Türkiye ve Dünya'da İş Sağlığı ve Güvenliği PDF

TÜRKİYE VE DÜNYADA İSG Dr. Ali Emre AKPINAR Türkiye ve Dünyada İSG Uluslararası düzenlemeler ve ulusal mevzuat öncelikle, çalışanların çalışma hayatı içerisinde korunmalarını sağlayabilecek bir çalışma ortamı ile iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin temin edilmesini amaçlamaktadır....

TÜRKİYE VE DÜNYADA İSG Dr. Ali Emre AKPINAR Türkiye ve Dünyada İSG Uluslararası düzenlemeler ve ulusal mevzuat öncelikle, çalışanların çalışma hayatı içerisinde korunmalarını sağlayabilecek bir çalışma ortamı ile iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin temin edilmesini amaçlamaktadır. Diğer ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de sanayileşmenin gelişim düzeyine bağlı olarak iş sağlığı ve güvenliği konusunda yasal, tıbbi ve teknik çalışmalar yapılmıştır. Çalışanlar açısından iki temel risk söz konusudur;  İş kazası  Meslek hastalığı  ILO (International Labour Organization-Uluslararası Çalışma Örgütü)’nun verilerine göre ölümlü iş kazası oranlarında en iyi olan ülke İngiltere olup, ülkemizdeki ölümlü iş kazası oranı bu ülkenin oranından 15 kat daha fazladır. ILO rakamlarına göre ölümlü iş kazası oranlarında en fazla orana sahip ülke Türkiye ile birlikte Hindistan ve Rusya’dır.  İş sağlığı ve güvenliğinin ulusal stratejisini belirlemek amacıyla, iş kazası ve meslek hastalıklarında öne çıkan riskli sektörleri değerlendirmek ve sektörel analiz yapmak gerekmektedir. Bu konuda SGK istatistikleri en büyük yardımcı olarak ön plana çıkmaktadır. Sektörler dikkate alındığında; inşaat, metal, maden, taşımacılık sektörleri maalesef ön plana çıkmaktadır. İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihsel Gelişimi İnsanlığın doğa ile savaşımı ile başlayan ve değişik aşamalardan geçen çalışma yaşamındaki gelişmeler, iş sağlığı ve güvenliği sorunlarının da gündeme gelmesine yol açmıştır. Üretim araçlarında ve üretim yöntemlerindeki değişim ve dönüşümler sonucunda çalışanların sağlık ve güvenlik sorunları da çoğalmış ve giderek önem kazanmaya başlamıştır.  Sanayi devrimi öncesi dönemde ünlü tarihçi Heredot; yüksek enerjili besinlerle beslenilmesi gerektiğine M.Ö. 370 tarihinde Hipokrates; kurşunun zararlı etkilerinden söz etmiş ve kurşun koliğine Roma İmparatorluğu döneminde toksikolojiye değinmiştir. Bu dönemde yapılan çalışmalar sağlık ve güvenlik sorunlarının saptanması ve tanımı ile sınırlı kalmamış, zararlı etkilerden korunma yöntemleri de geliştirilmiştir.  Daha sonraları ise çalışanların sağlık ve güvenlik sorunlarının çözümünde, Paracelsus, Agricola ve Ramazzini önemli çalışmalarda bulunmuştur ve sorunların çözümüne katkı sağlamışlardır. Ramazzinin, uzun incelemeler sonucu 1713 yılında yayınladığı ‘’De Morbis Artificum Diatriba’’ isimli kitabında özellikle iş kazalarını önlemek için, iş yerlerinde koruyucu güvenlik önlemlerinin alınmasını önermiştir. Asıl uzmanlığı epidemiyoloji olduğu halde meslek hastalıkları konusunda üne kavuşmuş ve işçi sağlığının kurucusu sayılmıştır.  Sanayi devriminin yarattığı sorunların çözümü amacıyla yasal düzenlemeler yapılması ve güvenlik önlemlerinin geliştirilmesi konularındaki çalışmalar yoğunlaşmıştır. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili ilk yasal düzenlemeler İngiltere’de madencilik sektörüne (kömür madenleri) yönelik başlamıştır.  1802 yılında ‘’Çırakların Sağlığı ve Morali’’ adlı yasa çıkarılmıştır. Bu yasa Avrupa’da çıkarılan, ilk iş yaşamı ile ilgili yasal düzenlemedir; çalışma saatini günde 12 saat olarak sınırlandırmış, iş yerlerinin havalandırılmasını öngörmüştür.  