أساسيات المشورة 071103 PDF

‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫>‬ ‫مشاوره فردی‬ ‫اهمیت مشاوره‬ ‫همه انسانها درعرصه ها...

‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫>‬ ‫مشاوره فردی‬ ‫اهمیت مشاوره‬ ‫همه انسانها درعرصه های مختلف زندگي (رشد و تكامل‪ ،‬تحصيل‪ ،‬اشتغال‪ ،‬ازدواج‪ ،‬سالمتي و زندگي اجتماعي)‬ ‫اغلب با موقعيت های نامشخص یا متعارض‪ ،‬تنش زا و چالش برانگيزی مواجه مي گردند كه بسياری از آن ها با‬ ‫سالمت و بهزیستي شان مرتبط است‪.‬‬ ‫چنين موقعيت هایي و به طور خاص مشكالت مرتبط با سالمتي‪ ،‬نه تنها افراد را متاثر مي سازد‪ ،‬بلكه دربيشتر‬ ‫اوقات خانواده‪ ،‬نزدیكان و عملكرد تحصيلي‪ ،‬شغلي و روابط اجتماعي افراد را نيز در معرض خطر آسيب قرار مي‬ ‫دهد‪.‬گاهي اوقات بروز موقعيت های تنش زا و بحراني به از هم گسيختگي افراد و كاهش توانایي افراد برای‬ ‫تحليل و تدبير مسئله منجر مي شود‪.‬در چنين شرایطي یاری كارشناسانه مي تواند كمك كند تا با شناخت بهتر‬ ‫و چندجانبه مسئله‪ ،‬شناسایي راه حل های گوناگون‪ ،‬اتخاذ تصميم مناسب و باالخره عمل‪ ،‬تعادل را بازیابند‪.‬‬ ‫معموال نيز اغلب افراد در این موقعيت ها در جستجوی مشاوره و كسي كه بتواند مشاور خوبي باشد‪ ،‬برمي ایند‪.‬‬ ‫مشاوره مي تواند به مردم كمك كند تا در برابر شرایط ناخوشایند و تنش زا به نحو موثری عمل نمایند و‬ ‫سازگاری یابند‪.‬این به فردی كه در ارتباط با سالمتي خود یا نزدیكان دچار مشكلي شده و نيز اطرافيان او كمك‬ ‫مي كند تا مسایل را به نحو بهتر و چند جانبه باز شناسند‪ ،‬مسئوليت خود را بيابد و بپذیرد‪ ،‬برای حل مشكل خود‬ ‫تصميم مناسب اتخاذ و بر اساس آن عمل نماید‪.‬به عبارت دیگر مشاوره به ارتقای دانش‪ ،‬انگيزه‪ ،‬و مهارت افراد در‬ ‫شناخت مسئله‪ ،‬و تصميم گيری آگاهانه و داوطلبانه و اجرای برنامه مراقبتي یاری مي رساند‪.‬‬ ‫‪pg. 1‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫مشاوره چیست ؟‬ ‫از نظر واژه شناسي‪ ،‬مشاوره به مجموعه فعالیت هايي اطالق مي شودكه در جريان آن‪ ،‬فردي را در غلبه‬ ‫بر مشكالتش ياري مي دهند (‪.)1‬‬ ‫مشاوره یكي از حرفه های یاورانه (‪ )Helping professions‬است و حرفه ياورانه را مي توان حرفه ای‬ ‫توصيف كرد كه اعضای آن از آموزش و گواهينامه ویژه برای انجام خدمتي خاص و مورد نياز همنوعان جامعه خود‬ ‫برخوردارند (‪.)2‬در طي فرایند مشاوره‪ ،‬فردی كه نياز دارد (مُراجع) و فردی كه حمایت‪ ،‬راهنمایي و ترغيب‬ ‫فراهم مي كند (مشاور) با یكدیگر مالقات‪ ،‬بحث و گفت و گو مي كنند به نحوی كه مُراجع نسبت به توانایي خود‬ ‫برای درك واقع بينانه و جامع تر مسئله‪ ،‬یافتن راه حل ها‪ ،‬و تصميم گيری برای حل مشكل اعتماد كسب مي‬ ‫كند (‪".)3‬مُراجع" به هر فردی كه در زمينه سالمتي به مشاوره نياز دارد یا برای دریافت آن مراجعه مي نماید‪،‬‬ ‫اطالق مي گردد‪.