Süt ve Sürekli Diş Embriyolojisi PDF

SÜT VE SÜREKLİ DİŞ EMBRİYOLOJİSİ Doçent Dr. Özlem ERÇİN SULTANZADE  Diş mine, dentin, sement, pulpa ve periodonsiyum kısımlarından oluşur. Bunlar embriyolojik olarak, Mine ektodermden Dentin, sement ve pulpa ektomezenşimden, Periodonsiyum ise mezenşimden köken alır.  Dişlerin gel...

SÜT VE SÜREKLİ DİŞ EMBRİYOLOJİSİ Doçent Dr. Özlem ERÇİN SULTANZADE  Diş mine, dentin, sement, pulpa ve periodonsiyum kısımlarından oluşur. Bunlar embriyolojik olarak, Mine ektodermden Dentin, sement ve pulpa ektomezenşimden, Periodonsiyum ise mezenşimden köken alır.  Dişlerin gelişimi doğumdan önce başlayıp, doğumdan sonra devam eden olaylar dizisidir. 40 hafta süren intrauterin hayatın 3. haftasıda ilkel ağız (Stomedium) oluşur. Dişlerin oluşumunun başlangıcı ise ancak embriyonel hayatın 6. haftasına rastlar. Dişlerin mine organını bu oral epitel hücreleri oluştururken, epitelin örttüğü mezanşim dokusu ise dental papillayı oluşturur. Temel gelişim evreleri süt ve sürekli dişler için benzerdir.  Bir dişin oluşumundan ağız içerisinde işlevini kazanana kadar geçen dönem dört aşama altında incelenebilir; Proliferasyon dönemi Histodiferansiyasyon dönemi Histogenez dönemi (Morfogenez ve mineralizasyon) Erüpsiyon dönemi PROLİFERASYON DÖNEMİ Dişlerin ilk başlangıcı 6. haftada bu epitelin bazal tabakasında üstünü örttüğü mezanşim tabakasına doğru bir proliferasyon ile başlar. Alt ve üst çene taslağında bazal tabakanın proliferasyonu sonucunda U şeklinde “dalıcı duvar” adını alan bir oluşum meydana gelir. Dalıcı duvar gelişmesi sırasında ikiye ayrılır. Dik olarak gelişimine devam eden dala lamina vestibularis lingual tarafa gelişene ise lamina dentalis adı verilir. Bu laminalardan lamina vestibularis dişeti ve epitelini, lamina dentalis ise dişleri oluşturacaktır.  Embriyonel hayatın 7. Haftasından başlayarak 11. haftaya kadar lamina dentalis üzerinde süt dişlerine uyan yerlerde her hafta her yarım çene taslağında bir adet epitel tomurcuklanması gözlenir. Bu döneme tomurcuk dönemi adı verilir. Böylece alt orta keserlere ait tomurcuklar 7. haftada olmak kaydıyla her bir yarım çenede birer hafta ara ile 5 adet süt dişi tomurcuğu oluşur.  Tomurcuklar oluştuktan 2 hafta sonrasına kadar epitel hücrelerinin proliferasyonları sürer ve büyürler. Bu bölgedeki epitel hücrelerinde bir çökme meydana gelir. Bu çökmenin periferindeki hücreler daha hızlı prolifere olmaya başlar ve takke şeklini alırlar. Bu safhaya takke dönemi denir.  Takke safhasında takkeyi diş dokusuna bağlayan epitel sapı incelir ve lateral diş bandı adını alır. İkinci bir değişiklik de lateral diş bandı üzerinde ikinci bir hücre proliferasyonu başlamasıdır. Bu proliferasyonun olduğu bölgede sonraki zamanda sürekli dişlerin tomurcuklarını oluşturacaktır. HİSTODİFERANSİYASYON DÖNEMİ Takke safhası 3-4 hafta devam eder. Bu safhanın 2. yarısında takkeyi oluşturan hücrelerde bir farklılaşma (histodiferansiyasyon) görülmeye başlar. Bu aşamada takkeye mine organı adı verilir. İçbükey kısımdaki hücrelere iç mine epiteli, dış kısmındaki hücrelere ise dış mine epiteli adı verilir. Takke döneminden sonra hücrelerin farklılaştığı bu döneme çan safhası adı verilir.  Çan organı diş taslağının oluşumunda önemli bir role sahiptir. Hücreler dış görünüm ve içyapı bakımından gelişimini bu safhada tamamlar. Kronun alacağı son şekil bu safhada oluşur. Bu tabakaya stratum retikulare adı verilir. Stratum reticulare ile iç mine epiteli hücreleri arasında yer alan yassı hücrelerden oluşan tabakaya ise stratum intermedium adı verilir. Çan döneminde iç mine epitel hücreleri ilerde mineyi meydana getirecek olan ameloblastlara dönüşür. Çan organının sardığı ektomezenşimal doku dental papil adını alır. Bu da ileride diş pulpasını oluşturur. Çan organı ve dental papilin ikisine birden diş jermi denir  Bu arada çanın etrafındaki mezanşimal hücrelerin yoğunlaşması ile oluşan ve diş jermini saran tabakaya sacculus dentalis adı verilir. Böylece sacculus dentalis ile birlikte diş jerminin tümüne diş folikülü adı verilir. Çan döneminin sonunda ameloblastlara komşu olan mezanşim dokusunda ileride dentini oluşturacak olan odontoblast hücreleri farklılaşarak ameloblastların