Эрх зүй - ХҮНИЙ ЭРХ ба ҮНДСЭН ХУУЛЬ PDF

Эрх зүй – ХҮНИЙ ЭРХ БА ҮНДСЭН ХУУЛЬ 11-р анги  Судлах зүйл 1. Эрх зүйн хэм хэмжээний тухай ойлголт 2. Эрх зүй ба ёс зүйн хэм хэмжээний ялгаа 3. Үндсэн хууль, эрүүгийн хуулийн зарим зүйл заалт 4. Эрх зүйд захирагдах ёс гэж юу вэ түүний зарчим 5. Үндсэн хуулийг хэн хамгаалда...

Эрх зүй – ХҮНИЙ ЭРХ БА ҮНДСЭН ХУУЛЬ 11-р анги  Судлах зүйл 1. Эрх зүйн хэм хэмжээний тухай ойлголт 2. Эрх зүй ба ёс зүйн хэм хэмжээний ялгаа 3. Үндсэн хууль, эрүүгийн хуулийн зарим зүйл заалт 4. Эрх зүйд захирагдах ёс гэж юу вэ түүний зарчим 5. Үндсэн хуулийг хэн хамгаалдаг вэ?  Нийгмийн гишүүн бүрийн амь бие, эд хөрөнгийг нийтийн хүчээр сахин хамгаалах чадвартай нийгмийн холбооны хэлбэрийг олох хэрэгтэй бөгөөд гишүүн бүр энэ нэгдэлд орох ёстой. Ингэснээр гагцхүү өөрөө өөрийгөө захирч урьдын адил бусдаас хамааралгүй эрх чөлөөтэй үлдэнэ. Жан.Жак.Руссо Хүмүүс байгалаас заяасан эрх чөлөөтэй. Гэтэл яагаад төр засагт захируулж эрх чөлөөгөө хязгаарлуулдаг юм бэ?. Хариулт нь маш тодорхой. Байгалаас заяасан эрх чөлөөгөө эдлэх нь таатай гэсэн үг биш. Хүмүүс бусдын халдлагад хэзээ ч өртөх боломжтой байдаг. Ийм учраас тэд өөртэй нь ижил аюулгүй байдлаа Жон Локк хангах хэрэгцээтэй байгаа хүмүүсийг олж нэгддэг.  Ф.Бастиа Р.Нозик Т.Гобсс. Төр бол “татвараар Төр бол “хүний Төр бол “левиафан” сорон мөлжигч” эрхийн гол дайсан” Л.Актон “Аливаа эрх Ж.С.Милль мэдэл хүнийг Төр бол эвддэг бол “зайлшгүй байх хязгааргүй эрх ёстой муу зүйлс” мэдэл хязгааргүй эвддэг.” Эрх зүйн хэм хэмжээний ойлголт “ХЭМ ХЭМЖЭЭ” (norm) гэдэг латин хэлний “norma” гэсэн үгнээс үүсэлтэй. Эрх зүйн хэм хэмжээ нь төрөөс тогтоосон буюу түүний албадлагын хүчээр хангагдсан нийтээрээ заавал биелүүлэх зан үйлийн журам юм. Эрх зүйн хэм хэмжээний зэрэгцээ ёс суртахууны, шашны, зан заншлийн зэрэг бусад хэм хэмжээ нийгмийн харилцаанд үйлчилдэг.  Эрх зүйн ба ёс зүйн хэм хэмжээний нийтлэг ба ялгаа Ялгаа Эрх зүй Ёс зүй Бүрэлдэн бий Төр засгаар баталгааждаг. Яваандаа бүрэлдэж бий болох арга зам болдог. Оршин тогтнох Бичгийн эх сурвалж / хэм Хүмүүсийн ухамсарт зарим хэлбэр хэмжээ тогтоосон бичиг баримт/ үзэл бодол, дүгнэлт байдлаар оршдог. Үйлчлэх хүрээ Төрөөс хянадаг харилцаанууд Төрөөс хянадаг болон хянах шаардлагагүй харилцаанууд Хангагдах арга Төр улсаар хангагддаг. Олон нийтийн нөлөөллийн зам хүчээр дэмжигддэг. Биелэгдэх байдал Тухайн хэм хэмжээг заавал Сайн дурын үндсэн дээр мөрдөх зарчмаар хангагдана. биелэгддэг. Эрх зүй ба ёс зүйн харилцааны НИЙТЛЭГ ШИНЖ нь аль аль нь нийгмийн харилцааг зохицуулж байдаг Эрх зүйн хэм хэмжээний акт, түүний хүчин чадал Үндсэн хууль. Төрийн эрхэм дээд гол хууль Төрөлжсөн хууль. Нийгмийн харилцааны тодорхой хүрээг зохицуулахад чиглэгдсэн салбар хуулиуд. Жнь. Иргэний, хөдөлмөрийн.. Хуульчилсан