, eskaera egiten duen pertsona fisikoki gertu dagoenean, obedientzia handitu egiten da. - Legezkotasuna: “La autoridad debe ser percibida como legítima, si no, la obediencia cae” (Myers, 2006, 158.or.). Administratiboa autoritate moduan %80ak ezetza eman zuen (%20ak obeditu), batzuk jokaera agresibo bat aurkeztuz. Erizainak (telefonoz agindua, 22tik batek ezetza eman zuen farmako gehiegi emateari). ***Portzentai guztietan obedientzia absolutua kontutan hartzen da. 3. Erakunde-autoritatea: Autoritatearen prestigioa hain garrantzitsua bada, baliteke instituzioen prestigioak aginduak legitimatzea. Horrela, parte-hartzaile askok aitortu zuten, Yaleren ospeagatik izan ez balitz, ez zutela obedituko. → University of Yale (autoritatea) Vs. Research Associates of Bridgeport %48 obedientzia aurkeztu zuen. 4. Taldearen eraginaren efektu askatzailea: Esperimentu klasiko hauek adostasunaren irudi negatiboa erakusten digute. Aitzitik, adostasuna eraikitzailea ere izan daiteke. Milgramek agerian utzi zuen adostasunaren efektu askatzaile hori. Norbaitek portaera bidegabe batengatik erantzuten badu lehenago, litekeena da beste batzuek haren ereduari jarraitzea, eta horrek eragin askatzailea du. Horrela, esperimentuko %90ak utzi zuten gainontzekoei erreparatuz. Beste pertsona batek ezetz esatean lehenago, probabilitate gehiago dauz besteak berdina egitera. 7.2. Aschen esperimentua (1952) El experimento de Asch consistió en lo siguiente: Imagine que es uno de los sujetos voluntarios, está sentado en sexto en una fila de siete personas. El experimentador le pide que diga cuál de las tres líneas de la figura es la niña estándar. Puede ver fácilmente que es la línea 2, así que no le sorprende que las cinco personas de antes de usted hayan contestado la línea 2. La tercera prueba le sobresalta, aunque la respuesta correcta parece igualmente clara que las anteriores, la primera persona da una respuesta incorrecta, al igual que la segunda. La tercera persona está de acuerdo con las dos primeras. La cuarta y la quinta personas se muestran de acuerdo con las otras. el experimentador le mira a usted, le toca responder. 26 Gizarte Psikologia Irune García Aschek bere buruari galdetzen zion: beste pertsona askok (esperimentatzaileak entrenatutako kolaboratzaileak) erantzun oker bera emango balute, jendeak baieztatuko al luke bestela ukatuko zukeena? KONTROL TALDEA: banaka erantzuten zuten: - % 99en erantzuna zuzena izan zen. ESPERIMENTAL TALDEA: besteen aurrean erantzuten zuten, gainontzekoek nahita erantzuna txarto esanda: - %37ak gainontzekoekin ados egon zen. Besteengan konfiantza gehiago izan zuten norberarengan baino. Zergatik? Asch-en emaitzak deigarriak izan ziren arrazio desberdinak direla eta: - Adostasuna adierazteko ageriko presiorik ez zegoen. Hala ere… portzentai handi batek gainontzekoekin ados egon zen. - Taldean ekiteagatik ez zegoen inolako saririk, ezta banakotasuna adierazteagatik zigorrik ere. - Gure hezteko modua eta gure jokaerak gidatzen dituen balioen gaineko galderak planteatzen ditu. Hain presio gutxirekin adostasuna erakusteko kapazak baldin bagara, presionatuak gaudenean? ignorar a la mayoría o ignorar la verdad? 7.3. ONDORIOAK edo GOGOETAK Aurretik aurkeztutako esperimentuek erakusten dute obedientzia zentzu moralaren aurka jar daitekeela. Arrakasta izan zuten jendea bere kontzientziaren kontra presionatzean. Horrela, hiru ondorio nagusi atera daitezke ikerketa hauetatik: Jokaera eta jarreraren arteko harremana, Egoeraren eragina eta Egozpenaren oinarrizko akatsa. 1. Jarrera eta Jokaera - Asch-en esperimentuan: jarrerak eragina du jokaerarengan kanpoko eraginak txikiak badira (bakarrik erantzuten zutenean danek ondo egiten zuten). - Milgram-en esperimentuan: oina-atean fenomenoa (boltajea pixkanaka pixkanaka) + disonantzia kognitiboa (ain tontoa zan…biktima ukatu eta errefutatzea). - KONPROMISU TXIKIEK KONPROMISU HANDIAGOAK ERAGITEN DITUZTE 2. Egoeraren eragina - Kulturak eta arau sozialek eragin handia dute norberaren jokaerengan. - Egoeraren indarra oso handia da. - Gaiztakeria ez da gutxi batzuen arazoa, egoerak eraginda denok jokatu dezakegu bihozgabekeriaz (el juego del calamar). 