Notatki z wykładów: Metody i techniki obserwacji (PDF)

**Metody i techniki dla studentów studiów I stopnia - notatki z wykładów** **WYKŁAD: OBSERWACJA JAKO METODA BADAWCZA** Obserwacja -- definicja metody naukowej Obserwacja jest aktem spostrzegania zjawisk i rejestrowania ich w celach naukowych, często za pomocą odpowiednich narzędzi (Angrosio, s.10...

**Metody i techniki dla studentów studiów I stopnia - notatki z wykładów** **WYKŁAD: OBSERWACJA JAKO METODA BADAWCZA** Obserwacja -- definicja metody naukowej Obserwacja jest aktem spostrzegania zjawisk i rejestrowania ich w celach naukowych, często za pomocą odpowiednich narzędzi (Angrosio, s.106) Obserwacja, jako metoda badawcza, „przyszła" do socjologii z etnografii i antropologii kulturowej „Etnografia to dosyć szeroka i złożona strategia badawcza, która pierwotnie opierała się na badaniach uczestniczących i obserwacyjnych prowadzonych w otwartym terenie lub w różnego rodzaju instytucjach" (Flick, 2010, s. 154). (badania społeczeństw pierwotnych: Bronisława Malinowskiego, Ruth Benedict, Wzory kultury, Margaret Mead, Płeć i charakter w trzech społecznościach pierwotnych) Obserwację można nazwać meta-metodą badawczą, ponieważ Zalety metody - w obserwacji nie musimy: \- czy interpretacjach (jak w przypadku tekstów prasowych). Subiektywny wymiar obserwacji - trudność metody Obserwacja dotyczy zachowań, działań jednostek i interakcji symbolicznych między jednostkami Każde zachowanie, interakcja ma: \- sens subiektywny (to co znaczy ona dla zachowującego) i zarazem \- obiektywne znaczenie społeczne (to co znaczy dla grupy) OBIEKTYWNEGO społecznego znaczenia obserwowanych zachowań nie można wyprowadzić z tego co się widzi. Przy interpretacjach ważne poznawanie sensów - trudność zobiektywizowania subiektywnego z konieczności rozumienia sensu to problem naukowych metod obserwacji. **Trafność i rzetelność obserwacji jest zagrożona, gdy przypisany sens zachowań jest sensem zgodnym z doświadczeniami obserwatora, a nie obserwowanych.** Szczególnie ważne, gdy obserwujemy grupy społecznie „obce" (inna kultura, inna klasa, grupy marginesu, subkultury) Sytuacje te wymagają zdystansowania do własnego sposobu myślenia. Obserwację i wnikanie w sens tego co się obserwuje można wyodrębnić tylko teoretycznie, w praktyce zachodzą na siebie, tzn.: \- obserwacja wymaga zrozumienia sensu \- zrozumienie sensu obserwacji zachowań **Wskazówka:** Zdolność rozumienia to zdolność antycypowania (przewidywania) zachowań. Cele obserwacji **TYPY OBSERWACJI** **ROLA PRZYJMOWANA PRZEZ BADACZA** ------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ --------------------------------------- **Rola przyjmowana przez badacza** **Charakterystyka** **Typ obserwacji** **całkowity uczestnik** W tej roli badacz na dłuższy czas staje się członkiem badanej grupy i całkowicie ukrywa swoją tożsamość. **uczestnicząca ukryta** **uczestnik jako obserwator** Badacz staje się na dłużej członkiem grupy, ujawnia swoją tożsamość, uczestniczy w życiu grupy, nawiązuje relacje i za zgodą badanych prowadzi obserwację. **uczestnicząca jawna** **obserwator jako uczestnik** Badacz ujawnia swoją tożsamość, lecz nie „wchodzi" do grupy, za zgodą jej członków prowadzi obserwacje, lecz kontakt jest rzadszy i nie ma potrzeby ustanowienia głębszych relacji z badanymi. **semi-uczestnicząca jawna** **całkowity obserwator** Badacz pozostaje całkowicie