Cancer Etiology and Epidemiology (2024) PDF

24/10/2024 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ Θεοχάρης Κωνσταντινίδης Νοσηλευτής, RN, BSc, ΜΡΗ, PhD Αναπληρωτής Καθηγητής...

24/10/2024 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ Θεοχάρης Κωνσταντινίδης Νοσηλευτής, RN, BSc, ΜΡΗ, PhD Αναπληρωτής Καθηγητής Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο Εισαγωγή Ο καρκίνος παρατηρείται σε κάθε γεωγραφική περιοχή, εμφανίζεται δε με ποικίλες μορφές και σοβαρότητα σε κάθε υποκατηγορία ηλικίας, φύλλου και φυλής. 1  24/10/2024 Επίπτωση καρκίνου ανά γεωγραφική περιοχή Males Females Incidence/ Incidence/ Rank Region 100,000 Region 100,000 1 N. America 369.9 N. America 277.5 2 Australia/N.Z. 312.7 Australia/N.Z. 254.0 3 W. Europe 294.8 N. Europe 234.5 4 Japan 270.9 S. America* 230.1 5 N. Europe 270.0 W. Europe 210.4 6 E. Europe 269.4 Micronesia/ 205.2 Polynesia 7 S. Europe 256.0 Southern Africa 187.8 8 S. America* 255.1 Melanesia 185.6 9 Southern Africa 247.4 S. America† 185.0 10 Eastern Asia‡ 235.7 Central America 180.1 *Temperate South America. Adapted from Parkin DM, et al. CA Cancer J Clin. 1999;49:43 †Tropical South America. ‡Other than Japan or China. Κύριες αιτίες θανάτου το 2020 (Ελλάδα) Heart Diseases Cancer Cerebrovascular Diseases Chronic Obstructive Lung Diseases Accidents Pneumonia & Influenza Diabetes Mellitus 2  24/10/2024 Εξέλιξη των ποσοστών θανάτου από καρκίνο -- ΑΝΔΡΕΣ 80 Pancreas Liver Rate per 100,000 Male Population 70 Prostate Stomach Lung & Bronchus 60 Colon & Rectum Leukemia 50 40 30 20 10 0 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 1997 Year Greenlee RT, et al. CA Cancer J Clin. 2001;51:15-36. Adapted from Greenlee RT, et al. CA Cancer J Clin. 2001:51;15-36 Εξέλιξη των ποσοστών θανάτου από καρκίνο -- ΓΥΝΑΙΚΕΣ 80 Uterus Rate per 100,000 Female Population Breast 70 Pancreas Ovary Stomach 60 Lung & Bronchus Colon & Rectum 50 40 30 20 10 0 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 1997 Year Greenlee RT, et al. CA Cancer J Clin. 2001;51:15-36. 3  24/10/2024 Θνησιμότητα για τις κύριες αιτίες καρκίνου στους άνδρες σε σχέση με την ηλικία Males by Age (years), US All Ages 20-39 40-59 60-79 > 80 Lung & bronchus Leukemia Lung & bronchus Lung & bronchus Lung & bronchus 91,399 663 15,521 59,377 16,011 Prostate Brain & ONS* Colon & rectum Prostate Prostate 32,203 627 4,539 15,742 15,373 Colon & rectum NHL† Pancreas Colon & rectum Colon & rectum 28,024 612 2,671 15,615 7,455 Pancreas Lung & bronchus NHL Pancreas Bladder 13,806 484 2,399 8,070 3,034 NHL Colon & rectum Esophagus NHL Pancreas 12,205 404 2,141 6,341 2,945 *Other nervous system. *Other nervous system. † Non-Hodgkin’s lymphoma. † Non-Hodgkin’s lymphoma. Θνησιμότητα για τις κύριες αιτίες καρκίνου στις γυναίκες σε σχέση με την ηλικία Females by Age (years), US All Ages 20-39 40-59 60-79 > 80 Lung & bronchus Breast Breast Lung & bronchus Lung & bronchus 63,075 1,604 11,889 39,077 13,392 Breast Uterine cervix Lung & bronchus Breast Colon & rectum 41,737 634 10,155 18,292 12,174 Colon & rectum Leukemia Colon & rectum Colon & rectum Breast 28,950 456 3,472 12,950 9,949 Pancreas Lung & bronchus Ovary Pancreas Pancreas 14,529 442 2,841 7,454 5,193 Ovary Brain & ONS* Pancreas Ovary NHL† 13,391 401 1,775 7,038 3,881 *Other nervous system. †Non-Hodgkin’s lymphoma. Greenlee RT, et al. CA Cancer J Clin. 2000;50:15-36. 