hemen altına dizilirler. HİSTOGENEZ DÖNEMİ İleride oluşacak sert dokunun organik matriksinin yapıldığı (Morfogenez) ve bu organik matriks içerisine mineral tuzlarının çökelmesi ile dokunun fiziksel olarak sertlik kazandığı dönemdir (Mineralizasyon). Odontoblast hücreleri ilk dentin tabakasını (predentin) salgılamalarından sonra ameloblastlar da mine matriksinin yapımına başlarlar. Odontoblastlar dentini iç tarafa yani ameloblastlara komşu yüzeye doğru, ameloblastlar da mine matriksini odontoblastlara komşu yüzeye doğru salgılarlar. Böylece ameloblastlar ve odontoblastlar arada mine ve dentin dokularını oluşturarak birbirlerinden uzaklaşırlar. İlk oluşan mine ve dentin dişlerin kesici veya tüberküI bölgelerini meydana getirirler. Daha sonra koleye doğru dişlerin gelişimleri dişin formuna göre devam eder.  Minenin matriksi oluştuktan sonra mineralizasyonunda 2 devre vardır: Birinci devrede dişin % 25-30'u hızla mineralize olur. İkinci devrede ise mineralizasyon yavaştır ve % 95'e kadar yükselir. Kalsifikasyon, matriks oluşumu gibi mine-dentin sınırından başlayarak perifere doğrudur. Yani öncelikle kesici dişlerin kesici kenarı ve molar dişlerin tüberkülleri kalsifiye olurken, dişin kole bölgesindeki mine en son kalsiye olmaktadır. Minenin maturasyonu dişler sürdükten sonra da bir süre daha devam eder. Buna sürme sonrası maturasyon denir.  Mine ve dentin oluşumundan sonra iç ve dış mine epitel hücreleri birleşir ve birleşik mine epiteli adını alırlar. Birleşik mine epitelinin görevi mineyi çevre bağ dokusundan ayrı tutarak onu korumaktır. Diş sürdüğünde dişin üzerinde organik bir zar olarak birleşik mine epiteli ve mine kutikulası kalır. Buna nasmyth zarı adı verilir. Bu zar dişler sürdükten sonra çiğneme gibi mekanik etkenlerle aşınarak kaybolur ancak kolede uzun süre kalabilir ve yenilen içilen gıdalarla boyanabilir. KÖKLERİN OLUŞUMU Diş kronu belirlendikten sonra, dişin kole bölgesine rastlayan yerde iç ve dış mine epitel hücreleri yeni bir epitel proliferasyonu başlatırlar. İç ve dış mine epitelleri birbirine yapışık şekilde koleden aşağıya uzayarak iki katlı epitelden oluşan bir hortum meydana getirirler. Bu epitel hortumu tek köklü dişler için bir tane, iki veya daha fazla köklü dişler için daha fazla sayıdadır. Kökleri meydana getiren hortum şekindeki bu yapıya hertwig epitel kını adı verilir. Hertwig epitel kınının görevi kökleri oluşturmaktır. Bu kının iç tarafındaki mezanşim hücreleri diferansiye olarak odontoblastlara dönüşerek kının iç yüzünde yer alırlar. Odontoblastlar kök dentinini oluşturarak geri çekilirler. Kök bölgesinde apeks oluşana kadar yapılan dentine primer dentin, apeks oluşumundan sonra hayat boyu devam eden dentine ise sekonder dentin denir.  Hertwig epiteli zamanla tamamen ortadan kalkar, ancak bazen ender olarak kalabilir ve bu kalıntılar radiküler kistIerin oluşumuna neden olabilir. Kronda mineralizasyon tamamlandıktan sonra kök gelişimi başlar ve diş sürmeye başlar. Ancak diş sürüp oklüzyona geldiğinde kök gelişimi ve periapeks oluşumu tamamlanmıştır. Dental papildeki mezanşim hücrelerinde ortaya çıkan hızlı proliferasyon ve diferansiasyon ile pulpa oluşur. SÜREKLİ DİŞLERİN OLUŞUMU Sürekli dişler süt dişlerinde olduğu gibi ortak bir lamina üzerinde oluşmazlar. Sürekli büyük azıları oluşturmak için intrauterin hayatın 4. ayında dental lamina 2. süt azısının distaline doğru uzamaya başlar. Bu uzayan dental lamina üzerinde sürekli dişlerin tomurcukları oluşur. Sürekli azı dişlerini oluşturmak için dental lamina bir yandan distale uzarken, bir yandan da dental laminaya bağlı olarak süt dişlerinin lingualine rastlayan yerlerde dilcikler oluştur. Bu dilcikler de süt dişlerinin altında oluşan sürekli diş jermlerinin oluşumunu sağlar. Bu dil şeklindeki uzantılar zamanla dental lamina ile bağlantılarını keserler ve bağımsız olurlar. Daha sonra dental lamina da ortadan kalkar. Süt dişleri için geçen olaylar bu noktadan sonra sürekli dişler için de aynıdır. Sürekli diş jermini süt dişinden kemik doku ayırır. Sürekli keser dişlerin embriyoları süt dişlerine göre daha oral tarafta yer alırlar. Küçük azı dişlerinin embriyonları ise süt azı dişlerinin kökleri arasında meydana gelir.