Biologi Sel dan Organisasi Sel - Tingkatan 4 KSSM 2019 PDF

2 BAB Biologi Sel dan Organisasi Sel Tahukah ANDA... Apakah kompone n sel tumbuhan dan sel haiwan?...

2 BAB Biologi Sel dan Organisasi Sel Tahukah ANDA... Apakah kompone n sel tumbuhan dan sel haiwan? Apakah proses hid up yang Sel manakah dijalankan oleh orga Apakah hubung nisma unisel? kait struktur sel mempunyai jangka khusus dengan fung Apakah urutan si sel? hayat paling lama? aras organisasi dalam organisma m ultisel? 20 2.1 Struktur dan Fungsi Sel 2.1.1 Menyediakan slaid sel haiwan dan sel tumbuhan. 2.1.2 Mengenal pasti struktur sel haiwan dan sel tumbuhan berdasarkan pemerhatian menerusi mikroskop cahaya. 2.1.3 Menganalisis komponen dalam sel haiwan dan sel tumbuhan seperti yang dilihat pada mikrograf. 2.1.4 Menyatakan fungsi utama komponen dalam sel haiwan dan sel tumbuhan seperti yang dilihat pada mikrograf. 2.1.5 Membanding dan membezakan komponen antara sel haiwan dengan sel tumbuhan. 2.2 Proses Hidup Organisma Unisel 2.2.1 Mengkonsepsikan proses hidup organisma unisel seperti Amoeba sp. dan Paramecium sp. 2.2.2 Mengitlak proses hidup organisma unisel yang dilihat menerusi mikroskop cahaya. 2.3 Proses Hidup Organisma Multisel 2.3.1 Menghubung kait keunikan struktur sel khusus dengan fungsi sel dalam organisma multisel. 2.3.2 Mengenal pasti sel khusus dalam organisma multisel. 2.3.3 Mencerakinkan kepadatan komponen sel tertentu dengan fungsi sel khusus dalam organisma multisel. 2.3.4 Menghuraikan kesan kekurangan, ketiadaan atau kegagalan fungsi suatu komponen sel bagi sel tertentu dalam organisma multisel. 2.4 Aras Organisasi 2.4.1 Membuat urutan aras organisasi dalam organisma multisel. 2.4.2 Mengenal pasti sel, tisu atau organ dalam suatu sistem organ. 2.4.3 Berkomunikasi tentang sistem organ dengan fungsi utamanya dalam organisma multisel. 21  2.1 Struktur dan Fungsi Sel Anda tentu masih ingat bentuk sel yang anda pelajari di Tingkatan 1. Seperti sarang lebah yang terdiri daripada unit-unit berbentuk heksagon yang bercantum, semua benda hidup juga dibina daripada sel-sel yang bergabung bersama. Sel merupakan unit asas semua benda hidup. Mari kita mengkaji struktur sel haiwan dan sel tumbuhan menerusi mikroskop cahaya. 1.2 it2.1 Aktiviti ivitkA Menyediakan dan mengkaji slaid sel tumbuhan Pemerhatian Bahan Sebiji bawang besar, larutan iodin, air suling dan kertas turas Radas Slaid kaca, penutup slaid kaca, mikroskop cahaya, skalpel, forseps, penitis dan jarum tenggek Prosedur 1 Dapatkan sehelai daun sisik daripada sebiji bawang besar (a). 2 Tanggalkan epidermis lutcahaya dari sebelah dalam daun sisik itu dengan menggunakan skalpel. 3 Letakkan setitis air pada bahagian tengah slaid dan letak epidermis bawang dalam air (b). 4 Dengan bantuan jarum tenggek, tutup epidermis bawang dengan penutup slaid kaca yang diletak pada sudut 45° kepada slaid dan turunkan secara perlahan-lahan. Slaid sementara spesimen ini disebut lekapan basah. Pastikan tiada gelembung udara terperangkap di dalam lekapan basah (c) slaid dan epidermis daun tidak berlipat. 5 Titiskan setitis larutan iodin di satu sisi penutup slaid kaca. Letak kertas turas di hujung penutup slaid kaca yang bertentangan untuk menarik titisan larutan iodin supaya meresap dan mewarnakan keseluruhan epidermis bawang. Teknik ini dikenali sebagai teknik pengairan (d). ar m engge ar an i din bawang besar rseps forseps bawang besar besar epidermis epidermisrseps epidermis a a pen p m engge ar ar an i din epidermis epidermis epidermis a a pen p slaid kaca se i is air setitis air se i is air (a) (b) Perhatian! er as ras a ar m engge b Gelembung udara er as ras d rseps jarum tenggek ar an i din yang terperangkap a larutan iodin larutan iodin b d dermis penutup slaid a a pen p kaca di bawah penutup slaid kaca boleh dikeluarkan dengan se i is air kertas turas mengetuknya dengan bahagian (c) er as ras(d) hujung pensel. b d Penyediaan slaid sel tumbuhan 22 2.1.1 2.1.2  6 Gunakan sehelai kertas turas untuk menyerap larutan iodin dan air yang berlebihan. 7 Perhatikan slaid menerusi mikroskop cahaya dengan kanta objektif kuasa BAB 2 rendah dan kemudian dengan kanta objektif kuasa tinggi. 