4  24/10/2024 Male cancer statistics Estimated incidence Estimated deaths Melanoma of skin 5% 3% Esophagus Oral cavity & pharynx 3% 31% Lung & bronchus Lung & bronchus 14% 5% Pancreas Pancreas 2% 3% Liver Kidney 3% 3% Kidney Colon & rectum 10% 10% Colon & rectum Prostate 31% 11% Prostate Urinary bladder 6% 3% Urinary bladder Leukemia 3% 4% Leukemia Non-Hodgkin’s lymphoma 5% 5% Non-Hodgkin’s lymphoma All others 18% 22% All others Adapted from Greenlee RT, et al. CA Cancer J Clin. 2000;51:18, 15-36. Female cancer statistics Estimated incidence Estimated deaths Melanoma of skin 4% 2% Brain Thyroid 2% 15% Breast Breast 31% 25% Lung & bronchus Lung & bronchus 13% 6% Pancreas Pancreas 2% 2% Stomach Colon & rectum 11% 11% Colon & rectum Ovary 4% 5% Ovary Uterine corpus 6% 2% Uterine corpus Urinary bladder 2% 5% Non-Hodgkin’s lymphoma Non-Hodgkin’s lymphoma 4% 4% Leukemia All others 21% 23% All others Adapted from Greenlee RT, et al. CA Cancer J Clin. 2001;51:18, 15-36. 5  24/10/2024 Καρκίνοι που σχετίζονται με το αλκοόλ. Καρκίνοι που σχετίζονται με το κάπνισμα. Κύριες Περιοχές ❑ Καρκίνος του οισοφάγου Πνεύμονας Λάρυγγας ❑ Καρκίνος της κεφαλής και του Στοματική κοιλότητα λαιμού. Οισοφάγος Δευτερεύουσες περιοχές ❑ Καρκίνος του ήπατος Πάγκρεας Ουροδόχος κύστη ❑ Καρκίνος του μαστού Νεφρός Στομάχι Τράχηλος μήτρας Μειώνοντας τη θνησιμότητα 8% με 16% με 15% μείωση του καπνίσματος σε ενήλικες. The National Cancer Institute estimates that cancer 8% με διαιτητικά μέτρα mortality (π.χ.could rates με μείωση του λίπους be significantly κατά 25% reduced, και διπλασιασμό των as follows: φυτικών ινών). 3% με την πρώιμη ανίχνευση και διάγνωση. 10% με 26% με την πιο πλατιά εφαρμογή των καλυτέρα δυνατών θεραπειών. 6  24/10/2024 Η λέξη αιτιολογία αναφέρεται στην μελέτη όλων των αιτιών που προκαλούν την καρκινογένεση Καρκινογένεση ονομάζεται η διαδικασία με την ένα κύτταρο διεγείρεται έτσι ώστε να αναπτύσσεται άτακτα, να χάνει τους ανασταλτικούς του μηχανισμούς ανάπτυξης στην παρουσία άλλων κυττάρων και ιστών και να παύει την αρμονική του συμβολή στην λειτουργικότητα του οργανισμού. Η γνώση της φυσικής ιστορίας του καρκίνου έχει μεγάλη σημασία για τους επαγγελματίες υγείας γιατί: μπορεί να βοηθήσει τον ρόλο τους στην κοινότητα ως παράγοντες υγείας, στην εκπαίδευση του πληθυσμού για την μείωση του κινδύνου έκθεσης σε καρκινογόνες ουσίες και στην πρόληψη της νόσου, να συμβουλέψει ασθενείς και τις οικογένειες τους πάνω σε θέματα που αφορούν την αιτιολογία του καρκίνου και τους τρόπους πρόληψης/αντιμετώπισης. μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση του νόσου. 