3. Egozpenaren oinarrizko akatsa Egozpenaren oinarrizko akatsa besteen jokaeraren zergatiak egozteko prozesuan, egoera edo kontestuaren eragina gutxietsi eta barneko faktoreak gehiegi balioztatzeko joerari deritzogu. Zergatik harritzen da jendea esperimentu horien emaitzekin? Espero dugulako pertsona “onak” gauza “onak” egitea, uste dugulako barneko ezaugarrien arabera jokatzen dugula. - Ez dugu kontutan izaten egoeraren eraginez aurreikusteko zaila den modu baten jokatu ahal dugula. 27 Gizarte Psikologia Irune García 8. GAIA: PERTSUASIOA 8.1. PERTSUASIOA: BIDEAK ETA ELEMENTUAK (Myers 15) 8.2. INOKULAZIOA (Myers 16) 8.1. Pertsuazioa: bideak eta elementuak (Myers 15) Leku guztietan ematen da - Guraso seme-alaben erlazioan - Negoziazio batean - Politikan/Hauteskundetan - Erlijioetan - Epaitegietan - Maitasun erlaziotan Gizarte psikologoek…. - Zer ulertu nahi dute? - Zerk eragiten du jarrera aldaketa eraginkorra eta iraunkorra? (faktoreak) - Pertsuasio agente moduan zelan izan ahal gara eraginkorragoak “heziketan”? Bideak (Petty eta Cacioppo, 1986) Entzuleak Informazio Prozesaketa Limurtzea/pertsuazioa Zentrala (argudio Analitikoa eta Ahalegin handia Argudio sendoak) motibatua Landua indartsuek Adostasuna ala adostasun kontrako argudioak iraunkorra eragiten dute. Periferikoa (mezu Ez-analitikoa Ahalegin txikia Seinaleek erakargarria, adib. sexu eta ez Seinale atsegintasuna eta erakargarritasun) inplikatua periferikoak, adostasuna heuristikoen eragiten dute, erabilera (adib. baina aldi Adituen baterako baino konfidantza) ez. La persuasión se producirá bien mediante, una ruta central, o bien mediante una ruta periférica. Cuando la gente está motivada, y es caapz de reflexionar de manera sistemática sobre una cuestión, es probable que siga una ruta central a la persuasión, centrándose en los argumentos. Si estos argumentos son fuertes y apremiantes, es probable que se produzcla la persuasión. Si el mensaje solo incluye argumentos débiles, la gente reflexiva se dará cuenta de que los argumentos no son muy apremiantes y los contraargumentará. A veces no estamos motivados o no podemos pensar detenidamente. Si estamos distraídos, no nos sentimos implicados o, sencillamente, estamos muy ocupados, es posible que no nos tomemos el tiempo necesario para reflexionar detenidamente sobre el contenido del mensaje. En vez de darnos cuenta de si los argumentos son particularmente apremiantes, podemos seguir una ruta periférica a la persuasión, centrándonos en pistas que desencadenan la aceptación sin demasiada reflexión. Normalmente nuestras opiniones respecto a productos suelen basarse más en los sentimientos que en la lógica. El ajuste del tipo de mensaje a la ruta que es probable que sigan los receptores del mensaje también aumenta la atención que se le presta. 28 Gizarte Psikologia Irune García Incluso la gente reflexiva forma en ocasiones opiniones tentativas utilizando la ruta periférica a la persuasión. A veces, es sencillamente más fácil para nosotros utilizar heurísticos intuitivos sencillos, como confiar en los expertos o los mensajes largos son creíbles, o se puede confiar en los amigos y los expertos. Pertsuasioaren ELEMENTUAK Psikologo sozialek aztertu dituzten pertsuasioaren funtsezko osagaien artean lau bereiz daitezke: (1) komunikatzailea, (2) mezua, (3) mezua nola transmititzen den eta (4) audientzia. (A) IGORLEAREN EZAUGARRIAK Gizarte psikologoek aurkitu dute zerbait esaten duen pertsonak eragina duela audientziak jasotzen duen mezuan. Mezua ez da garrantzia duen bakarra, hau transmititzen duen pertsonak ere garrantzia du. Zerk egiten du komunikatzaile batek pertsuasio maila altuagoa izatea beste batek baino? 