‬‬ ‫مشاوره انجام چيزی برای كسي نيست‪ ،‬بلكـه یك فراینـد تعاملـي و پویاست كه بـا گفت و گو درباره نگراني ها‪،‬‬ ‫مسائل‪ ،‬روابط‪ ،‬باورها‪ ،‬احساسات و رفتار ها آغازمي شود; از این طریق چارچوب و ابعاد مسئله ای كه مُراجع‬ ‫درك كرده مشخص یا به شيوه ای كارساز‪ ،‬بازشناسي و تعریف مي گردد و در طي آن راه حل های جدید تكوین‬ ‫یافته و مُراجع برای انتخاب راه حل مناسب‪ ،‬تصميم گيری و اجرای آن یاری و حمایت مي شود (‪.)4‬‬ ‫در توصيفي دیگر مشاوره فرايندي است كه در طي آن از روش مصاحبه براي كمك به مراجع درگرفتن‬ ‫يك تصمیم منطقي محكم (براساس موارد قابل انتخاب و اطالعات حقیقي) استفاده مي شود (‪ )5‬و‬ ‫مُشاور به كسي گفته مي شود كه به مُراجع در شناخت‪ ،‬درك‪ ،‬و تصریح مسائل مرتبط با سالمتي و سپس انتخاب‬ ‫‪pg. 2‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫راه حل و شيوه عمل مناسب كمك مي كند (‪.)6‬مشاوره موثر‪ ،‬نيازمند داشتن شناخت و درك مناسبي از ویژگي‬ ‫ها‪ ،‬نياز ها و قابليت های مراجعان و وضعيت هایي است كه خود را در آن ها مي بينند‪.‬این فرایند‪ ،‬همچنين تحت‬ ‫تاثير باورها‪ ،‬نظام ارزشي و نحوه نگرش مشاور به انسان‪ ،‬جهان بيني او‪ ،‬مكاتب روان شناختي رایج‪ ،‬چارچوب های‬ ‫پنداشتي و نظری مورد قبول او قرار دارد‪.‬مشاوران نمي توانند خود‪ ،‬زندگي مراجعانشان را تغيير دهند‪ ،‬اما مي‬ ‫توانند آنان را در به دست آوردن شناخت بهتر‪ ،‬اعتماد به نفس‪ ،‬مهارت های حل مسئله و خود ـ كارآمدي‬ ‫(‪ )Self-efficacy‬حمایت و یاری كنند (‪.)1‬‬ ‫مشاوره غیر دستوري (‪ )Non-directive‬است; برای مثال‪ ،‬هدف از مشاوره قبل از آزمون تشخيصي ‪HIV‬‬ ‫توصيه یا واداشتن مراجعان به انجام آن نيست; بلكه برای درك خطر‪ ،‬تبيين نتایج احتمالي آزمون‪ ،‬حمایت ها و‬ ‫مراقبت های موجود‪ ،‬و كمك به آنان است تا تصميمي بگيرند كه احساس آرامش و رضایت كنند‪.‬از طرف دیگر‪،‬‬ ‫هنگامي كه روشن باشد رفتار یا شيوه خاصي به احتمال بسيار تبعات و پيامدهای منفي و مخاطره آميزی خواهد‬ ‫داشت‪ ،‬گاهي مشاوره ممكن است حالت دستوري یا جهت دهنده به خود گيرد‪.‬در چنين شرایطي مشاور ممكن‬ ‫است با تبيين پيامد های احتمالي‪ ،‬رفتار یا عمل خاصي را بيش از موارد دیگر توصيه و تاكيد نماید‪.‬برای مثال‬ ‫هدایت بيماران پس از سكته قلبي برای شناختن و درك تغييراتي در سبك زندگي كه احتمال وقوع سكته قلبي‬ ‫مجدد را كاهش مي دهد‪ ،‬مفيد و مناسب خواهد بود‪.‬به هر حال مشاوره چه دستوری باشد و چه غير دستوری‪،‬‬ ‫غالبا فرایندی فراتر از توصيه‪ ،‬نصيحت كردن یا ارائه اطالعات و آموزش دادن‪ ،‬بلكه فرايند پوياي يادگیري با‬ ‫محوريت مراجع است (‪.)7 ،1‬مشاوره به عنوان یكي از خدمات اساسي تيم مراقبت بهداشتي است‬ ‫زمینه هاي مشاوره در عرصه هاي مراقبت بهداشتي‬ ‫تحوالت و پيچيدگي روزافزون اجتماعي‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬فرهنگي و ازجمله مسایل و مشكالت مرتبط با سالمتي‬ ‫‪pg. 3‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫(فناوری های جدید‪ ،‬تغييرات همه گيرشناسي‪ ،‬وقوع بيماری ها و تهدیدات جدید برای سالمت جامعه)‪ ،‬نياز به‬ ‫خدمات مشاوره ای را به منظور كمك به نيازمندان برای تطابق با این تغييرات آشكار ساخته است (‪.)4‬‬ ‫به طور كلي فرصت های مشاوره هر زمان كه با افراد‪ ،‬گروه ها وخانواده ها كار مي كنيم فراهم است; از قبيل كار‬ ‫با افراد در مراكز بهداشتي درماني‪ ،‬دانش آموزان در مدارس‪ ،‬كارمندان در محيط های كار‪ ،‬خانواده در طي بازدید‬ ‫منزل‪ ،‬و ‪...