8 Lukis struktur sel epidermis yang dapat diperhatikan dan labelkan dengan lengkap. Rekod kuasa pembesaran yang digunakan. Perbincangan 1 Apakah komponen sel yang dapat diperhatikan menerusi mikroskop cahaya? 2 Adakah sel tumbuhan mempunyai bentuk yang tetap? 3 Namakan satu lagi jenis tumbuhan yang boleh digunakan dalam aktiviti ini untuk menggantikan bawang. Kesimpulan Cadangkan satu kesimpulan yang sesuai untuk pemerhatian ini. Dengan menggunakan kaedah penyediaan slaid yang sama, sediakan slaid sel pipi (slaid haiwan) dengan menggunakan larutan metilena biru sebagai pewarna. 1.2 it2.2 Aktiviti ivitkA Menyediakan dan mengkaji slaid sel haiwan Pemerhatian Bahan Sel haiwan (sel pipi), larutan metilena biru, air suling, kertas turas dan pencungkil gigi Radas Slaid kaca, penutup slaid kaca, mikroskop cahaya, penitis dan jarum tenggek Prosedur 1 Kikis bahagian dalam pipi secara perlahan-lahan menggunakan sebatang pencungkil gigi yang tumpul. 2 Pindahkan kikisan ke dalam titisan air di atas slaid kaca yang bersih dan tutup dengan penutup slaid kaca. 3 Warnakan sel pipi dengan larutan metilena biru menggunakan teknik pengairan. larutan kertas metilena biru turas 4 Periksa sel pipi menerusi mikroskop cahaya. Lukis sel pipi dan struktur sel yang dapat diperhatikan. Rekod Penyediaan slaid sel haiwan kuasa pembesaran yang digunakan. Perbincangan 1 Apakah struktur sel yang boleh diperhatikan menerusi mikroskop cahaya? 2 Adakah sel pipi manusia mempunyai bentuk tetap? 3 Bolehkah anda melihat bintil berwarna biru tua pada sel pipi? 4 Apakah persamaan antara sel haiwan dan sel tumbuhan? Apakah struktur yang hadir dalam sel bawang tetapi tidak hadir dalam sel pipi? Kesimpulan Cadangkan satu kesimpulan yang sesuai untuk pemerhatian ini. 2.1.1 2.1.2 23 Komponen dalam sel haiwan dan sel tumbuhan MITOKONDRION Komponen sel berbentuk rod atau sfera Terdiri daripada dua lapisan membran, iaitu membran luar yang licin dan membran dalam yang berlipat-lipat Mengandungi enzim yang terlibat dalam respirasi sel Fungsi: Tapak penjanaan tenaga melalui proses pengoksidaan glukosa semasa respirasi sel Tenaga dijana dalam bentuk molekul ATP (adenosina trifosfat) untuk digunakan oleh sel SENTRIOL sitoplasma lisosom nukleus Struktur silinder kecil yang wujud secara mitokondrion berpasangan dalam sel haiwan nukleolus Terdiri daripada susunan mikrotubul kompleks sentriol Tidak wujud dalam sel tumbuhan Fungsi: Membentuk gentian gelendong semasa pembahagian jasad sel dalam sel haiwan Golgi JASAD GOLGI Terdiri daripada satu timbunan kantung pipih selari yang setiap satunya dilapisi oleh membran unit tunggal Membran baharu ditambah pada satu hujung jasad Golgi dan vesikel digentingkan dari hujung ribosom yang satu lagi. Fungsi: jalinan Memproses, mengubah suai, membran plasma jalinan endoplasma membungkus dan mengangkut bahan endoplasma kasar kimia seperti protein, karbohidrat licin dan glikoprotein (gabungan karbohidrat dengan protein) RAJAH 2.1 Sel haiwan MEMBRAN PLASMA Membran luar yang menyelaputi keseluruhan kandungan sel persekitaran luar Dibina daripada protein dan fosfolipid membran Selaput nipis dan kenyal plasma Bersifat telap memilih Fungsi: sitoplasma Mengasingkan kandungan sel daripada persekitaran luar Mengawal pergerakan bahan ke dalam dan ke luar sel Membenarkan pertukaran nutrien, gas respirasi dan bahan buangan antara sel dan persekitarannya 24 2.1.3 2.1.4  LISOSOM Kantung sfera kecil yang diselaputi oleh membran tunggal lisosom Mengandungi enzim lisozim (enzim pencernaan) BAB 2 Fungsi: Menghidrolisis molekul organik kompleks seperti protein, asid nukleik dan lipid Menguraikan bakteria dan komponen sel yang rosak NUKLEUS RIBOSOM Komponen paling besar dalam sel Granul kecil, padat dan berbentuk sfera Berbentuk sfera, padat dan dilingkungi Terdiri daripada protein dan asid membran nukleus yang mempunyai liang ribonukleik (RNA) Nukleus mengandungi kromosom, nukleolus Ribosom terdapat pada permukaan dan nukleoplasma. jalinan endoplasma kasar atau wujud Fungsi: bebas dalam sitoplasma. Mengawal segala aktiviti sel Fungsi: Mempunyai kromosom yang mengandungi asid Merupakan tapak sintesis protein deoksiribonukleik (DNA). DNA