7  24/10/2024 Η μελέτη πάνω στην καρκινογένεση γίνεται: ΚΥΤΤΑΡΙΚΟ – ΜΟΡΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΖΩΑ ΑΝΘΡΩΠΟΙ Η καρκινογένεση είναι διαδικασία 2 σταδίων (κατά Berenblum 1941) το στάδιο της έναρξης Προσδιορίζεται από την δράση δυο ή περισσοτέρων καρκινογόνων παραγόντων που δρουν προκαλώντας μη αναστρέψιμες βλάβες στην μοριακή δομή του κυττάρου. Το αλλοιωμένο κύτταρο δεν έχει χάσει το καλόηθες δυναμικό του. Θεωρείται το βασικό στάδιο της καρκινογένεσης και προσδιορίζεται από την δράση δύο ή περισσοτέρων καρκινογόνων παραγόντων που δρουν προκαλώντας μη αναστρέψιμες βλάβες στην μοριακή δομή του γενετικού υλικού ενός κυττάρου. το στάδιο της προαγωγής Η δράση των καρκινογόνων προκαλεί τα αρχικά κύτταρα να αρχίσουν να πολλαπλασιάζονται απρογραμμάτιστα, με αποτέλεσμα την συντήρηση την ανάπτυξη και την διαφορετική επιβίωση των καρκινικών κυττάρων. Μπορεί να επηρεάζουν την έκφραση του γενετικού κώδικα αλλά πιθανόν να μην τον μεταβάλλουν. 8  24/10/2024 Αιτίες που εξηγούν γιατί ορισμένα άτομα που μπορεί να εκτέθηκαν σε ένα αριθμό από διαφορετικά γνωστά καρκινογόνα στο περιβάλλον δεν εμφανίζουν αμέσως ή ποτέ καρκίνο. Τα καρκινογόνα δεν έδρασαν σε κάποιο από τα δυο στάδια. Οι μεταβολές στο γενετικό υλικό από την δράση των καρκινογόνων προκάλεσε τον θάνατο του κυττάρου. Το καρκινογόνο δεν ήταν σε αρκετή ποσότητα. Ο χρόνος ανάμεσα στην έκθεση και την εμφάνιση είναι πολύ μεγάλος και μπορεί το άτομο να πεθάνει από άλλη αιτία. Υπάρχει γενετική προδιάθεση. Ο οργανισμός επιδιόρθωσε την βλάβη με τους μηχανισμούς που έχει πριν η βλάβη κληρονομηθεί. Οι καρκινογόνοι παράγοντες ταξινομούνται στις παρακάτω κατηγορίες. Χημικές ουσίες Ακτινοβολία Ιοί Ογκογονίδια Γενετικοί παράγοντες 9  24/10/2024 1. Χημικές ουσίες Οι χημικοί καρκινογόνοι παράγοντες θεωρείται ότι προκαλούν καρκινογένεση λόγω της ικανότητας τους να επηρεάζουν τους χημικούς δεσμούς στο DNA. Χωρίζονται σε: σχετιζόμενες με την επαγγελματική απασχόληση σχετιζόμενες με το περιβάλλον και την ρύπανση (αστικά απόβλητα, εντομοκτόνα, καπνός, προσθετικά τροφίμων, κλπ) 10  24/10/2024 11  24/10/2024 2. Ακτινοβολία Επαγγελματική ακτινοβολία Ακτινοβολία από το περιβάλλον Ηλεκτρομαγνητικά κύματα Οι πλέον συνηθισμένες μορφές καρκίνων για τις οποίες υπάρχουν ενδείξεις ότι προκαλούνται από ακτινοβολίες είναι λευχαιμίες, καρκίνος του μαστού, του μυελού των οστών, του πνεύμονα, του θυρεοειδή,των οστών του ήπατος, του δέρματος και του λεπτού εντέρου. Επιδημιολογικές ενδείξεις για την εμφάνιση καρκίνου στον άνθρωπο από έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία είναι: Δερματικοί καρκίνοι παρατηρούνται κατά πλειονότητα στα τμήματα του σώματος που εκτίθενται στο ηλιακό φως. Δερματικοί καρκίνοι είναι πιο διαδεδομένοι σε περιοχές της γης που δέχονται περισσότερο φως. Άτομα εγχρώμων φυλών έχουν πολύ μικρότερες πιθανότητες εκδηλώσεως καρκίνου δέρματος από άτομα της λευκής φυλής. 12  24/10/2024 Επίδραση της ακτινοβολίας Η ακτινοβολία από μικροκύματα δεν φαίνεται να είναι καρκινογόνος. Όσο αφορά την ακτινοβολία από ηλεκτρομαγνητικά πεδία οι απόψεις είναι διχασμένες. Υπάρχουν έρευνες που δείχνουν αύξηση των ποσοστών λευχαιμίας σε άτομα που έμεναν κοντά σε καλώδια υψηλής τάσης , ενώ άλλες απότυχαν να δείξουν κάποια σχέση. Χημικές ουσίες του περιβάλλοντος και ρύπανση Οι περιβαλλοντικοί ρύποι περιλαμβάνουν χιλιάδες προιόντα της καθημερινής ζωής, βιομηχανικοί ή φυσικοί (ρίψη χημικών ουσιών στο έδαφος , αστικά απόβλητα κλπ) Το κάπνισμα έχει πλέον τεκμηριωθεί ότι είναι υπεύθυνο για το 85-90 % του καρκίνου του πνεύμονα. Ο καπνός του καρκίνου περιέχει πολλές καρκινογόνεες χημικές ουσίες. Το κάπνισμα επίσης σχετίζεται με την εμφάνιση καρκίνου στο στόμα, φάρυγγα, λάρυγγα, οισοφάγο, ουροδόχο κύστη, νεφρούς κλπ. Τα φυτοφάρμακα και τα εντομοκτόνα τα οποία διασπώνται αργά και έχουν υψηλή λιποδιαλυτότητα μπορεί να προκαλέσουν αύξηση του κινδύνου για εμφάνιση καρκίνου. Η επανειλημμένη πρόσληψη με την τροφή οδηγεί τελικά σε υψηλές συγκεντρώσεις των ενώσεων αυτών στον οργανισμό. 