‬‬ ‫نمونه اي از موقعیت ها و زمینه ها براي مشاوره‬ ‫‪-‬یشگيری از و یا مداخله در بحران های موقعيتي و تكاملي‬ ‫‪ -‬پذیرفتن و استفاده از خدمات سالمتي مانند آزمایشات غربالگری‪ ،‬تنظيم خانواده‪ ،‬و ازجمله مشاوره‬ ‫‪-‬سازگاری و تطابق فعال با مشكالت اقتصادی‪ ،‬شغلي‪ ،‬تحصيلي و اجتماعي‬ ‫‪ -‬انتخاب همسر‪ ،‬ازدواج‪ ،‬پذیرفتن و انجام موثر مسئوليت های والدی‬ ‫‪ -‬مشاوره به منظور توانبخشي در افراد مبتال به نقص عضو و معلوليت‬ ‫‪ -‬تمكين با برنامه های مراقبتي و درماني طوالني مدت‬ ‫‪ -‬ایفای عملكرد مثبت و موثر در مقابل تغييرات فرهنگي اجتماعي كه زندگي افراد را متاثر و متحول مي سازد‪.‬‬ ‫اصول و قواعد مشاوره‬ ‫"اصول" برای سازماندهي برنامه ها‪ ،‬برانگيختن و هدایت فعاليت ها‪ ،‬یك چارچوب فلسفي به وجود مي آورد‪.‬‬ ‫اصول‪ ،‬رهنمودهایي است كه ازروش ها‪ ،‬نتایج پژوهش ها‪ ،‬و تجارب حرفه سرچشمه مي گيرد و تجلّي نظرات‬ ‫‪pg. 4‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫اكثریت كارشناسان حرفه است‪.‬اثربخشي عملكرد حرفه ای با رعایت اصول مربوط بسيار همبسته است (‪.)2‬‬ ‫موارد زیر تحت عناوین اصول وقواعد در منابع مختلف ذكر شده اند ‪:‬‬ ‫‪ )1‬مشاوره مستلزم برقراري رابطه موثر با مراجعان است (‪.)8‬‬ ‫كارل راجرز (‪ )Carl Rogers‬سه ویژگي اساسي را برای اثربخشي مشاوره تعریف كرده است ‪ :‬هم دلي‬ ‫(‪ ،)Empathy‬صداقت (خلوص نيت)‪ ،‬و احترام مثبت غيرشرطي‪.‬هم دلي به معنای توانایي درك احساسات و‬ ‫تجربه های مراجعان‪ ،‬همانگونه كه خودآن ها احساس مي كنند‪ ،‬مي باشد‪.‬به عبارتي فرد خود را جای دیگری قرار‬ ‫دهد و مسایل را از زاویه چشم او بنگرد (‪.)12‬قابل توجه است كه مشاور‪ ،‬نسبت به احساسات و نگراني های‬ ‫مُراجع ابراز درك‪ ،‬پذیرش و هم دلي مي كند‪ ،‬نه هم دردي‪.‬صداقت و خلوص نيت نيز از ضرورت های كار‬ ‫مشاوره و اعتماد و اطمينان مُراجع بدان وابسته است‪.‬مشاور‪ ،‬باید نسبت به نگراني ها و آنچه كه مُراجع تجربه‬ ‫كرده حساس باشد‪ ،‬آن ها را به رسميت بشناسد و درك نماید‪.‬مطرح كردن تجارب شخصي خود یا به نحو‬ ‫مناسب از دیگران ممكن است به مُراجع‪ ،‬كمك كند تا دریابد كه مشكل او منحصر به خودش نيست‪ ،‬بلكه دیگران‬ ‫نيز مشكالت مشابهي داشته اند و با تدبير توانسته اند بر آن ها فائق آیند (‪.)7‬احترام مثبت غير شرطي به معني‬ ‫احترام و توجه كامل به ارزش و حریم فرد‪ ،‬بدون در نظر گرفتن فاصله اجتماعي اقتصادی و اینكه شما او را دوست‬ ‫دارید یا خير‪ ،‬با دیدگاه و رفتارش موافق باشيد یا نباشيد (‪.)10‬این زمينه ای غيرتهدیدآميز را فراهم مي كند كه‬ ‫در آن مُراجع‪ ،‬خود و موقعيتش را كاوش نماید‪.‬این حالت برای آشكار ساختن مسائلي كه به باور مراجعان مورد‬ ‫قبول وتایيد دیگران نيست‪ ،‬الزم است (‪.)7 ،3‬‬ ‫‪ ) 2‬برنامه مشاوره بايد مبتني بر و متناسب با نیاز ها و ويژگي هاي منحصر به فرد مراجع و محیطي‬ ‫باشد كه مترصد خدمت به آنها است (‪.)2‬‬ ‫‪pg. 5‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫مشاوران باید به نياز های رواني ـ اجتماعي‪ ،‬مالي‪ ،‬و معنوی مُراجع‪ ،‬توجه كند (‪.)9‬از طرف دیگر‪ ،‬بين مسایل‬ ‫مرتبط با سالمتي و محيط رواني اجتماعي (شامل روابط و پيوند های خانوادگي و اجتماعي) تاثير و تاثر متقابل‬ ‫وجود دارد; از این رو بسيار مهم است كه نسبت به محيط رواني اجتماعي مراجع و نيز محيطي كه مشاوره در آن‬ ‫انجام مي شود‪ ،‬هشيار باشيم‪.