menentukan ciri ribosom sel dan fungsi metabolisme membran nukleoplasma nukleus kromatin nukleolus JALINAN ENDOPLASMA Terdiri daripada satu sistem rongga ceper berlipat yang bersambungan Membran jalinan endoplasma membentuk jalinan berterusan dengan membran nukleus. Terdapat dua jenis jalinan endoplasma: – Jalinan endoplasma kasar mempunyai ribosom yang terlekat pada permukaannya – Jalinan endoplasma licin tidak mempunyai ribosom Fungsi: jalinan endoplasma licin Sistem pengangkutan bahan dalam sel Menyediakan permukaan luas untuk perlekatan enzim dan tindak balas biokimia Jalinan endoplasma kasar mengangkut protein yang disintesiskan oleh ribosom. Jalinan endoplasma licin mensintesis dan mengangkut gliserol dan lipid serta menjalankan detoksifikasi dadah dan hasil sampingan metabolisme. jalinan endoplasma kasar 2.1.3 2.1.4 25  VAKUOL KLOROPLAS Kantung berisi cecair iaitu sap sel. Berbentuk bujur Vakuol dikelilingi oleh membran tonoplas. Terdiri daripada dua lapisan membran Sel tumbuhan muda mempunyai banyak vakuol Mengandungi pigmen klorofil pada bersaiz kecil manakala sel tumbuhan matang grana yang memberikan warna hijau mempunyai vakuol bersaiz besar. kepada tumbuhan kloroplas Vakuol bagi sel haiwan adalah kecil. Fungsi: Sap sel mengandungi air, asid organik, gula, asid Klorofil menyerap amino, enzim, garam mineral, oksigen, karbon cahaya matahari dioksida dan hasil sampingan metabolisme. dan menukarkannya Fungsi: tonoplas kepada tenaga kimia vakuol semasa fotosintesis. Air meresap ke dalam vakuol sel tumbuhan dan sel menjadi segah. Dalam haiwan unisel, vakuol mengecut terlibat dalam proses pengosmokawalaturan, osmosis dan perkumuhan. membran nukleus vakuol nukleolus nukleus kloroplas jalinan SITOPLASMA endoplasma Terdiri daripada medium sitoplasma seperti jeli yang mengandungi komponen sel terampai jasad Golgi mitokondrion Mengandungi sebatian organik (seperti protein, dinding sel lipid dan karbohidrat) serta sebatian tak organik membran plasma (seperti ion kalium) RAJAH 2.2 Sel tumbuhan Fungsi: Bertindak sebagai medium bagi tindak balas biokimia dalam sel DINDING SEL sitoplasma Satu lapisan luar yang kuat dan tegar Dibina daripada gentian selulosa sitoplasma Bersifat telap sepenuhnya Fungsi: membran Mengekalkan bentuk sel tumbuhan plasma Memberikan sokongan mekanikal dinding sel kepada sel tumbuhan 26 2.1.3 2.1.4 Perbandingan dan perbezaan komponen antara sel haiwan dan sel tumbuhan BAB 2 Anda telah mempelajari mengenai komponen sel haiwan dan tumbuhan. Apakah persamaan dan perbezaan komponen antara sel haiwan dan tumbuhan? dinding sel nukleus sitoplasma membran nukleus sitoplasma plasma membran plasma vakuol GAMBAR FOTO 2.1 Struktur sel tumbuhan dan haiwan menerusi mikroskop cahaya PERSAMAAN Kedua-dua sel mempunyai nukleus, sitoplasma, membran plasma, jasad Golgi, mitokondrion, jalinan endoplasma dan ribosom. SEL TUMBUHAN PERBEZAAN SEL HAIWAN Bentuk sel tetap Bentuk sel tidak tetap Mempunyai dinding sel Tidak mempunyai dinding sel Mempunyai kloroplas Tidak mempunyai kloroplas Mempunyai vakuol yang bersaiz besar Tiada vakuol/ jika ada, saiznya kecil Simpanan karbohidrat dalam bentuk kanji Simpanan karbohidrat dalam bentuk Tidak mempunyai sentriol glikogen Mempunyai sentriol Praktis Formatif 2.1 1 Nyatakan satu perbezaan struktur antara 3 Kloroplas terdapat dalam sesetengah jalinan endoplasma kasar dengan jalinan sel tumbuhan sahaja. Beri satu contoh endoplasma licin. sel tumbuhan yang tidak mengandungi 2 Mengapakah penggunaan mikroskop kloroplas dan terangkan mengapa. elektron penting dalam mengkaji sel? 4 Banding dan bezakan sel haiwan dengan sel tumbuhan. 