1. Sinesgarritasuna: pertsuasioaren boterea → adib. trajearekin eta kamerarekin aurkeztea. Gutako edozeinek iturriaren sinesgarritasuna (jasotako trebezia eta fidagarritasuna) baloratzen du mezu bat jasotzean, adibidez, ez da berdina Royal Societyren mezu bat jasotzea Twitterren mezua jasotzea baino. LOGURA EFEKTUA gerta daiteke: - Pertsuasioa soilik sinesgarria delako bada: normalean hilabete baten ahazten dugu igorlea eta pertsuasioaren eragina ahultzen doa. - Ez bada sinesgarria eta beste edozergaitik pertsuadituak izan bagara: hilabete baten buruan mezua igorlea baino hobeto gogoratzen baldin badugu pertsuasioan eragina izan ditzake, hau hobetuz. Si el mensaje de una persona con credibilidad es persuasivo, su impacto puede menguar (disminuir) a medida que se olvida la fuente o se la disocia del mensaje. El impacto de una persona que no tiene credibilidad puede aumentar con el tiempo (si la gente recuerda el mensaje mejor que la razón para descartarlo). Esta persuasión demorada, después de que las personas hayan olvidado la fuente o su relación con el mensaje, se denomina efecto de adormecimiento. 2. Erakargarritasuna: Baliteke pentsatzea erakargarritasunak edo norbaitekin harreman ona izatea ez digula eragiten, baina ikerlariek kontrakoa aurkitu dute. Seguruenik, harreman ona dugun pertsonei hobeto erantzungo diegu. Pertsona batekin harreman ona izateak komunikatzailearen argudioetara (pertsuasioaren bide nagusia) hobeto ireki gaitzake, edo asoziazio positiboak eragin ditzake produktua geroago ikusten dugunean (pertsuasioaren bide periferikoa). 29 Gizarte Psikologia Irune García Erakargarritasuna bi alderdi nagusi ditu: - Emozionala: gogoko badut edo jatorra bada niretzat, aukera gehiago ditut mezu zentral bat entzuteko. - Fisikoa: asoziazio positiboak egiteko aukera gehiago ditut, mezu edo bide periferikoa. - Erakargarritasun fisikoa: fisikoki erakargarriak diren pertsonen eskutik jasotako mezuak eragin handiagoa dute. - Antzekotasuna: gure antza duten pertsonen eskutik jasotako mezuak eragin handiagoa dute. - Familiartasuna - Fama (B) MEZUAREN EZAUGARRIAK Ez du bakarrik axola zerbait esaten duenak, baita gizabanakoak zer esaten duen ere. Arrazoimena Vs. emozioa: Biak eman daitezke batera (“Se puede conjugar la pasión con la lógica”), adib. “Save children” dirua lortzeko, ze bide izango da eraginkorrena? Zein da eragin handiagoa duena: arrazoia ala emozioa? Erantzuna: audientziaren araberakoa da. “La gente con más educación o analítica puede ser más receptiva a las apelaciones racionales que aquellos con un menor grado de educación o menos analíticos. “ (Myers, 2008, 170. or) “Las audiencias reflexivas e implicadas van por la ruta central; son más receptivas a los argumentos razonados. Al contrario, las audiencias desinteresadas recorren la ruta periférica; les afecta más el grado en el que el comunicador les cae bien” (Myers, 2008, 170. or) Sentimendu positiboen efektua: Mezuak ere konbentzigarriago bihurtzen dira sentimendu onekin elkartuta badauz, sentimendu onak pertsuasiora laguntzen baitute. Sentimendu onek pertsuasioa bultzatu ohi dute, alde batetik pentsamendu positiboa bultzatzen dutelako (jendea pentsatzeko motibatuta badago) eta, beste alde batetik, sentimendu onak mezuarekin lotzen dituztelako. Horrela, pozik gaudenean bide periferikoak eraginkorragoak dira. Beldurra eragitearen efektua: Mezuak ere eraginkorrak izan daitezke emozio negatiboak gogora ekarriz. Jendea zenbat eta gehiago beldurtu, orduan eta gehiago erreakzionatzen du. Horrela, norberaren beldurra aktibatzean jasotako informazioarengan interes biziagoa eragiten da. Era berean, beldurra pizten duten mezuak eraginkorragoak dira lortzen badute jendea, gertaera mehatxagarri baten larritasunaren eta probabilitatearen beldur izateaz