Teoria ugruntowana - PDF

```markdown ROZDZIAŁ 5 ## Teoria ugruntowana _Przemysław Hensel, Beata Glinka_ Teoria ugruntowana jest strategią prowadzenia badań jakościowych, której początki w naukach społecznych datują się na lata sześćdziesiąte XX wieku. Opiera się ona na trzech zasadach: * Pierwsza z nich mówi, że bada...

```markdown ROZDZIAŁ 5 ## Teoria ugruntowana _Przemysław Hensel, Beata Glinka_ Teoria ugruntowana jest strategią prowadzenia badań jakościowych, której początki w naukach społecznych datują się na lata sześćdziesiąte XX wieku. Opiera się ona na trzech zasadach: * Pierwsza z nich mówi, że badania terenowe należy rozpoczynać bez przyjmowania wstępnych hipotez. Dzięki temu unikniemy sytuacji, w której istniejące teorie wpłyną na to, jakie zjawiska dostrzeżemy w terenie. * Druga zasada polega na nieustannym porównywaniu ze sobą zebranych fragmentów materiału empirycznego. To porównywanie prowadzi do określenia kodów, którymi posługujemy się, by uporządkować i zinterpretować materiał oraz by wyróżnić najważniejsze kategorie, z których zostanie następnie zbudowana teoria dotycząca badanego zjawiska. * Trzecia zasada to teoretyczne pobieranie próbek. Polega ona na tym, że osoby i grupy do badania wybieramy w taki sposób, by poszerzyć naszą znajomość problemu, a nie jak w metodologiach klasycznych - by uzyskać próbę reprezentatywną. W tym rozdziale przedstawimy genezę teorii ugruntowanej, jej podstawowe reguły i możliwości wykorzystania. Lektura rozdziału pozwoli zrozumieć, czym jest teoria ugruntowana: jakie są główne różnice między teorią ugruntowaną a innymi koncepcjami badań, jakie metody i w jaki sposób wykorzystuje się się najczęściej, prowadząc badania oparte na procedurach teorii ugruntowanej, oraz w jakich przypadkach warto po tę teorię sięgnąć. 1 W rozdziale wykorzystano fragmenty niepublikowanej rozprawy doktorskiej Beaty Glinki pt. Społeczne i kulturowe aspekty zmian organizacyjnych, Wydział Zarządzania UW 2000, oraz niepu- ### 5.1. Teoria ugruntowana - geneza metody Koncepcja teorii ugruntowanej pojawiła się w latach sześćdziesiątych XX wieku za sprawą książki Barneya Glasera i Anselma Straussa _Odkrywanie teorii ugruntowanej_ (wyd. pol. 2009) i od tego czasu stała się jedną z najbardziej wpływowych perspektyw metodologicznych w naukach społecznych. Stanowi ona odwrócenie dominującego przez wiele lat procesu badawczego opartego na dedukcji, w którym najpierw dochodzi do sformułowania hipotez na podstawie istniejących, logicznie wywiedzionych teorii, następnie są zbierane dane, aż w końcu następuje weryfikacja hipotezy poprzez porównanie jej z posiadanymi danymi. Ta dedukcyjna procedura miała (i wciąż ma) wielu zwolenników i licznych krytyków. Zwolennicy twierdzą – między innymi – że budowanie teorii na bazie logicznych wywodów i przyjętych a priori założeń pozwala na stworzenie teorii bardziej ogólnych, szerszego zasięgu . Dedukcyjna procedura weryfikacji pozwala na sprawdzenie prawdziwości teorii i jej ewentualną modyfikację. Krytycy uważają, że takie podejście, po pierwsze, hamuje powstawanie nowych koncepcji, po drugie zaś sprawia, że weryfikując teorię, dopasowujemy rzeczywistość czy też dane do konwencji teorii - podstawową rolą teorii jest odzwierciedlanie rzeczywistości, nie na odwrót. Wspomniani wcześniej Glaser