Bu çalışmalardan etkilenen Michel Sadler 1832 yılında parlamentoya yeni bir yasa önerisi getirmiş ve 1833 yılında ‘’Fabrikalar Yasası’’ adı altında yürürlüğe girmesini sağlamıştır.  1842 yılında yapılan başka bir yasal düzenleme ile de kadınların ve 10 yaşından küçük çocukların maden ocaklarında çalıştırılmaları yasaklanmıştır.  1847 yılında çıkarılan ‘’On Saat Yasası’’ ile çalışma saatleri sınırlandırılmıştır. 1895 yılında ise bazı tehlikeli meslek hatalıklarının bildirimi zorunlu hale getirilmiştir. Bu gelişmeler sonucunda ünlü İngiliz iş hekimi Thomas Morison Legge ilk hekim iş güvenliği müfettişi olarak atanmıştır.  Daha 18. yüzyılda Avrupa’da gelişmeye başlayan sosyal güvenlik ilkeleri 19. yüzyılda yaygınlaşmış, çeşitli sigorta kurumları kurulmuş ve iş kazaları ile meslek hastalıkları sigortası uygulanmaya başlanmıştır. Ülkemizde de son yıllarda gittikçe popüler olan mesleki sigortalar henüz istenilen seviyede değildir.  Dünyadaki iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesine yönelik çalışmalarda sendikaların katkıları yanında, 1919 yılında faaliyetine başlayan Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ‘’Milletler Cemiyeti’’ne bağlı olarak bu konuda önemli çalışmalar yapmıştır. 1946 yılında ise Birleşmiş Milletler ile imzaladığı anlaşma sonucu bir uzmanlık kuruluşu durumuna gelmiştir. Türkiye ILO’ya 1932 yılında üye olmuştur.  Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 1946’da kurulma kararı alınmış ancak resmi olarak 1948’de kurulmuştur. Türkiye 1948 yılında WHO’ya üye olarak kabul edilmiştir. TBMM 1949’da Türkiye’nin üyeliğini onaylamıştır.  Avrupa’da birçok değişim ve gelişmeler yaşanırken, Osmanlı İmparatorluğu’nda ise, siyasi ve ekonomik çözülme dönemi yaşanmaktadır. Bu sebeple iş güvenliği konularında da gelişmeler istenilen şekilde olmamıştır. Birçok yenilik ve doğru düzenleme yapılmakla birlikte, Cumhuriyet yılları ile modern anlamda yasal düzenlemeler hızlanmıştır.  Bursa Belediye Kanunu ilk yayınlandığı yıllarda dünyada örneği olmayan bir çalışma idi. 28 Ocak 1946 tarih 4841 sayılı Çalışma bakanlığı Kuruluş Yasası’nın birinci maddesi ile Bakanlığın görevleri arasında sosyal güvenlik de yer almıştır. Mevzuatımıza sosyal güvenlik ilk kez bu yasa ile girmiştir. Türkiye’de Çıkarılan İş Kanunları  3008 sayılı İş Kanunu: 1936  1475 sayılı İş Kanunu: 1971  4857 sayılı İş Kanunu: 2003  6331 İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu: 2012 Türkiye İSG Tarihçesi Osmanlı I. Tanzimat ve Öncesi  1502: Bursa Belediye Kanunu  1766: Kütahya Fincancılar Sözleşmesi  Loncalar + Orta sandığı ve Teavün sandığı  Ahilik Teşkilatı: Lonca teşkilatı haline geldi. 2. Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemi  1850: Polis nizamnamesi  1865: Dilaverpaşa nizamnamesi  1869: Maadin nizamnamesi  1871: Ameleperver Cemiyeti  1895:Osmanlı Amele Yardımlaşma Cemiyeti Türkiye Cumhuriyeti Dönemi  1921: Ereğli Kömür Havza Yasası (2 tane)  1924: Hafta tatili yasası  1926: Borçlar Kanunu  1930: Umumi Hıfzısıhha Kanunu  1936: 3008 sayılı iş kanunu  1946: Çalışma Bakanlığı kuruldu.  1971: 1475 sayılı iş kanunu  2003: 4857 sayılı iş kanunu  2012: 6331 sayılı iş kanunu Dünyada İSG Tarihsel Gelişimi  1802 – İngiltere: Çıraklık Kanunu  1833 – İngiltere: Fabrikalar Yasası  1847 – İngiltere: 10 Saat Yasası  1918 – İngiltere: 8 Saat Yasası  1919: ILO kuruldu (Türkiye 1932 yılında üye oldu) Bazı Avrupa Ülkeleri ve İSG Uygulamaları  Almanya’da bütün işverenler yasal olarak iş güvenliği ile ilgili bir uzman ve bir iş yeri hekiminden hizmet almak zorundadır. Her ikisi de belirli veya belirsiz sürelerde istihdam edilebilmektedir.  