2.1.5 27  2.2 Proses Hidup Organisma Unisel Organisma unisel ialah organisma yang terdiri daripada satu sel sahaja. Namun begitu, sel ini merupakan unit hidup lengkap sama seperti organisma multisel. Organisma unisel boleh menjalankan semua proses hidup: respirasi, pergerakan, pemakanan, gerak balas terhadap rangsangan, pembiakan, pertumbuhan dan perkumuhan. TMK 2.1 Protozoa ialah organisma unisel yang paling ringkas. Contoh protozoa Aktiviti: Mengkaji ialah Amoeba sp. dan Paramecium sp. Mari kita lihat proses hidup proses hidup Amoeba sp. dan Paramecium sp. organisma unisel pseudopodium vakuol makanan GERAK BALAS TERHADAP PERGERAKAN RANGSANGAN Amoeba sp. sentiasa berubah bentuk apabila bertemu dengan halangan. Amoeba sp. Amoeba sp. dan Paramecium sp. bergerak bergerak dengan mengunjurkan pseudopodium balas terhadap rangsangan seperti (kaki palsu). Ini diikuti oleh pengaliran sitoplasma bahan kimia, sentuhan atau cahaya terang ke bahagian pseudopodium yang diunjurkan. dengan bergerak menjauhi rangsangan ini. Paramecium sp. bergerak menggunakan endoplasma pukulan silium secara beritma. ektoplasma RESPIRASI Pertukaran gas oksigen dan karbon dioksida PEMAKANAN nukleus berlaku melalui membran plasma secara resapan ringkas di seluruh permukaan sel. 1 Amoeba sp. bergerak ke arah makanan dengan mengunjurkan pseudopodium membran untuk memerangkap zarah makanan secara fagositosis (Rajah 2.3). Bagi Paramecium sp. 1 plasma makanan lisosom pukulan silium membantu zarah makanan masuk ke dalam alur mulut. 2 vakuol mengecut 2 Vakuol makanan bergabung dengan lisosom. Zarah makanan dihidrolisis oleh enzim lisozim dalam lisosom. pseudopodium 3 Nutrien yang dihasilkan diserap ke dalam sitoplasma. 4 Makanan yang tidak tercerna disingkirkan vakuol makanan apabila Amoeba sp. bergerak. Makanan 3 yang tidak tercerna dalam Paramecium sp. disingkirkan melalui liang dubur. 4 makanan PERTUMBUHAN tercerna makanan tidak tercerna nutrien diserap Ameoba sp. dan Paramecium sp. membesar dengan mensintesis sitoplasma baharu. RAJAH 2.3 Pemakanan dalam Amoeba sp. 28 2.2.1 2.2.2  PERKUMUHAN PEMBIAKAN Bahan perkumuhan seperti karbon dioksida dan Apabila keadaan ammonia disingkir secara resapan. sesuai dan terdapat banyak makanan, BAB 2 Oleh sebab Amoeba sp. dan Paramecium sp. Amoeba sp. dan hidup di dalam persekitaran air tawar, air akan Paramecium sp. meresap masuk ke dalam sel secara osmosis dan menjalankan mengisi vakuol mengecut. pembiakan aseks Vakuol mengecut akan mengembang ke saiz iaitu belahan dedua maksimum lalu mengecut untuk menyingkirkan air secara mitosis. dari semasa ke semasa. Belahan dedua Apabila keadaan Proses ini dinamakan sebagai persekitaran tidak pengosmokawalaturan. sesuai, misalnya keadaan kering, suhu rendah dan kekurangan makanan, membran plasma Amoeba sp. membentuk Konjugasi spora yang hanya akan bercambah apabila keadaan persekitaran pulih semula. Untuk Paramecium sp., pembiakan seks iaitu konjugasi berlaku apabila keadaan persekitaran tidak sesuai. nukleus vakuol silium mengecut vakuol makanan pseudopodium alur mulut liang vakuol dubur mengecut GAMBAR FOTO 2.2 Amoeba sp. GAMBAR FOTO 2.3 Paramecium sp. nukleus Praktis Formatif 2.2 1 Apakah fungsi vakuol persekitaran tidak sesuai? mengecut dalam Zon Aktiviti 4 Ramalkan apa yang akan Paramecium sp.? berlaku kepada kadar Jalankan eksperimen 2 Bagaimanakah pengecutan vakuol mengecut dengan menggunakan mikroskop cahaya Amoeba sp. bergerak? sekiranya Paramecium sp. untuk mengkaji 3 Bagaimanakah Amoeba sp. dimasukkan ke dalam larutan proses hidup membiak apabila keadaan garam pekat. organisma unisel. 2.2.1 2.2.2 29 2.3 Proses Hidup Organisma Multisel Terdapat pelbagai jenis sel dalam organisma multisel yang berbeza dari segi saiz, bentuk dan susunan. Struktur sel berhubung rapat dengan fungsinya dan setiap jenis sel dikhususkan untuk menjalankan fungsi tertentu sahaja. Gambar foto 2.4 dan 2.5 menunjukkan beberapa jenis sel khusus yang terdapat dalam manusia dan tumbuhan serta bagaimana sel-sel tersebut disesuaikan untuk menjalankan fungsi masing-masing. SEL OTOT SEL SARAF Tersusun dalam Berbentuk unjuran bentuk gentian, panjang dan halus multinukleus dan Berfungsi menghantar berjalur impuls saraf Mengecut dan mengendur bagi menghasilkan pergerakan SEL DARAH PUTIH SEL EPITELIUM Boleh berubah Sel yang nipis dan bentuk leper Berfungsi Melapisi permukaan memusnahkan organ seperti salur patogen pencernaan SEL SPERMA SEL DARAH MERAH Mempunyai ekor panjang Tidak mempunyai untuk membolehkannya nukleus berenang ke arah ovum di Berbentuk tiub Falopio dwicekung Bahagian kepala mengandungi Berfungsi untuk nukleus yang membawa satu set meningkatkan kecekapan kromosom yang berasal daripada pengangkutan