‬و خانواده‪ ،‬مهمترین نظام اجتماعي مراجعان است (‪.)4 ،3 ،2‬‬ ‫‪ )3‬مشاركت فعال مراجع و خانواده در تمام مراحل مشاوره الزم است‬ ‫چنانكه گفتيم مشاوره‪ ،‬انجام چيزی برای یا به جای مُراجع نيست‪ ،‬بلكه فرایند مشاوره‪ ،‬ارائه كمك و حمایت از‬ ‫مراجعان است تا ابعاد و پيامدهای مسایل خود را واقع بينانه درك كنند‪ ،‬راه حل هایي را بيابند و آنگاه برای انجام‬ ‫راه حلي كه برمي گزینند آگاهانه تصميم بگيرند‪.‬از این رو روشن است كه مشاوره برمشاركت مبتني است و‬ ‫مراجعان را بايد براي قبول مسئولیت‪ ،‬ترغیب كرد‪.‬‬ ‫‪ )4‬برنامه ريزي و تهیه طرح يا نفشه اي مشتمل بر اهداف و مقاصد ويژه و دست يافتني براي كل‬ ‫مشاوره و هر كدام از جلسات مفید‪ ،‬بلكه ضروري است‪.‬‬ ‫این كار احتمال توافق مشاور و مراجع را در باره آنچه كه قرار است انجام شود و همچنين امكان ارزیابي پيشرفت‬ ‫مشاوره را افزایش مي دهد‪.‬داشتن طرح برای هر جلسه به معني تصورات و سوگيری های از قبل تعيين شده و‬ ‫غير قابل انعطاف یا تعيين راه حل نيست; بلكه به هدایت جریان و اثربخشي مشاوره كمك مي كند (‪،2‬‬ ‫‪ ) 5‬برخورداري از دانش و مهارت كافي در استفاده مناسب از نظريه هاي روان شناختي و مشاوره‪ ،‬به‬ ‫بهبود فرايند مشاوره و جلوگیري ازسردرگمي در جلسات كمك مي كند‪.‬‬ ‫‪ )6‬مشاوره در محیط هاي ارائه خدمات سالمتي به تشريك مساعي ساير ارائه دهندگان مراقبت‬ ‫‪pg. 6‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫بهداشتي نیاز دارد‬ ‫فرصت های متنوعي برای ارتقای مشاركت و همكاری در محيط های ارائه خدمات سالمتي وجود دارد; موارد زیر‬ ‫از آن جمله اند ‪ :‬بحث های موردی; شركت در جلسات آموزشي‪ ،‬بحث و گزارش همكاران; درخواست نظارت از‬ ‫همكاران; مشورت خواستن; ارائه اطالعات هنگامي كه مناسب باشد ; انعطاف پذیری و ‪.)4(...‬‬ ‫‪ )7‬مشاور بايد همواره در ارتباط با مراجعان و وضعیت آن ها واقع بین باشد و از هرگونه پیش فرض و‬ ‫پیش داوري در باره دانش‪ ،‬نگراني ها‪ ،‬عاليق و ديدگاه هاي مُراجع خودداري كند‬ ‫‪ )8‬از زبان بايد دقیق و مناسب استفاده شود‬ ‫این بدان خاطر است كه هر آن چه در طي جلسه مشاوره و تعامل با مُراجع گفته مي شود (و البته به صورت‬ ‫غيركالمي نيز بروز مي یابد) متضمن پيام است و ممكن است ادراك و پاسخ ها را تغيير دهد (‪.)9 ،4‬‬ ‫‪ ) 9‬فرايند مشاوره بايد در نهايت به پذيرش مسئولیت و تصمیم گیري آگاهانه توسط خود مراجعه‬ ‫منجر شود‬ ‫بدین منظور باید به ارتقای شناخت و درك‪ ،‬بهبود نگرش‪ ،‬و یادگيری مهارت های حل مسئله او كمك كرد‪.‬با این‬ ‫تالش ها‪ ،‬یكي از نتایج مشاوره برای مُراجع تقویت اعتماد به نفس و مستقل شدن از رابطه مشاوره است (‪،4‬‬ ‫‪ )10‬رازداري و حفظ محرمیت‬ ‫در جریان مشاوره اطالعات زیادی در باره مشكالت و مسایل خصوصي و احتماال پریشان كننده مراجعان برای‬ ‫مشاوران بيان مي شود‪.