Strauss zaproponowali alternatywną wobec podejścia dedukcyjnego metodę, której nadali nazwę „teorii ugruntowanej”. Teoria ugruntowana sięga do metod indukcyjnych, które w naukach społecznych mają długą tradycję – od dawna stosuje się je w antropologii. Podejście Glasera i Straussa jest mocno powiązane z założeniami interakcjonizmu symbolicznnego. Jest to sposób postrzegania rzeczywistości społecznej wywodzący się jeszcze z prac George'a Herberta Meada. Według Herberta Blumera opiera się on na trzech założeniach (Blumer 2007, s. 5-9): * ludzie podejmują działania wobec przedmiotów, kierując się znaczeniami jakie te przedmioty dla nich mają, * znaczenie przedmiotów wynika z interakcji społecznych między jednostką a jej otoczeniem, * zn aczenia przypisywane przedmiotom podlegają zmianom w procesach interpretacjami i interakcji - jednostki nie tylko stosują zastane znaczenia ale również je zmieniają. Tak sformułowane założenia powodują, że teoria ugruntowana nadaje się raczej do analizowania problemów związanych z postrzeganiem fenomenów społecznych niż do badania „obiektywnie" istniejącej rzeczywistości (Suddaby ² Określenie „przedmiot" Blumer rozumie bardzo szeroko mieszczą się w nim zarówno artefakty rzeczowe, jak i kategorie abstrakcyjne czy instytucję. 2006). Jakościowy_ charakter tej metody powoduje że często wykorzystuje się ją w projektach badawczych opartych na studiach przypadku (Eisenhardt 1989). Glaser i Strauss podkreślają, że ich strategia analizy porównawczej kładzie nacisk na generowanie teorii rozumianej jako proces - teoria nie jest więc tym ujęciu skończonym, gotowym produktem, lecz tworem podlegającym zmianom i rozwijającym się (podobnie jak podlegają zmianom „ Obiekty", zjawiska społecznym na podstawie których teoria powstała). Proponowana przez Glasera i Straussa analiza komparatywna może prowadzić do powstania dwóch rodzajów teorii: rzeczowej i formalnej. Przez teorię rzeczową należy rozumieć teorię dotyczącą określonego empirycznego obszaru zainteresowania socjologicznego - jak na przykład relacje rasowe, edukacja menedżerska rola profesjonalnego menedżera Teoria formalna dotyczy formalnego konceptualnego obszaru zainteresowań, na przykład zjawiska socjalizacji procesu sukcesji, dewiacji Oba wymienione typy teorii można uznać za teorie średniego zasięgu. Zarówno teoria rzeczowa, jak i formalna istnieją na pewnym poziomie generalizacji, różnią się między sobą stopniem uogólnień - w ramach jednego badania może zdarzyć się, że przenikają się nawzajem, przechodzą jedna w drugą. Jednego przedmiotowego obszaru może dotyczyć wiele teorii, co – zdaniem Glasera i Straussa - Jest zjawiskiem korzystnym (i zarazem sprzecznym z duchem podejścia dedukcyjnego). Czasem zaleca się by początkujący badacze prowadzący projekty z wykorzystaniem teorii ugruntowanej starli się raczej tworzyć teorie _rzeczowe niż formalne (Tan 2010). ### 5.2. Strategia prowadzenia badań Teoria ugruntowana wymaga od nas trzymania się wyznaczonych reguł postępowania. Przede wszystkim, zgodnie z założeniami metody, powinniśmy podchodzić do badanego przedmiotu w sposób otwarty (stan ten dobrze oddaje użyte przez Barbarę Czarniawska określenie „nastawienia antropologicznego”, sob. Czarniawska Joerges 1992) nie przywiązując większej wagi do tworzenia hipotez już w