oksigen induk jantan GAMBAR FOTO 2.4 Beberapa jenis sel manusia yang mengalami pengkhususan untuk menjalankan fungsi yang berbeza 30 2.3.1  TIUB TAPIS SALUR XILEM Turus silinder panjang yang Berbentuk salur berongga yang tersusun dari hujung ke hujung panjang dan bersambungan BAB 2 Mengangkut bahan organik dari Berfungsi mengangkut TMK 2.2 daun ke organ simpanan air dan garam mineral Aktiviti: Memerhatikan seperti buah dari akar ke seluruh slaid tisu tumbuhan dan bahagian pokok tisu haiwan menerusi mikroskop cahaya SEL MESOFIL PALISAD Terdiri daripada sel berbentuk silinder yang panjang, disusun secara tegak Keratan dan rapat antara satu sama lain. rentas daun Mempunyai kepadatan kloroplas yang tinggi Susunan ini membolehkan penyerapan maksimum cahaya matahari untuk fotosintesis. SEL MESOFIL BERSPAN Sel tersusun secara longgar dengan banyak ruang udara di antaranya. Ruang udara yang besar membenarkan pertukaran gas dari bahagian dalam daun ke sel mesofil palisad SEL PENGAWAL Sel epidermis yang terubahsuai dengan dinding sel yang lebih tebal di sebelah dalam Mengawal pembukaan dan penutupan stoma. Stoma ialah liang yang membenarkan pertukaran gas oksigen dan GAMBAR FOTO 2.5 Beberapa jenis sel tumbuhan karbon dioksida. yang mengalami pengkhususan untuk menjalankan fungsi yang berbeza SEL AKAR RAMBUT Mempunyai unjuran panjang yang menambahkan luas permukaan untuk penyerapan air dan garam mineral 2.3.1 31 Organisasi sel dalam manusia Anda telah mempelajari bahawa organisma multisel (seperti manusia) terdiri daripada pelbagai jenis sel yang mempunyai fungsi-fungsi tertentu. Bagaimanakah sel-sel ini disusun untuk membentuk satu organisma yang kompleks? Dalam organisma multisel, sel-sel yang sama jenis dan menjalankan fungsi yang sama diorganisasikan menjadi tisu. Tisu ialah sekumpulan sel yang mempunyai struktur dan fungsi yang sama dan disusun bersama untuk melaksanakan sesuatu fungsi yang khusus. Dalam badan organisma, tisu boleh diklasifikasikan kepada empat jenis iaitu tisu epitelium, tisu otot, tisu saraf dan tisu penghubung. Tisu epitelium Tisu epitelium melapisi permukaan luar (kulit) dan permukaan berongga di dalam badan (rongga salur pencernaan dan pernafasan) (Rajah 2.4). Struktur tisu epitelium diadaptasi berdasarkan fungsinya. Misalnya, tisu epitelium pada kulit melindungi organisma daripada jangkitan, kecederaan, bahan kimia dan penyahhidratan. Tisu epitelium yang melapisi trakea mempunyai unjuran seperti rambut yang dikenali sebagai silium. Tisu epitelium melapisi rongga mulut dan esofagus Tisu epitelium melapisi permukaan peparu, rongga badan dan salur darah Tisu epitelium melapisi permukaan trakea dan bronkus Tisu epitelium melapisi tubul, kelenjar dan duktus ginjal Tisu epitelium melapisi usus kecil RAJAH 2.4 Jenis- jenis tisu epitelium dan tisu otot 32 2.3.1 2.3.2 Tisu otot Terdapat tiga jenis otot: otot licin (terdapat di salur pencernaan, salur darah, salur kencing dan salur pembiakan), otot rangka (terdapat di kaki dan tangan) dan otot kardium (terdapat di dinding jantung) (Rajah 2.4). BAB 2 Pengecutan dan pengenduran otot licin membolehkan aktiviti luar kawal seperti tindakan peristalsis di sepanjang salur pencernaan. Otot rangka terlibat dalam pergerakan terkawal. Otot rangka mengecut dan mengendur untuk menghasilkan pergerakan pada tulang dan anggota badan. Otot kardium membina dinding jantung yang mengecut untuk mengepam darah ke seluruh badan. Pengecutan otot kardium adalah secara luar kawal. Tisu saraf Tisu saraf terdiri daripada neuron atau sel saraf (Gambar foto 2.6). Setiap neuron terdiri daripada badan sel dan gentian saraf yang disebut dendrit dan akson. Tisu saraf mengesan rangsangan dan seterusnya mengutus maklumat dalam bentuk isyarat elektrik (impuls saraf) ke otot atau kelenjar. Tisu saraf mengkoordinasi aktiviti badan. 