‬این اطالعات باید در مقابل دیگران و حتي بستگان مراجع به عنوان راز حفظ شود‪.‬درغير‬ ‫این صورت به اعتماد مراجع به مشاور خدشه وارد مي شود (‪.)3‬‬ ‫‪pg. 7‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫‪ )11‬اطالعاتي كه ارائه مي شود بايد صحیح‪ ،‬روشن‪ ،‬دقیق و مناسب باشند (‪.)9‬‬ ‫اهداف مشاوره‬ ‫گاهي اوقات اهداف وظایف مشاوره با یكدیگر خلط مي شوند‪.‬در واقع اهداف‪ ،‬وظایف و فعاليت های مشاوره را‬ ‫جهت مي دهند و هدایت مي كنند‪.‬وظايف‪ ،‬گام هایي هستند كه برای رسيدن به اهداف باید انجام شوند; و‬ ‫ممكن است مستلزم استفاده از فنون گوناگون باشد (مثل تعریف و بازشناسي مسئله و ابعاد آن‪ ،‬ایجاد تعادل در‬ ‫احساسات‪ ،‬كاهش اضطراب ‪ )...‬اهداف مشاوره ممكن است ویژه یك موقعيت یا وظيفه خاص باشند (مشاوره‬ ‫ژنتيك‪ ،‬خاتمه دادن به بارداری‪ ،‬مشاوره قبل از آزمون ‪ ، (HIV‬یا اینكه جنبه های كلي تری را نيز در برگيرد‬ ‫(ارزیابي رواني ـ اجتماعي مراجع‪ ،‬حمایت از مراجع و خانواده) ‪.‬‬ ‫روشن و صريح بودن اهداف مشاوره كمك مي كند به ‪:‬‬ ‫· ایجاد رابطه واقع بينانه با مُراجع و كاهش انتظارات نابجا در باره آنچه كه با مشاوره قابل دستيابي است‪.‬‬ ‫· رفع سوء تفاهم ها (مثل اینكه مشاوره یك رابطه دوستانه و هميشگي است)‬ ‫· كاهش تصورات غير واقعي در باره آنچه كه در جلسات مشاوره ممكن است مطرح شود یا رخ دهد‪.‬‬ ‫اهداف هميشه باید با نيازها‪ ،‬مشكالت‪ ،‬موقعيت و شرایط محيطي مُراجع‪ ،‬تناسب داشته باشد‪.‬اگر اهداف‬ ‫نامناسب‪ ،‬مبهم‪ ،‬بسيار كلي‪ ،‬غير واقع بينانه یا وسيع باشند‪ ،‬احتمال كمي دارد كه مشاوره به نتيجه مطلوب برای‬ ‫مُراجع منجر شود‪.‬‬ ‫‪pg. 8‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫اهداف مهم يا نتايج مطلوب مشاوره براي مراجع ‪:‬‬ ‫‪ )1‬مراجع تصویر واضح و واقع بينانه ای از موقعيت‪ ،‬احساسات و توانایي هایش به دست آورد‬ ‫‪ )2‬راه های جدیدی برای نگریستن به موقعيت و مسئله خودش‪ ،‬بيابد و درك كند‬ ‫‪ )3‬اعتماد به نفس و قبول مسئوليت در او برای تدبير مسئله خودش افزایش یابد‬ ‫‪ )4‬اهداف ویژه‪ ،‬صریح و عملي برای بهبود بخشيدن به وضعيت خود مشخص نماید و برگزیند‬ ‫‪ )5‬بتواند برای بهبود وضعيت‪ ،‬پيشگيری از مشكل (مثل بيماری)‪ ،‬یا تغيير مطلوب در سبك زندگي طرحي عملي‬ ‫تهيه كند‪.‬‬ ‫‪ )6‬برای اجرای تغيير‪ ،‬از انگيزه و مهارت های مورد نياز برخوردارشود‬ ‫‪ )7‬با ارتقای اعتماد به نفس و خود بسندگي خود‪ ،‬از رابطه مشاوره ای استقالل كسب كند‬ ‫معموال همه این اهداف در هر رابطه مشاوره ای یا در طي جلسه‪ ،‬حاصل نمي شود بلكه بسته به شرایط و ویژگي‬ ‫های مُراجع‪ ،‬هر جلسه ممكن است بر یك یا معدودی از اهداف تمركز گردد‪.‬كسب مهارت های گسترده نياز به‬ ‫زمان بيشتری دارد (‪.)7‬‬ ‫وظايف مشاور‬ ‫وظيفه اصلي مشاوراین است كه به مُراجع و یا خانواده او كمك كند تا به شناخت‪ ،‬نگرش‪ ،‬باور ها و مهارت های‬ ‫مناسبي برای حل مسئله دست یابند كه آنان را قادر سازد با مسائل یا تغييرات ناشي از اختالل درسالمتي به نحو‬ ‫موثر عمل نمایند و تطابق یابند‪.