акт. Харьцангуй нийтлэг буюу эрх мэдлийн дээд түвшинд зайлшгүй дагаж мөрдөхөөр тогтоосон хууль зүйн баримт бичгүүд. Жнь: УИХ-ын тогтоол, ерөнхийлөгчийн зарлиг, ЗГ-ын тогтоол, / тогтоол, зарлиг, дүрэм журам/ Эрх зүйн акт. Акт, шийдвэр, захирамж, тушаал, гэх зэрэг эрх зүйн хэм хэмжээний акт  Үндсэн хууль Үндсэн хуульд нийгмийн тулгуур харилцааг дараах байдлаар тодоройлсон. Тусгаар тогтносон, бүрэн эрх, Бүгд найрамдах улс мөн Төрийн байгууламжийн хувьд нэгдмэл Засгийн бүх эрх ард түмний мэдэлд байна. Олон хэвшил бүхий эдийн засагтай байх Монгол хэл бол төрийн албан ёсны хэл Энхийг эрхэмлэсэн гадаад бодлого явуулах Ш.Монтеське “Хуулийн амин сүнс” Харилцан хяналттай байх Тэнцвэртэй байх Хууль тогтоох Гүйццэтгэх Шүүх Хүний эрх жинхэнэ ёсоор хамгаалагдана.  Үндсэн хууль Засаглалын эрх мэдлийг хуваарилах, хүний эрхийг баталгаажуулах, улс орны суурь гол харилцааг зохицуулах үүрэгтэй хамгийн дээд хүчин чадалтай засаг төрийн гол хууль Үндсэн хуулийн гол зорилго бол засаглалын эрх мэдлийг хувиарлахад оршино. Францын 1789 оны “Хүний болон иргэний эрхийн тунхаг бичиг”- ийн 16 дугаар зүйлд. “Иргэд нь эрхээр хангагдаагүй засаглалын эрх мэдлийг хувиарлаагүй нийгэмд Үндсэн хууль байдаггүй.. ЭРХ ЗҮЙД ЗАХИРАГДАХ ЁС Эрх зүйд захирагдах ёс /Rule of law/ нь улс орны төр засгийн газрыг хэн нэгэн хүн бус, бүх нийтээр хүлээн зөвшөөрч, хамтран тогтоосон эрх зүйн баримт бичиг болох Үндсэн хуулийн дагуу цогцлоон бий болгож, тэрхүү хууль, дүрэм журам нь хүн бүрд тэгш үйлчилж байх явдал юм. Аливаа хууль дүрэм, журам бол түүний тогтоож байгаа байгууллага, албан тушаалтны хүсэл зоригийн илэрхийлэл мөн. Хууль, дүрэм, журам гаргахдаа: Шударга Тэгш Хүнлэг энэрэнгүй байх Хүүхдийн эрхийг хамгаалах...зарчмууд БАРИМЖААЛАН, УДИРДЛАГА БОЛГОЖ Хууль, тогтоомж, дүрэм, журам гаргана.  ҮНДСЭН ХУУЛЬТ ЁС Үндсэн хуульд дараах зарчмыг удирдлага болгоно. Засаг төрийн эрх мэдлийг хуваарилах Хүний эрхийг баталгаажуулах Ардчилсан дэглэм, бүгд найрамдах засаглалыг хүлээн зөвшөөрөх Эрх зүйт төрийн үндсийг бэхжүүлэх Хүнлэг энэрэнгүй байдлыг бий болгох Иргэний нийгмийн үүрэг оролцоог нэмэгдүүлэх Төрийн байгууламжийг тодорхой тусгасан байх Үндсэн хуулийг хянах тогтолцоог бүрдүүлэх  Эрх зүйд захирагдах ёсны 4 түгээмэл зарчим: 1. Засгийн газар, төрийн албаны байгууллагууд, хувь хүн, хувийн хэвшлийн байгууллагууд бүгд адилхан хуулийн дор хариуцлага хүлээнэ. 2. Хууль нь хэн бүхэнд ойлгомжтой, нийтэд хүртээмжтэй хэвлэн нийтлэгдсэн, тогтвортой үйлчилдэг байхаас гадна шудрага, тэгш үйлчилдэг, хувь хүний аюулгүй байдал, хувийн өмчтэй байх зэрэг тухайлсан гол цөм болсон суурь хүний эрхүүдийг хамгаалах ёстой. 3. Хууль хүчин төгөлдөр болох, хэрэгжих, үйлчлэх үйл явц нь хүртээмжтэй, шударга, үр дүнтэй байх ёстой. 