początkowym stadium badania. Choć koncepcja teorii ugruntowanej postuluje brak wstępnych założeń dotyczących badanego problemu, jasne jest że osoba prowadząca badania - nawet początkująca - nie jest tabula rasa i wnosi do procesu badawczego swój sposób myślenia, przekonania i założenia które nabyła w trakcie dotychczasowego życia (Suddaby, 2006) Ważne jest by zdawać sobie sprawę z tych nieuniknionych uwarunkowań procesu badawczego i uczynić je obiektem problematyzacji - po to by wziąć je w nawias czyli zastosować tzw_bracketing_ (Ashworth 1996, Fischer, 2009). Innymi słowy, warto zadawać sobie pytania to, w jakim stopniu mój sposób interpretacji wynika z badanej rzeczywistości, a w ja * Prowadzenie badań zgodnie z zaleceniami koncepcji teorii ugruntowanej składa się z trzech rodzajów czynności. * zbierania danych, * kodowania i identyfikacji idei lub koncepcji, * generowania teorię. Trzeba jednak podkreślić, że w omawianej metodzie zakłada się przeplatanie wymienionych działań. Oznacza to, że już na etapie zbierania danych można i trzeba identyfikować istotne kody i idee z kolei na etapie kodowania i identyfikacji koncepcji może okazać się konieczne zebranie dalszych danych. #### 5.2.1. Teoretyczne pobieranie próbek i nasycenie teoretyczne Przy zbieraniu danych w badaniach prowadzonych zgodnie z zaleceniami teorii ugruntowanej należy kierować się wspomnianą już zasadą teoretycznego pobierania próbek. W tradycyjnych strategiach badawczych korzysta się zwykle z próbny reprezentatywnej, to jest takiej, przy konstruowaniu której każdy z przedstawicieli populacji miał taką samą szansę na znalezienie się w próbie badanej. W teorii ugruntowanej logika kierująca doborem obiektów do badania jest inna celem nie jest bowiem „dostarczanie doskonałego opisu, ale rozwinięcie teorii, która wytłumaczy wiele z badanych zachowań” (Glaser Strauss 2009, s 29). Chodzi o stworzenie takiej próby która da możliwie najbardziej różnorodny materiał do badań należy dobierać takie grupy i jednostki do badania by "generować w najpełniejszym zakresie tak wiele własności kategorii ile jest możliwe." (tamże,str. 44) . Inna jest również kolejność podejmowanych działań, w badaniach prowadzonych zgodnie ze strategią dedukcyjną najpierw określamy populację następnie dokonujemy losowania, a w kolejnym kroku badamy wylosowanego obiekty stojąca za takim rozwiązaniem jest następująca: . Stosując teorię ugruntowaną, w momencie rozpoczęcia badania nie znamy wielkości ani składu próby kolejne jak są dodawane do próby podczas prowadzenia badań. Dopiero po przeprowadzeniu pewnej liczby obserwacji czy wywiadów będziemy wiedzieć jakich jeszcze obserwacji potrzebujemy. Dane będziemy zbierać tak długo,aż osiągniemy stan nasycenia teoretycznego, co oznacza że dalsze zbieranie danych nie wzbogaci już naszej wiedzy o badanym zjawisku i nie pomoże w dalszym rozwijaniu teorii którą tworzymy. W literaturze przedmiotu można czasem spotkać wskazówki mówiące kiedy zostanie osiągnięte nasycenie teoretyczne (np. po przeprowadzeniu 25 wywiadów), lecz nie należy się nimi kierować (Suddaby, 2006). W każdym konkretnym przypadku należy samodzielnie podjąć decyzję dotyczącą tego czy stan nasycenia teoretycznego został osiągnięty. Dla początkujących badaczy może to przedstawiać pewną trudność, wiele osób obawia