‬‬ ‫‪pg. 9‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫وظایف ذیل به دستيابي به اهداف مشاوره كمك مي كند ‪:‬‬ ‫‪ )1‬برقراري ارتباط موثر با مراجع‬ ‫‪ )2‬كسب و ارائه اطالعات الزم از طريق به جريان انداختن و هدايت بحث‬ ‫‪ )3‬شناسايي و درك مسئله (هاي) مُراجع و ابراز اين درك به او‬ ‫افرادی كه برای دریافت كمك مراجعه مي كنند خواستار آنند كه توسط كارشناساني كه با آن ها مشاوره مي‬ ‫نمایند درك شوند‪.‬بدین منظورمشاور‪ ،‬ممكن است با تكان دادن سر‪ ،‬نگاه كردن‪ ،‬توجه به مراوده های كالمي و‬ ‫غيركالمي‪ ،‬پرسيدن و بازتاب دادن آنچه گفته شده‪ ،‬توجه و درك خود از مُراجع را ابراز نماید‪.‬یك تایيدیه قوی‬ ‫برای مراجع مبني براینكه حرف هایش شنيده شده‪ ،‬استفاده از واژه های خود او برای طرح سوال یا مداخله بعدی‬ ‫است‪.‬هنگامي كه فرد احساس مي كند او را درك مي كنند‪ ،‬خود تسالیي قابل توجه است; حتي اگر چيزی ارائه‬ ‫نشود‪.‬این احساس همچنين موجب افزایش اعتماد و مشوق آشكار ساختن خود مي باشد(‪.)7 ،4‬‬ ‫‪ )4‬بررسي و تشريح اثرات مسئله بركار‪ ،‬زندگي‪ ،‬و روابط اجتماعي مُراجع از طريق گفت و گو (‪)4‬‬ ‫‪ ) 5‬استخراج و توصیف تمام مسايل و دغدغه هاي مراجع‪ ،‬آنگونه كه خودش آن ها را مي بیند (‪)4‬‬ ‫‪ )6‬توجه و پرس وجو در باره روابط با خانواده‪ ،‬دوستان‪ ،‬كاركنان ومتخصصان بهداشتي ديگر‬ ‫پرسش هایي كه ممكن است در این زمينه مطرح باشد شامل ‪:‬‬ ‫آیا فرد دیگری در باره مسئله اطالع دارد و چه كسي ؟‬ ‫‪Ø‬‬ ‫چه فرد یا افرادی ممكن است بيشتر تحت تاثير باشند و چگونه ؟‬ ‫‪Ø‬‬ ‫‪pg. 10‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫چه كسي تمایل دارد كه (در مراقبت و حمایت از مُراجع) درگير باشد ؟‬ ‫‪Ø‬‬ ‫‪ )7‬ياري دادن مُراجع از طريق بحث براي تعیین اولويت و ترتیب مسايل براي رسیدگي و حل آن (‪)7‬‬ ‫‪ )8‬درك اينكه مُراجع چگونه به مشكل خود مي نگرد و كمك به او براي درنظر گرفتن ديدگاه هاي‬ ‫ديگر و شناخت ابعاد و جوانب ديگر مسئله‬ ‫‪ )9‬كمك به مُراجع براي اينكه احساس كند گزينش هاي متعددي براي او وجود دارد‬ ‫در نتيجه ناخوشي یا اضطراب ناشي از مواجهه با مسئله‪ ،‬مُراجع ممكن است احساس كند كه راه چاره و تصميمي‬ ‫برای او وجود ندارد‪.‬با چنين احساسي‪ ،‬فرد مقداری از اعتماد به نفس و استقالل خود را از دست مي دهد‪.‬‬ ‫‪ )10‬حفظ درجه اي از بي طرفي در ارتباط باشیوه زندگي مراجع وتصمیماتي كه در باره نحوه سازگاري‬ ‫با مسئله خواهد گرفت اين به افزايش اعتماد به نفس و احساس استقالل او كمك مي نمايد‬ ‫‪ )11‬كمك به مُراجع براي تدبیر و حل مسايل خود از طريق‬ ‫ارتقای سطح دانش و اط العات و قادر ساختن او برای نگریستن و تحليل موقعيت خود از جوانب مختلف‪ ،‬افزایش‬ ‫دامنه انتخاب و تصميم گيری آگاهانه (‪.)4‬‬ ‫‪ )12‬كمك به تقويت اعتماد به نفس‪ ،‬پذيرش مسئولیت مُراجع و واگذاري مسئولیت به او براي حل‬ ‫مسئله‬ ‫‪ )13‬كمك به مُراجع براي تداوم تطابق و تغییر (يعني هر جا كه مناسب باشد او را امیدوار سازيد)‬ ‫‪pg. 11‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫‪ ) 14‬شناسايي موانعي كه ممكن است مانع تغییر شوند و توجه به راهبردهايي براي غلبه بر آن ها‬ ‫این ممكن است مستلزم شناسایي تجربه های موفق مُراجع در گذشته برای كسب اعتماد به نفس‪ ،‬یادگيری شيوه‬ ‫های جدید برای تعامل با افرادی كه مانع محسوب مي شوند‪ ،‬كشف و ابداع برنامه های جدید برای نيل به هدف‬ ‫باشد (‪.)7‬‬ ‫‪ )15‬توجه به اينكه مشكالت مربوط به مراقبت هاي بهداشتي الزاما مشكل اصلي يا شديدترين مسئله‬ ‫مراجعان نیستند‪.