13  24/10/2024 Χημικές ουσίες του περιβάλλοντος και ρύπανση Η μείωση του στρώματος του όζοντος από χλωροφθοριωμένους υδρογονάνθρακες (CFCs) αυξάνει την υπεριώδη ακτινοβολία και συμβάλλει στην αύξηση του καρκίνου δέρματος. Διατροφή πλούσια σε ζωικά λίπη άλατα και πρωτείνες είναι υπεύθυνη για αυξημένα ποσοσστά καρκίνων του παχέος εντέρου και του στομάχου. Τα προσθετικά των τροφίμων για την συντήρηση τους αλλά και αυτών που σχηματίζονται από το μαγείρεμα - κάψιμο του κρέατος- προκαλούν ανησυχία. 3. Γενετικοί παράγοντες Άτομα με σύνδρομο Down έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να παρουσιάσουν λευχαιμία. Άτομα με απλαστική αναιμία Φανκόνι έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για εμφάνιση λευχαιμίας. Άτομα με μελαχρωστική ξηροδερμία έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για καρκίνο του δέρματος. 14  24/10/2024 Γενετικοί παράγοντες κινδύνου Χαρακτηριστικά οικογενειών με συχνούς καρκίνους Οικογενειακό ιστορικό καρκίνων. Οι καρκίνοι εμφανίζονται νωρίτερα στη ζωή του ατόμου Πολλαπλοί ή αμφίπλευροι καρκίνοι. Πιθανώς περιλαμβάνουν σπάνιες μορφές καρκίνου π.χ.(ρετινοβλάστωμα). Γενετικοί παράγοντες κινδύνου Σύνδρομα οικογενών καρκίνων Familial Cancer Syndrome Site of Cancer Familial adenomatous polyposis coli Colorectal, jaw, skull, skin, stomach, CNS Hereditary nonpolyposis colorectal Colorectal cancer Cowden’s syndrome Thyroid, stomach, breast, ovary BRCA-1 Breast, ovary BRCA-2 Breast (female and male) Bale AE, Li FP. Cancer: Principles & Practice of Oncology. 5th ed. 1997;285-293. Safai B. Cancer: Principles & Practice of Oncology. 5th ed. 1997;1883-1933. Cohen AM, et al. Cancer: Principles & Practice of Oncology. 5th ed. 1997;1144-1197. Dickson RB, Lippman ME. Cancer: Principles & Practice of Oncology. 5th ed. 1997;1541-1557. 15  24/10/2024 4. Ιοί Οι ιοί που προκαλούν καρκίνο είναι είτε DNA είτε RNA. Ο καρκίνος του ήπατος σχετίζεται με τον ιό της ηπατίτιδας Β και της C. Ο ιός Epstein-Barr με τον καρκίνο του ρινοφάρυγγα. Ο ιός του θηλώματος με τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας Ο ιός του HIV με το σάρκωμα Κaposi κλπ. ONCOLOGY Epidemiology Bacterial-related cancers Agents Site of Cancer Helicobacter pylori Stomach Schistosoma haematobium Urinary bladder Opisthorchis viverrini Liver Cole P, Rodu B. Cancer: Principles & Practice of Oncology. 6th ed. 2001;241-252. 16  24/10/2024 5. Ογκογονίδια Σύμφωνα με την θεωρία αυτή, «σιωπηρά» γονίδια (που δεν εκφράζονται) ή γονίδια ικανά να προκαλέσουν καρκίνο μπορούν με την κατάλληλη ενεργοποίηση να εκφραστούν και έτσι να κάνουν ένα προηγουμένως φυσιολογικό κύτταρο κακόηθες. Αυτό υποδηλώνει ότι τα σιωπηρά ογκογονίδια μπορούν να ενεργοποιηθούν από χημικές ουσίες, ακτινοβολία και ιούς, στοιχεία δηλαδή που είναι γνωστό ότι αλλοιώνουν το DNA και προκαλούν καρκίνο. Τα ογκογονίδια μπορεί να είναι ο κοινός παρανομαστής μέσω του οποίου δρουν όλοι αυτοί οι τόσο διαφορετικοί παράγοντες. 17