Türkçe Etkinlikleri Özel Gereksinimli Bireyler İçin Araç Gereç ve Ortam PDF

TÜRKÇE ETKİNLİKLERİNDE ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLERE YÖNELİK ARAÇ GEREÇ VE ORTAM 3.5.1. Özel Gereksinimli Bireylerin Özelliklerine Uygun Türkçe Etkinliklerinde Kullanılacak Araç Gereç Özel eğitime gereksinimi olan bireyler ile yapılan Türkçe etkinlikleri her yaştaki bireyle çalışılab...

TÜRKÇE ETKİNLİKLERİNDE ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLERE YÖNELİK ARAÇ GEREÇ VE ORTAM 3.5.1. Özel Gereksinimli Bireylerin Özelliklerine Uygun Türkçe Etkinliklerinde Kullanılacak Araç Gereç Özel eğitime gereksinimi olan bireyler ile yapılan Türkçe etkinlikleri her yaştaki bireyle çalışılabilen becerileri içerir. Farklı yaşlardaki bireylerle yapılan etkinliklerin amaçları benzer olsa da etkinliklerde kullanılacak araç gereç yaşa uygun olmalıdır.  Türkçe etkinliklerinde kavram ve becerilerin aşamalarla öğretilebilmesi için araç gerecin belirlenen amaca yönelik olması gerekir. Örneğin temel duyguların öğretimi yapılacaksa geliştirilecek araç gereç sadece temel duyguları (üzgün, mutlu, şaşkın, korkmuş) içermeli, bu öğretimde birbirinden farklı karmaşık yüz ifadeleri kullanılmamalıdır.  Özel eğitime gereksinimi olan bireyler, Türkçe gibi soyut düşünme süreçleri içeren derslerde öncelikle somut ve üç boyutlu araç gerece ihtiyaç duyar. 3.5.1.1. Görme Yetersizliği Olan Bireylere Uygun Türkçe Etkinliğinde Kullanılacak Araç Gereç Az gören bireyler var olan görme yetilerini; büyüteç, teleskopik ya da kişiye özgü mercekli gözlük, yazı ve resimleri büyüten büyüteçli ekran ya da büyük puntolu yazılar ile kullanabilmektedir.  Türkçe etkinlikleri sırasında araç gereçte yapılan kontrast düzenlemeleri, az gören bireylerin görmesini kolaylaştırabilmektedir. Bu sebeple nesne ve zemin arasındaki renk farkı belirgin hâle getirilip siyah zemin üzerine sarı yazıların olduğu hikâye kartları kullanılabilir.  Görme duyusunun tamamını kaybeden bir bireyin Türkçe etkinliklerinde farklı duyularına hitap eden araç gereç kullanılmalıdır. İlkokul çağından itibaren görme yetersizliği olan bireyler altı nokta esasına dayalı Braille alfabesi ile okuma yazma öğrenir. Braille tablet ve çivi kalemi ile Braille daktilolar yazma öğretiminde kullanılmaktadır.  Türkçe etkinliklerinde işlenen soyut kavramların bireyin zihninde canlanmasını sağlamalıdır. Örneğin üç boyutlu kitapları kendileri yapabilir. Kitap okuma etkinliği öncesinde bireyin üç boyutlu kitabı elleriyle dokunarak incelemesini ve zihninde canlandırmasını sağlayabilir. Öykü kartlarını alüminyum folyo kabartmalarına  Türkçe etkinliklerinde bireyin bağımsız hareket edebilmesi için sınıfta bazı zemin belirleyicileri kullanılabilir. Örneğin Türkçe etkinliğine geçişte bireyin nereye oturacağını kendiliğinden bulabilmesi için yere halı koyulabilir. Bireyin okulun ve sınıfın farklı yerlerini belirleyebilmesi için ses belirleyicileri kullanılabilir. 3.5.1.2. İşitme Yetersizliği Olan Bireylere Uygun Türkçe Etkinliğinde Kullanılacak Araç Gereç İşitme yetersizliği olan bireyler ile yapılan Türkçe etkinliklerine yönelik bazı çalışmalar; sesin varlığını ve yokluğunu ayırt etme, farklı frekanslardaki sesleri dinleme, çevredeki farklı sesleri dinleme, farklı sesleri ayırt etme ve aynı sesleri eşlemedir. Bu çalışmalarda kavram kartları, hayvan figürleri, hayvan, kamyon, ambulans sesleri, nesnelerin birbirine vurulmasıyla çıkartılan sesler, bireyin günlük hayatta, ev içinde, trafikte, sınıf içerisinde duyduğu sesler kullanılabilir.  