gain, irtenbide bat hautematea eta hura gauzatzeko gai sentitzea. Beldur asko ala beldur gutxi? Betiere ebazpen posible baten aukera emanez, horrela ez bada ezeztatu. Adib. mamografia. (C) HARTZAILEAREN EZAUGARRIAK Banakako ezaugarriak (adib. adinaren araberakoak) Jendeak jarrera politiko eta sozial desberdinak izateko joera du adinaren arabera. Gizarte-psikologoek bi azalpen ematen dituzte desberdintasun horri buruz. Bat da bizi zikloaren azalpena da: jarrerak aldatu egiten dira jendea hazi ahala. Bestea belaunaldien azalpena da: adinekoek gazte zirenean hartu zituzten jarrerak aldaketa handirik gabe jarraitzen dute. Eta jarrera horiek egungo gazteak hartzen ari diren jarreren desberdinak direnez, belaunaldien arteko aldea sortzen da. Ebidentzia enpirikoak belaunaldien azalpena babesten du funtsean. Horrela, nerabezaroko urteak eta lehen hogei urteak prestakuntza-urte garrantzitsuak dira, eta aldi horretan eratzen diren jarrerek egonkor jarraitzeko joera dute adin ertainera arte. 30 Gizarte Psikologia Irune García Aldagai kognitiboak: Motibazioa eta inplikazioa Disonantzia Argudiatzeko aukera Desiragarritasun soziala Zer pentsatzen ari da hartzaileak? Pertsuasiorako zenbait lagungarri - Motibazioa eta inplikazioa (abisatzen baldin badogu, edota espero badugu pertsuasioa, pertsuasio horren kontrako argudioak prestatzen ditugu). Jarrerekiko eraso hautemanezinak bereziki baliagarriak dira inplikatuta sentitzen den jendearekin. Minutu gutxi batzuk lehenago emandako abisu batekin, inplikatutako jendeak defentsa prestatuko du. Hala ere, jendeak kontu bat hutsaltzat jotzen duenean, ados ager daiteke mezua jaso aurretik ere, ondoren sineskorra izatearen sentsazioa ez emateko. - Jonathan Freedman eta David Sears (1965) egindako esperimentuan Kaliforniako bigarren hezkuntzako ikasle talde bati ohartarazi zioten hurrengo izenburuko diskurtsoa emango zietela: "Nerabeei gidatzen ez uzteko arrazoiak". Hala, ohartuak zirenek ez zuten iritzia aldatu; ohartuak ez zirenek, aldiz, bai. - Distrazioak kontrako argudioen kontra lan egiten du (adib. Politikan). “La persuasión verbal también queda potenciada cuando se distrae a la gente con algo que atrae su atención lo suficiente como para inhibir una argumentación en contra.” (Myers, 2006, 173. or.). - Aurreko konpromezuak: Oina atean eta bola baxua. - Inplikatzen ez diren hartzaileek seinale periferikoak erabiltzen dituzte. Jende analitikoak (kognizioaren behar handia duten pertsonak) arretaz hausnartzen gozatzen du, eta bide zentralak nahiago ditu. Buru-baliabideak aurreztea gustatzen zaion jendeak (kognizioaren behar txikia duten pertsonek) azkarrago erantzuten du seinale periferikoen aurrean. 8.2. Inokulazioa (Myers 16) Pertsuasioari aurre egin: jarreren inokulazioa a. Konpromezua indartu Bestearen iritzia entzun baino lehen pentsatu duzuna publikoki esan → konpromezua indartzen du eta horrek pertsuasioa gutxitu. - Zalantzan jarri zure sinesmenak: “Cuando las personas comprometidas son atacadas con suficiente fuerza como para hacerlas reaccionar, pero no de forma tan potente como para abrumarlas, aumenta todavía más su grado de compromiso” (Myers, 2006, 184. or.). - Zelan gogortu ahal dugu konpromezua? dituzten sinesmenak zalantzan jartzen baldin baditugu konpromezua indartuko du → argudio ahulekin, ez erradikalak - Kontrako argudioak garatu: “Los argumentos en contra ayudan a la gente a resistirse ante la persuasión. Si refuta la persuasión de un tercero, y sabe que lo ha hecho, se sentirá más seguro que nunca.” (Myers, 2006, 185. or.). - Kontra egiteko argudioak garatuz pertsuasioaren erresistentzia handitzen du INOKULAZIO JARRERA: Gizabanakoei beren jarreren eraso ahulak egitean datza, haien jarreren inguruko eraso indartsuago bat gertatzen denean, gezurtatzeko argudioak izan daitezen. “La inoculación de las actitudes combina fuertes argumentos en contra con pistas recorda