się tego na początku badania. Okazuje się jednak, że w większości projektów badawczych stan nasycenia teoretycznego jest stosunkowo łatwy do identyfikacji. Niektórzy badacze decydują się na przeprowadzenie kilku wywiadów lub obserwacji także po osiągnięciu teoretycznego nasycenia – jest to forma zabezpieczenia się poprzez zebranie materiału, który de facto jest już nadmiarowy. #### 5.2.2. Zbieranie danych i prowadzenie notatek Etap pierwszy zbieranie_ danych, spostrzeżeń i zapisywanie ich jest barzo pracochłonny i czasochłonny. Barney Glaser (1998, s. 8), jeden z twórców teorii ugruntowanej, stwierdził, że"wszystko jest danymi”. Zbieranie danych obejmuje przede wszystkim prowadzenie obserwacji i wywiadów w trakcie których tworzy się notatki Obserwacje prowadzone w ramach teorii ugruntowanej mogą przybierać różną postać - Obserwacji uczestniczącej, nieuczestniczącej lub tzw shadowingu rozumianego jako "bycie cieniem" osoby badanej i towarzyszenie jej w codziennych czynnościach i działaniach na przykład towarzyszenie członkowi zarządu poprzez kilka kolejny dni pracy więcej o metodzie shadowingu w rzadziałe 3 w tamtiegrum) Każda z tych metod ma swoje zalety i ograniczenia, których powinniśmy być świadomi prowadząc wywiady w ramach teori ugruntowanej, najczęściej sięgamy po metodę otwartego wywiadu antropologicznego - takiego, który nie jest zestandaryzowany i nie ma ściśle narzuconej jednolitej struktury tarki, rodzaj wywiadów sprawdza się ponieważ nie zmięzamy do weryfikacji wcześniej sformułowanych hipotez lecz przeciwnie - chcemy dowiedzieć się czegoś nowego, zidentyfikować nowe interesujące z punktu widzenia terenu wątki Wywiady dobrze jest nagrywać po to by i nie trzeba było polegać wyłącznie na swojej pamięci i notatkach, co więcej, nagrywanie umożliwia nam koncentrowanie się na rozmowie a także prowadzenie takich notatek, które nie odnoszą się bezpośrednio do treści wywiadu ta zostaje przecież nagrania Ale na przykład do okoliczności towarzyszących mirniki rozmówcy i innych kwestii które mogą okazać się istotne na etapie kodowania Interpretaci przeci przejściem do kolejnego etapu (kodowania) Konieczna jest transkrypcja wywiadów tak By mogły and w łatwy sposób rzostać poddane obróbce ręcznej lub z wykorzystaniem Programu komputerowychwspomagający analizę ) Transkrypcja powinna być jak najbardziej wirna- obejmować pełne wypowiedzi w ich oryginalnym brzmieniu, z zaznaczeniem przestójów w wypowiedzi, waham, śmiechu i wszelkich innych środków r wykorzystywanych przez osobę z którę rozmawiamy. Dane uzyskane, dzięki prowadzonym wywiadom i obserwacjom uzupełniają się pozwalają uzyskać pełniejszy obraz badanego zjawisko co więcej bardzo często obserwacje umożliwiają badacz interpretacje danych uzyskanych pod Warto w tym miejscu dodać, że zbieranie dany może także wykroczyć poza tradycyjne obszary i obejmować na przykład dane wizualne tak podkreśla Krzysztof Konecki (2008) dane wizualnemogą b traktowane jako prawidłowo, i wartościę materialny empiryczne na podstawie których można budować teorie czy propozycje teoretytne. Podstawą zasadą w trakcie badań triangulacja ma zapewnić zwięszenie wiarygodności uzyskanych materiałow i ich interpretacji. Popularne triangulację rozumisie jako poszukiwanie informacji na ten sam temat w różnych źródłach . Norman