Türkçe etkinliklerindeki oturma düzeni ve araç gereç, işitme yetersizliği olan bireylerin öğretmeni ve arkadaşlarının dudaklarını okuyabileceği şekilde ayarlanmalıdır.  Öğretmen, kitabı dudaklarının hemen altına koyarak öyküyü okumalıdır.  Günümüzde işitmeye yardımcı olan kablolu ve kablosuz cihazlar bulunmaktadır. Kulaklık ve mikrofonun yer aldığı bireysel cihazlar, indüksiyon loop sistemler, kızılötesi sistemler, FM sistem işitme cihazları ve vericiler de Türkçe etkinliklerinde kullanılabilir. İndüksiyon loop: Ses bir verici aracılığıyla işitme cihazı/implant kullanıcısının alıcısına iletilir, arka plan gürültüsü ve yankı etkilerini azaltıp, sinyal gürültü oranını artırarak konuşma seslerinin anlaşılmasını sağlar. 3.5.1.3. Dil ve Konuşma Yetersizliği Olan Bireylere Uygun Türkçe Etkinliğinde Kullanılacak Araç Gereç Dil ve konuşma yetersizliği olan bireylerin Türkçe etkinliğinde kullanılacak araç gereç, dil gelişim düzeylerine uygun olmalıdır. Dil ve konuşma yetersizliği olan bireyler büyük grupta konuşmaktan çekinirse ısrar edilmemelidir. Bireyin konuşmasını anlayamayan arkadaşlarının olumsuz tepki vermesi engellenmelidir. Bu durumda önce bireyin küçük grupta konuşabileceği etkinlikler tasarlanabilir ve birey, akranı ile eşleştirilebilir.  Türkçe etkinliklerinde bireylerin deneyimlerini sınıftaki arkadaşlarına belli aralıklarla aktarması istenebilir. Birey okuma yazma biliyorsa deneyimlerini yazması ardından tüm sınıfla paylaşması için desteklenebilir. Birey okuma yazma bilmiyorsa etkinliklerin fotoğraflarından oluşan günlükler tutulup bireyden bunlara bakarak sunum yapması istenebilir.  Dil ve konuşma yetersizliği olan bireyin konuşmasının değerlendirilmesi için ses kayıt cihazlarından yararlanılır. Öğrenci ile bire bir yapılan bireysel eğitim çalışmalarında sözcüklerdeki yapım ve çekim eklerini doğru kullanma, çeşitli sesleri (insan, hayvan konuşma sesleri, çevre sesleri vb.) ayırt etme ve üretme, konuşma hızı ve ritmi gibi akıcılık çalışmaları yapılır.  Bu etkinliklerde resimli kartlar, resimli kitaplar, kavram kartları, fotoğraflar, ses kayıt veya video kayıt cihazlarından yararlanılabilir. Ses birimlerini doğru üretme, hece, kelime ve cümle içinde kullanma gibi çalışmalar sırasında akustik analize uygun bilgisayar donanımları ve programları, mikrofon, kulaklık, terapi aynaları ve ses taklit  Lütfen bir sonraki slaytta size verilen Dil ve Konuşma Yetersizliği Olan Bireye Yönelik Türkçe Etkinliği Örneğini inceleyiniz. 3.5.1.4. Zihinsel Yetersizliği Olan Bireylere Uygun Türkçe Etkinliğinde Kullanılacak Araç Gereç Zihinsel yetersizliği olan bireyler kavramsal, sosyal ve uygulamalı alanlarda akranlarından farlılık göstermektedir. Bireylerin zihinsel yetersizlik derecesi arttıkça dikkat süresi azalabilmektedir. Bu nedenle Türkçe etkinliğinde kullanılacak araç gereç, bireyin dikkatini etkinliğa yoğunlaştırılabilmesi ve etkinlik süresince sürdürebilmesini sağlayabilecek özellikte olmalıdır. Zihinsel yetersizliği olan bireyler için hazırlanan Türkçe etkinliklerinde kullanılacak araç gerecin özellikleri şunlardır: Araç gereç sade ve basit zemin üzerinde olmalıdır. Arka planlarında karmaşık resimler olmamalıdır. Bireyin gerçek yaşamında karşılaştığı araç gereç ve buna ilişkin öğretilecek beceri veya kavramlar seçilmelidir.  Öğretim sürecinde gerçek yaşam ile ilişkilendirilen nesneler kullanılmalıdır. Örneğin bireye sonbahar kavramı öğretilirken bireyin bahçeden topladığı gerçek yapraklar kullanılabilir. Araç gereç, öğretim sürecinde belli bir sırayla sunulmalıdır. Önce gerçek nesneler sonra üç boyutlu nesneler daha sonra da görseller kullanılmalıdır. Birey tüm bu materyal ve kavramları öğrendikten sonra karmaşık resimlerin olduğu kitaplardan yararlanılmalıdır.  