2.3.1 2.3.2 GAMBAR FOTO 2.6 Tisu saraf 33  Tisu penghubung Tisu penghubung terdiri daripada pelbagai jenis tisu dan gentian (Rajah 2.5). Tisu jenis ini tersebar luas di seluruh badan dan mempunyai banyak fungsi. Salah satunya untuk memautkan organ-organ. TMK 2.3 Aktiviti: Membincangkan kepentingan pengkhususan sel dalam organisma multisel sel darah TISU DARAH haiwan dan tumbuhan putih Darah berfungsi dalam TISU PENGHUBUNG pengawalaturan, LONGGAR pengangkutan dan perlindungan. Berfungsi memautkan tisu epitelium kepada tisu di bawahnya sel darah dan menetapkan merah organ-organ pada kedudukannya. TULANG Tulang membentuk rangka badan dan TISU PENGHUBUNG melindungi BERGENTIAN organ dalaman. Tisu penghubung jenis ini membentuk tendon dan ligamen. Tendon TISU ADIPOS menyambungkan tulang dan otot manakala ligamen Tisu penghubung yang menyambungkan tulang menyimpan lemak di kepada tulang. bawah dermis kulit dan pada permukaan semua organ utama. RAWAN nukleus Rawan menutup hujung tulang untuk melindungi tulang gentian kolagen daripada menjadi haus. RAJAH 2.5 Tisu penghubung 34 2.3.1 2.3.2 Organisasi tisu dalam tumbuhan Organisasi tisu dalam tumbuhan diringkaskan dalam Rajah 2.6. BAB 2 TISU TUMBUHAN Tisu meristem Tisu kekal Tisu Tisu Tisu Tisu asas Tisu vaskular meristem meristem epidermis apeks sisi Tisu parenkima Tisu xilem Tisu kolenkima Tisu floem Tisu sklerenkima RAJAH 2.6 Organisasi tisu dalam tumbuhan GAMBAR FOTO 2.7 Tisu TISU PARENKIMA meristem pada hujung akar Berfungsi untuk menyimpan kanji, protein dan air. Tisu ini juga boleh menjalankan proses fotosintesis. TISU KOLENKIMA Berfungsi memberi sokongan kepada batang muda, tidak berkayu (tumbuhan herba). TISU SKLERENKIMA Berfungsi memberi sokongan dan kekuatan mekanikal kepada bahagian tumbuhan yang matang. GAMBAR FOTO 2.8 Jenis tisu asas berlainan 35 2.3.1 2.3.2 salur xilem TISU VASKULAR Tisu vaskular terdiri daripada tisu xilem dan tisu floem. TISU XILEM TISU FLOEM Xilem berfungsi mengangkut Floem berfungsi mengangkut air dan garam mineral bahan organik seperti sukrosa dari akar ke bahagian lain dari daun ke semua bahagian tumbuhan. Dinding tisu xilem tumbuhan. yang berlignin memberi sokongan dan kekuatan mekanikal kepada tumbuhan. tiub tapis Kepadatan komponen sel tertentu dan fungsi sel khusus Oleh sebab fungsi yang dijalankan oleh sel-sel adalah berbeza, sesetengah sel mempunyai kepadatan komponen sel tertentu yang tinggi. Kepadatan sesuatu komponen sel dalam sesuatu sel adalah berkaitan dengan fungsi spesifik sel tersebut. Jadual 2.1 meringkaskan contoh sel yang mempunyai kepadatan komponen sel tertentu. JADUAL 2.1 Hubungan kepadatan komponen sel dengan fungsi khusus sel Jenis sel Komponen sel yang banyak Fungsi Sel sperma Memerlukan banyak tenaga untuk berenang ke arah uterus dan tiub Falopio untuk mensenyawakan oosit sekunder Sel otot, misalnya sel otot Memerlukan banyak penerbangan serangga dan tenaga untuk pengecutan burung Mitokondrion dan pengenduran bagi membolehkan pergerakan dan penerbangan Sel meristem tumbuhan Memerlukan banyak tenaga bagi menjalankan proses pembahagian sel secara aktif untuk menghasilkan sel baharu Sel mesofil palisad Menyerap lebih cahaya matahari Kloroplas untuk menjalankan proses Sel mesofil berspan fotosintesis Sel pankreas Meningkatkan sintesis dan perembesan enzim pencernaan Sel goblet pada epitelium Menghasilkan mukus Jalinan endoplasma kasar usus dan salur pernafasan Jasad Golgi Sel hati Metabolisme karbohidrat Detoksifikasi dadah dan racun 36 2.3.3 Semua komponen sel menjalankan fungsi masing-masing untuk memastikan sel berfungsi pada tahap optimum. Kerjasama semua komponen sel umpama satu kilang yang mempunyai bahagian berlainan yang masing-masing dikhaskan untuk menjalankan sesuatu fungsi spesifik. Apakah yang akan berlaku kepada sel sekiranya terdapat kekurangan, ketiadaan atau kegagalan fungsi BAB 2 sesuatu komponen sel seperti lisosom, mitokondrion, kloroplas atau ribosom? Kegagalan fungsi mitokondrion atau disfungsi mitokondrion boleh menyebabkan pertumbuhan terbantut, otot lemah, masalah pendengaran dan penglihatan. Tay-Sachs pula ialah penyakit keturunan yang disebabkan oleh kegagalan penghasilan enzim dalam lisosom. Pesakit Tay-Sachs akan mengalami pertumbuhan terbantut dan terencat akal. Praktis Formatif 2.3 1 Nyatakan komponen sel yang didapati 3 Jelaskan mengapa sel mesofil palisad dalam kepadatan yang tinggi dalam sel mengandungi banyak kloroplas. yang merembes hasil protein. 