Para Politikası PDF

GENEL EKONOMİ 1 2- PARA POLİTİKASI I. Değişim aracı olma...

GENEL EKONOMİ 1 2- PARA POLİTİKASI I. Değişim aracı olma II. Servet saklama aracı olma 2.1. Para Tanımı, Kapsamı ve Çeşitleri III. Hesap birimi olma Para, mal ve hizmet değiş-tokuş işlemi için kullanılan IV. Standart olma araçtır. Takasın yapılmasında kullanılan madeni ve 1- Yukarıdakilerden hangisi/hangileri paranın banknot sistemi “para”dır. Bu tanım dar kapsamlı olup, fonksiyonlarından biri değildir? para sadece nakit olmayıp; herhangi bir ödeme aracı A) Yalnız I parayı ifade eder. B) Yalnız IV Paranın fonksiyonları C) I ve II i. Para değişim (mübadele) aracıdır. Para, iki mal D) II ve III arasındaki mübadeleye dayalı olan trampa sisteminin yerine kullanılmaktadır. Para işlem E) III ve IV maliyetlerini düşürür. Mal ve hizmetlerin değiş- tokuşunda harcanan süre işlem maliyeti olarak tanımlanmaktadır. Para bu maliyeti en aza 2- Trampa uygulaması olan 20 tane malın olduğu indirmektedir. bir ekonomide oluşan toplam fiyat sayısı kaçtır? ii. Para servet saklama aracıdır. Gelirin tüketilmeyen A) 19 kısmı tasarruf edilir. Altın, döviz, borçlanma araçları B) 20 da tasarrufların değerlendirildiği araçlar olup, C) 39 paranın kendisi de tasarruf aracıdır. Özellikle D) 110 www.finansed.com enflasyonun düşük olduğu dönemlerde para da E) 190 tasarruf olarak tutulabilmektedir. Paranın Özellikleri: Paranın değeri enflasyon düzeyi ile doğrudan ilişkilidir. Enflasyonun olduğu yani fiyatlar genel  Para standart olmalıdır. seviyesinin arttığı bir ortamda paranın satın alım  Para genel kabul görmelidir. Hem ülke içinde gücü düşmektedir. Böyle bir durumda bireyler hem de uluslararası düzeyde para kabul servetlerini para olarak tutmak istemezler. görmelidir.  Para taşınabilir olmalıdır. iii. Para hesap birimidir. Ekonomideki mal ve  Para taklit edilmemelidir. hizmetlerin değerlerinin ölçülmesi konusunda hesap  Para bölünebilirliğe sahip olmalıdır. birimi fonksiyonuna sahiptir. Trampa usulünde N  Para dayanıklı olmalıdır. Kolay miktarda mal bulunan bir ekonomi için kaç tane fiyat yıpranmamalıdır. oluştuğunu gösteren formül; (N x (N-1)) / 2 3- Aşağıdakilerden hangisi parada olması gereken olarak gösterilmektedir. 20 tane malın olduğu bir özelliklerden birisi değildir? ekonomide oluşan fiyat sayısı 190’dır. A) Taklit edilmemelidir Para İkamesi: Yukarıda sayılan 3 temel fonksiyon B) Genel kabul görmelidir çeşitli nedenlerle yerli para yerine yabancı paralar C) Bölünebilir olmalıdır tarafından yerine getirilmesi durumunda ülkede yerli D) Dayanıklı olmalıdır para yerine yabancı paralar kullanılmaktadır. Bu E) Kağıt olmalıdır duruma para ikamesi (dolarizasyon) adı verilir. Para ikamesinin ortaya çıkma nedenleri Para Çeşitleri i. Sürekli ve yüksek enflasyon Para genel olarak üç kısımda incelenir: Mal para ve ii. Ülke para biriminin diğer ülke para birimleri madeni para sistemi, İtibari-kağıt para sistemi, Kaydi karşısında sürekli ve güçlü bir şekilde değer para. kaybetmesidir. Para ikamesinin yüksek olması durumunda merkez bankalarının para politikaları yeterli etki doğuramaz. 2 www.finansed.com i. Mal Para ve Madeni Para Sistemi ii. İtibari-Kâğıt Para Sistemi Mal para sistemi basit olarak trampa sisteminde her bir Kâğıt para sistemi günümüz ekonomilerinde kullanılan malın takas işleminde para gibi kullanılmasıdır. Madeni gelişmiş bir para sistemidir. Yasal olarak yetkili kurum para sistemi gümüş, altın ve çift metal para sistemlerini tarafından basılmaktadır. Türkiye’de bu yetki T.C. içermektedir. Gümüş ve altın para sistemleri ise tek Merkez Bankası’ndadır. Kâğıt paranın ülke ekonomisi maden sistemleridir. için sadece ekonomik anlamı bulunmamaktadır. Kâğıt Gümüş para sisteminde değişim işlemleri gümüşle para her özgür ve bağımsız ülkenin kendi egemenliğini yapılmıştır. Değerli madene dayalı para sistemlerinde göstermesi açısından bir sembol mahiyetindedir. gümüş altından daha eski bir kullanıma sahip Kâğıt para sisteminin avantajları ve dezavantajları bulunmaktadır. Gümüş daha eski dönemlerde daha bulunmaktadır. değerli bir maden iken para birimi olarak uzun yıllar Avantajları; boyunca kullanılmıştır. Gümüş sınırsız satın alım Taşınma ve basılma kolaylığı bulunmaktadır. sunmuştur. Devlet tarafından belirli bir ölçü ve ağırlıkta Satın alımlarda sınırsızlık vaat etmektedir. basılmıştır. Devletin gelirini toplamasına yardımcı Altın para sisteminin aşamaları; olmaktadır. i. Altın sikke sistemi Dezavantajları; ii. Altın külçe sistemi Her ülkenin kendi parası olduğu için kur farkları iii.Altın kambiyo sistemi ortaya çıkmaktadır. Çift metal para sisteminde altın ve gümüş para Fiyatların artmasına neden olabilmektedir. sisteminin ortak kullanımı söz konusudur. Altın ve iii. Kaydi Para www.finansed.com gümüş arasında devlet tarafından belirlenen bir kur Kaydi para banka parası olarak da bilinmektedir. Elde bulunmaktadır. Çift metal para sisteminde iki sorun somut bir para olmadan banka hesaplarında bulunan ortaya çıkmaktadır. Bu sorunlar; parayı ifade etmektedir. Vadesiz mevduat hesaplarında Çift metal sistemi aksamıştır. Bunun nedeni daha çok bulundurulan bu para başka hesaplara da gümüş madeninin bulunması ile gümüşün değer aktarılabilmektedir. kaybetmesidir. Daha sonraki dönemlerde altının bu Bankaların Kaydi Para Yaratması: Bir yatırımcının sistemden çekilmesi ise gümüş sisteminin tek başına banka hesabında vadeli mevduat hesabı açtırarak kalmasına sebep olmuştur. Yani para sistemi aksamıştır. bankaya para yatırması halinde, banka bu tutarın bir Gresham Kanunu olarak bilinen ve “kötü para iyi kısmını zorunlu karşılık olarak merkez bankasına parayı kovar” temelindeki görüştür. Bireylerin çift metal yatıracak kalan kısmını ise kredi olarak kullandıracaktır. para sisteminde gümüşün değeri azaldığı için gümüşü Kredi alan kişi bir mal alacak, malı satan taraf elde ettiği elden çıkarmak isteyip altını saklamaları buna en iyi parayı bankaya yatıracağı varsayımı altında, başlangıçta örnektir. bankaya yatırılan para ile ektsra para yaratılması söz Günümüzde bu duruma örnek olarak yıpranmış kâğıt konusu olmaktadır. paraların öncelikli elden çıkarılmak istenmesi Banka tarafından yaratılan kaydi para miktarı: verilmektedir. Yani dolaşıma tahrip olmuş paranın 𝐴 sürülmesidir. 𝑀= 𝑟 M: Bankanın yarattığı kaydi para 4- “Kötü para iyi parayı kovar” temelindeki görüş aşağıdakilerden hangisidir? r: Zorunlu karşılık oranı A) Gresham Kanunu A: Bankaya yatırılan ilk para tutarı B) Para Çekimi Kanunu Örneğin, bir yatırımcı bankada 100 TL mevduat hesabı açtırmış olsun, zorunlu karşılık oranı %10 ise bankanın C) Money Kanunu yaratacağı kaydi para miktarı: D) Lorenz Kanunu 100 E) Portföy Çeşitlendirme Kanunu 𝑀= = 1.000 0,10 Yukarıdaki formül sistemdeki bankanın herhangi bir serbest karşılık tutmadığı varsayımı altında geçerli olup, bankanın mevduatlar karşılığı uhdesinde tuttuğu serbest GENEL EKONOMİ 3 karşılıkların oranının ise s ile ifade edildiği bir durumda Kaydi para ise bankalar tarafından üretilen vadesiz formül şu şekilde olur; mevduatı temsil etmektedir. 𝐴 Gurley-Shaw para arzı yaklaşımı Bu yaklaşımda bir 𝑀= 𝑟+𝑠 ekonomideki her bir ekonomik birimin alternatif likit değer olarak kabul edebileceği tüm değerlerin (para ve para benzerleri) para arzı tanımına dahil edilmesi Para Çarpanı: gerektiğini savunulmaktadır. Gurley-Shaw yaklaşımda, Para çarpanı para stokunun dolaşımdaki para stokuna para ve para benzerlerinin arasındaki ikame derecesinin oranıdır. ölçülmesi, bu değerlere sıfır ile bir arasında ağırlık 1 + 𝑁𝑎𝑘𝑖𝑡 𝑀𝑒𝑣𝑑𝑢𝑎𝑡 𝑂𝑟𝑎𝑛𝚤 𝑃𝑎𝑟𝑎 Ç𝑎𝑟𝑝𝑎𝑛𝚤 = verilmesi ve para stokunun bu değerlerin ağırlıklı 𝑍𝑜𝑟𝑢𝑛𝑙𝑢 𝐾𝑎𝑟ş𝚤𝑙𝚤𝑘 𝑂𝑟𝑎𝑛𝚤 + 𝑁𝑎𝑘𝑖𝑡 𝑀𝑒𝑣𝑑𝑢𝑎𝑡 𝑂𝑟𝑎𝑛𝚤 toplamı olarak hesaplanması öngörülmektedir. Para tanımı, ödeme araçları ve bunların yakın ikamesi (para ✓ Para çarpanı 1’den büyüktür. benzerleri) olarak oluşturulur. ✓ Zorunlu karşılık oranı artarsa para çarpanı azalır. Bu yaklaşıma göre, fiilen tedavüldeki para vadesiz ✓ Nakit-mevduat oranı ne kadar küçükse para mevduatı, vadeli mevduatı ve çeşitli menkul kıymetleri çarpanı o kadar büyüktür. içerir. Zorunlu karşılığa tabi mevduatlar; Chicago Yaklaşımı gerçek ve tüzel kişilerin mevduatı, Monetarist Milton Friedman ve David Meiselman bankalararası mevduat (yurt içi bankalararası tarafından ortaya atılmış para arzı teorisidir. mevduat hariç) , mevduat bankalarınca yurt dışı şubeleri adına Bu teoriye göre, para arzının içine nakit, vadesiz Türkiye'den toplanan mevduatlar. mevduat ve vadeli mevduatlar dahil edilmelidir. www.finansed.com Zorunlu karşılığa tabi katılma fonları M1= Nakit + Vadesiz Mevduat + Diğer Çek Yazılabilir Mevduat gerçek ve tüzel kişilerin hesapları (yurtiçi bankaların hesapları hariç), M2= M1 + Vadeli Mevduat ve Benzerleri katılım bankalarını yurtdışı şubeleri adına M3 = M2 + Repo İşlemlerinden Sağlanan Fonlar + Para Türkiye'den topladıkları fonlar. Piyasası Fonları Klasik Para Arzı Yaklaşımı 2.2. Para Piyasası Klasik para arzı yaklaşımı parayı sadece bir değişim Para piyasası para arzı ve para talebinin buluştuğu aracı olarak görür. Bu nedenle de para arzı tanımını uygun ekonomik ortamdır. yaparken, değişim aracı olma kriterini sağlayan para ve Para Arzı para benzeri unsurların tamamını para arzına dahil eder. Para arzı bir ekonomideki toplam para miktarını ifade Değişim aracı olma özelliği para ve vadesiz mevduatlar etmektedir. Para arzı ekonomideki dolaşan toplam için geçerli olduğundan, bu yaklaşıma göre para arzı paranın ölçüsüdür. Hane halkı ve firmaların ödemelerini dolaşımdaki nakit ve vadesiz mevduatlardan oluşur. gerçekleştirebilmek veya kısa vadeli işlemlerini M1= Nakit + Vadesiz Mevduat + Diğer Çek Yazılabilir yapabilmek için kullandıkları varlıkların toplamıdır. Mevduat Klasik Yaklaşıma göre para bir değişim aracı ve kapsam Nakit para, hazinenin çıkardığı bozuk paralar ile olarak bir ödeme aracıdır. TCMB’nin bastığı kağıt paralardan oluşurken, vadesiz Buna göre para arzı mevduatlar, üzerine çek yazılabilen mevduat hesaplarıdır. kağıt ve madeni para ile Vadesiz mevduat hesapları istenildiğinde nakde vadesiz mevduattan dönüştürülebilir ve bu hesaplar üzerinden üçüncü oluşmaktadır. kişilere ödemeler yapılabilir. Bu görüşte kullanılan tanım dar para arzı olarak adlandırılmasına neden olmuştur. Türkiye’de kullanılan para arzı tanımları; Merkez Bankası tarafından çıkarılan kağıt para ile Hazine tarafından çıkarılan madeni para asli parayı M1= Dolaşımdaki Para+Vadesiz Mevduat (TL, YP) oluşturmaktadır. 4 www.finansed.com M1 para arzı tanımı: dolaşımdaki parayı, vadesiz göstermiş, 2010’dan 2015 yılına kadar %132 artış mevduatta bulunan TL ve yabancı para birimleri göstermiş, 2015’ten 2020 yılına kadar %291 oranında bazındaki parayı temsil etmektedir. Dar anlamda para artış göstermiş olup, özellikle son yıllardaki ivmeli artış arzı olarak da bilinir. göze çarpmaktadır. Sadece 2021 yılında 2020 yılına göre artış oranı %72 dir. M2 = M1 + Vadeli Mevduat (TL, YP) M2 para arzı M1 para arzı tanımına vadeli mevduattaki Repo: TL ve yabancı para birimleri bazındaki paranın Bir menkul kıymetin işlem başlangıç valöründe satılıp, eklenmesi ile bulunmaktadır. bitiş tarihinde geri alınmasına repo denir. M3 = M2 + Repo + Para Piyasası Fonları + İhraç Edilen Repo işlemi yapan taraf karşı tarafa (ters repo yapan Menkul Kıymetler tarafa) elindeki devlet tahvili gibi bir menkul kıymeti belirli bir süreliğine rehin vererek borç almaktadır. Ters repo, reponun karşı tarafıdır. Yani ters repo bir 5- M1 para arzı tanımı aşağıdakilerden menkul kıymet işlem tarihinde alınıp, bitiş valöründe ise hangisidir? satılır. Diğer bir ifadeyle, ters repoda geri satma A) Dolaşımdaki Para + Vadesiz Mevduat taahhüdü ile menkul kıymetin alımı söz konusudur. B) Dolaşımdaki Para - Vadeli Mevduat Repoya konu olabilecek menkul kıymetler: C) Vadesiz Mevduat + Vadeli Mevduat Hazine bonosu D) Dolaşımdaki Para – Banka Parası Devlet tahvili Banka bonosu (finansman bonosu) www.finansed.com E) Repo + Para Piyasası Fonları + İhraç Edilen Gelire endeksli senet ve gelir ortaklığı senetleri dahil Menkul Kıymetler olmak üzere yurtiçinde veya yurtdışında ihraç edilmiş kamu borçlanma araçları, Tablo: Türkiye’de Para Arzı 28/3/2002 tarihli ve 4749 sayılı Kamu Finansmanı Yıl M1 M2 M3 ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında 2005 62 238 261 Kanun çerçevesinde kurulan varlık kiralama 2006 72 297 320 şirketleri tarafından yurtiçinde veya yurtdışında 2007 78 345 370 ihraç edilen kira sertifikaları, 2008 83 434 458 TCMB tarafından ihraç edilen likidite senetleri, 2009 107 494 521 Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, Toplu Konut İdaresi 2010 134 588 616 Başkanlığı, kamu iktisadi kuruluşları, mahalli 2011 148 666 700 idareler ve bunlarla ilgili idare, işletme ve kuruluşların Kanun uyarınca ihraç ettikleri 2012 182 749 792 borçlanma araçları, 2013 225 910 951 Bankalar tarafından ihraç edilenler de dahil olmak 2014 252 1.019 1.063 üzere yurtiçinde veya yurtdışında Türkiye’de 2015 312 1.196 1.238 yerleşik ihraççılar tarafından ihraç edilmiş 2016 382 1.407 1.451 borçlanma araçları, 2017 450 1.625 1.676 Türkiye’de yerleşik ihraççılar tarafından yurtiçinde 2018 513 1.941 1.988 veya yurtdışında ihraç edilmiş kira sertifikaları, 2019 713 2.458 2.575 Türkiye’de yerleşik ihraççılar tarafından yurtiçinde 2020 1.220 3.325 3.419 veya yurtdışında ihraç edilmiş varlığa dayalı menkul 2021 2.097 5.064 5.168 kıymetler, varlık teminatlı menkul kıymetler, 2022 3.131 8.213 8.478 ipoteğe dayalı menkul kıymetler ve ipotek teminatlı 2023 4.757 13.616 14.018 menkul kıymetler, Borsa İstanbul A.Ş. pazarlarında repo ve ters repo Kaynak: TCMB (Milyar TL) işlemlerine konu olmak üzere belirlenen paylar Türkiye’de M1 para arzı 2005 yılında 62 Milyar TL iken Merkez bankası piyasadan kısa süreliğine likidite 2023 de 4.75 Trilyon TL’ye çıktığı görülmektedir. Para çekmek veya likidite vermek amacıyla repo, ters repo arzı 2005’ten 2010 yılına kadar %116 oranında artış işlemlerini kullanmaktadır. GENEL EKONOMİ 5 Para Talebi Şekil 1: Para Talebi Para talebi hane halklarının, firmaların ve devletin kendilerinde bulundurmak istedikleri para miktarını ifade etmektedir. Para talebini etkileyen faktörler  Nüfus ya da parayı talep eden kişi sayısı,  Ödeme sistemlerinin gelişmesi ve değişmesi. Örneğin kaydi para ve kredi kartı sisteminin gelişmesi,  Ekonomideki fiyatlar genel seviyesi, gelecek tahminleri ve beklentiler,  Faiz oranları. Klasik okulun diğer bir yaklaşımı olan Cambridge Yaklaşımı Alfred Marshall ve Arthur Cecil Pigou 6- tarafından geliştirilmiştir. I- Parayı talep eden kişi sayısı Cambridge denklemi; II- Ödeme sistemlerinin değişmesi Md = k.P.w III- Faiz oranları Md = Nominal Para Talebi Yukarıdakilerden hangileri para talebini k = Para olarak tutulmak istenen kısım etkileyen faktörlerdendir? P.w = Nominal Servet A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Cambridge denkleminde servet değişkeni öne www.finansed.com D) II ve III E) I, II ve III çıkmaktadır. Cambridge denkleminde para talebini belirleyen unsurlar a) Klasiklere Göre Para Talebi İşlem motifi Klasik yaklaşıma göre Irving Fisher tarafından Servet tutma isteği geliştirilen Miktar Teorisi denklemi; İşlem motifi, bireylerin günlük yaşama dair MxV=PxY ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla para talep M = Para Miktarı etmektedirler. Basit olarak ekmek, yumurta satın almak V = Paranın Dolaşım Hızı için para talep edilmesini tanımlamaktadır. İşlem motifi P = Fiyatlar Genel Seviyesi paranın mübadele aracı olması üzerine Y = Toplam Çıktı (Hâsıla) yoğunlaşmaktadır. Fisher’in miktar teorisi, para talebi üzerinde faiz Servet tutma isteği günlük ihtiyaçların yanı sıra para oranlarının etkisi olmadığını, para talebinin gelir ile talebini etkileyen faktörlerden bir tanesidir. Servet ilişkisi bulunduğunu savunmaktadır. arttıkça para talebi de artmaktadır. Servetin para olarak Klasik yaklaşıma göre, fiyat ve ücretler esnek ve tam tutulmak istenen kısmı “k” ile gösterilmektedir. Bunun istihdam seviyesi istikrarlıdır. Paranın dolanım hızı dışında servet tutmanın alternatif yolları bulunmaktadır. kurumsal nedenler, ödeme alışkanlıkları ve gelişen Tahvil gibi alternatif araçlar para talebini teknolojinin beraberinde getirdiği yeni sistemler gibi etkilemektedir. faktörlerden etkilenmektedir. Bu faktörler nedeniyle 7- Aşağıdaki bilgilerden hangisi doğrudur? Klasik Ekonomistler Fisher denklemine göre kısa A) Cambridge Yaklaşımı’na göre servet tutma dönemde paranın dolanım hızı ve toplam çıktı isteği para talebini etkilemektedir. seviyesinin sabit olduğunu ileri sürmüşlerdir. B) Miktar Teorisi’ne göre para talebi işlem, Bu iki değişkenin sabit olduğu koşullar altında para ihtiyat ve spekülasyon motifleri ile miktarı ve fiyatlar genel seviyesi arasında doğru yönlü belirlenmektedir. bir ilişki bulunmaktadır. Yani piyasada bulunan para C) Miktar Teorisi’ne göre paranın miktarı sabittir. miktarının artması durumunda fiyatlar genel seviyesi yükselecektir. D) İhtiyat güdüsü günlük yaşamın ihtiyaçları için talep edilen para miktarını ifade eder. 6 www.finansed.com b) Keynesyen Para Talebi 8- Likidite Tuzağı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi Keynesyen para talebi teorisi üç güdü tarafından doğrudur? belirlenmektedir. A) Marshall ve Pigou tarafından geliştirilmiştir. İşlem güdüsü günlük ihtiyaçların giderilmesi için talep B) Faiz oranları en düşük seviyede iken para talebi edilen para miktarının göstergesidir. İşlem güdüsü ile sonsuz esnektir. para talebi ve gelir arasında doğru orantılı bir ilişki C) Faiz oranları en düşük seviyede iken tahvil bulunmaktadır. Bir başka ifade ile gelir düzeyi arttıkça alımları devam eder. tüketim artmaktadır. Para mübadele için kullanılır. D) Milton Friedman tarafından geliştirilmiştir. İhtiyat güdüsü bireylerin geleceğini teminat altına alma ve tedbir amaçlı talep ettiği para miktarıdır. E) Faiz oranları yükseldikçe para talebi de artar. Spekülasyon güdüsü paranın değer biriktirme aracı c) Monetarist Para Talebi olarak kullanılması sonucu talep edilen para miktarının göstergesidir. Tahvil fiyatlarının düşmesi ya da faiz Monetarist para talebi teorisi Milton Friedman oranlarının yükselmesi beklentisi spekülatif para tarafından geliştirilen ve Cambridge yaklaşımına benzer talebini ifade etmektedir. Faiz oranı ve spekülasyon bir teoridir. Modern Miktar Teorisi olarak da amaçlı para talebi arasında ters yönlü bir ilişki adlandırılmaktadır. Bir malın talebini etkileyen bulunmaktadır. faktörlerin para için de geçerli olduğunu savunmaktadır. Spekülasyon güdüsü Klasik Yaklaşımda Modern Miktar Teorisine göre para tutma nedenleri; bulunmamakta, Keynesyen Ekonomide bulunmaktadır. ֎ Fiyatlar genel düzeyidir. Fiyatlar genel düzeyi ile Şekil 2: Spekülasyon Amaçlı Para Talebi para talebi arasında doğru orantılı bir ilişki www.finansed.com bulunmaktadır. ֎ Enflasyon beklentileridir. Enflasyon oranının paranın satın alım gücünü etkilemesi nedeni ile para talebi de etkilenmektedir. ֎ Reel gelir düzeyi elde tutulan parayı etkilemektedir. Friedman gelir kavramını sürekli gelir hipotezi ile ifade etmektedir. Tüketim fonksiyonu da sürekli gelire bağlıdır. Uzun dönemli geliri temsil etmektedir. Likidite Tuzağı Keynes’in geliştirdiği ve para talebinin ֎ Faiz oranları elde tutulan paranın alternatifleri için faiz oranlarına sonsuz esnek olduğu durumu belirten bir önem arz etmektedir. Nakit paranın faiz getirisi yoktur. kavramdır. Keynes faiz oranlarının düşebileceği son bir Faiz getirisi elde etmek için tahvil ve hisse senedi gibi alt limitin olduğunu ve bu seviyede bireylerin faiz alternatif araçlara yönelmek gerekir. oranlarının yükselmesi ya da tahvil fiyatlarının düşeceği ֎ Beşeri sermaye nitelik ve yetenek olarak işgücünün beklentisi ile ellerindeki parayı tutmak isteyeceklerini kendini desteklemesidir. Beşeri sermaye ne kadar belirtmiştir. Grafik’te görüldüğü gibi A seviyesinde faiz yüksek olursa birey o kadar çok para tutmak oranları düşebileceği en alt seviyede bulunmaktadır. Bu istemektedir. noktada para talebi sonsuz esnektir ve tahvil alımı yoktur. 9- Modern Miktar Teorisi’ne göre aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? Şekil 3: Likidite Tuzağı A) Enflasyon beklentileri para talebini etkiler B) Faiz oranları para talebini etkiler C) Beşeri sermaye para talebini etkiler D) Monetarist Para Talebi teorisidir E) Reel gelir düzeyi para talebini etkileyen unsurlar arasında değildir. GENEL EKONOMİ 7 Para Tutma Nedenleri Merkez Bankalarının temel görevi para politikasını yönetmektir. Klasik görüş Keynesyen görüş Monetarist görüş İşlem amaçlı İşlem amaçlı Fiyatlar genel düzeyi Merkez Bankalarının başlıca görevleri Servet tutma Spekülasyon amaçlı Enflasyon beklentileri  Banknot ve kâğıt para basmak. Para yaratma yani emisyon olarak adlandırılan bu kavram Merkez İhtiyat amaçlı Reel gelir düzeyi Bankalarının tekelindedir. Faiz oranları  Ekonomi politikasına göre para politikası Beşeri sermaye düzeyi amaçlarını gerçekleştirmek. Bu hedef doğrultusunda yerli paranın değerini korumaktır. 2.3. Finansal Piyasalar  Kredi politikaları gerçekleştirmek Finansal piyasalar fon arz ve talebinin buluştuğu ve fon  Altın ve döviz rezervi bulundurup bu rezervleri arz edenler ile fon talep edenler arasında aktarımı ulusal politikalar doğrultusunda yönetmek sağlayan piyasalardır.  Hükümet ve bankalar adına son kredi mercii olmak Finansal piyasalar vade açısından ikiye ayrılır; Merkez Bankalarının ekonomi üzerindeki etkileri ֎ Para Piyasası kısa vadeli fon arz-talebinin buluştuğu piyasa olup, en önemli kurumları bankalardır. Faiz oranını kontrol ederek yatırımları ve dolayısıyla istihdam ve üretim hacmini ֎ Sermaye Piyasası uzun vadeli fon arz-talebinin etkilemektedir. buluştuğu piyasadır. Tahvil gibi faiz getirisi olan Fiyat istikrarının korunması amacıyla para arzını araçları ihraç edenler ve ihraç edenlerden alan tarafların kontrol eder. bu araçları başka taraflara da satabildiği piyasa olarak Döviz arz ve talebini yönetmek için piyasaya döviz da tanımlanmaktadır. www.finansed.com satıp, piyasadan döviz satın alabilir. Para piyasası ve sermaye piyasası farkları: Merkez Bankalarının bağımsızlığı ֎ Fonun vadesi: Para piyasası kısa vadeli fon arz- politik baskıların bulunmadığı ve talebi, sermaye piyasası uzun vadeli fon arz talebinin para politikalarının uygulanmasında bankanın gerçekleştiği piyasalardır. bağımsız bir şekilde karar alma ve ֎ Fonun kullanım yeri: Para piyasası dönemsel ve gerekli düzenlemeleri yapabilmesini süreklilik arz etmeyen ihtiyaçların finansmanını, ifade etmektedir. sermaye piyasası uzun dönemli ve süreklilik içeren Bağımsız bir yapıya sahip olma gereksinimi her ülkenin sermaye yatırımlarının finansmanını sağlamaktadır. Merkez Bankalarına göre farklılık gösterebilmektedir. ֎ Riski üstlenen taraf: Para piyasasında yapılan Bazı ülkelerde Merkez Bankası üzerinde merkezi işlemlerde risk finansal kurum tarafından hükümetin herhangi bir etkisi bulunmaz iken, bazı üstlenilmektedir. Sermaye piyasasında tahvil ve hisse ülkelerde kısmi ya da tam egemenlik görülebilmektedir. senedi alan kişi riski de üstlenmektedir. Merkez Bankalarının bağımsızlığı ֎ Getiri düzeyi: Para piyasasında faiz düşük ve buna Araç Bağımsızlığı: Para politikası uygulamalarında bağlı olarak getiri de düşük seviyededir. Sermaye kullanılacak para politikası aracını seçmeyi içeren piyasasının riski yüksek olduğu için faiz oranı yüksektir. bağımsızlık türüdür. Bu piyasada para piyasasına göre yatırımcının getirisi de yüksek olmaktadır. Amaç Bağımsızlığı: Para politikası amaçlarının Merkez Bankası tarafından belirlenmesi ve uygulanmasıdır. 2.4. Merkez Bankaları 1980’li yıllardan sonra dünyada merkez bankalarına Merkez Bankası bankaların bankası olarak bilinir. verilen görev fiyat istikrarını sağlamaktır. Merkez Genel olarak merkez bankaları bankalarının bu görevi yerine getirebilmesi için siyasi kar amacı gütmeyen, otoriteden bağımsız olarak karar alabilmesi ön koşul finansal piyasalar ve bankacılık sektörü üzerinde olarak ortaya çıkmaktadır. etkisi bulunan ve Günümüzde modern merkez bankalarının büyük bir ekonominin yönetilmesinde önemli görevlere sahip çoğunluğuna kanunla fiyat istikrarını sağlama görevi olan bankalar verilmiştir. Bu nedenle amaçları yasaları ile olarak tanımlanmaktadır. tanımlanmış olan merkez bankaları için amaç bağımsızlığı bulunmamaktadır. 8 www.finansed.com 2001 yılında Türkiye’de yaşanan ekonomik kriz Bretton Woods anlaşmasına göre ABD Doları altına sonrasında TCMB’nin bağımsızlığı güçlendirilmiştir. endekslenmiş diğer ülkelerin para birimleri de ABD 25 Nisan 2001 tarihinde 1211 sayılı Kanun’da yapılan Dolarına endekslenmiştir. değişiklikle, ilk olarak TCMB’nin temel amacının fiyat Bretton Woods sistemiyle birlikte Dolar, altına istikrarını sağlamak ve sürdürmek olduğu dönüşebilen uluslararası tek para birimi olarak kabul belirtilmiştir. edilmiş ve 1 ons altın 35 dolara sabitlenmiş olup, ABD TCMB’nin temel amacına ulaşmak için uygulayacağı doları pariteden altına çevirmeyi kabul etmiştir. para politikasını ve kullanacağı para politikası araçlarını Bu anlaşma çerçevesinde Uluslararası Para Fonu (IMF) doğrudan kendisinin belirleyeceği 1211 sayılı Kanun’da ve Dünya Bankası kurulmuştur. belirlenmiş ve TCMB araç bağımsızlığına kavuşmuştur. Bu sistem 1971 yılına kadar sürmüştür. TCMB temel hedefi olan fiyat istikrarına ulaşmak için kısa vadeli faiz oranı, açık piyasa işlemleri, reeskont faiz Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası oranı gibi araçları özgürce ve başka bir merciin iznine TCMB temel amacını fiyat istikrarını sağlamak olarak gerek kalmaksızın kullanabilmektedir. belirlemiştir. 2001 yılında Merkez Bankası Kanunu’nda yapılan Ayrıca para ve kur politikalarını yönetip, emisyon değişiklikle yaratma sorumluluğu bulunmaktadır. TCMB’nin Hazine ile diğer kamu kurum ve Bankacılık sektörü ve finansal sistemin sağlıklı bir kuruluşlarına şekilde işleyebilmesi için gerekli düzenlemeleri Avans vermesi, yapmaktadır. Kredi açması ve Ülkenin makroekonomik göstergelerinin olumsuz Hazine ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarının ihraç www.finansed.com etkilenmemesi için fiyat istikrarının yanı sıra finansal ettiği borçlanma araçlarını birincil piyasadan satın istikrar hedefi de banka adına ön plana çıkmaktadır. alması Ülke adına döviz ve altın rezervleri bulundurmak ve bu yasaklanmıştır. rezervleri uygun politikalarla yönetmek, ekonomideki Bu yasal düzenleme sonucunda TCMB’nin kırılgan yapı nedeniyle oluşabilecek olumsuz etkilerden hükûmetlerin maliye politikalarını destekleyen, popülist ülke ekonomisini korumak, piyasadaki döviz miktarını harcamalarını finanse eden, kamunun diğer finansman ayarlamak, hazineye borç vererek kamu gideri ihtiyacını karşılayan bir kaynak niteliğinde olmasının finansmanını sağlamak, güvenli bir piyasa düzeni önüne geçilmiştir. Bütçe açıklarının TCMB kaynakları oluşturmak TCMB’nin başlıca görevleri arasında kullanılarak parasallaşması engellenmiştir. gösterilmektedir. Bretton Woods Para Sistemi TCMB’nin başlıca fonksiyonları şu şekilde Bretton Woods sistemi, II. Dünya Savaşı sırasında 1944 sıralanabilmektedir; yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin New Hampshire eyaleti Bretton Woods kasabasında toplanan Birleşmiş Para arzında bulunmak ya da kâğıt para basmak, Milletler Para ve Finans konferansında ortaya çıkan Bankalara kredi sağlamak ve bu kredilerin iktisadi sistemdir. denetimini gerçekleştirmek, Döviz alımı ve satımı yapmak, Bretton Woods sisteminden önce altın standardı geçerli Devlet tahvillerinin alımı ve satımını yapmak, olup, söz konusu sistemde her bir ülke uhdesinde Bankaların zorunlu karşılıklarını belirlemek, bulunan altın stoğuna göre parasının altın değerini tespit Yerli paranın istikrarını sağlamak, etmekte ve tespit edilen bu değer üzerinden, parası Hazine ve devletin işlemlerini yapmak, karşılığına altın alıp satmayı taahhüt etmekteydi. I. Reeskont ve faiz oranlarını belirlemek. Dünya Savaşı ve 1929’da başlayan Büyük Buhran’ın etkileriyle birçok ülke yaşanılan iktisadi bozulmalar TCMB yapısı itibari ile güvenilir, şeffaf, kamu yararını nedeniyle altın standardından uzaklaşmıştır. Bu gözeten ve bağımsız bir banka olmayı hedeflemektedir. nedenle, Bretton Woods’ta yapılan toplantıya 44 ülke Gerekli para politikası kararları Merkez Bankası katılmış olup, Uluslararası Para Anlaşması ile bünyesinde bulunan Para Politikası Kurulu (PPK) uluslararası ödemelerde kullanılacak yeni bir sistem tarafından alınmaktadır. geliştirilmiştir. GENEL EKONOMİ 9 TCMB Bilanço Yapısı Taylor Kuralı Aktifler Pasifler 𝑖 = 𝑟 + 𝜋 + 𝛼(𝜋 − 𝜋 ∗ ) + 𝛽(𝑌 − 𝑌 ∗ ) Dış Varlıklar Döviz Yükümlülükleri İç Varlıklar TCMB Parası 𝑟: 𝑅𝑒𝑒𝑙 𝑓𝑎𝑖𝑧 ℎ𝑎𝑑𝑑𝑖 𝜋: 𝐺𝑒𝑟ç𝑒𝑘𝑙𝑒ş𝑒𝑛 𝑒𝑛𝑓𝑙𝑎𝑠𝑦𝑜𝑛 𝑜𝑟𝑎𝑛𝚤 Rezerv Para = Emisyon + Bankalar Mevduatı + Fon 𝜋 ∗ : 𝐻𝑒𝑑𝑒𝑓𝑙𝑒𝑛𝑒𝑛 𝑒𝑛𝑓𝑙𝑎𝑠𝑦𝑜𝑛 𝑜𝑟𝑎𝑛𝚤 Hesapları + Bankacılık Dışı Kesimin Mevduatı 𝛼: 𝐺𝑒𝑟ç𝑒𝑘𝑙𝑒ş𝑒𝑛 𝑒𝑛𝑓𝑙𝑎𝑠𝑦𝑜𝑛𝑢𝑛 ℎ𝑒𝑑𝑒𝑓𝑙𝑒𝑛𝑒𝑛 𝑒𝑛𝑓𝑙𝑎𝑠𝑦𝑜𝑛 Diğer Merkez Bankası Parası = Açık Piyasa İşlemleri + − 𝑑𝑎𝑛 𝑠𝑎𝑝𝑚𝑎𝑠𝚤𝑛𝚤𝑛 𝑛𝑜𝑚𝑖𝑛𝑎𝑙 𝑓𝑎𝑖𝑧 𝑜𝑟𝑎𝑛𝚤𝑛𝑎 𝑑𝑢𝑦𝑎𝑟𝑙𝚤𝑙𝚤ğ𝚤 Kamu Mevduatı 𝑌: 𝐺𝑒𝑟ç𝑒𝑘𝑙𝑒ş𝑒𝑛 𝑚𝑖𝑙𝑙𝑖 ℎ𝑎𝑠𝚤𝑙𝑎 Parasal Taban = Rezerv Para + Net Açık Piyasa İşlemleri 𝑌 ∗ : 𝑃𝑜𝑡𝑎𝑛𝑠𝑖𝑦𝑒𝑙 𝑚𝑖𝑙𝑙𝑖 ℎ𝑎𝑠𝚤𝑙𝑎 𝛽: 𝐺𝑒𝑟ç𝑒𝑘𝑙𝑒ş𝑒𝑛 𝑚𝑖𝑙𝑙𝑖 ℎ𝑎𝑠𝚤𝑙𝑎𝑛𝚤𝑛 𝑝𝑜𝑡𝑎𝑛𝑠𝑖𝑦𝑒𝑙 𝑚𝑖𝑙𝑙𝑖 ℎ𝑎𝑠𝚤𝑙𝑎 − 𝑑𝑎𝑛 𝑠𝑎𝑝𝑚𝑎𝑠𝚤𝑛𝚤𝑛 𝑛𝑜𝑚𝑖𝑛𝑎𝑙 𝑓𝑎𝑖𝑧 𝑜𝑟𝑎𝑛𝚤𝑛𝑎 𝑑𝑢𝑦𝑎𝑟𝑙𝚤𝑙𝚤ğ𝚤 TCMB Parası = Parasal Taban + Kamu Mevduatı 𝛼 𝑣𝑒 𝛽’nın katsayısı pozitif olup, gerçekleşen Dış Varlıklar: Uluslararası ödemeler için oluşturulan enflasyonun hedeflenen enflasyondan pozitif sapması rezervi gösterir. ve diğer yandan gerçekleşen milli hasılanın potansiyel Bu kapsamdaki varlıklar; milli hasıladan pozitif sapması nominal faiz oranını Altın hesabı, artırmaktadır. Konvertibl para hesapları, Enflasyon Hedeflemesi www.finansed.com Muhabir hesapları, Enflasyon hedeflemesi, enflasyon oranı için yıllık ya da Dış krediler daha uzun süreli bir hedefin ya da hedef aralığının Diğer aktifler rakamsal olarak kamuoyuna duyurulduğu ve ekonomik birimlerin fiyat istikrarının para politikasının nihai ve İç Varlıklar: Bu kapsamdaki varlıklar öncelikli amacı olduğuna ikna edildiği bir para politikası Bankacılık sektörüne kullandırılan krediler stratejisidir. İMF acil yardım takip hesabı 1970’li yıllarda ortaya çıkan petrol krizi sonrası TMSF’ye açılan krediler dünyada yüksek enflasyon meydana gelmiş ve bunun Değerleme hesabı sebebi olarak da para politikası olduğu görüşü ağırlık Emisyon: Piyasadaki banknot miktarını göstermektedir. kazanmıştır. Bu nedenle uzun dönem para politikasının amacının fiyat istikrarı olması gerektiği sonucuna Bankalar Mevduatı: Zorunlu karşılıklar ve serbest ulaşılmıştır. İlk kez Yeni Zelanda fiyat ikrarını rezervleri belirtmektedir. sağlamak amacıyla enflasyon hedeflemesine geçen ülke olmuştur. Türkiye’de 2001 yılında TCMB kanununda 10- Aşağıdakilerden hangisi Merkez Bankası’nın yapılan değişiklik ile merkez bankasının nihai hedefi görevlerinden değildir? fiyat istikrarı olarak belirlenmiş, başlangıçta nerkez A) Banknot ve para basmak bankası örtülü enflasyon hedeflemesi stratejisi izlemiş, B) Altın ve döviz rezervi bulundurmak 2006 yılından itibaren doğrudan enflasyon hedeflemesi C) Yerli paranın değerini korumak stratejini uygulamaya başlamıştır. D) Madeni para basmak Fiyat istikrarının olmadığı bir ekonomide; E) Reeskont ve faiz oranlarını belirlemek ✓ Finansal piyasalar etkin çalışamaz, fon arz edenlerle fon talep edenleri karşılaşmasını Merkez bankaları nihai hedefi olan fiyat istikrarını sağlayacak altyapı etkin işlemez. sağlamak için kısa vadeli faiz oranlarını kullanmaktadır. ✓ Risk algısı ve geleceğe güven azalacağından, yüksek riskten dolayı nominal ve reel faiz oranları Merkez bankası tarafından belirlenecek kısa vadeli faiz sürekli yükselme eğiliminde olur. oranının ne olması gerektiği konusunda ABD ekonomisi ✓ Maliye politikasının işlerliği yara alır, maliye için ABD’li iktisatçı John Taylor bir model politikasına güvensizlik artar. geliştirmiştir. 10 www.finansed.com ✓ Mal ve hizmet fiyatlarını arttıramayan kesimden Faiz Koridoru bandının daralması bankaların borç alma artırabilen kesime bir gelir transferi olarak, gelir maliyetleri ile borç verme getirilerini birbirine eşitsizliğini arttırır. yaklaştırmakta olup, bu mekanizme kredi maliyetlerinin düşmesine ve para akışının artmasına ve yerli para Ara Hedefler ve Parasal Hedefleme arzının artmasına neden olarak yerli paranın değer Merkez bankası nihai hedefi olan fiyat istikrarını kaybetmesi sonucunu doğurur. sağlamak için doğrudan enflasyon hedeflemesi stratejisi yerine enflasyonu etkileyen bazı kalemleri ele alarak Açık Mektup enflasyonu dizginlemeye çalıştığı stratejiye ara Merkez Bankası Kanunu 42. Madde çerçevesinde, hedefleme denir. merkez bankası ulaşması gereken hedeflere Üç çeşit ara hedefleme stratejisi vardır. ulaşamaması halinde enflasyon hedefinden sapmanın Bunlar: nedenleri ve alınması gereken önlemler ile ilgili yazılı olarak hükümete bildirim ve kamuoyuna açıklama a) Parasal hedefleme, yapar. Bu kapsamda hükümete yapılan yazılı bildiriye b) Kur çapası ve “açık mektup” adı verilir. c) Merkez Bankası bilanço hedeflemesidir. Kontrol Ufku Para otoritesi tarafından politika faizlerinde meydana Parasal hedefleme politikasında merkez bankaları, getirilen değişikliğin enflasyon üzerinde yapacağı nihai parasal taban, rezerv para, M1, M2 ve merkez bankası etki süresine “kontrol ufku” adı verilir. bilanço büyüklüğü gibi değişkenlerden enflasyonla Ülkeye göre farklılık gösterir. Genellikle 12 ay ila 24 ay yakın ilişkisi olanları seçerek, belirli zaman dilimlerinde www.finansed.com arasında değiştiği kabul edilir. anılan değişkenler için konulan hedef büyüklüklere erişmeye çalışır. Para otoritesinin piyasalar nezdindeki itibarı, TMCB 2002 yılında parasal taban (emisyon, zorunlu etkin ve şeffaf işleyen finansal piyasaların varlığı, karşılıklar ve serbest mevduatların toplamı) hedefini arbitraj imkanlarının ortadan kaldırılması seçmiş ve anılan değişkenin milli gelir büyüme hızıyla aynı hızda büyümesini hedeflenmiştir. gibi faktörler kontrol ufkunun kısılmasını sağlayabilir. Parasal hedeflemede temel amaç ekonomik birimleri para arz fazlası yaratılmayacağına ikna etmek ve Bankalararası Para Piyasası fiyatlama davranışlarını bu çerçevede yönlendirmektir. TCMB Bankalararası Para Piyasası, bankalar arasındaki rezerv hareketlerini teşvik etmek, bankacılık sisteminde Faiz Koridoru kaynakların daha verimli kullanılmasını sağlamak ve Merkez bankası likiditenin son mercii olarak bankaların kısa vadede nakit fazlası olup bunu değerlendirmek fon fazlalarını borç almakta, fon açıkları için ise borç isteyen bankalar ile kısa vadeli nakit ihtiyacı bulunup bu vermektedir. ihtiyacını uzun dönemli varlıklarını elden çıkarmadan karşılamak isteyen bankaların birbirleriyle Faiz Koridoru, merkez bankasının gecelik borç verme karşılaşmasını sağlamak amacıyla 2 Nisan 1986 faizi ile borçlanma faizi arasında kalan alandır. Faiz tarihinde kurulmuştur. koridoru nihai hedef olan fiyat istikrarını sağlamak TCMB, 2002 yılında söz konusu piyasadaki aracılık amacıyla kullanılır. faaliyetlerine son vermiş olup, bu tarihten itibaren bu piyasada yalnızca kendisinin taraf olduğu işlemleri Faiz koridorunun bant aralığı arttıkça merkez gerçekleştirmektedir. bankasının politika esnekliği artar, bandın daralması ise TCMB bünyesinde işlem gören Bankalararası Para tersine bir sonuç doğurur. Piyasa’sında bankalar TCMB tarafından kendileri için Türkiye’de TCMB 2010 yılına kadar politika faizi belirlenen limitler çerçevesinde, önceden belirlenen olarak borçlanma faizi kullanmakta iken 2010 yılında, vadelerde Türk Lirası alım-satım işlemi 2008 küresel finansal krizin de etkisiyle değişen likidite gerçekleştirmektedirler. şartları ile birlikte faiz politikası olarak bir hafta repo Para politikası uygulamasında önemli bir fonksiyona faizi belirlenmiştir. Bu sayede repo faizi gecelik sahip olan bu piyasada, TCMB doğrudan faiz borçlanma ve gecelik borç vermenin ayrı ayrı yolunu belirleyerek kısa vadeli faizleri yönlendirebilmekte ve açmıştır. son kredi mercii fonksiyonunu yerine getirmektedir. GENEL EKONOMİ 11 Döviz Rezervi Bulunan orta değere iskonto ve prim uygulanarak alış ve TCMB; satış kurları belirlenir. Fiyat istikrarı ile hasılaya dönük para ve kur Yayınlanan bu kur değerleri; hiçbir kişi veya kurumu politikalarını desteklemek, bağlamamakla birlikte, belirlendikleri günden bir iş Kredibilitesini arttırıp piyasalara güven vermek, günü sonra, TCMB tarafından gişe ve bazı muhasebe Kamu kesiminin döviz cinsi üzerinden iç ve dış işlemlerinde kullanılabilir. TCMB dışındaki gerçek ve borç servisini gerçekleştirmek, tüzel kişiler arasında yapılan işlemlerde ise, hangi kurun Olağandışı durumlarda dışsal şoklara karşı gerekli uygulanacağına bu kişilerin kendileri karar verir. Bunun döviz likiditesini bulundurmak yanında; resmî tatiller, hafta sonları ve yarım gün gibi amaçlara yönelik olarak döviz rezervi çalışılan günlerde gösterge kur belirlenmez. bulundurmaktadır. Emisyon TCMB’nin bilançosunda, konvertibl ve konvertibl “Tedavüldeki banknotlar” anlamına da gelen emisyon olmayan döviz varlıkları, yabancı para üzerinden ihraç hacmi, Merkez Bankası tarafından piyasaya sürülen banknotların toplam tutarını ifade eder. edilmiş devlet iç borçlanma senetleri ve yabancı para Emisyon hacmi, aşağıdaki durumlara göre değişkenlik reeskont kredilerinden uluslararası piyasalarda yatırıma gösterebilir: tabi tutulmak suretiyle yönetimi gerçekleştirilen kısım Ülkedeki ekonomik faaliyetler döviz rezervini ifade eder. Demografi Reeskont Oranı ve Kredi Kullanım Oranı Maaş ve vergi ödemeleri Bankalar tarafından müşterilerinden iskonto edilerek Bayramlar alınmış menkul kıymet veya alacakların tekrar iskonto Diğer toplu ödeme ve tahsilat ettirilmesine reeskont adı verilir. Emisyon hacmi temel olarak bireylerin para talebi TCMB, bankacılık sisteminin geçici likidite tarafından belirlenmektedir. Para talebi temelde işlem, www.finansed.com ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla bankalar tarafından ihtiyat ve spekülasyon saiklerinin bileşimden devralınan ticari senet ve vesikaları reeskonta tabi tutar. oluşmaktadır. İşlem ve ihtiyat saikli para talebi Reeskont işlemlerindeki tüm koşul ve şartlar, TCMB ekonomik birimlerin gelirinin pozitif bir fonksiyonu tarafından belirlenir. Reeskont işlemleri için TCMB iken, spekülasyon saikli para talebi faiz oranlarının tarafından uygulanan faize "reeskont faiz oranı" adı negatif bir fonksiyonudur. verilir. Gerçekleşen enflasyon veya beklenen enflasyon yüksek Reeskont faiz oranlarının artması serbest karşılıkların ise ekonomik birimlerin para talebi düşecek yani miktarını arttırarak para çarpanın düşmesine sonuç emisyon hacmi azalacaktır. olarak para arzının azalmasına neden olur. Dolaşıma Kredi kullanım oranı; bankaların TCMB’den geçici Çıkan Banknot + likidite ihtiyaçları için kullandıkları kredi miktarıdır. Yıl Dolaşımdaki Madeni Banka Kredi kullanımının artması durumunda, bankacılık Para Para Kasaları (-) kesiminin müşterilerine verebilecekleri likidite miktarı 2005 18 20 2 artacak ve dolayısıyla para arzında bir artış görülecektir. 2006 25 27 3 Diğer bir ifadeyle, kredi kullanım oranının artması 2007 26 29 3 genişletici bir para politikası vazifesi görürken tersi 2008 30 34 3 2009 34 39 5 durum ise daraltıcı bir para politikası fonksiyonu 2010 44 50 5 görecektir. 2011 49 56 7 Gösterge Kurlar 2012 55 62 8 Gösterge niteliğindeki kurlar TCMB tarafından her iş 2013 68 77 10 2014 77 88 11 günü saat 15:30’da ilan edilen kurlardır. 2015 92 105 13 1 ABD Doları karşılığında Türk Lirası döviz gösterge 2016 112 125 13 kuru şu şekilde belirlenmektedir: 2017 119 134 15 10:00-15:00 saatleri arasında her saat başında olmak 2018 123 137 14 2019 145 160 15 üzere, bankalararası döviz piyasasında 1 ABD doları 2020 175 192 17 karşılığında TL’ye kotasyon veren bankaların alım ve 2021 221 240 18 satım fiyat ortalaması alınır. Anılan zaman dilimindeki 2022 313 346 33 6 saat için ortaya çıkan söz konusu 6 değerin de 2023 409 454 45 ortalaması alınarak bir "orta değer" tespit edilir. Kaynak: TCMB (Milyar TL) 12 www.finansed.com 2.5. Para Politikası satın alma vaadi ile bankalara menkul kıymet satar ve Genel itibari ile ekonomik hedeflere ulaşmak için böylece piyasadan fon çeker. Likiditeyi azaltır. kullanılan ekonomi politikası araçları; Doğrudan Alım: Doğrudan alım yolu ile piyasadan menkul kıymet satın alır ve piyasayı fonlar. ✓ Para politikası ✓ Maliye politikası Merkez bankası devlet tahvillerinin birincil piyasadan ✓ Dış ticaret politikaları değil, ikincil piyasadan alarak piyasaya TL arz eder. ✓ Fiyat ve gelir politikalarıdır. 2001 yılı öncesi dönemde TCMB hükümetin bütçe açıklarının finansmanı amacıyla birincil piyasadan 11- Aşağıdakilerden hangisi ekonomi devlet tahvili alabilmekte idi. Bu da piyasada parasal politikasının araçlarından biri değildir? genişleme nedeniyle enflasyona neden olmaktaydı. 2001 sonrası ise, TCMB sadece ikincil piyasadan gerek A) Para politikası duyması halinde devlet tahvili almakta ve piyasaya para B) Tam istihdam politikası sunmaktadır. C) Maliye politikası Doğrudan alım işlemleri, çoğunlukla piyasada kalıcı D) Dış ticaret politikaları parasal sıkışıklık olduğu zamanlarda açık piyasa işlemi yapmaya yetkili kuruluşlar ile gerçekleştirilir. E) Fiyat ve gelir politikaları Doğrudan Satım: Doğrudan satımda ise Merkez 2.5.1. Para Politikası Araçları Bankası daraltıcı bir politika olarak piyasaya menkul kıymet satar ve likiditeyi azaltır. Açık piyasa işlemleri, Reeskont oranı, Doğrudan satım işlemleri ise çoğunlukla piyasada kalıcı Zorunlu Karşılıklar, parasal fazla olan durumlarda, açık piyasa işlemleri www.finansed.com Selektif Krediler, yapmaya yetkili kuruluşlar ile gerçekleştirilir. Bu Kredi tavanı ve tabanı. çerçevede, TCMB açık piyasa işlemleri ile portföyündeki mevcut kıymetleri, işlem tarihinde belirlenmiş fiyat üzerinden ve işlem valöründe söz a) Açık Piyasa İşlemleri piyasadaki likidite düzeyini konusu kuruluşlara satışını gerçekleştirir. istikrarlı ve düzenli hale getirmektedir. Finansal Likidite Senedi İhracı; para politikasının etkinliğini araçların alım satımı ile piyasadaki likidite miktarı artırmak amacıyla, piyasadaki fazla likiditenin düzenlenmektedir. çekilmesine diğer bir ifadeyle para arzının azaltılmasına Tahvil ya da diğer menkul kıymetlerin Merkez Bankası yönelik kullanılan bir açık piyasa işlemi türüdür. tarafından satın alınması sonucu piyasaya para verilerek Merkez Bankası Kanunu’nun 52’inci maddesine göre; para arzı genişletilir. Bu durumun sonucu olarak fiyatlar TCMB kendi nam ve hesabına vadesi 91 günü genel seviyesinde yükselme görülmektedir. Aksi geçmeyen likidite senetleri ihraç edebilir. İkincil durumda piyasaya tahvil satarak Merkez Bankası para piyasada da alınıp satılabilen likidite senetlerinin, Banka arzında daralmaya gidebilmektedir. Bu işlemler tarafından gerekli görüldüğünde erken itfa edilmesi piyasadaki para kontrolünün yanı sıra finansal araçların önünde herhangi bir engel bulunmamaktadır. Sadece fiyatlarını da etkilemektedir. Piyasadan menkul kıymet açık piyasa işlemlerinin etkinliğinin artırılması amacıyla satın alımı menkul kıymetlerin fiyatlarını düşürüp faiz gerekli görüldüğü zaman ihraç edilen likidite senetleri, oranlarını arttırmaktadır. Bunun sonucunda tahvil gibi alternatif bir yatırım aracı olarak görülmemelidir. menkul kıymetlerin getirisi de azalmaktadır. Böylece b) Reeskont oranı Kelime olarak yeniden iskonto Merkez Bankası faiz oranları üzerinde de kontrol sağlamaktadır. etmek anlamına gelmektedir. Reeskont işlemi bireylerin ya da firmaların alacak senetlerini ticari bankalarda Açık piyasa işlemleri depo, repo, ters repo, doğrudan iskonto ettirmesi ile başlamaktadır. Daha sonraki alım, doğrudan satım, likidite senedi ihracı, Türk Lirası süreçte ticari bankalar bu senetleri Merkez Bankasında depo alım ihalesi gibi işlemlerden oluşur. tekrar iskonto ettirerek kendilerine kaynak Repo: TCMB likidite sıkışıklığı durumunda repo işlemi sağlamaktadırlar. Merkez Bankasında iskonto ettirme yapar. Repo işleminde Merkez Bankası daha sonra geri işleminde belirlenen oran reeskont oranı olarak ifade satmak vaadi ile bankalardan menkul kıymet satın alır edilmektedir. Merkez Bankası reeskont işlemleri ile faiz ve piyasaya fon aktarır. oranları üzerinde de etkili olmaktadır. Bankalara kredi Ters Repo: TCMB likidite azaltmak istediğinde ters temin ederek bankalar üzerinden kredi politikaları repo işlemi yapar. Ters repo işleminde daha sonra geri uygulamaktadır. Merkez Bankası reeskont oranı GENEL EKONOMİ 13 aracıyla para arzı ve faiz oranları üzerinde etkili enflasyonist ve deflasyonist etkilerden korunması olmaktadır. amacını taşımaktadır. Fiyatların sürekli arttığı bir Reeskont faiz oranlarının