4. Шүүхийн байгууллага нь чадварлаг, ёс зүйтэй, хараат бус байхаас гадна шүүгч, өмгөөлөгч зэрэг хууль зүйн туслалцаа үзүүлдэг мэргэжилтнүүд нь тухайн газрын иргэдийн дунд хүрэлцэхүйц тоо хэмжээтэй байх ёстой  4. ҮНДСЭН ХУУЛИЙГ ХЭН ХАМГААЛДАГ ВЭ?  Үндсэн хуулийн цэц Манай улс нь Үндсэн хуулиар эрх үүргээ тодорхойлуулсан төрийн дээд байгууллагуудын үйл ажиллагааг Үндсэн хуульд нийцэж байгаа эсэхэд хяналт тавих чиг үүрэг бүхий “ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ЦЭЦ” хэмээх байгууллага ажилладаг. ҮХЦ нь зөвхөн Үндсэн хууль зөрчсөн талаар маргааныг шийдвэрлэж, засаг, хуульд заасан тодорхой байгууллага, албан тушаалтны шийдвэр үйл ажиллагаа үндсэн хуульд нийцэж байгаа эсэхэд хяналт тавьдаг.  Үндсэн хуулийн цэц нь МУ-ын Үндсэн хуулийн цэц гэдэг нь МУ-ын Үндсэн хуулийн шүүх юм. МУҮХЦ нь 1992 оны 7 сарын 1-ээс эхлэн үйл ажиллагаагаа явуулж байна. ҮХ цэцийн шийдвэр нь “Үндсэн хуулийн дээр МУ-ын Үндсэн хуулийн зөвхөн мөнх тэнгэр л нэрийн өмнөөс гарах байдаг” бөгөөд гармагцаа хүчин төгөлдөр болдог. Галдангийн Совд. Үндсэн хуулийн цэцийн даргын эрдэм шинжилгээний хурал дээр тавьсан илтгэлийн хэсгээс  Үндсэн хуулийн цэц нь Үндсэн хуулийг дагаж мөрдөх үүрэгтэй субьект л зөвхөн тус хуулийг зөрчих боломжтой. Төрийн байгууллага албан тушаалтнаас баталсан хууль, зарлиг, шийдвэр болон олон улсын гэрээ зэрэг нь Үндсэн хууль зөрчсөн эсэх тухай маргааныг хянаж дүгнэлт гаргана. Харин энгийн иргэд байгууллага, албан тушаалтан зөрчихгүй юм. Жнь УИХ хууль батлахдаа, ЗГ шийдвэр гаргахдаа хүний үндсэн эрхийг зөрчсөн..  Үндсэн хуулийн цэц нь Дараах эрх зүйн актууд нь ҮХ-д нийцэж буй эсэх, мөн тодорхой албан тушаалтнууд ҮХ зөрчсөн эсэхийг хянадаг. Хэрэв зөрчил гарсан тохиолдолд эрх зүйн актуудыг болон түүний холбогдох заалтуудыг хүчингүй болгох, ҮХ зөрчсөн албан тушаалтныг эгүүлэн татах, огцруулах үндэслэл байгаа эсэхэд дүгнэлт хийж шийдвэр гаргана.  Эрх зүйн акт, албан тушаалтнууд Албан Албан Эрх зүйн тушаалтныг тушаалтны ҮХ актууд огцруулах зөрчсөн эсэх эгүүлэн татах Хууль, УИХ-ын МУ-ын шийдвэр Ерөнхийлөгч Ерөнхийлөгчийн УИХ-ын дарга зарлиг шийдвэр УИХ-ын гишүүн ЗГ-ын шийдвэр МУ-ын Ерөнхий сайд ОУ-н гэрээ ерөнхийлөгч ЗГ-ын гишүүн Ард нийтийн санал УИХ-ын дарга УД шүүхийн асуулга Ерөнхий сайд ерөнхий шүүгч УИХ,Ерөнхийлөгчи УИХ-ын гишүүн Улсын ерөнхий йн сонгуулийн прокурор талаар Сонгуулийн төв хорооны шийдвэр  Үндсэн хуулийн цэц нь ҮХ-ийн цэц нь 9 гишүүнтэй. Цэцийн гишүүн ҮХ зөрчсөн тухай иргэний гаргасан өргөдөл, мэдээллийг хүлээн аваад маргаан хянан шийдвэрлэх тухай асуудлыг өөрсдийн санаачилгаар шийдвэрлэнэ. Цэц маргаантай асуудлаар гаргасан дүгнэлтээ УИХ-д оруулж хэлэлцүүлэх ба УИХ зөвшөөрөөгүй бол дахин хэлэлцэж шийдвэр гаргана. Хэрвээ ямар нэгэн хууль, зарлиг шийдвэр нь ҮХ зөрчсөн гэж цэцийн дүгнэлт гарвал тэдгээр шийдвэр нь хүчингүй болно.