‬به عبارت ديگر نحوه رفتار‪ ،‬واكنش يا تطابق مردم هنگام مواجهه با مسائل مرتبط با‬ ‫سالمتي ممكن است عالمتي از مشكالت زمینه اي يا همراه ديگر باشد‬ ‫از این رو نگریستن به مشكالت طبي مثل بيماری به عنوان مدخلي بر سایر مشكالت ارتباطي و رواني ـ‬ ‫اجتماعي‪ ،‬قابل توجه است‪.‬‬ ‫‪ )16‬كمك به مُراجع براي حفظ امید واقع بینانه و تصديق توانائي هاي تطابقي او‬ ‫بدین منظور تغييرات مثبتي كه در زندگي مُراجع و در مقابله با مسئله رخ داده شناسایي و برجسته كنيد‪.‬‬ ‫‪ )17‬ترغیب و كمك به مُراجع براي اينكه با افرادي كه در مراقبت وحمايت از او نقش موثر دارند‪،‬‬ ‫تعامل داشته باشد (مثل اعضاي خانواده‪ ،‬دوستان‪ ،‬همكاران) اين كار به جلوگیري از وابستگي به‬ ‫مشاور يا متخصصان ديگر كمك مي كند‬ ‫‪ )18‬براي فراهم كردن حفاظت و مراقبت روان شناختي جامع براي مراجع‪ ،‬با پزشكان‪ ،‬پرستاران و‬ ‫متخصصان ديگر تعامل و تشريك مساعي وجود داشته باشد (‪)4‬‬ ‫‪pg. 12‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫مهارت هاي مشاوره‬ ‫مشاور‪ ،‬این مهارت ها را از راه تحصيل علم و كار عملي كسب مي كند‪.‬این مهارت ها را مي توان به مقوله های‬ ‫مهارت های ‪:‬‬ ‫ارتباطي (‪ ،)Communication skills‬تشخیصي (‪ ،)Diagnostic skills‬انگیزشي‬ ‫(‪ ،)Motivational skills‬و مديريتي (‪ )Management skills‬دسته بندی كرد‪.‬روشن است كه اینها با‬ ‫هم و با فرایند مشاوره همپوشي و ارتباط متقابل دارند‪.‬‬ ‫مهارت هاي ارتباطي‬ ‫مهارت های ارتباطي‪ ،‬خود شامل زیر مجموعه ای از مهارت ها از قبيل توانائي ابراز رفتار توجه آميز‪ ،‬هم احساسي‪،‬‬ ‫كمك به مردم برای صحبت كردن‪ ،‬گوش دادن فعال‪ ،‬پرسيدن‪ ،‬نحوه سوال كردن‪ ،‬دریافت و ارائه باز خورد‪ ،‬و ‪...‬‬ ‫مي باشد‪.‬در اینجا مهارت های ارتباطي را در ذیل دو زیر مجموعه كالمي و غيركالمي به اختصار بحث مي كنيم‪.‬‬ ‫الف) مهارت هاي ارتباط غیركالمي‬ ‫زبان غير كالمي یكي از وسایل متداول ارتباط جامعه است‪.‬در مشاوره نيز كه خود یك فرایند تعامل اجتماعي‬ ‫است‪ ،‬ارتباط غيركالمي برای مشاور و مُراجع‪ ،‬هر دو‪ ،‬مهم مي باشد‪.‬اهميت و تاثير پيام های غيركالمي در انتقال‬ ‫معنا و احساس‪ ،‬بسياری از اوقات به حدی زیاد است كه پيام های كالمي را تحت تاثير قرار مي دهد و گاه مالك‬ ‫صدق گفتارمي شود‪.‬یكي از شيوه های غيركالمي مورد استفاده مشاور‪ ،‬ابراز رفتار توجه آميز است‪.‬این رفتار‬ ‫پاسخگوی چند هدف ویژه‪ ،‬شامل ابراز توجه فردی به صورت گوش دادن‪ ،‬ابراز احترام‪ ،‬سرمشق دهي رفتار مثبت‪،‬‬ ‫وبهسازی قدرت تميز مشاور با تمركز بر مُراجع مي باشد‪.