poza grupą, jest jedynie obserwatorem i nie kontaktuje się z badanymi. **nieuczestnicząca jawna lub ukryta** ------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ --------------------------------------- Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem klasyfikacji Gold'a (za Konecki, 2000, s. 146-147) **Obserwacja uczestnicząca i nie** Obserwacja nieuczestnicząca -- na zewnątrz -- preferowana gdy obecność obserwatora może mieć wpływ na sytuację badaną Obserwacja uczestnicząca: Obserwacja ukryta (niejawna), a zwłaszcza uczestnicząca, budzi wiele kontrowersji etycznych: Zwolennicy tej metody twierdzą jednak, że tylko w ten sposób jesteśmy w stanie otrzymać „prawdziwe" dane, ponieważ badani nie kreują sztucznego wizerunku w kontakcie z badaczem. Poza tym, bardzo często dane byłyby niedostępne dla badaczy: docieranie do środowisk niedostępnych, np. przestępczych (potrzebna osoba wprowadzająca) badanie sekt (między innymi badania Zimniak-Hałajko) gangów (badania na przykład Whyte'a). Zagrożeniem długa obserwacja -- identyfikacja z rolą -- utrata dystansu badacza Metoda niejawnej obserwacji uczestniczącej - ze względów etycznych - jest coraz rzadziej używana w badaniach społecznych. **Przed realizacją w terenie** Przed rozpoczęciem badania w terenie niezwykle ważne jest zdefiniowanie roli badacza w środowisku badanym (Tabela), aby móc się do niej przygotować i uświadomić konsekwencje z niej wynikające. Obserwować można praktycznie wszystko, jednak rozpoczynając badanie, musimy dokładnie określić, na co będziemy zwracać szczególną uwagę. Nie jesteśmy bowiem w stanie zaobserwować wszystkiego. **Obserwacja systematyczna (np. eksperyment)** \- Schemat obserwacji zależny od pytań badawczych \- Na podstawie teorii wyodrębnia się zmienne zależne (zachowania) oraz zmienne niezależne (warunkujące zachowania) -- jeśli w teorii związki między zmiennymi są określone \- Przebieg obserwacji podporządkowany zdefiniowanym kategoriom co ma być przedmiotem obserwacji -- nie rejestruje się innych tu: operacjonalizacja -- wskaźniki empiryczne, dostępne obserwacji \- Warunki początkowe są kontrolowane -- ich opis umożliwia powtórną obserwację **Usystematyzowanie obserwacji** zawsze wymaga określenia: Ważne kwestie W badaniach obserwacyjnych przedmiotem doboru są częściej miejsca i sytuacje niż grupy osób. Wybór miejsca i czasu obserwacji wybieramy w sposób celowy (dobór celowy), ze względu na interesujący nas przedmiot badań. Przedmiot obserwacji - W przypadku obserwacji pytania badawcze powinny dotyczyć przede wszystkim „zagadnień i procesów zawierających się w „tu i teraz" sytuacji obserwacyjnej. Przeszłe procesy można śledzić na podstawie zostawionych przez nie śladów -- instytucji, znaków, wypracowanych norm, które wpływają na obecne praktyki" (Flick, 2010, s.155). Oznacza to, że dla naszego podstawowego narzędzia, jakim jest wzrok, dostępna jest teraźniejszość, a nie przeszłość czy przyszłość. **SPOSOBY GROMADZENIA MATERIAŁU** **Techniki niestandaryzowane:** **Techniki standaryzowane:** arkusz obserwacyjny daje możliwość analizy ilościowej, a także porównań z innymi badaniami **OBSERWACJA A INNE METODY** Obserwację często uzupełniamy o inne metody - najczęściej są to wywiady w formie swobodnych rozmów: „w czasie obserwacji uczestniczącej przeprowadza się wiele nieformalnych wywiadów swobodnych. Wywiady mogą być uzupełniane o obserwację: