درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی (مبحث بافت شناسی) - پاییز 1399 PDF

‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫دانشکده پزشکی‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫(مبحث بافت شناسی)‬ ‫فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬...

‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫دانشکده پزشکی‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫(مبحث بافت شناسی)‬ ‫فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫پاییز ‪1399‬‬ ‫گردآوری و تالیف‪ :‬دکتر عباس پیریایی‬  ‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫مبحث بافت شناسی‪ ،‬فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫فصل اول‬ ‫مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫اهداف‬ ‫دانشجویان پس از مطالعه این فصل قادر خواهند بود‪:‬‬ ‫‪ -‬علم بافت شناسی را تعریف نموده و ارتباط آن با سایر رشته های علوم پایه پزشکی را ذکر نمایند‪.‬‬ ‫‪ -‬نحوه آماده سازی نمونه برای مطالعه میکروسکوپ نوری را توضیح دهند‪.‬‬ ‫‪ -‬کاربرد سایر روشهای مرسوم مورد استفاده در مطالعات بافت شناسی را ذکرکنند‪.‬‬ ‫‪ -‬میکروسکوپ نوری را به طور کامل شناسایی کرده و اصول عملکرد آن را شرح دهند‪.‬‬ ‫‪ -‬سایر میکروسککوپهکای نکوری مکورد اسکتفاده در مطالعکات بافکت شناسکی را شناسکایی نمکوده و ککاربرد آنرکا را ذککر‬ ‫کنند‪.‬‬ ‫‪ -‬با میکروسکوپ الکترونی گذاره آشنا شده و کاربرد آن را ذکر نمایند‪.‬‬ ‫‪ -‬با میکروسکوپ الکترونی نگاره آشنا شده و کاربرد آن را ذکر کنند‪.‬‬ ‫بافت شناسی )‪(Histology‬‬ ‫بافت شکناسکی شکا های از علوم تشکریح )‪ (Anatomical Sciences‬اسکت که سکا تار بافتهای بدن را مورد مطالعه قرار‬ ‫میدهد‪.‬کلمه ‪ Histology‬از دو واژه یونانی ‪ Histo‬بهمعنای بافت )‪ (Tissue‬و ‪ Logos‬به معنای شکککنا ت و مطالعه‬ ‫تشکیل شده است‪.‬از سویی دیگر‪،‬کلمه بافت شناسی مترادف آناتومی میکروسکوپی )‪ (Micro-anatomy‬است‪ ،‬زیرا نه تنرا‬ ‫سا تار میکروسکوپی بافتها‪ ،‬بلکه سلولها‪ ،‬اندامها و دستگاههای تشیکل دهنده بدن موجود زنده را مورد مطالعه قرار میدهد‪.‬‬ ‫به طور کلی‪ ،‬بافتهای بدن از سلولها )‪ ،(Cells‬ماتریکس برون سلولی )‪ ،(Extra Cellular Matrix, ECM‬و مایع بافتی‬ ‫)‪ (Tissue Fluid‬تشکیل شدهاند‪.‬مایع بافتی که بخشی از ماتریکس برون سلولی به حساب میآید‪ ،‬از پالسمای ون منشاء‬ ‫میگیرد و مواد غذایی‪ ،‬اکسیژن و مولکولهای پیام رسان را به سلولهای بدن میرساند‪.‬همچنین مولکولهای پیام رسان‪ ،‬مواد‬ ‫زائد و دی اک سید کربن آزاد شده تو سط سلولهای بدن‪ ،‬از طریق همین مایع بافتی به ون و رگهای لنفی ر سیده و بافت‬ ‫مربوطه را ترک می کنند‪.‬اگرچه مایع بافتی و بخش عمده ماده زمینه ای برون سکککلولی در روشهای آماده سکککازی بافتی و‬ ‫مشاهده زیر میکروسکوپ قابل مشاهده نیستند‪ ،‬ولی حضور آن را نباید انکار کرد‪.‬‬ ‫سلولها که ا ساس حیات را ت شکیل میدهند‪ ،‬واحد سازنده بدن موجودات ه ستند و با تولید و تر شح ماتریکس برون سلولی‪،‬‬ ‫اجزای ا صلی بافت را ایجاد میکنند‪.‬ماتریکس برون سلولی شامل انواع ماکرومولکولهایی ا ست که اغلب سا تارهای پیچیده‬ ‫رشکککتهای (نظیر فیبریل ها و فیبرهای کالژن‪ ،‬رتیکوالر و االسکککتیک) و همچنین گلیکوپروتئین ها و پروتئوگلیکان ها را ایجاد‬ ‫میکنند‪.‬همین ترکیبات ماتریکس برون سلولی است که برای بافتهای پوششی‪ ،‬غشای پایه را به وجود میآورد‪.‬به طور کلی‪،‬‬ ‫گردآوری و تالیف‪ :‬دکتر عباس پیریایی‬ ‫‪1‬‬  ‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫مبحث بافت شناسی‪ ،‬فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫ماتریکس برون سلولی وظیفه حمایت از سلولها را بر عرده دارد‪.‬جالب آنکه‪ ،‬سلولها نه تنرا این ماتریکس برون سلولی را‬ ‫تولید میکنند‪ ،‬بلکه توسککط گیرندههای ود (که به اجزای این ماتریکس متصککل میشککوند) تحت تاثیر ترکیبات آن نیز قرار‬ ‫میگیرند‪.‬به شکککلی که بسککیاری از عملکردهای سککلولی (از جمله رشککد‪ ،‬تکویر و مراجرت آنرا) توسککط همین ماتریکس برون‬ ‫سلولی کنترل می شود‪.‬بنابراین‪ ،‬همواره بین سلولها و ماتریکس برون سلولی‪ ،‬تعامل قوی و م ستمری وجود دارد ( شکل ‪-1‬‬ ‫‪.)1‬‬ ‫هریک از بافتهای اصکلی بدن (پوشکشکی‪ ،‬همبند‪ ،‬عضکالنی و عصکبی) به واسکطه ارتباطات ا سکلولهایشکان با یکدیگر و‬ ‫همچنین با ماتریکس برون سلولی ت شکیل می شوند‪.‬بدین ترتیب به صورت سل سله مراتبی‪ ،‬از اجتماع و همکاری سلولهای‬ ‫مختلف و ماتریکس برون سلولی آنرا‪ ،‬بافتها ایجاد می شوند؛ از اجتماع و همکاری بافتهای مختلف‪ ،‬اندامها ایجاد می شوند؛‬ ‫از اجتماع و همکاری اندامهای مختلف‪ ،‬د ستگاهها ایجاد می شوند؛ و سرانجام از اجتماع و همکاری د ستگاههای مختلف‪ ،‬بدن‬ ‫یک موجود زنده تشکیل میشود‪.‬‬ ‫شکل ‪. 1 -1‬ت صویر شماتیک سه بعدی ( سمت چپ) و میکرو سکوپ نوری ( سمت را ست) از بافت همبند مزانتر روده با رنگ آمیزی‬ ‫هماتوک سیلین و ائوزین‪.‬در این ت صاویر انواعی از سلولهای متفاوت و ر شتههای موجود در ماتریکس برون سلولی به خوبی م شاهده‬ ‫میشوند‪ ،‬در حالی که ماده زمینهای و مایع بافتی قابل مشاهده نیست‪.‬در شکل شماتیک‪ ،‬یک رگ خونی و یک رشته عصبی نیز به چشم‬ ‫میخورد‪.‬در تصویر میکروسکوپی‪ ،‬هسته بنفش رنگ سلولها به خوبی قابل تشخیص است‪.‬‬ ‫از آنجا که در علم بافت شناسی به مطالعه سا تارهای میکروسکوپی تشکیل دهنده بدن می پردازیم (که این سا تارها ود‬ ‫از مولکولها تشکیل شدهاند و از طرفی دیگر همین سا تارها هستند که اعمال مختلف بدن را انجام میدهند)‪ ،‬بنابراین کامال‬ ‫واضح است که علم بافت شناسی ارتباط مستقیمی با دیگر رشتهها و بهویژه رشتههای آناتومی‪ ،‬جنین شناسی‪ ،‬زیست شناسی‬ ‫سلولی‪ ،‬بیو شیمی‪ ،‬فیزیولوژی و پاتولوژی دا شته‪ ،‬و برای فرمیدن آنرا ضروری ا ست‪.‬به عنوان موال‪ ،‬میتوان گفت که دانش‬ ‫فیزیولوژی ارتباط بسککیار نزدیکی با علم بافت شککناسککی دارد؛ زیرا در بدن ما‪ ،‬هر عملی توسککط یک یا مجموعهای از بافتها و‬ ‫سلولهای ا ‪ ،‬با سازماندهی و عناصر مشخص انجام میشود‪.‬همچنین علم پاتولوژی که نقش بسیار مرمی در شنا ت انواع‬ ‫گردآوری و تالیف‪ :‬دکتر عباس پیریایی‬ ‫‪2‬‬  ‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫مبحث بافت شناسی‪ ،‬فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫بیماریها دارد و به مطالعه آ سیب های وارده به بافتها و د ستگاههای بدن می پردازد‪ ،‬ارتباط ب سیار نزدیکی با بافت شنا سی‬ ‫دارد‪.‬در واقع بافت شناسی اساس علم پاتولوژی است‪.‬زیرا در اثر عوامل آسیب رسان مختلف‪ ،‬شکل و عملکرد سلول ها‪ ،‬بافتها‬ ‫و دستگاههای بدن کم و بیش از حالت طبیعی ارج شده و به دنبال آن عالیم و عوارض بیماری ایجاد می شود‪.‬از طرفی‪ ،‬برای‬ ‫پی بردن به اثرات درمانی داروها بر روی بافتهای بدن‪ ،‬نیازمند شکککنا ت بافتها هسکککتیم؛ بنابراین بافت شکککناسکککی با علم‬ ‫فارماکولوژی نیز ارتباط پیدا میکند‪.‬‬ ‫روش مطالعه بافتها‬ ‫متداولترین روش مطالعه بافتها‪ ،‬آماده سازی برش های )‪ (Section‬بسیار ظریف بافتی به نحوی است که قابل مشاهده زیر‬ ‫میکروسکوپ نوری )‪ (Light Microscope‬باشند‪.‬در مطالعات میکروسکوپی بافت ها‪ ،‬برش های بافتی به وسیله پرتوی که‬ ‫از درون آنرا عبور میکند مورد بررسی قرار میگیرد‪.‬بنابراین‪ ،‬مقاطع بافتی بایدکامال نازک‪ ،‬و همچنین دارای رنگ باشند تا به‬ ‫وبی مشاهده شوند‪ ،‬در صورتیکه اغلب بافتهای طبیعی بدن اینگونه نیستند‪.‬از طرفی دیگر‪ ،‬یک نمونه میکروسکوپی مناسب‬ ‫باید طوری تریه و نگرداری شود که سا تار و شکل طبیعی ود را که در دا ل بدن داشته حفظ کند‪.‬در غیر اینصورت‪ ،‬آنچه‬ ‫در زیر میکروسکوپ می بینیم سا تار طبیعی بافت نخواهد بود‪.‬بنابراین باید بافتها را با روشی مناسب آماده سازیکنیم تا‬ ‫مطمئن باشیم آنچه در زیر میکروسکوپ می بینم همان سا تار و شکلی است که بافت در دا ل بدن داشته است‪.‬امروزه‬ ‫پیشرفتهای زیادی در روشهای آماده سازی بافت به دست آمده‪ ،‬تا ماهیت بافتهایی که در زیر میکروسکوپ میبینیم نزدیک‬ ‫ترین وضعیت را به شرایط زنده داشته باشد‪.‬مراحلی که برای آماده سازی بافت جرت مشاهده با میکروسکوپ نوری الزم است‪،‬‬ ‫شامل ثبوت‪ ،‬آب گیری‪ ،‬مرحله انتقالی (یا شفاف سازی)‪ ،‬قالب گیری‪ ،‬برش گیری و قرار دادن برش ها بر روی الم‪ ،‬و رنگ آمیزی‬ ‫آن ها است (شکل ‪.)1-2‬در ادامه‪ ،‬این مراحل به تفصیل توضیح داده می شوند‪.‬‬ ‫‪ -1‬مرحله ثبوت )‪(Fixation‬‬ ‫منظور از ثبوت بافکت ایکن اسکت ککه سکلولهکا و بافکت هکا را در وضکعیتی حفکظ نمکاییم ککه حکداقل آسکیب بکه آنرکا وارد‬ ‫شود‪.‬وقتی تکهای بافکت را از بکدن یکک موجکود زنکده جکدا مکیکنکیم )‪ (Biopsy‬یکا آنککه بکافتی را از بکدن یکک موجکود‬ ‫مککرده نمونککه بککرداری مککیکنککیم )‪ ،(Autopsy‬ایککن بافککت در معککرض تخریککب توسککط آنککزیمهککای درون سککلولی‬ ‫)‪ (Autolysis‬و همچنککین عوامککل ککارجی نظیککر بککاکتریهککا و قککار هککا )‪ (Heterolysis‬اسککت‪ ،‬بنککابراین بایککد بککه‬ ‫سرعت آن را ثابت کرد‪.‬ایکنککار را مکی تکوان بکه شککل فیزیککی (اسکتفاده از سکرما و منجمکد ککردن آن‪ ،‬یکا شکک ککردن‬ ‫بافککت) یککا شککیمیایی (اسککتفاده از مککواد توبیککت کننککده) انجککام داد‪.‬بککا منجمککد یککا شککک کککردن بافککت‪ ،‬همککه آنککزیم هککای‬ ‫درونی سلولها متوقف شکده و همچنکین عوامکل سکاپروفیت نیکز امککان رشکد روی آن و تخریکب بافکت را پیکدا نمکیکننکد؛‬ ‫از طرفککی دیگککر بککا سککخت شککدن بافککت‪ ،‬آسککیبهککای فیزیکککی کمتککری نیککز بککه آن وارد مککیشککود‪.‬توبیککت کننککدههککای‬ ‫شککیمیایی )‪ (Chemical Fixatives‬کککه در روشهککای بافککت شناسککی کککاربرد بیش کتری دارنککد نیککز بککا از کککار انککدا تن‬ ‫آنککزیمهککای درون سککلولی و همچنککین جلککوگیری از رشککد عوامککل سککاپروفیت‪ ،‬بافککت را محافظککت مککیکننککد‪.‬در ایککنروش‪،‬‬ ‫معموال قطعه بکافتی را دا کل حجکم مناسکبی از محلکول ثابکت کننکده غوطکهور مکیکننکد‪ ،‬تکا ایکن محلکول رفتکه رفتکه بکه‬ ‫دا کل بافککت نفکوذ کککرده و همکه آن را توبیککت کنککد‪.‬بنکابراین‪ ،‬هرچککه قکدر انککدازه نمونککه کوچکک تککر باشکد‪ ،‬زودتککر و برتککر‬ ‫فککیکس مککیشککود‪.‬بککرای کیفیککت برتککر ثبککوت بافککتهککای حیوانککات آزمایشککگاهی‪ ،‬گککاهی از تزریککق دا ککل عروقککی‬ ‫گردآوری و تالیف‪ :‬دکتر عباس پیریایی‬ ‫‪3‬‬  ‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫مبحث بافت شناسی‪ ،‬فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫)‪ (Perfusion‬فیکسککاتیو بککه بککدن حیککوان نیککز اسککتفاده مککی شککود‪.‬در ایککن روش‪ ،‬فیکسککاتیو بککه سککرعت از طریککق عککرو‬ ‫ونی به همه سلول های بافت رسیده و عمل ثبوت یلی برتر و سریعتر انجام میشود‪.‬‬ ‫به طور کلی‪ ،‬یک فیکساتیو مناسب باید صوصیات زیر را داشته باشد‪:‬‬ ‫‪ -1‬به سرعت در بافت نفوذ کرده و از تغییرات بعد از مرگ بافت‪ ،‬هر چه زودتر جلوگیری نماید‪.‬‬ ‫‪ -2‬اجزای دا ل سلول و بافت را غیر قابل حل و مستحکم نموده‪ ،‬و آنرا را حفظ کند‪.‬‬ ‫‪ -3‬قابلیت رنگ پذیری بافت را افزایش دهد‪.‬‬ ‫‪ -4‬موجب از بین بردن میکروبها‪ ،‬باکتریها‪ ،‬و قار ها شده و از رشد آنرا روی بافت جلوگیری کند‪.‬‬ ‫فیکساتیوهای شیمیایی بسیار متنوع هستند‪ ،‬و ممکن است برای اهداف ا از نوع ویژهای از آنرا استفاده شود‪.‬به هر حال‪،‬‬ ‫شایعترین مواد فیک ساتیو مورد ا ستفاده در مطالعات میکرو سکوپ نوری‪ ،‬فرمالین )‪ (Formalin‬و محلول بوئن ‪(Bouin's‬‬ ‫)‪ Solution‬می با شند‪.‬الزم به ذک ر ا ست که در مطالعات میکرو سکوپ الکترونی که دقت بی شتری در ثابت کردن بافت الزم‬ ‫است‪ ،‬تا جزئیات فراسا تاری )‪ (Ultrastructure‬آن حفظ شود‪ ،‬از فیکساتیوهای قویتر و به صورت دوگانه استفاده میشود‪.‬‬ ‫این فیکسککاتیوها شککامل گلوتارآلدئید )‪ (Glutaraldehyde‬که عمدتا ترکیبات پروتئینی و تاحدودی اسککیدهای نوکلئیک و‬ ‫قندها را فیکس میکند‪ ،‬و تترواکسیداسمیوم )‪ (Osmium Tetroxide‬که مواد چربی را توبیت میکند‪ ،‬هستند‪.‬‬ ‫شکککل ‪.1-2‬در شکککل ‪ A‬مراحل آماده سککازی نمونههای بافتی از زمان نمونهبرداری تا تهیه بلوک پارافینی که شککامل مراحل ثبوت‪ ،‬آ‬ ‫گیر ی‪ ،‬مرحله انتقالی ( شفاف سازی)‪ ،‬نفوذ دهی با پارافین مذا و سرانجام قالب گیری در پارافین ا ست؛ به طور شماتیک ن شان داده‬ ‫شککده اسککت‪ B.‬چند نمونه بافتی که باید داخل یک بسکککت فلزی قرار داده شککوند تا توس ک دسککتگاه آماده سککازی نمونه ‪(Tissue‬‬ ‫)‪( Processor‬شکل ‪ )C‬به صورت اتوماتیک مراحل ثبوت تا نفوذ دهی را سپری کنند‪.‬در هرکدام از ظروف این دستگاه به ترتیب محلول‬ ‫های مورد نیاز برای ثبوت (فرمالین)‪ ،‬آبگیری (الکل)‪ ،‬مرحله انتقالی (زایلول) و نفوذ دهی (پارافین مذا ) نظر ریخته شده و پس از آنکه‬ ‫نمونهها در سبد آن قرار داده شدند‪ ،‬طبق برنامه‪ ،‬عمل آماده سازی نمونه انجام می شود‪.‬‬ ‫گردآوری و تالیف‪ :‬دکتر عباس پیریایی‬ ‫‪4‬‬  ‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫مبحث بافت شناسی‪ ،‬فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫نکته‪ :‬اگر یک فیکساتیو خو عمل نکند‪ ،‬چه اتفاقی می افتد؟‬ ‫آنزیمهای دا کل سکلولی بکر پکروتئین هکا و مکواد دا کل سکلولی اثکر ککرده آنرکا را تجزیکه مکیکننکد‪ ،‬در نتیجکه سکلول و‬ ‫سرانجام بافکت تخریکب مکیشکود‪.‬همچنکین بکاکتری هکا و قکار هکا روی بافکت رشکد ککرده و سکا تار آن را تغییکر مکی‬ ‫دهند‪.‬بنابراین‪ ،‬تصویری که در زیر میکروسککوپ دیکده مکی شکود‪ ،‬شککل طبیعکی بافکت نخواهکد بکود‪.‬بکه طکور کلکی‪ ،‬بکه‬ ‫چنین شکل های غیکر طبیعکی ککه در اثکر بکروز اشککال در روش آمکاده سکازی بافکت ایجکاد مکیشکوند ‪ Artifact‬مکی‪-‬‬ ‫گویند‪.‬‬ ‫‪ -2‬مراحل آبگیری و انتقال (یا شفاف سازی) )‪(Dehydration and Transition or Clearing‬‬ ‫همانطور که میدانیم بخش عمدهای از بافتهای زنده از آب تشکیل شده است‪ ،‬که برای آماده سازی بافت‪ ،‬بایستی این آب را‬ ‫از نمونه ارج نمود‪.‬برای این منظور‪ ،‬از محلولهای درجه بندی شده الکل (به ترتیب از الکل ‪ ،90 ،70 ،50‬و ‪ 100‬درصد)‬ ‫استفاده میشود؛ تا به آرامی آب نمونه ارج شده و الکل جایگزین آن شود‪ ،‬در ضمن بافت نیز آسیب نبیند‪.‬بنابراین ابتدا از‬ ‫غلظتهای کمتر الکل استفاده کرده و رفته رفته غلظت آن را باال می بریم‪ ،‬تا به الکل الص برسد‪.‬سپس نمونه بافتی را جرت‬ ‫انجام مرحله انتقالی (انتقال از الکل به پارافین) یا شفاف سازی در محلول زایلول )‪ (Xylol‬یا تولوئن )‪ (Toluene‬قرار می‬ ‫دهیم‪.‬در این مرحله زایلول یا تولوئن جایگزین الکل میشود و ضمن آنکه نمونه قدری شفاف می شود‪ ،‬برای نفوذ پارافین مذاب‬ ‫آماده می گردد (شکل ‪.)1-2‬‬ ‫‪ -3‬مرحله نفوذ دهی )‪(Infiltration‬‬ ‫برای اینکه بتوان از بافت بکرش هکای ظریفکی بکه دسکت آورد‪ ،‬الزم اسکت آنکرا در مکاده ایککه قابکل بکرش بکوده و اسکتحکام‬ ‫مناسککبی دارد قالککب گیککری نمککود‪.‬معمککولتککرین م کاده ای کککه بککرای قالککب گیککری نمونککه هککای میکروسکککوپ نککوری مککورد‬ ‫استفاده قرار مکی گیکرد‪ ،‬پکارافین اسکت‪.‬بکرای ایکن منظکور‪ ،‬ابتکدا الزم اسکت پکارافین بکه درون بافکت نفکوذ کنکد‪.‬بنکابراین‪،‬‬ ‫ابتدا بافت را در یک ظکرف حکاوی پکارافین مکذاب (بکا دمکای حکدود ‪ 60‬درجکه سکانتیگراد) قکرار مکیدهکیم‪ ،‬تکا پکارافین بکه‬ ‫درون آن نفوذ کند‪.‬در این شرایط‪ ،‬پارافین مذاب به راحتی میتواند جایگزین زایلول یا تولوئن شود (شکل ‪.)1-2‬‬ ‫‪ -4‬مرحله قالب گیری )‪(Embedding‬‬ ‫در ایکن مرحلکه‪ ،‬بافککت دا کل قالکب مخصوصکی قکرار داده مککیشکود و روی آن پکارافین مککذاب ریختکه مکیشککود‪.‬وقتکی کککه‬ ‫این پارافین در دمای اتا جامد شکود‪ ،‬بلکوک بکافتی بکه دسکت مکیآیکد‪.‬بنکابراین‪ ،‬بلکوک بکافتی یکک قطعکه پکارافینی اسکت‬ ‫که نمونه بافتی را در برگرفتکه و آمکاده بکرش گیکری مکیباشکد (شککل ‪ 1-2‬و ‪.)1-3‬الزم بکه ذککر اسکت ککه بکرای مطالعکه‬ ‫با میکروسکوپ الکترونی‪ ،‬بجای پکارافین از مکاده سکخت تکری بنکام رزیکن )‪ (Resin‬اسکتفاده مکیشکود‪.‬از آنجکا ککه رزیکن‬ ‫بسیار سخت تر از پارافین است بنابراین میتوان برش های ظریفتری را بدست آورد‪.‬‬ ‫‪ -5‬برش گیری )‪(Sectioning‬‬ ‫همانطور که قبال نیکز گفتکه شکد‪ ،‬بکرای مطالعکه بافکت بکا میکروسککوپ نکوری احتیکاج بکه تریکه بکرشهکای ظریکف اسکت‪.‬‬ ‫بکککرای ایکککن منظکککور‪ ،‬برتکککرین ضکککخامت بکککافتی بکککین ‪ 3‬تکککا ‪ 10‬میکرومتکککر اسکککت‪ ،‬ککککه توسکککط دسکککتگاه میکروتکککوم‬ ‫)‪ (Microtome‬و بککا تیغککههککای فککوالدی تریککه مککیشککود‪.‬پککس از تریککه بککرشهککا آنرککا را در آب ولککرم قککرار مککیدهککیم تککا‬ ‫گردآوری و تالیف‪ :‬دکتر عباس پیریایی‬ ‫‪5‬‬  ‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫مبحث بافت شناسی‪ ،‬فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫صککاف شککوند‪ ،‬و سککپس آنرککا را روی الم شیشککهای آغشککته بککه چسککب آلبککومن قککرار مککی دهککیم تککا بککر روی آن بچسککبند‬ ‫(شکل ‪.)1-3‬‬ ‫در صورتی ککه عمکل فکیکس نمونکه بکافتی را توسکط سکرما انجکام داده باشکیم‪ ،‬مکیتکوان (بکدون انجکام مراحکل آب گیکری‪،‬‬ ‫انتقکالی‪ ،‬و قالکب گیکری) نمونکه منجمکد شککده (ککه بکه انکدازه ککافی سکخت نیککز شکده اسکت) را بکه طکور مسکتقیم توسککط‬ ‫میکروتککوم انجمککادی )‪ (Cryostat‬بککرشگیککری کنککیم‪.‬در واقککع‪ ،‬ایککن دسککتگاه ککود نککوعی میکروتککوم اسککت کککه در یککک‬ ‫محفظکه یخچکال ماننکد قکرار دارد‪.‬بنککابراین در ایکن حالکت مراحکل آمککاده سکازی نمونکه بسکیار کوتککاه تکر مکیشکود‪.‬از ایککن‬ ‫روش به صو جرت آماده سازی نمونه جرت تشخیص پاتولوژیک استفاده میشود‪.‬‬ ‫الزم به ذککر اسکت ککه بکرای تریکه بکرشهکای فکو نکازک )‪ (Ultra Thin Section‬جرکت میکروسککوپ الکترونکی ککه‬ ‫ضککخامتی حککدود ‪ 30-100‬نککانومتر دارنککد‪ ،‬از دسککتگاه ‪ Ultramicrotome‬و تیغککههککای شیشککهای یککا المککاس اسککتفاده‬ ‫میشود‪.‬در ضمن این بکرشهکا را بکه جکای الم شیشکهای بکر روی شکبکه فلکزی ظریفکی بکه نکام ‪ Grid‬قکرار مکیدهکیم‪ ،‬تکا‬ ‫قابل مطالعه برای میکروسکوپ الکترونی شوند‪.‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫شکل ‪ :A.1-3‬دستگاه میکروتوم‪ :B.‬یک قالب پارافینی که نمونه در داخل آن قرار دارد‪.‬سایر تصاویر به ترتیب مراحل برش گیری نمونه‬ ‫و انتقال برش ها بر روی الم شیشهای را نشان میدهند‪.‬‬ ‫گردآوری و تالیف‪ :‬دکتر عباس پیریایی‬ ‫‪6‬‬  ‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫مبحث بافت شناسی‪ ،‬فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫‪ -6‬مرحله رنگ آمیزی )‪(Staining‬‬ ‫اغلککب نمونککههککای بککافتی فاقککد رنککگ هسککتند‪ ،‬همچنککین بافککت هککایی هککم کککه دارای رنککگ ظککاهری هسککتند (نظیککر عضککله‬ ‫اسکلتی) معمکوال همکه اجزایشکان همرنکگ اسکت؛ بنکابراین در زیکر میکروسککوپ نمکیتکوان بخکش هکای مختلکف بافکت یکا‬ ‫سلول را تشخیص داد‪.‬بکه همکین کاطر بایکد بکرش هکای بکافتی تریکه شکده را رنکگ آمیکزی نمکود‪.‬همچنکین در مکواردی‬ ‫که هدف از مطالعه بافت‪ ،‬شناسایی اجکزای ویکژهای از آن اسکت‪ ،‬مکیتکوان بکا اسکتفاده از رنکگ هکای اصکی ککه فقکط ایکن‬ ‫اجزا را رنکگ آمیکزی مکیکننکد (رنکگ آمیکزی ا تصاصکی) نمونکه بکافتی را بطکور دقیکقتکری مطالعکه ککرد‪.‬در واقکع رنکگ‬ ‫آمیککزی انجککام یککک واکککنش شککیمیایی اسککت‪ ،‬کککه بککر اسککاس صوصککیات شککیمیایی ترکیبککات مختلککف موجککود در نمونککه‬ ‫بافتی انجام میشکود‪.‬اکوکر رنکگ هکایی ککه بکرای مطالعکه میکروسککوپ نکوری اسکتفاده مکیشکوند‪ ،‬رنکگ هکای محلکول در‬ ‫آب یککا الکککل هسککتند‪.‬بنککابراین بککرای انجککام رنککگ آمیککزی‪ ،‬بایسککتی ابتککدا پککارافین موجککود در بککرش هککای بککافتی را حککذف‬ ‫کرده و بافت را آب دهی و سپس رنگآمیزی نمود‪.‬‬ ‫رایکجتککرین رنککگآمیککزی در مطالعککات بافککت شناسککی رنککگ آمیککزی هماتوکسککیلین و ائککوزین ‪Hematoxylin and Eosin‬‬ ‫یکا ‪ H&E‬اسککت‪.‬رنککگ هماتوکسککیلین اصکیت بککازی دارد و سککا تارهای اسککیدی سکلول و بافککت (کککه بازوفیکل هسککتند) را‬ ‫رنککگ مککیکنککد‪.‬درحککالی کککه رنککگ ائ کوزین اصککیت اسککیدی دارد و سککا تارهای بککازی سککلول و بافککت (کککه اسککیدوفیل‬ ‫هستند) را رنگ میکند‪.‬بنکابراین در ایکن نکوع رنکگ آمیکزی‪ ،‬هسکته سکلول (ککه اصکیت اسکیدی دارد) بکا هماتوکسکیلین‬ ‫رنگ می گیکرد و بکنفش مکی شکود (بکه همکین کاطر گفتکه مکی شکود هسکته بازوفیکل اسکت)‪ ،‬در حکالی ککه سیتوپالسکم‬ ‫سککلول و همچنککین مککاتریکس بککرون سککلولی (کککه اصککیت بککازی دارنکد) رنککگ ائوزینوفیککل را بککه ککود مککی گیرنکد و قرمککز‬ ‫می شوند (به همین اطر گفته می شود سیتوپالسم اسیدوفیل است) (شکل ‪.)1-4‬‬ ‫پس از رنگ آمیکزی بایسکتی بکرش بکافتی مجکددا آب گیکری شکود‪ ،‬سکپس بکرای حفکظ و نگرکداری آن یکک قطکره چسکب‬ ‫مخصو (که ضکریب شکسکت نکوری آن نزدیکک بکه شیشکه اسکت) روی برشکی ککه بکه الم چسکبیده قکرار داده و المکل را‬ ‫روی آن قککرار میککدهیم تککا بککه آن بچسککبد (ایککن عمککل را ‪ Mounting‬مککی نامنککد)‪.‬بککدین ترتیککب مککی تککوان ایککن الم‬ ‫میکروسکوپی را مدت های طوالنی بدون آنکه دچار تغییر شود نگرداری نمود (شکل ‪.)1-4‬‬ ‫شکل ‪.1-4‬شکل سمت چپ نمونهای از المهای بافت شناسی که توس روش ‪ H&E‬رنگ آمیزی شدهاند را نشان میدهد‪.‬شکل سمت‬ ‫راست نیز تصویر میکروسکوپی یکی از این برشهاست که در آن یک پرز رودهای مشاهده میشود‪.‬‬ ‫گردآوری و تالیف‪ :‬دکتر عباس پیریایی‬ ‫‪7‬‬  ‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫مبحث بافت شناسی‪ ،‬فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫در اینجا به طور مختصر به بر ی از رنگ آمیکزیهکای ا تصاصکی مرکم ککه بکرای شناسکایی اجکزای مختلکف بافکت بکه ککار‬ ‫می روند اشاره میشود‪:‬‬ ‫‪ -‬بککرای شناسککایی رشککتههککای کککالژن مککیتککوان از رنککگ آمیککزیهککای تککری کککروم مککالوری )‪،(Mallory's trichrome‬‬ ‫تککری کککروم ماسککون )‪ ،(Masson's trichrome‬یککا سککیریوس رد )‪ (Sirius Red‬اسککتفاده کککرد‪.‬در ایککن روشهککا‬ ‫رشتههای کالژن به ترتیب آبی‪ ،‬سبز و قرمز میشود‪.‬‬ ‫‪ -‬برای شناسایی رشتههکای االسکتیک مکیتکوان از رنکگ آمیکزی اورسکئین )‪ (Orcein‬اسکتفاده نمکود ککه ایکن رشکتههکا را‬ ‫به رنگ قروه ای یا سیاهرنگ در می آورد‪.‬‬ ‫‪ -‬برای شناسایی رشتههای رتیکوالر مکیتکوان از رنکگآمیکزی نقکره )‪ (Silver‬اسکتفاده ککرد ککه ایکن رشکتههکا را بکه رنکگ‬ ‫سیاه در میآورد‪.‬‬ ‫‪ -‬بککرای تشککخیص چربککیهککا مککیتککوان از رنککگ آمیککزی سککودان سککیاه )‪ (Sudam blak‬و اویککل رد )‪ (Oil red‬اسککتفاده‬ ‫نمود که به ترتیب چربیها را به رنگ سیاه و قرمز در میآورند‪.‬‬ ‫‪ -‬بککرای شناسککایی ترکیبککات قنککدی و موکوسککی موجککود در بافککت مککیتککوان از رنککگآمیککزی پریودیککک اسککید شککیف‬ ‫)‪ (Periodic Acid Schiff, PAS‬استفاده کرد که این ترکیبات را به رنگ قرمز ارغوانی در میآورد‪.‬‬ ‫مولکولرککای بعضککی از رنککگهککا موککل تولوئیککدین بلککو )‪ (Toluidine-blue‬وقتککی در بافککت در معککرض غلظککت بککاالیی از‬ ‫پلککی آنیککون هککا قککرار گیرنککد‪ ،‬بککا یکککدیگر پلککیمریککزه شککده و رنگککی غیککر از رنککگ اصککلی را ایجککاد مککی کننککد‪.‬بککرای موککال‪،‬‬ ‫تولوئیککدین بلککو تمککام اجککزای سککلولی و بککافتی را آبککی مککیکنککد‪ ،‬امککا سککا تارهایی کککه غنککی از پلککی آنیککون هسککتند (موککل‬ ‫ماتریکس غضکروف و گرانولرکای ماسکت سکل یکا بازوفیکل ککه سرشکار از گلیکوزآمینوگلیککان هسکتند) را بکه رنکگ ارغکوانی‬ ‫در میآورد‪.‬این صوصیت تغییر رنگ را اصیت متاکروماتیک )‪ (Metachromatic‬مینامند‪.‬‬ ‫الزم به ذککر اسکت ککه عمکل رنکگ آمیکزی بکرش هکا جرکت مطالعکات میکروسککوپ الکترونکی گکذاره ‪(Transmission‬‬ ‫)‪ Electron Microscope, TEM‬بکا امکالح فلکزات سکنگینی موکل سکرب و اورانیکوم صکورت مکیگیکرد‪.‬ایکن ترکیبکات‬ ‫در هککر جککایی از نمونککه کککه واکککنش داده و اتصککال یابنککد‪ ،‬باعککث مککیشککوند چگککالی آن منطقککه افککزایش یافتککه‪ ،‬در نتیجککه‬ ‫میزان الکترون های عبکوری کمتکر شکده و تیکره تکر دیکده شکود‪.‬بنکابراین تصکاویر میکروسککوپ الکترونکی بکه صکورت سکیاه‬ ‫و سفید ایجاد میشوند‪.‬‬ ‫یکی از ا سا سیترین مرارت هایی که در بافت شنا سی وجود دارد این ا ست که بتوانیم یک برش دو بعدی را که از بافتی سه‬ ‫بعدی به د ست آمده ا ست‪ ،‬به صورت سه بعدی تف سیرکنیم‪.‬برای موال‪ ،‬یک شلنگ باغبانی را در نظر بگیرید که به شکلی‬ ‫نامنظم در گوشه ای از حیاط جمع شده است‪.‬حال اگر بصورت تصادفی یک برش دو بعدی از کل آن زده شده و مقاطع نازک‬ ‫قابل م شاهده فراهم شود‪ ،‬متوجه واهید شد که ت شخیص شکل واقعی آن از روی تنرا یک ت صویر دو بعدی کاری م شکل و‬ ‫گاهی غیر ممکن واهد بود‪.‬در هر صککورت با مشککاهده برش های مختلفی از این لوله پیچ ورده‪ ،‬که در جرات مختلف ایجاد‬ ‫شدهاند میتوان به طور ذهنی ت صویر صحیح سه بعدی آن را مدل سازی کرد‪.‬برای درک این نکته م شاهده بر شرای متفاوت‬ ‫یک پرتقال نیز میتواند کمک کننده باشد (شکل ‪.)1-5‬‬ ‫گردآوری و تالیف‪ :‬دکتر عباس پیریایی‬ ‫‪8‬‬  ‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫مبحث بافت شناسی‪ ،‬فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫شکل ‪.1-5‬انواع برش های دو بعدی مختلفی که ممکن است از یک ساختار سه بعدی لوله ای‪ ،‬یا یک پرتقال زده شود‪.‬در مشاهده برشهای‬ ‫بافتی نیز برای ساختارهای سه بعدی موجود در بافت چنین اتفاقاتی خواهد افتاد‪.‬پس باید با توجه به شناختی که از آنها داریم و دانستن‬ ‫جهت برش آن‪ ،‬چنین برش هایی را تفسیر نماییم‪.‬‬ ‫شکل ‪.1-6‬تصویرهای میکروسکوپ نوری برشی از پرزهای رودهای با رنگ آمیزی هماتوکسیلین و ائوزین )‪ (A‬و پریودیک اسید شیف )‪.(B‬‬ ‫در رنگ آمیزی معمولی ‪ ، H&E‬سلولهای جامی )‪ (G‬و همچنین موکوس سطح پرز (حاشیه احاطه کننده فضای ‪ )L‬رنگ آمیزی نشده و‬ ‫به خوبی قابل تشخیص نیستند‪ ،‬درحالی که در رنگ آمیزی ‪ PAS‬این ساختارها به رنگ قرمز ارغوانی درآمده و به خوبی تشخیص داده‬ ‫می شوند‪.‬فلشها موکوس سطح پرز را نشان میدهند‪.‬‬ ‫گردآوری و تالیف‪ :‬دکتر عباس پیریایی‬ ‫‪9‬‬  ‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫مبحث بافت شناسی‪ ،‬فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫روش های هیستوشیمی و سیتوشیمی )‪(Histochemistry and Cytochemistry‬‬ ‫واژههای هیستوشیمی و سیتوشکیمی بکرای بیکان روشهکایی بکه ککار مکی رونکد ککه بکرای تشکخیص و تعیکین جایگکاه مکواد‬ ‫اصی در برش های بکافتی از واککنشهکای شکیمیایی اصکی اسکتفاده مکیشکود‪.‬در ایکن روش هکا معمکوال در اثکر واککنش‬ ‫آنزیمی سرانجام یک ترکیکب شکیمیایی رنگکین یکا متکراکم ایجکاد مکی شکود ککه بکا میکروسککوپ نکوری یکا الکترونکی قابکل‬ ‫مشاهده است‪.‬از جمله این روش هکا مکیتکوان بکه واککنش پریودیکک اسکید شکیف )‪ (PAS‬اشکارهککرد ککه بکرای تشکخیص‬ ‫گلیکوژن‪ ،‬موسین‪ ،‬پلکی سکاکاریدهای نوکی‪ ،‬و گلیککو پکروتئین هکا بکه ککار مکیرود‪.‬در ایکن روش بکا انجکام واککنش هکای‬ ‫شککیمیایی متعککدد‪ ،‬سککرانجام ترکیبککی قرمککز رنککگ در منککاطقی کککه ایککن مککواد قککرار دارنککد ایجککاد مککی شککود‪ ،‬کککه در زیککر‬ ‫میکروسکوپ نوری قابل مشاهده است (شکل ‪.)1-6‬‬ ‫روش های رنگ آمیزی به کمک آنتی بادی )‪(Immunostaining‬‬ ‫در این روشها برای شنا ت اجزای بافتی‪ ،‬از آنتی بادی های ن شان داری که علیه همان ماده تولید شدهاند ا ستفاده می شود‪.‬‬ ‫بنابراین‪ ،‬این آنتی بادیها در هر جای نمونه که ماده مورد نظر وجود دا شته با شد‪ ،‬وارد شده و به آن مت صل می شوند‪.‬حال با‬ ‫توجه به ن شانهای که به آنتی بادی مت صل شده‪ ،‬میتوان این مناطق را در زیر میکرو سکوپ شنا سایی کرد‪.‬از آنجا که واکنش‬ ‫آنتی ژن‪-‬آنتی بادی واکن شی کامال ا ت صا صی ا ست؛ بنابراین این روش فو العاده ا ت صا صی و دقیقا ست‪ ،‬و قادر ا ست که‬ ‫ریزترین اجزای موجود در نمونه را نیز شنا سایی کند ( شکل ‪.)1-7‬در چنین روشهایی اگر ن شانهای که به آنتی بادی مت صل‬ ‫شده یک ماده فلورسنت باشد‪ ،‬باید تصویر را در زیر میکروسکوپ فلورسنت مشاهده کرد‪.‬به چنین واکنشی به طور ا تصاصی‬ ‫ایمونوفلورسنس )‪ (Immunofluorescence, IF‬گفته می شود)‪.‬اما اگر این نشانه یک آنزیم باشد‪ ،‬با ریختن سوبسترای آن‬ ‫بر روی نمونه‪ ،‬هرجا که آنتی بادی متصل شده باشد واکنش شیمیایی انجام شده و یک رنگ قابل مشاهده در زیر میکروسکوپ‬ ‫نوری ای جاد میشکککود‪.‬چنین واکنشکککی وقتی روی سکککلول ان جام شکککود‪ ،‬به طور ا تصککککاصکککی ایمونوسکککیتوشکککیمی‬ ‫)‪ (Immunocytochemistry, IHC‬و وقتی روی بککافککت انجککام شکککود‪ ،‬بطور ا تصککککاصکککی ایمونوهیسکککتوشکککیمی‬ ‫)‪ (Immunohistochemistry, IHC‬نامیده می شود (شکل ‪.)1-7‬‬ ‫اتورادیوگرافی )‪(Autoradiography‬‬ ‫ایککن روش عبککارت از مطالعککه پدیککدههککای دینامیککک در سککلول و بافککت بککا اسککتفاده از مککواد رادیواکتیککو اسککت‪.‬بککا ایککن روش‬ ‫میتکوان وقکایع بیولوژیکک مرمکی از جملکه مسکیرهای متکابولیکی‪ ،‬سکرعت فراینکدهای متکابولیکی‪ ،‬و تعیکین مککان و زمکان‬ ‫سا ت مواد را بررسی کرد‪.‬بکه عنکوان موکال‪ ،‬در ایکن روش مکیتکوان اسکیدهکای آمینکه رادیواکتیکو را در معکرض سکلول هکا‬ ‫قرار داده‪ ،‬سپس در زمان هکای معینکی نمونکه بکرداری ککرده و بکا ردیکابی مکواد رادیواکتیکو سکیر ورود اسکیدهای آمینکه بکه‬ ‫دا ککل سککلول‪ ،‬شککرکت در سککا ت پککروتئین‪ ،‬قککرار گیککری پککروتئین حاصککله در دا ککل سککلول یککا انتقککال آن بککه دسککتگاه‬ ‫گلژی‪ ،‬و سرانجام بسته بندی و ترشح آن را دنبال نمود‪.‬‬ ‫گردآوری و تالیف‪ :‬دکتر عباس پیریایی‬ ‫‪10‬‬  ‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫مبحث بافت شناسی‪ ،‬فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫شکل ‪.1-7‬شکلهای ‪ A‬و ‪ B‬اساس رنگ آمیزی با کمک آنتی بادی را بطور شماتیک نشان میدهند‪.‬همان طور که مشاهده میشود با‬ ‫وجود انواع آنتی ژنهایی که در نمونه وجود دارد‪ ،‬آنتی بادیها تنها به آنتی ژن اختصاصی خود متصل میشوند‪.‬شکل ‪ C‬تصویر‬ ‫میکروسکوپ نوری از یک واکنش ایمونوهیستوشیمی را نشان می دهد‪ ،‬که در آن هسته سلول هایی که آنتی ژن مورد نظر را داشتهاند به‬ ‫رنگ قهوه ای درآمده است‪ ،‬درحالی که سایر هستهها خاکستری رنگ هستند‪.‬شکل ‪ D‬تصویر میکروسکوپ فلورسنت از یک واکنش‬ ‫ایمونوفلورسنس است که در آن سیتوپالسم سلول هایی که آنتی ژن مورد نظر را داشتهاند به رنگ سبز درآمده‪ ،‬در حالی که سیتوپالسم‬ ‫سایر سلول ها سیاه رنگ است‪.‬در این تصویر هسته سلول ها نیز توس رنگ فلورسنت آبی رنگ شدهاند‪.‬‬ ‫میکروسکوپ‬ ‫امروزه انواع متعددی از میکروسکوپ های پیشرفته با کاربردهای ویژه سا ته شده اند و در مطالعات بافت شناسی استفاده می‬ ‫شوند‪.‬عمومیترین میکروسکوپی که برای مطالعه بافت ها توسط دانشجویان پزشکی مورد استفاده قرار میگیرد‪ ،‬میکروسکوپ‬ ‫نوری زمینه رو شن ا ست؛ که دان شجویان باید نحوه ا ستفاده از آن را به طور کامل بدانند‪.‬اما بد نی ست که دان شجویان با سایر‬ ‫میکروسکوپ های پیشرفته که برای مطالعات تخصصی به کار می روند نیز تا حدی آشنایی دا شته باشند‪.‬در اینجا به بر ی از‬ ‫این میکروسکوپها اشاره میشود‪.‬‬ ‫گردآوری و تالیف‪ :‬دکتر عباس پیریایی‬ ‫‪11‬‬  ‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫مبحث بافت شناسی‪ ،‬فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫میکروسکوپ نوری زمینه روشن )‪(Bright-field Light Microscope‬‬ ‫در میکروسکککوپ هککای نککوری کککه امککروزه مککورد اسککتفاده قککرار مککیگیرنککد از گککروههککایی از عدسککیهککا کککه موجککب بککزرگ‬ ‫نمایی نرکایی تصکویر مکیشکوند اسکتفاده مکی شکود (شککل ‪.)1-8‬بکه دلیکل اسکتفاده از بکیش از یکک عدسکی‪ ،‬ایکن وسکیله‬ ‫تحت عنوان میکروسکوپ مرککب نیکز شکنا ته مکیشکود‪.‬ایکن میکروسککوپ هکا از اجکزای مککانیکی و نکوری تشککیل شکده‬ ‫انککد‪.‬اجککزای مکککانیکی‪ ،‬بدنککه میکروسکککوپ را تشکککیل مککیدهنککد کککه اجککزای نککوری را در ککود جککای داده و محککل قککرار‬ ‫گیری نمونه را مریا میسازد‪.‬‬ ‫اجککزای نککوری شککامل یککک منبککع نککور (المکک) الکتریکککی) اسککت کککه نککور آن ب که وسککیله یککک عدسککی متمرکککز کننککده‬ ‫)‪ (Condenser Lens‬بککروی نمونککه متمرکککز مککیشککود‪.‬سککپس نککور از بککرش بککافتی عبکور کککرده و وارد یکککی از عدسککی‪-‬‬ ‫هککای شککیئی )‪ (Objective Lens‬مککی شککود‪.‬عدسککی هککای شککیئی بککر روی یککک صککفحه متحککرک (چر ککان) در بککاالی‬ ‫نمونه قرار گرفتهانکد‪.‬بکه طکور معمکول در هکر میکروسککوپ‪ 4 ،‬عدسکی شکیئی بکا بزرگنمکاییهکای مختلکف (‪، 40 ، 10 ، 4‬‬ ‫و ‪ 100‬برابر) وجود دارد‪.‬عدسکیهکای شکیئی‪ ،‬نکوری ککه از نمونکه عبکور ککرده را دریافکت ککرده و تصکویر حاصکله را بکزرگ‬ ‫مککیکننککد‪.‬س کپس تصککاویر ناشککی از عدسککی شککیئی بککه عدسککی چشککمی )‪ (Ocular Lens‬رسککیده و بککازهم بزرگتککر مککی‬ ‫شککوند‪ ،‬تککا توسککط چشککم قابککل مشککاهده شککوند‪.‬در اغلککب مککوارد‪ ،‬بزرگنمککایی عدسککی چشککمی ‪ 10‬برابککر اسککت‪.‬بنککابراین‬ ‫بزرگنمککایی نرککایی میکروسکککوپ از حاصککل ضککرب بزرگنمککایی عدسککی شککیئی در بزرگنمککایی عدسککی چشککمی ب که دسککت‬ ‫می آیکد‪.‬در چنکین میکروسککوپ هکای ی بزرگنمکایی نرکایی بکا توجکه بکه اینککه ککدام عدسکی شکیئی را بکه ککار بکریم مکی‬ ‫تواند به ترتیب ‪ 400 ، 100 ، 40‬و ‪ 1000‬باشد‪.‬‬ ‫کیفیکت تصککویر یکک میکروسکککوپ‪ ،‬نککه تنرکا بککه توانککایی عدسکی هککای آن در میکزان بزرگنمککایی‪ ،‬بلککه بکه قککدرت تفکیککک‬ ‫)‪ (Resolution‬آنرککا نیککز بسککتگی دارد‪.‬قککدرت تفکیککک عبککارت اسککت از کککوچکترین فاصککله بککین ‪ 2‬نقطککه کوچککک‪ ،‬کککه‬ ‫در آن فاصککله آن دو ب که صککورت نفککاط مجککزا قابککل مشککاهده باشککند‪.‬بککاالترین قککدرت تفکیککک میکروسکککوپ هککای نککوری‬ ‫مرسککوم حککدود ‪ 0/2‬میکرومتککر اسککت‪.‬قککدرت تفکیککک یککک میکروسکککوپ عمککدتا بککه کیفیککت عدسککی شککیئی آن وابسککته‬ ‫اسککت‪.‬زیککرا عدسککی چشککمی فقککط تصککویر حاصککل از عدسککی شککیئی را بککزرگ مککی کنککد‪ ،‬امککا قککدرت تفکیککک آن را بربککود‬ ‫نمی بخشد‪.‬‬ ‫میکروسکوپ فازکنتراست )‪(Phase Contrast Microscope‬‬ ‫در میکروسکوپ فاز کنتراست از عدسیهای شیئی اصی استفاده می شود که از اشیای شفاف و بدون رنگ تصاویر قابل رؤیت‬ ‫می سازد‪.‬اساس کار این نوع میکروسکوپ بر این اصل استوار است که میزان شکست نور هنگام عبور از سا تارهای سلولی و‬ ‫ارج سلولی (با ضرایب انک ساری مختلف) تغییر میکند‪.‬این تفاوت در زاویه نور عبوری‪ ،‬تو سط عد سیهای فازکنترا ست به‬ ‫تفاوت در میزان رو شنایی و تاریکی تبدیل شده‪ ،‬و در نتیجه ت صویری قابل م شاهده را ایجاد می کند‪.‬این نوع میکرو سکوپ‪،‬‬ ‫ابزاری قدرتمند جرت م شاهده برش های بافتی بدون رنگ آمیزی‪ ،‬و همچنین سلولهای زنده موجود در محیط ک شت ا ست‪.‬‬ ‫میکرو سکوپ تدا ل افتراقی نومار سکی )‪ ،(Nomarski‬نوع ویژه ای از میکرو سکوپهای فاز کنترا ست ا ست که ت صاویر به‬ ‫ظاهر سه بعدی را از سلول های کشت شده در آزمایشگاه ایجاد میکند (شکل ‪.)1-9‬‬ ‫گردآوری و تالیف‪ :‬دکتر عباس پیریایی‬ ‫‪12‬‬  ‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫مبحث بافت شناسی‪ ،‬فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫شکل ‪.1-8‬در تصویر‪ ،‬اجزای مختلف یک میکروسکوپ نوری زمینه روشن و سیستم نوری آن (پرتوی زرد رنگ) که تصویر حاصله را ایجاد‬ ‫می کند‪ ،‬نشان داده شده است‪.‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫شکل ‪.1-9‬سلول های زنده موجود در محی کشت که بدون رنگ آمیزی با میکروسکوپ نوری معمولی )‪ ،(A‬میکروسکوپ فاز کنتراست‬ ‫)‪ ،(B‬و میکروسکوپ تداخل افتراقی نومارسکی )‪ (C‬دیده میشوند‪.‬همان طور که مشاهده میشود‪ ،‬میکروسکوپ های فازکنتراست طوری‬ ‫طراحی شدهاند که بدون رنگ آمیزی نیز تصاویر واضحی از سلول ها را ایجاد می کنند‪.‬‬ ‫گردآوری و تالیف‪ :‬دکتر عباس پیریایی‬ ‫‪13‬‬  ‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫مبحث بافت شناسی‪ ،‬فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫میکروسکوپ پالریزان )‪(Polarizing Microscope‬‬ ‫ایککن نککوع میکروسکککوپ امکککان تشککخیص سککا تارهایی کککه از مولکککول هککای کککامال مککنظم سککازمان یافتککه انککد را مککیدهککد‪.‬‬ ‫وقتی نور معمولی از درون یک فیلتکر پکوالریزه کننکده مکیگکذرد‪ ،‬در هنگکام کروج فقکط امکواجی کارج مکیشکوند ککه در‬ ‫یککک جرککت ارتعککاش مککییابنکد‪.‬بنککابراین اگککر فیلتککر دومککی در بککاالی فیلتککر اول قککرار داده شککود‪ ،‬بککه طککوری کککه محککور آن‬ ‫عمود بر محکور فیلتکر اول باشکد‪ ،‬هکیچ نکوری از آن عبکور نخواهکد ککرد‪.‬اگکر سکا تمان هکای بکافتی اصکی موکل ککالژن‪،‬‬ ‫میکروتوبککول هککا و میکروفیالمککان هککا بککین دو فیلتککر پککوالریزه کننککده قککرار داده شککوند‪ ،‬ب که دلیککل آنکککه سککا تار مولکککولی‬ ‫مککنظم آنرککا قککادر اسککت جرککت ارتعککاش امککواج نککورانی ککارج شککده از فیلتککر اول را چر انککده و در راسککتای فیلتککر دوم‬ ‫قراردهد‪ ،‬این سا تارها بکه صکورت روشکن در یکک زمینکه تیکره دیکده مکیشکوند (شککل ‪.)1-10‬توانکایی چر انکدن جرکت‬ ‫ارتعککاش نککور پککوالریزه‪ ،‬اصککیت انکسککار مضککاعف )‪ (Birefringence‬نامیککده مککیشککود؛ بنککابراین گفتککه مککیشککود ایککن‬ ‫سا تارها قابلیت انکسار مضاعف دارند‪.‬‬ ‫شکل ‪.1-10‬تصویر میکروسکوپ پالریزان و اجزای آن‪.‬همان طور که مشاهده می شود این میکروسکوپ نوعی میکروسکوپ نوری است‬ ‫که در آن از دو فیلتر پالریزان عمود بر هم استفاده می شود‪.‬در صورتی که ساختاری با قابلیت انکسار مضاعف زیر این میکروسکوپ قرار‬ ‫داده شود نور پالریزه ناشی از فیلتر پایینی چرخیده و در راستای فیلتر باالیی قرار میگیرد‪ ،‬و درنتیجه تصویر آن ساختار مشاهده خواهد‬ ‫شد‪.‬در سمت راست تصویر مزانتر موش مشاهده میشود که در آن رشتههای کالژن که دارای خاصیت انکسار مضاعف هستند به صورت‬ ‫روشن در زمینه سیاه دیده میشوند‪.‬‬ ‫میکروسکوپ هم کانون لیزری )‪(Laser Confocal Microscope‬‬ ‫از مرمترین ویژگکیهکای میکروسککوپ هکم ککانون لیکزری ایکن اسکت ککه مکیتوانکد نکور را در یکک صکفحه یلکی باریکک‬ ‫متمرکککز کنککد و فقککط تصککویر همککان ناحیککه را ایجککاد نمایکد‪.‬بنککابراین در هککر زمککان فقککط الیککه (ضککخامت) بسککیار نککازکی از‬ ‫نمونه دیکده مکی شکود‪ ،‬در نتیجکه تصکویر ککامال واضکح اسکت‪.‬بکا اسکتفاده از ایکن میکروسککوپ مکیتکوان در ضکخامت یکک‬ ‫برش معمولی بافتی که حدود ‪ 8‬میکرومتکر قطکر دارد‪ ،‬بکا متمرککز ککردن پرتکو نکورانی در عمکقهکای مختلکف عککس هکای‬ ‫متوالی متعددی تریه ککرد و سکپس بکا اسکتفاده از نکرم افزارهکای ویکژه‪ ،‬اجکزای موجکود در نمونکه را بکه صکورت سکه بعکدی‬ ‫بازسککازی نمککود (چیککزی شککبیه تکنیککک ‪ CT-Scan‬و ‪ MRI‬در مشککاهده و سککه بعککدی سککازی انککدام هککای بککدن)‪.‬از ایککن‬ ‫گردآوری و تالیف‪ :‬دکتر عباس پیریایی‬ ‫‪14‬‬  ‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫مبحث بافت شناسی‪ ،‬فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫میکروسکککوپ مککیتککوان بککرای مشککاهده سککا تار درونککی جنککینهککای چنککد سککلولی انسککان تککا مرحلککه بالستوسیسککت (کککه‬ ‫قطری حدود ‪ 150‬میکرومتر دارند)‪ ،‬یا موجکودات کوچکک چنکد سکلولی بکدون نیکاز بکه بکرش گیکری اسکتفاده ککرد (شککل‬ ‫‪.)1 -11‬‬ ‫شکل ‪.1 -11‬ت صاویر باال یک میکرو سکوپ هم کانون لیزری‪ ،‬و م سیر تولید پرتوی لیزر و ت شکیل ت صویر را ن شان میدهند‪.‬همانطور که‬ ‫مشککاهده می شککود‪ ،‬در این میکروسکککوپ این امکان وجود دارد که با متمرکز نمودن نور روی نواحی مختلف نمونه )‪ (Focal planes‬از‬ ‫عمقهای مختلف آن‪ ،‬تصاویر متعددی تهیه کرد‪.‬شکل های پایینی (تصاویر ‪ 1‬تا ‪ )12‬تصاویری هستند که به همین روش از یک گرده گل‬ ‫تهیه شدهاند‪.‬شکل ‪ 13‬نیز تصویر سه بعدی بازسازی شده همین گرده گل است که توس نرم افزار میکروسکوپ و با استفاده از اطالعات‬ ‫تصاویر دو بعدی ‪ 1‬تا ‪ 12‬تهیه شده است‪.‬‬ ‫میکروسکوپ فلورسنت )‪(Fluorescence Microscope‬‬ ‫بر ی مواد وقتی تحت تابش امواج نوری با طول مکوج هکای معکین یکا نکامرئی قکرار مکیگیرنکد‪ ،‬نکوری مرئکی بکا طکول مکوج‬ ‫و رنگ کا سکاطع مکی کننکد؛ ایکن پدیکده فلورسکانس نامیکده مکیشکود‪.‬در مطالعکه بکا میکروسککوپ فلورسکنت‪ ،‬بکرش‪-‬‬ ‫های بافتی که بکه طکور ویکژهای (معمکوال بکا روش ایمونوفلورسکنس و اسکتفاده از آنتکی بکادی حکاوی ذره فلورسکنت) آمکاده‬ ‫سازی (و اصطالحا رنگ آمیزی) شدهاند تحت تابش نکور فکرابنفش یکا لیکزر قکرار مکیگیرنکد‪.‬ایکن ککار باعکث مکی شکود هکر‬ ‫جای نمونکه ککه حکاوی ترکیکب مکورد نظکر اسکت نکور مرئکی سکاطع کنکد‪ ،‬بنکابراین ایکن منکاطق در زمینکه ای تاریکک بکه‬ ‫صورت در شان دیده می شکوند‪.‬در ایکن میکروسککوپ هکا از فیلترهکای مخصوصکی ککه تنرکا بکه پرتوهکایی بکا طکول مکوج‬ ‫گردآوری و تالیف‪ :‬دکتر عباس پیریایی‬ ‫‪15‬‬  ‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫مبحث بافت شناسی‪ ،‬فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫معین اجکازه عبکور مکی دهنکد‪ ،‬اسکتفاده مکی شکود‪.‬همچنکین در بخکش چشکمی آن نیکز از فیلترهکایی اسکتفاده مکی شکود‬ ‫کککه نککور فککرابنفش یککا لیککزر را جککذب کککرده و از رسککیدن آن بکه چشککم جلککوگیری مککیکننککد‪.‬رنککگ ‪Acridine Orange‬‬ ‫کککه مککیتوانککد بککا ‪ DNA‬و ‪ RNA‬ترکیککب شککود‪ ،‬یککک نمونککه از ترکیبککات فلورسککنت اسککت کککه وقتککی بککه ‪ DNA‬متصککل‬ ‫میشود‪ ،‬نور زرد‪ ،‬و وقتکی ککه بکه ‪ RNA‬متصکل مکی شکود‪ ،‬نکور نکارنجی مایکل بکه قرمکز سکاطع مکیکنکد‪.‬بنکابراین‪ ،‬بکدین‬ ‫وسیله میتوان به راحتی ‪ DNA‬را از ‪ RNA‬تفکیکک ککرد‪.‬همکان طکور ککه پکیشتکر نیکز اشکاره شکد‪ ،‬ککاربرد مرکم دیگکر‬ ‫ایککن میکروسکککوپ هککا‪ ،‬در روش هککای ایمنوفلورسککنس اسککت‪.‬در ایککن روشهککا بککا اتصککال مککاده فلورسککنت (نظیککر ‪، FITC‬‬ ‫‪ Texas Red‬یکا ترکیبککات دیگکر) بککه آنتکی بککادی‪ ،‬بکه راحتککی و بکه طککور ککامال دقیککق مکیتککوان وجکود و عککدم وجککود‪ ،‬و‬ ‫همچنین جایگاه آنتی ژن مورد نظر را درون سلول یا بافت مورد بررسی قرار داد (شکل های ‪ 1-7‬و ‪.)1-12‬‬ ‫شکل ‪ :A. 1-12‬ت صویر میکرو سکوپ فلور سنت از سلولهایی که تو س آکریدین اورنج رنگ آمیزی شدهاند‪.‬ه سته این سلول ها به‬ ‫وا سطه ح ضور ‪ DNA‬زرد رنگ و سیتوپال سم شان به خاطر وجود مقادیر فراوان ‪ RNA‬قرمز رنگ شده ا ست‪ :B.‬ت صویر میکرو سکوپ‬ ‫فلورسنت از سلول هایی که به روش ایمنوفلورسنس و توس آنتی بادی نشاندار شده با ‪ FITC‬سبزرنگ علیه رشتههای اکتین اسکلت‬ ‫سلولی رنگ آمیزی شده است‪.‬همان طور که مشاهده میشود در سیتوپالسم تنها رشتههای اکتین به طور اختصاصی در زمینهای تاریک‬ ‫دیده میشوند‪.‬هستهها نیز توس رنگ فلورسنت ‪ DAPI‬آبی رنگ شده است‪.‬‬ ‫میکروسکوپهای الکترونی )‪(Electron Microscope‬‬ ‫در میکروسکککوپ هککای الکترونککی بککرای مشککاهده نمونککههککا و اجککزای ریککز فراسککا تار )‪ (Ultrastructure‬آنرککا از پرتککوی‬ ‫الکترونککی بککه جککای پرتککوی نککورانی اسککتفاده مککیشککود‪.‬از آنجککا کککه پرتککوی الکترونککی اوال یککک پرتککوی تککک طیککف اسککت‬ ‫(بر الف نور که شامل مجموعکه ای از طیکف هکا بکا طکول مکوج هکای مختلکف اسکت)‪ ،‬و ثانیکا طکول مکوج طیکف آن بسکیار‬ ‫کمتکر از نککور مرئککی اسککت؛ بنککابراین بزرگنمککایی و قککدرت تفکیکک بسککیار بککاالتری دارد‪.‬قککدرت تفکیککک ایککن میکروسکککوپ‬ ‫گردآوری و تالیف‪ :‬دکتر عباس پیریایی‬ ‫‪16‬‬  ‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫مبحث بافت شناسی‪ ،‬فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫هککا از نظککر تئککوری کمتککر از ‪ 0/1‬نککانومتر (ولککی در عمککل چیککزی حککدود ‪ 0/2‬نککانومتر) اسککت‪ ،‬کککه حککدود هککزار برابککر قککدرت‬ ‫تفکیک میکروسکوپ نوری اسکت‪.‬در نتیجکه‪ ،‬مکیتکوان ککوچکترین اجکزای نمونکه را بکا بزرگنمکاییهکای فکو العکاده بکاالی‬ ‫این میکروسکوپ ها ( تکا حکدود یکک میلیکون برابکر) و بکا وضکوح مناسکب مطالعکه ککرد‪.‬در ایکن میکروسککوپهکا بکه جکای‬ ‫عدسکیهکای شیشکهای‪ ،‬عدسکیهکای الکترومغناطیسکی در متمرککز نمکودن پرتوهکای الکترونکی و ایجکاد بزرگنمکایی تصکویر‬ ‫نقش دارند‪.‬دو نکوع میکروسککوپ الکترونکی معمکولی ککه بیشکترین ککاربرد را در مطالعکات بافکت شناسکی دارنکد‪ ،‬بکه شکرح‬ ‫زیر هستند‪.‬‬ ‫‪ -1‬میکروسکوپ الکترونی گذاره )‪(Transmission Electron Microscope, TEM‬‬ ‫نوع عملکرد و اجزای مختلکف ایکن میکروسککوپ را مکیتکوان مشکابه بکا میکروسککوپ نکوری در نظکر گرفکت‪.‬هکر چنکد ککه‬ ‫در ایککن میکروسکککوپ بککه جککای نککور از الکتککرون و بککه جککای عدسککیهککای شیشککه ای از عدسککیهککای الکترومغناطیسککی‬ ‫استفاده میشود‪.‬ضمن آنککه در ایکن میکروسککوپ‪ ،‬اجکزا بکهصکورت وارونکه و از بکاال بکه پکایین قکرار دارنکد (شککل ‪.)1-13‬‬ ‫هماننککد میکروسکککوپ نککوری‪ ،‬در ‪ TEM‬نیککز بککرای مشککاهده اجککزای درونککی بافککت و سککلول‪ ،‬احتیککاج بککه تریککه بککرش هککای‬ ‫بکافتی (ککه یلکی ظریفتککر هسکتند ) و رنکگ آمیککزی آنرکا (بکا ترکیبکات فلککزات سکنگین‪ ،‬بکه جککای ترکیبکات رنگکین مککورد‬ ‫استفاده در میکروسکوپ نوری) است‪.‬‬ ‫اساس کار این میکروسکوپ این گونه است که پرتوی از الکترون ها )‪ ،(Beam‬در اثر گرم شدن یک رشته فیالمان بسیار نازک‬ ‫فلزی (معموالً تنگ ستن) در الء‪ ،‬آزاد می شوند (م شابه تولید نور در الم)های ر شته ای)‪.‬این الکترونهای آزاد شده تحت‬ ‫ا تالف ولتاژ باالی بین کاتد (فیالمان و پوشش آن) و آند (صفحه ای در پایین فیالمان)‪ ،‬به سمت آند جذب می شوند‪.‬آند یک‬ ‫صفحه فلزی ا ست که سوراخ کوچکی در مرکز آن وجود دارد‪.‬به همین دلیل‪ ،‬الکترونهای مرکزی از این سوراخ عبور کرده و‬ ‫وارد ستون میکرو سکوپ می شوند و تو سط عد سیهای کندان سور بر روی برش متمرکز می شوند‪.‬الکترون ها پس از عبور از‬ ‫نمونه به عدسی شیئی میرسند‪ ،‬که بزرگنمایی ابتدایی نمونه را ایجاد میکند‪.‬از آن جا که چشم انسان قادر به دیدن الکترون‬ ‫ها نی ست؛ بنابراین پس از آنکه ت صویر (پرتوی الکترونی) تو سط عد سیهای بینابینی و پروژکتور به بزرگنمایی نرایی ر سید‪ ،‬در‬ ‫نرایت توسط عدسی پروژکتور (به جای عدسی چشمی میکروسکوپ نوری) بر روی یک صفحه فلورسنت تابانده می شود‪.‬این‬ ‫صفحه فلور سنت نیز با تبدیل انرژی حرکتی الکترون ها به نورمرئی‪ ،‬ت صویر حا صله را ایجاد میکند‪.‬بنابراین ت صویر حا صله‬ ‫همواره سیاه و سفید است‪ ،‬زیرا پرتوی مورد استفاده (الکترون)‪ ،‬یک پرتوی تک طیف (تک رنگ) است‪.‬در تصاویر میکروسکوپ‬ ‫الکترونی )‪ ،(Electron Micrograph‬مناطق تیره همان مناطقی هسکککتند که الکترون کمتری عبور می کنند؛ بنابراین به‬ ‫آنرا مناطق الکترون متراکم )‪ (Electron Dense‬گفته می شود‪.‬بر عکس‪ ،‬مناطق رو شن ت صویر مناطقی ه ستند که الکترون‬ ‫بیشتری عبور کرده و به آنرا مناطق الکترون شفاف )‪ (Electron Lucent‬گفته می شود‪.‬رنگ های سیترات سرب و استات‬ ‫اورانیل ن یز که برای رنگ آمیزی (ایجاد کنتراست) برش های بافتی مورد استفاده قرار می گیرند‪ ،‬باعث می شوند که کنتراست‬ ‫تصویر بیشتر شده و تصاویر حاصله با وضوح برتری ایجاد شوند‪.‬‬ ‫گردآوری و تالیف‪ :‬دکتر عباس پیریایی‬ ‫‪17‬‬  ‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫مبحث بافت شناسی‪ ،‬فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫شکل ‪.1-13‬در این تصویر یک دستگاه میکروسکوپ الکترونی گذاره‪ ،‬و همچنین شکل شماتیک ستون این میکروسکوپ (که اجزای‬ ‫مختلف موجود در آن را نشان می دهد) نشان داده شده است‪.‬در سمت راست نیز تصویری (الکترون میکروگرافی) از برش دانه های گرده‬ ‫گل‪ ،‬که توس این نوع میکروسکوپ تهیه شده است مشاهده می شود‪.‬در این میکروگراف‪ ،‬ساختارهای درونی دانه گرده‪ ،‬شامل دیواره‪،‬‬ ‫هسته‪ ،‬میتوکندری‪ ،‬و مواد ذخیرهای موجود در آن قابل مشاهده است‪.‬‬ ‫‪ -2‬میکروسکوپ الکترونی نگاره )‪(Scanning Electron Microscope‬‬ ‫این نوع میکروسکوپ الکترونی‪ ،‬از سطوح کارجی سکلولهکا‪ ،‬بافکت هکا و انکدام هکا تصکاویر سکه بعکدی مجکازی فکراهم مکی‬ ‫سازد‪.‬در این میکروسکوپ‪ ،‬پرتوی الکترونی یلکی ظریفکی تولیکد مکیشکود ککه بکه طکور پکی در پکی و نقطکه بکه نقطکه بکر‬ ‫روی سطح نمونه مورد مطالعه حرککت ککرده و اطالعکات الزم بکرای بازسکازی شککل نمونکه بکا بزرگنمکایی مکورد نظکر را بکه‬ ‫دسککتگاه پککردازش تصککویر منتقککل مککیکنککد‪.‬بککه عبککارتی دیگککر در ایککن نککوع میکروسکککوپ سککطح نمونککه توسککط پرتککوی‬ ‫الکترونککی اسکککن مککیشککود و در نرایککت تصککویر سککه بعککدی نمونککه بککر روی نمایشککگر مشککاهده مککی گککردد (شکککل ‪.)1-14‬‬ ‫الزم به ذککر اسکت ککه بکر الف میکروسککوپ الکترونکی گکذاره‪ ،‬در میکروسککوپ نگکاره الکتکرون هکا از درون نمونکه عبکور‬ ‫نمیکنند‪.‬همچنین برای ایجکاد تصکویر بایسکتی سکطح نمونکه هکادی جریکان الکتریسکیته باشکد‪.‬لکذا پکس از مراحکل آمکاده‬ ‫سازی بافکت (ککه شکامل ثبکوت‪ ،‬آبگیکری و شکک ککردن اسکت) سکطح نمونکه هکای بکافتی را توسکط دسکتگاه ‪Sputter‬‬ ‫‪ Coater‬با الیه بسیار ظریفی (در حد آنگستروم) از طال یا کربن پوشش دهی می نمایند‪.‬‬ ‫گردآوری و تالیف‪ :‬دکتر عباس پیریایی‬ ‫‪18‬‬  ‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی‬ ‫مبحث بافت شناسی‪ ،‬فصل اول‪ :‬مقدمهای بر بافت شناسی و آشنایی با روشهای مطالعه بافت‬ ‫درسنامه مقدمات علوم تشریح علوم پایه پزشکی‬ ‫شکل ‪.1-14‬در تصویر دستگاه میکروسکوپ الکترونی نگاره‪ ،‬شکل شماتیک ستون این میکروسکوپ (که اجزای مختلف آن را نشان می‬ ‫دهد) و همچنین تصویری (الکترون میکروگرافی) از دانههای گرده گل‪ ،‬که توس این نوع میکروسکوپ تهیه شده است‪ ،‬مشاهده می شود‪.‬‬ ‫در این میکروگراف‪ ،‬ساختارهای سطح دانههای گرده قابل مشاهده است‪.‬‬ ‫منابع‪:‬‬ ‫‪ -1‬مشر‪ ،‬ال آنتونی‪.‬بافت شناسی پایه جانکوییرا‪.‬ترجمه غالمرضا حسن زاده و همکاران‪.‬ترران‪ :‬ابن سینا‪.1398 ،‬‬ ‫‪2. Gartner LP, Hiatt JL. Color Textbook of Histology, 6rd ed, Philadelphia (PA): Saunders‬‬ ‫‪Publishers. 2014.‬‬ ‫‪3. Ross MH, Pawlina W. Histology, A Text and Atlas, 7th ed, Baltimore (MD): LWW‬‬ ‫‪Pulishers. 2015.‬‬ ‫گردآوری و تالیف‪ :‬دکتر عباس پیریایی‬ ‫‪19‬‬