Öğretilen beceri veya kavramın akılda tutulabilmesi için kavram kartlarından ve ipucu sağlayan görsellerden yararlanılır. Örneğin bireyin sosyal becerilerden “Teşekkür ederim.” ifadesini söylemesi gerektiğinde bireye ipucu olarak bir görsel gösterilir ve bireyin, ne yapacağını hatırlaması sağlanır. 3.5.1.5. Ortopedik Yetersizliği ve Süreğen Hastalığı Olan Bireylere Uygun Türkçe Etkinliğinde Kullanılacak Araç Gereç Bedensel yetersizliği olan bireyler için kullanılacak araç gereç, yetersizliğin türü ve derecesine göre tasarlanmalıdır. İnce motor becerilerinde yetersizlik gösteren bireyler, Türkçe etkinliklerindeki araç gereci daha büyük ve kaba motor kasları ile kullanılabilecek düzeyde olmalıdır.  Sayfaları çevirmeyi kolaylaştırmak için büyük ve kalın kapaklı kitaplar kullanılabilir. Kavram ve öykü kartları gibi araç gereç, mukavva ve PVC gibi materyaller kullanılarak sağlam ve dayanıklı hâle getirilebilir.  Birey kalem tutabilecek düzeyde ince kas becerisine sahipse bu kas gruplarının güçlendirilmesi ve okul öncesinde kalem tutma, çizgi çekme çalışmalarının yaptırılarak bireyin desteklenmesi gerekmektedir. Kalın kalemler ve parmağın kalemi rahat kavrayabilmesi için yapılan kalem tutamaçları okuma yazmaya hazırlık çalışmalarında bu bireyler için işlevsel olabilir.  Birey her iki elini de kullanamıyorsa yazma öğretimi için tuşları birbirinden uzak tasarlanmış olan ergonomik klavyeler ve diğer işlevsel yazı araçları kullanılır.  3.5.1.6. Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireylere Uygun Türkçe Etkinliğinde Kullanılacak Araç Gereç Otizmli bireyler; araç gereçte kullanılan koku, renk, doku gibi farklı uyaranlara karşı hassas olabilir. Ancak otizmli bireylerin duyarlılığı kendilerine özgü olduğu için o ya da şu doku kullanılmalı ya da şu seslerden kaçınılmalı şeklinde genelleme yapılamaz.  Otizmli bireylerin Türkçe etkinliklerine aktif katılmaları için kuralları ve rutinleri takip etme ve etkinliklerde neyi, nasıl yapacaklarını anlamalarına yönelik araç gereç kullanılmalıdır. Bireyin etkinliğe tam katılımı için görsel uyaranlar içeren resimli kartlar, video modeller, sosyal öyküler de kullanılabilir. Replikli öğretim yapılırken manyetik kart okuyucuları ve ses kartları, fotoğraflı etkinlik çizelgeleri, yazılı replikler ve bas-konuş cihazlarından yararlanılabilir.  Sınıf Kurallarının Oluşturulması ve Öğretilmesi: Öğretmen, Türkçe etkinliğinde bireyden beklediği davranışları sene başında belirlemeli ve bunları OSB olan bireye basamak basamak öğretmelidir. Bu kurallar, çocuğun görebileceği şekilde duvara asılmalıdır. Öğretilmek istenen kuralı anlatan görsel, öğretmenin yanında durabilir ve gerektiğinde bireye ipucu olarak gösterilebilir. Bu davranışların öğretiminde görsel, yazılı veya sesli uyaranların yer aldığı araç gereçten yararlanılabilir. Rutinlerin Oluşturulması ve Öğretilmesi: Rutinler öğretilirken etkinlik çizelgeleri de kullanılabilir. Rutin çizelgesi oluşturulduktan sonra bireye öğretilmelidir. Örneğin birey sabah sınıfa geldiğinde o gün ne yapılacağı, görsellerle ve basit cümlelerle anlatılmalı, gün içerisinde her etkinlik geçişinde rutinlerin olduğu çizelgenin yanına gidilip sıradaki etkinliğin görseli gösterilmeli ve ardından çocuğun ne yapacağına dair yönerge verilmelidir.  İşitsel ve Görsel Destekler: OSB olan bireyin etkinliğin ne zaman başlayıp ne zaman biteceğini anlaması için yönergelerin yanı sıra sayaçlar ve sesler, etiketler, semboller, çalar saat ve kuralları hatırlatıcı görseller gibi uyaranlar da kullanılabilir.  Seçim Sunan Görsellerin Oluşturulması: OSB olan bireylerin Türkçe etkinliğine katılımı, seçeneklerin sunulduğu kartlarla artırılabilir. Örneğin “Halıda mı öykü dinlemek istersin, sandalyede mi?”, “Parmak oyunu ile mi başlayalım, kukla oyunu ile mi başlayalım?” şeklinde seçeneklerin sunulduğu görsel kartlar Türkçe etkinliğine katılımı arttırmaktadır. 3.5.1.7. DEHB Olan Bireylere Uygun Türkçe Etkinliğinde Kullanılacak Araç Gereç Dikkat eksikliği ve hiperaktivitesi olan bireyler; uzun süren etkinliklerde, başkasını dinlemeleri ve sırayla konuşmaları gereken Türkçe etkinliklerinde güçlük çekmektedirler. Bu sebeple Türkçe etkinliklerinde bu bireylerin kendilerine kısa aralar vermesine izin verilmeli, arkadaşını bekleme ve dinleme davranışlarının arttırılması için bazı araç gereç geliştirilmelidir.  Yazılı ve görsel araç gereçte bireyden beklenen olumlu davranışlar belirtilmedir. Örneğin “Arkadaşımın sözünü kesmiyorum.” yerine “Arkadaşım konuşurken onu bekliyorum.” ya da “Söylemek istediğim bir şey olduğunda parmak kaldırıp bekliyorum.”, “Arkadaşıma vurmuyorum.” yerine “Beni kızdıran biri olduğunda yanından uzaklaşıyorum.” gibi bireyin ne yapması gerektiğini içeren cümleler ya da görseller içeren kontrol listeleri hazırlanmalıdır. 3.5.1.8. Özel Yetenekli Bireylere Uygun Türkçe Etkinliğinde Kullanılacak Araç Gereç Özel yetenekli bireylerin Türkçe etkinliklerinde kullanılacak araç gereç; içerik bakımından zengin, bireyin ilgileri ve öğrenme ihtiyaçlarını karşılayacak özellikte olmalıdır. Tasarlanan araç gerecin içeriğinin görüntüsünden daha ilgi çekici olması, merak uyandırması ve zihinsel olarak zorlayıcı olması gerekmektedir. Bu  Türkçe etkinlikleri için bireyin çıkarımda bulunma, benzetmeler üretme, mantıklı soru sorma ve analiz becerilerini geliştiren araç gereç tasarlanmalıdır. Bu becerilerin geliştirilebilmesi için araç gereci bireyin kendisinin tasarlaması veya yapması da sağlanabilir. Örneğin Türkçe etkinliklerinde bireyden konuya ilişkin poster yapma, düşünce baloncukları doldurma, karikatür tasarlama gibi ürünler istenebilir. 3.5.2. Özel Gereksinimli Bireylere Yönelik Türkçe Etkinliği İçin Araç Gereç ve Ortam Planlama Gerek kaynaştırma / bütünleştirme sınıflarında gerekse özel eğitim sınıflarında Türkçe etkinlikleri; sınıf, kütüphane, park gibi okulun farklı bölümlerinde planlanır. Türkçe etkinlikleri çoğunlukla çocuğun aşina olduğu sınıf ortamlarında planlanır. Etkinlik farklı eğitim ortamında yapılacaksa güvenlik sağlanmalı, dikkat dağıtıcı uyaranlar kaldırılmalı ve ortam sadeleştirilmelidir.  Türkçe etkinliklerinde masaların üzerinde yer alan kalemler, ses çıkaran oyuncaklar ve daha önceki etkinliklerden kalan dağınık eşyalar bireyin etkinliğe dikkatini vermesini zorlaştırabilir. Bu sebeple Türkçe etkinliklerinde bireylerin birbirinden uzak olduğu, tüm sınıfa yayılmış bir oturma düzeni değil sınıfın dikkat dağıtıcı görüntüsünü arkasına alabileceği, minderlerle ya da sandalyelerle U şeklinde oluşturulmuş bir düzen olmalıdır.  Türkçe etkinliklerinin yürütüldüğü ortamlarda çocukları etkileyebilecek ısı, ışık, ses ve görüntü gibi uyaranların kontrol altına alınması gerekir. İşitme yetersizliği ve otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin etkinliği takip etmesini sağlamak için dinleme ortamlarının akustik olarak düzenlenmesi gerekmektedir. 3.5.3. Özel Gereksinimli Bireylere Yönelik Türkçe Etkinliği Örnekleri  Lütfen bir sonraki slayttan itibaren size verilen Özel Gereksinimi Bireye Yönelik Türkçe Etkinlik Örneklerini inceleyiniz. Tablo sunu sayfasına sığmadığı için örnekler birden fazla sayfada verilmiştir.