4 Sel lemak mempunyai tiga ciri penyesuaian 2 Jelaskan secara ringkas struktur dan untuk membolehkan sel menyimpan fungsi tisu saraf. lemak. Terangkan tiga ciri tersebut. 2.4 Aras Organisasi Organisasi sel dalam organisma multisel Sekumpulan tisu berlainan bergabung bersama untuk tisu epit eliu m membentuk organ. Organ menjalankan fungsi khusus hasil gabungan bersepadu tisu-tisu yang membentuk organ berkenaan. Misalnya, t i s u o to t k organ jantung terdiri daripada tisu epitelium, jantung tisu otot kardium, tisu ardium penghubung dan tisu saraf. Tisu epitelium melapisi ruang dalam jantung. Tisu otot kardium berfungsi mengepam darah ke seluruh badan. Tisu penghubung, contohnya darah tisu g menghubungkan antara sar b un sistem-sistem organ. Tisu a f ghu pen tisu saraf pula mengawal atur ritma denyutan jantung. GAMBAR FOTO 2.9 Tisu-tisu yang membentuk organ jantung 2.3.4 2.4.1 37 Setiap organisma multisel terdiri daripada SISTEM ENDOKRIN banyak organ. Organ yang berlainan bekerja secara bersepadu untuk melakukan sesuatu Kelenjar endokrin yang fungsi khusus membentuk satu sistem organ. merembeskan hormon Terdapat 11 sistem organ utama di dalam badan Fungsi utama manusia (Rajah 2.7) iaitu sistem respirasi, sistem Mengkoordinasi aktiviti pencernaan, sistem peredaran darah, sistem badan bersama-sama dengan sistem saraf limfa, sistem saraf, sistem integumen, sistem endokrin, sistem rangka, sistem otot, sistem urinari dan sistem pembiakan. SISTEM RESPIRASI Trakea, hidung, peparu dan diafragma Fungsi utama Pertukaran gas oksigen dan gas karbon dioksida antara badan dengan persekitaran luar SISTEM OTOT Otot rangka, otot licin dan otot kardium Fungsi utama Mengecut dan mengendur untuk menghasilkan pergerakan bahagian badan yang berlainan SISTEM PEMBIAKAN LELAKI Testis, kelenjar prostat dan zakar Fungsi utama SISTEM LIMFA Menghasilkan sperma dan hormon Limpa, nodus limfa dan salur seks lelaki limfa Fungsi utama Mengekalkan keseimbangan SISTEM PEMBIAKAN PEREMPUAN bendalir badan dan mencegah jangkitan penyakit Ovari, uterus, tiub Falopio, faraj dan serviks Fungsi utama Menghasilkan ovum dan hormon seks perempuan RAJAH 2.7 Sistem organ utama di dalam badan manusia 38 2.4.1 2.4.2 2.4.3  SISTEM SARAF Sel Gabungan semua sistem organ Otak, saraf tunjang dan saraf periferi dikoordinasi dan Tisu bekerjasama sebagai Fungsi utama BAB 22 satu unit organisma BAB Mengesan dan menghantar maklumat dalam badan serta mengkoordinasi aktiviti badan Organ lengkap. Urutan organisasi sel dalam organisma multisel Sistem ditunjukkan dalam SISTEM PEREDARAN DARAH Rajah 2.8. Jantung, arteri, vena dan kapilari darah Organisma multisel Fungsi utama Mengangkut nutrien, gas respirasi dan hasil perkumuhan SISTEM PENCERNAAN Mulut, esofagus, perut, hati, pankreas, usus Sel kecil dan usus besar Fungsi utama Mencernakan bahan makanan kepada bentuk ringkas yang mudah diserap Tisu SISTEM URINARI Ginjal, ureter, uretra dan pundi kencing Fungsi utama Menyingkirkan hasil perkumuhan seperti urea dan asid urik daripada badan SISTEM RANGKA Organ Tulang, rawan, ligamen dan tendon Fungsi utama Menyokong badan dan melindungi organ dalaman serta menjadi asas pautan otot Sistem SISTEM INTEGUMEN Kulit Fungsi utama Melindungi badan daripada kecederaan fizikal, RAJAH 2.8 Urutan jangkitan dan penyahhidratan organisasi sel dalam Organisma multisel manusia 2.4.1 2.4.2 2.4.3 39  Sistem dalam tumbuhan dibahagi kepada daun sistem pucuk dan sistem akar (Rajah 2.9). buah Sistem pucuk terdiri daripada batang, sistem daun, pucuk, bunga dan buah. bunga pucuk Batang dan ranting menyokong daun pada kedudukan menegak supaya daun dapat menyerap cahaya matahari yang maksimum semasa fotosintesis. batang Bunga terlibat dalam proses pembiakan tumbuhan. akar Sistem akar terdiri daripada semua sistem akar dalam tumbuhan yang berfungsi akar menyerap air dan garam mineral serta memberi sokongan kepada tumbuhan. RAJAH 2.9 Dua sistem utama dalam tumbuhan Praktis Formatif 2.4 1 Nyatakan susunan urutan organisasi sel 3 Batang, ranting dan bunga merupakan organ dalam organisma multisel. tumbuhan. Huraikan bagaimana batang, 2 Organ kulit merupakan organ terbesar badan. ranting dan bunga berfungsi dalam sistem Mengapakah kulit dikelaskan sebagai organ? pucuk. 