Denzin (2006) wyróżnił cztery podstawowe _rodzaje triangulacji którymi są; * triangulacja metod- łączenie różnych metod badawczych * triangulacja danych- sięganie po różne dene (np . porównywanie badeń prowadzonych na różnych grupach w różny czasie i w różny miejscach * triangulacja badaczy -prowadzenie badań przez wies badaczy na etapie zbieranianiateriału lub/i jego interprelacja) * triangulacja teorii- wykorzystanie ryżnych _kancercji teoretycznych_ Mających tłumaczyć zjawisko społeczne Wprojekcie barawczym wiłzystującejmetoe teorii ugruntowanej będziemy siègać przedstaw wszystkim po pierwsze trzy rodzaje Triangulacji etaie zbierania danych naj częściej są to triangulacja metody _i Triangulacja dany_. A nie kiedy tak że __triangulacja badaczy__: P.samie jest wyjściem do identyfikacji kategorii czi idiei ha podstawie których będzie Pisanienotatek jest czynnością niezbędną ze wzlegu na to że Stanowiedobrychnotatek: * Dają Komplete, pełne przedstawienie sytuacji- Sà bczote w szczegół * i są tego rzodza'u opowieściem i wydarzeniaqh: * Sa czymśc' węcence niżapisem chronelogicznym sytuacji- prócz chanologi. * Powinny na szielać, też kantesk opisywach wydarzni. * Notetki powinny zawieraojaknaj_mniek_ komentarze,jeżeli jednak saa' one, * kaaiicane ,powińny być wyrażnie oznaczone Dobre notatki powinny zachowywak swéżytecana'ci przez dog czee pot przeprowezen'im badania W teori ugruntowany dany sa' w przypadku różeńnorodnych I złeźonych złozych problemów, wznacza długi proces basawocy i tez, o wiele osób się. kórych celam chcą baranie, przera'wazie sybka_Ježeł,więc student w ostarnich ma' siécach studiow decuduie sie na "sanie pracy magisterski z' wykorzystanien teorii ugruntowany naj prawda podobniaj nie jest to dobry Wybur albo nie zocela bronić siey w tem iAlbo tez prze stawii projek niepełny nie dokońciany lub o pante na abyt. ska' rych zataach-. ### 5.2.3 _Kodowanie I identifikasiidelubkancel_ kodowanie to eta procesos badawczge ytorym pzzachodzimyod dany do kategorii Abztrakcynych kodowanie to jeden najważniejszych etapas pro jetu badawczgo prozadzegozgodnie zieczaniami teoriugruntowamej por nie waśnie w tai fazie badanie zazynaja" wy aniae' sie kategori z ỹkórych' W konicowym etapie panstanie teoria średniega zasięgu Kedy pamien by jak najlepiej dopa sow ane do moteriasunpirycznezno" Odzwierciedlae to со się zeara zało' orae A ym ùi respondenci należy uważae Aby niej Odwaływać się wa poziomle kadow do kancelcji teoreteycznych Panwo ziuniknae nytuaqi w Kórej to teoria na azuca schema analizy dany Celea strategia teorii ugruntowany jest przecież azłnanie w ordratnymie Kierunku moleriał empiryczny ma służyć wytvorzeniu teorii Na podkreślenie zasługe fuck ze kodowanie jakascione zamowane w teo rii ugruntewanej Pasługuje sie zupe'me " na logika niż kodowanie" K tym ostatrinu kody 1 kategoriie"Istnieja" jua przed rozpzoczaciem konowania I sq na Ago wywieziome Z'Istniejaceje teoril - Wkonowamiu jakascionym kody _wi_ Aja sie Z'terema Pasztaje podczas procesunodanienavwykaja z'ńegel Trzeba pamjetae że określenie kod jest sytosowane wryznych znaczeniach nawelprzo samych prekanosowi teorii ugruntowany lade' Wowanie Moze wznaezazawane poszczegółnych fragment'w absarvagli lecz ryw nież " że Być ruzumien jako rzypisywanie a abserwagi po perszczegć my ch