İsveç’te çalışma şartlarının geliştirilmesini amaçlayan önleme servisleri özel kurumlar tarafından sunulmaktadır. Büyük işletmeler dahili önleme servisleri kurmak, buna karşın küçük ve orta ölçekli işletmeler arası servisleri yada bu zorunluluklar için uygun olan sektör servislerini kullanmalıdırlar.  Hollanda’da 2005 yılına kadar işletmeler sertifikalı dahili veya harici önleme servisine başvurmak zorunda olup önleme servisleri bünyesinde işyeri hekimi, iş hijyenisti, iş güvenliği ve iş organizasonu uzmanları çalıştırmak zorundadır. İlgili personeli bünyesinde bulundurabileceği gibi dışarıdan hizmet alımı yapabilir. Avusturya’da 2000 yılından bu yana en az bir işçisi olan işletmeler önleyici hizmet almak zorundadır. Önleyici hizmet ihtiyaca göre dahili, harici veya işletmeler arası olabilir. Çalışma hayatına taraf olan ve çalışma koşullarını etkileyen birçok ulusal kurum ve kuruluş var.  Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB)  İşverenler Sendikası (TİSK)  İşçi sendikaları (Türk-İş, Hak-İş, DİSK)  Üniversiteler, Sivil toplum kuruluşları, Meslek örgütleri  ÇSGB bünyesinde İSG alanında hizmet veren birimler aşağıda sıralanmıştır. İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM) İş Sağlığı ve Güvenliği Araştırma ve Geliştirme Enstitüsü Başkanlığı (İSGÜM) İş Teftiş Kurulu Başkanlığı (İTK) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi (ÇASGEM) Uluslararası Kuruluşlar İş sağlığı ve güvenliği alanında çalışmaları bulunan birçok uluslararası kurum ve kuruluş bulunmaktadır. Bunlardan en önemlileri ise:  Uluslararası Çalışma Örgütü – ILO  Dünya Sağlık Örgütü – WHO  Avrupa Birliği İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı – OSHA EU ILO’nun dört temel stratejisi vardır:  Çalışma yaşamında standartlar, temel ilke ve haklar geliştirmek ve gerçekleştirmek  Kadın ve erkeklerin insana yakışır işlere sahip olabilmeleri için daha fazla fırsat yaratmak  Sosyal korunma programlarının kapsamını ve etkinliğini artırmak  Üçlü yapıyı ve sosyal diyalogu güçlendirme ILO Sözleşmeleri  ILO 111: Ayrımcılığı önleme  ILO 155: Çalışma ortamı gözetimini düzenler  ILO 161: İşyeri İSG hizmetlerini düzenler  ILO 182: Çocuk istismarını önleme  ILO 167: İnşaat işlerinde güvenlik ve sağlık sözleşmesi  ILO 176: Maden İşlerinde güvenlik ve sağlık sözleşmesi  Amacı bütün halkların sağlığı, dünyada barış ve güvenliği sağlamak olan Dünya Sağlık Örgütü 1948 yılında kurulmuş ve Türkiye’de aynı yıl üyeliğe kabul edilmiştir. WHO Anayasası’nın yürürlüğe girdiği 7 Nisan her yıl ‘’Dünya Sağlık Günü’’ olarak kutlanmaktadır.  Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (EU OSHA); Avrupa Birliğinde işyerlerinin daha sağlıklı, güvenli ve üretken olmalarına katkıda bulunmayı kuruluş amacı olark benimsemiştir. Türkiye EU OSHA’ya aday ülke olarak, gözlemci statüsünde katılmaktadır. Kaynakça 1. Altın, M., & Taşdemir, Ş. (2017). İş Sağlığı ve Güvenliği. Eğitim Yayınevi. 2. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/06/20120630- 1.htm) 3. Özkiliç, Ö. (2005). İş Sağlığı ve Güvenliği, Yönetim Sistemleri ve Risk Değerlendirme Metodolojileri. TİSK Yayınları, Ankara. 4. Selek, H. S. (2016). İş sağlığı ve güvenliği (İSG): temel konular- teori-uygulama-yönetmenlik. Seçkin Yayıncılık.