4 Ramalkan apa yang akan berlaku sekiranya aras organisasi sel tidak wujud dalam organisma. Rumusan BIOLOGI SEL DAN ORGANISASI SEL Struktur dan Proses Hidup Proses Hidup Aras Fungsi Sel Organisma Unisel Organisma Multisel Organisasi Komponen sel Amoeba sp. dan Kaitan struktur Sel Tisu Nukleus Mitokondrion Paramecium sp. sel khusus Organ Ribosom Sentriol Pergerakan dan fungsi sel Sistem Jalinan endoplasma kasar Gerak balas Organisma Jalinan endoplasma licin terhadap Kaitan Jasad Golgi Kloroplas rangsangan kepadatan Membran sel Dinding sel Pemakanan komponen sel Vakuol Sitoplasma Respirasi dan fungsi sel Lisosom Pertumbuhan Perkumuhan Kesan ketiadaan Pembiakan komponen sel terhadap sel 40 2.4.2 2.4.3  Refleksi Kendiri Adakah anda telah menguasai konsep penting berikut? Struktur dan fungsi komponen sel haiwan dan sel tumbuhan Persamaan dan perbezaan antara sel haiwan dengan sel tumbuhan Proses hidup organisma unisel Proses hidup organisma multisel Hubung kait antara kepadatan komponen sel dalam sesuatu sel dengan fungsi spesifik sel Kesan sekiranya terdapat ketiadaan atau kegagalan fungsi komponen sel dalam organisma multisel Urutan aras organisasi dalam organisma multisel Sistem organ dengan fungsi utamanya dalam organisma multisel Praktis Sumatif 2 1 Mengapakah kloroplas hanya terdapat dalam sel tumbuhan dan tidak dalam sel haiwan? 2 Huraikan pembiakan aseks yang dijalankan oleh Amoeba sp. 3 Afid ialah serangga kecil yang menghisap cecair dalam tumbuhan. Afid memasukkan bahagian mulutnya ke dalam batang tumbuhan dan menyerap nutrien. Namakan cecair yang diperoleh daripada tumbuhan dan terangkan mengapa afid didapati kebanyakannya pada waktu siang. 4 Rajah 1 menunjukkan sel tumbuhan. P RAJAH 1 Nyatakan ciri P dan fungsinya. 41  5 X ialah organ pencernaan yang terdiri daripada sel-sel yang mempunyai kepadatan jalinan endoplasma kasar yang tinggi untuk pencernaan protein. Apakah X? Terangkan jawapan anda. 6 Sel tumbuhan menjalani proses X untuk membentuk salur xilem. Namakan proses X. Huraikan bagaimana salur xilem mengalami pengkhususan untuk mengangkut air dan garam mineral. 7 Encik Arif ialah seorang petani. Dia menggunakan racun rumpai untuk mengawal populasi rumpai di ladangnya. Racun rumpai boleh menghentikan pengangkutan mineral tertentu ke dalam tumbuhan melalui tisu akar rambut. Jelaskan mengapa. 8 Terangkan bagaimana Amoeba sp. dapat terus hidup dalam air tawar yang hipotonik terhadap sitoplasma organisma tersebut. 9 Rajah 2 menunjukkan satu sel yang dapat dilihat menerusi mikroskop elektron. (a) (i) Namakan struktur K. (ii) Nyatakan fungsi struktur K dan N. N (b) Terangkan bagaimana L mengekalkan kesegahan sel. 10 Bezakan antara yang berikut: L (a) tisu meristem dengan tisu epidermis tumbuhan, K (b) sel dengan tisu, (c) tisu epitelium dengan tisu otot. RAJAH 2 11 Rajah 3 menunjukkan struktur sehelai daun. R P S Q RAJAH 3 (a) Namakan sel yang berlabel P dan R. (b) Nyatakan fungsi sel P dan R. (c) Terangkan peranan sel Q dalam meningkatkan kadar fotosintesis. (d) S mengandungi dua jenis tisu. 42  (i) Namakan dua tisu tersebut. (ii) Terangkan ciri penyesuaian pada tisu-tisu dalam S untuk membantu dalam pengangkutan bahan di dalam tumbuhan. Soalan Esei 12 Dengan menggunakan satu contoh organisma unisel, terangkan lima proses hidup yang boleh dilakukan oleh organisma ini. 13 Rajah 4 menunjukkan satu organisma unisel yang tinggal di dalam kolam air tawar. X RAJAH 4 (a) Terangkan fungsi X dalam pengosmokawalaturan. (b) Ramalkan apa yang akan berlaku sekiranya sesuatu sel tidak mempunyai jasad Golgi. Terangkan jawapan anda. (c) Bagi setiap sel berikut, terangkan hubungan antara struktur dengan fungsinya. (i) (ii) sel P sel Q RAJAH 5 Sudut Pengayaan 14 Banyak kanser bermula dengan tisu epitelium. Ini termasuk kanser peparu, kanser kolon dan kanser kulit. Apakah dua sifat tisu ini yang menyebabkan kanser berlaku? 15 Kerosakan tisu cakera rawan di antara vertebra tulang belakang sukar untuk dibaiki sendiri oleh sel. Apakah teknologi terkini yang boleh digunakan untuk membentuk tisu rawan yang baharu? Jawapan lengkap boleh didapati dengan mengimbas kod QR yang disediakan 43