artırılması daraltıcı para durumda ekonomide güven ve istikrar bozulmaktadır. politikası, tersi ise genişlemeci para politikası Paranın satın alım gücünü düşürdüğü için bireylerin uygulamasıdır. yaşamlarına direkt etkide bulunmaktadır. c) Zorunlu Karşılıklar ya da rezerv oranları mevduat ֎ Tam istihdam düzeyi sağlamak: Tüm üretim sahiplerinin bankada bulundurdukları paraları güvence faktörlerinin tam kapasite çalışması hedeflenmektedir. altına almak ve bu yöntemle kaydi paranın Para politikaları sonucunda arzu edilen durum tam düzenlenmesini amaçlayan bir politika aracıdır. istihdama ulaşmaktadır. Tam istihdam hedefi Bankalar mevduatlarında bulundurdukları paranın doğrultusunda işsizlikle mücadele için gerekli tedbirler zorunlu karşılık oranı kadar miktarını Merkez alınır. Bankasına yatırmak zorundadırlar. Bu araç ile banka ֎ Finansal piyasalarda istikrar sağlamak: Finansal paraları kontrol edilerek para miktarı ayarlanmaktadır. piyasalar için en önemli araç faiz oranlarıdır. Faiz Zorunlu karşılık oranlarının artırılması daraltıcı para oranlarında yaşanan aşırı yükseliş ya da düşüşler politikası anlamına gelirken, zorunlu karşılık piyasayı olumsuz etkilemektedir. Faiz oranlarında oranlarının düşürülmesi genişlemeci para politikası dalgalanma yaşanmamalı ve istikrarlı bir faiz yapısı uygulaması anlamına gelecektir. sağlanmalıdır. Likidite sorunu yaşanıldığı takdirde gereken önlemlerin alınması ve piyasanın süreklilik arz d) Selektif Krediler seçilen bir faaliyet koluna kredi etmesi önemlidir. kolaylığı sağlanmasını ifade etmektedir. Kredi yönlendirmeleri ile kredi politikaları uygulanmaktadır. ֎ Döviz kurlarında istikrar sağlamak: Bu amacın diğer bir ifade biçimi de ödemeler dengesinin e) Kredi Tavanı ve Tabanı aracı kaydi para yani banka www.finansed.com denkliğinin sağlanmasıdır. Döviz kurlarında istikrar parası üzerinde etkili olmak için kullanılan bir para yerli paranın değerinin korunması açısından önemlidir. politikası aracıdır. Bu araç bankaların verdikleri Uluslararası ticarette rekabet unsurunu kaybetmemek ve kredilere üst ve alt sınır koyarak uygulanmaktadır. avantajlar elde etmek döviz kurlarının istikrarı ile 12- Aşağıdakilerden hangisi para politikasının mümkün olmaktadır. Yerli paranın değerinin ani araçlarından değildir? yükseliş ve düşüş göstermesi ticari ilişkileri olumsuz A) Reeskont oranı etkilemektedir. Ayrıca ödemeler dengesi denkliği açısından faiz oranları da belirleyici rol oynamaktadır. B) Açık piyasa işlemleri C) Zorunlu karşılıklar ֎ Faiz oranlarında istikrar sağlamak: Ekonomide sağlıklı bir yatırım ve tasarruf ortamının sağlanması faiz D) İç borçlanma oranlarının istikrarlı olması ile mümkün olmaktadır. E) Selektif krediler Faiz oranlarında aşırı dalgalanmalar yaşanmaması önem arz etmektedir. Belirli bir faiz oranı aralığında Sterilizasyon yükselmeler ve düşüşler kabul edilebilmektedir. Ekonomide belirsizliğin yaşanmaması, güven ortamının Merkez bankası dalgalı kur sisteminde döviz kurlarına kaybolmaması ve spekülasyona açık bir ortamı müdahale etmemektedir. Ancak aşırı dalgalanmanın engellemek için Merkez Bankaları gerekli önlemleri olduğu dönemlerde volatiliteyi düşürmek amacıyla almalıdır. piyasadan döviz almakta veya piyasaya döviz satmaktadır. ֎ Ekonomik büyüme hedefini gerçekleştirmek: TCMB döviz kurlarındaki dalgalanmayı azaltmak Büyüme oranlarının istikrarlı artışlar göstermesi para amacıyla örneğin piyasadan döviz alması halinde politikasının amaçlarından bir tanesidir. Üretim karşılığında piyasaya TL verecektir. Bu durumda da TL kapasitesinin genişlemesi ve sağlıklı bir ekonomik faiz oranları düşecektir. Bu durumu engellemek ortamın sağlanması bu hedef ile ilişkili bulunmaktadır. amacıyla TCMB’nin açık piyasa işlemleri ile piyasadan Gerekli finansmanların sağlanması ve parasal TL çekmesi durumuna “sterilizasyon” adı verilir. genişlemenin uygun seviyelerde gerçekleşmesi gibi kontroller bu hedef üzerinde etkili olmaktadır. 2.5.2. Para Politikası Amaçları ֎ Dış Ödemeler Dengesini Sağlamak: Para politikası ֎ Fiyat istikrarını sağlamak: Para politikası uygulamalarının diğer bir hedefi de dış ödemeler amaçlarından fiyat istikrarının sağlanması ekonominin 14 www.finansed.com dengesini sağlamaktır. Özellikle para arzı yönlendirmesi ile değişen faiz oranı yabancı sermaye hareketliliğini de etkileyerek dış denge konusunda etki göstermektedir. Dış aleme göre daha yüksek bir yurt içi faiz oranı ülke ekonomisine doğru yabancı sermaye hareketliliği görülmesine neden olacaktır. 2.5.3. Para Politikası Çeşitleri 2.5.3.1. Daraltıcı Para Politikası Daraltıcı para politikası para politikası, uygulamada toplam para miktarının azaltılmasına yönelik bir hamleyi içermektedir. Yani para arzı azaltılmaktadır. Diğer bir adı sıkı para politikasıdır. Özellikle enflasyonun görüldüğü ekonomilerde kullanılmaktadır. Toplam talebin arttığı durumlarda daha fazla paranın daha az malı kovaladığı bir ortamda fiyatlar genel düzeyinde görülen artışları engellemek için daraltıcı para politikası uygulanmaktadır. Bu hedef doğrultusunda para arzının azaltılmasının faiz oranlarını arttırıcı etkisi bulunmaktadır. Faiz oranlarının arttığı bir ortamda da bireyler gelirlerini tüketmek yerine tasarruf etmeye yönelirler. Böylece piyasada talep baskısı www.finansed.com azaltılmış olur. 2.5.3.2. Genişletici Para Politikası Genişletici para politikası para politikası, uygulamada toplam para miktarının arttırılmasına yönelik bir hamleyi içermektedir. Yani para arzı arttırılmaktadır. Diğer bir adı gevşek para politikasıdır. Özellikle daralmanın ve işsizliğin görüldüğü ekonomilerde kullanılmaktadır. Üretim hacminin düştüğü, işsizliğin görüldüğü durumlarda milli geliri arttırmak için genişletici para politikası uygulanmaktadır. Bu hedef doğrultusunda para arzının arttırılmasının faiz oranlarını düşürücü etkisi bulunmaktadır. Faiz oranlarının azaldığı bir ortamda da bireyler gelirlerini tüketmeye yönelirler. Çünkü faiz getirisi azalmıştır. Para arzının arttırılması ekonomideki durgunluğu ortadan kaldırabileceği gibi enflasyonist etkilerde de bulunabilmektedir. 13- Aşağıdaki bilgilerden hangisi doğru değildir? A) Genişletici para politikaları, faiz oranlarını yükseltir. B) Yüksek enflasyon varsa daraltıcı para politikaları uygulanır. C) Daraltıcı para politikaları, bireyleri tasarruf yapmaya yönlendirir. D) Genişletici para politikalarında para arzı arttırılır.