Kategorii oraz teoretyczne andowanie stworzany kadow * Losika tworzenia kadow Nize ależaie ad wyprangij Strategii kadowamienzednem tego Etapu badania jest nieuwane porownywanue ze sobą różnych fagmente a zebranega" marerialu empizyczuego A je one man_moziwee'ci atwo izena ciekawuch kodów kżóe. Opro_wadza do sformułowanego Interessu je spostrzeżeń teori- Mechasizm ten przed sta rano wa ramce. Jakwaidae Sen's kadow jest wyznazone prze kontekzt Pórównan Kad ty Zytatow za czyna Coš znaeyć dopiero wtedy zoy zostanie porównany Wzonym_ wytwiedzy dotyczacych pedoknego zagaznienia pórównzwa nie tych _ytwiedzzy nagaje im sens I pamola atworaje azpowiedmie Kedy i Kategori _Ranka5-1. przy kiady_ tworzenia kodów" parzez porównywanie * fagnete wy merzianu Empirycznega Wpewnym przedsiębiorsvie tocgy sie ickus ja dotyczącay zaltrodniawia ze * _"konsulte- _ do zweryfikowania przyzdalnosiplano. W tym * Przed sę" - ze struktuzyi Prez es rzedstawta ta pa po ycja Co Wspalyka się Z nastepujacymi reakcje i ze strony _redzerow_ uczestniczacach w pasie zienii azazidu firmy. Menu dze:ż1 _Ta_ jak przacowalem- zowsze" Mam pretende że "Saka przyysz'a Pererwza" Piatka wzioła. I sie" napraeowalerm _rzech_ _"Wy_ w nicedzie i pa połodnim Menu dzer 2 Na szczęście Mam Barchzo_ 2doświadczenia. I Firma- _"2- _ BO ToBy zys bardzo Madzy Lydzie _"wy_bardzo Dobr ze _przystopowiec_ ale ich zposéb izatanla jest laki ze poz prostu chodziz różnych Ludzi a _i_ " _"wmi_ tei ogromnych zwya zanych i Tym _wasych i " _i_: w Fora'ule i Wysokich i_ ze ze średne.1 musze" Paowiedziec Brededze_ 2 Opunia firm zowadzenia dy wajednyak jakby oceny Jedank my a zapi_ des ziatkite ysiace erao bo" oni BY i 0 my zrbimy to znamey Prabo wialby w cyazu _kilku- _ booni nie wiele czasu ze -nie- Zzbiere te "ktōre" iZobia raport" Z 0 " ""Zyskamym Wniske- to _"20- _2 jasi zrzeshimu Taki wspolny kzd" 111 ze" zastrosov zać Gcyby_ óbowa- odeś" sie" do nabardzie wy dae" _"we__" wa _stw_ to jako pierw * si z kodu" . Beichaze azyzy"sie Tymi Zytatom maze dopro wadzić nas do Wniaskud ze mówiz One rownież o tym jak pracula firm doradce" zastom_ "modelbiznese wy firm doradezychIWTW nasza ywaga * Ncent_ zaje sie" tym że dorajey zredstawiaj wiedze", 20- Kórn Ziz już * Ińny mo'zliwi kod _"cbawey przed wernfikacje" * w_sie że zewnetrrey konsultanat usawnik Ich' nie komperen- - a to jest ty kayac jeszcze 'neg zaze wienia" - wyeasmejszych doświadczeń _miewania_ Wczese- wywy mozna _"p" - sie z " wy a" odzwiezze wy to w _e_ze przewaa" a znika zego sie z" warto" a ze" _Strategie_ kodowania Stossig rze róże strategia a kadowania maczeriau empity czuego szaw 78_79 * óslowo paz słozie * wersz po" wersze" * Azyrzeniepo zea'zeme ""wy strategia kodowanie maja" ten sam call, mianazicite zpasze że na_ zateria z zosztasowanżé wsporninane * zasięgi - W" W-daz sie" s'tęi" wy"sie ze W_ "do" sie Zastos_ się Wwiemne kodowanie" wiéże pozwał Na zywac sie- " na - 1w'm że pa _m_ ętae ze- _i_ze_kod jesh w rózny eh zna zzeniach" nawet przaz "1_ że - kodowal sie. "w" - sie Wy W "1 0'" że -Sie " " "_"" "a" - sie'na" "" - się W''y" - sie"- " " "I'm _""""""_ "'j" "* *"* *"'* "' *" _" W "" "" -"" ""0'" -"" *""""""** * *"1 W"""""""" '"W"" "1 _"""""" - _ W sie" _""'"_ "" _"""""" " " """"'Wsie W '' w ' '' "*Wsie"* """""""""""""""""" ""W"" "* """"* W" """y '' 12 ```