‬نمونه هایي از رفتار های غيركالمي عبارتند از ‪ :‬چگونگي‬ ‫‪pg. 13‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫تماس چشمي‪ ،‬حاالت چهره (لبخند‪ ،‬اخم‪ ،‬تعجب‪ ،‬خستگي‪ ،‬غمگيني‪ )... ،‬فاصله از مُراجع‪ ،‬موضع مشاور در اتاق‬ ‫وضعيت بدن نسبت به مراجع (روبه رو‪ ،‬مایل یا دور بودن) كيفيت صدا (تون‪ ،‬بلندی‪ ،‬لرزش‪ ،‬یكنواخت و بي‬ ‫احساس‪ ،‬وضوح)‪ ،‬رفتار غرور آميز‪ ،‬بازی با انگشتان یا دكمه لباس‪... ،‬‬ ‫ب) مهارت هاي كالمي‬ ‫گرچه ممكن است عجيب به نظر برسد‪ ،‬اما ابتدا مهارت گوش دادن را مطرح مي كنيم; زیرا گوش دادن پيش‬ ‫نياز ارتباط كالمي موثر و در واقع زیر بنای اثر بخش بودن مشاوره است‪.‬مشاور بدون "گوش دادن" نمي تواند‬ ‫بداند كه مُراجع او كيست‪ ،‬چه ویژگي ها و مشكالتي دارد و بدون شناخت نمي تواند به او كمك كند‪.‬در عين‬ ‫حال گوش دادن یكي از رفتار های دشوار انسان ها است‪.‬‬ ‫موضوع مهم بعدی در ارتباط كالمي‪ ،‬هنر سوال كردن است‪.‬مهارت سوال كردن‪ ،‬مستلزم استفاده از كلمات و‬ ‫عبارت های مناسب‪ ،‬نوع مناسب سوال و توجه به زمان است‪.‬هدف از تزريق سوال‪ ،‬ترغيب و تحریص مراجع به‬ ‫صحبت كردن‪ ،‬حفظ تداوم گفت و گو " (چرا فكر مي كنيد كه این واكنش آنها به خاطر وضعيت شما بوده است‬ ‫" ؟)‪ ،‬تصريح گفته ها " (منظورشما چيست" ؟‪ 000،‬آیا منظورتان را درست فهميدم ؟") ‪ ،‬و یا اعتبار دادن به‬ ‫گفتار " (از كجا مي دانيد؟"‪ " ،‬به چه دالیلي اینطور فكر مي كنيد؟") است‪.‬سوال های باز برای استخراج‬ ‫اطالعات و آشكار ساختن احساسات‪ ،‬در مقایسه با سوال های بسته بهتر و موثرترند‪.‬سوال ممكن است مستقیم‬ ‫(مانند "به من بگوئيد آیا معتاد هستيد؟") ‪ ،‬یا غیرمستقیم (مانند"نظرتان در باره اعتياد چيست ؟ ") باشد‬ ‫(‪.)2 ،9 ،10‬برخي از ویژگي های پرسش مناسب عبارتند از‪ :‬وضوح‪ ،‬هدف دار بودن‪ ،‬مختصر و صریح‪ ،‬تناسب با‬ ‫سطح سواد و فرهنگ مُراجع‪ ،‬متضمن ارائه پاسخ تشریحي بودن‪.‬سوال باید با لحن طبيعي پرسيده شود و در آن‬ ‫تحقير‪ ،‬استهزاء یا سرزنش نهفته نباشد (‪.)11 ،13‬‬ ‫‪pg. 14‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫ج) مهارت هاي تشخیصي‬ ‫مشاوره كارساز و موثر‪ ،‬مستلزم مهارت در شناخت مُراجع‪ ،‬تشخيص دقيق نگراني ها و مسایل او و عوامل محيطي‬ ‫موثر بر آن است (‪.)2‬اگر بناست كه مشاور‪ ،‬مُراجع خود را در جریان خودشناسي و رشد كمك كند‪ ،‬بدون تردید‬ ‫باید درك و شناخت كافي از رفتار‪ ،‬شيوه های رفتاری و تحليل آنها داشته باشد‪.‬برخورداری از مهارت های‬ ‫شناختي و تحليل در زمينه روان شناسي و شاخه های مرتبط با آن مانند روان شناسي اجتماعي‪ ،‬مفيد بلكه الزم‬ ‫است (‪.)12‬همچنين‪ ،‬مشاور باید عالوه بر مهارت های ارتباطي و شناختي‪ ،‬در استفاده از آزمون ها و ابزار های‬ ‫استاندارد روان شناختي نيز دانش و مهارت داشته باشد‪.‬‬ ‫د) مهارت هاي انگیزشي‬ ‫اهداف نهایي مشاوره در واقع به نوعي تغيير در ادراك‪ ،‬نگرش‪ ،‬باورها و رفتار مراجع است‪.‬حركت مراجع به سوی‬ ‫هدف های مشاوره غالبا با مهارت مشاور در برانگيختن مُراجع برای تغيير همبستگي دارد‪.‬این كار نيز خود نياز به‬ ‫برخورداری مشاور از دانش و مهارت های مربوط است (‪.)2‬‬ ‫ه) مهارت هاي مديريت‬ ‫مشاوره باید در محيطي آرام‪ ،‬بدون سر و صدا‪ ،‬خلوت و جایي كه مراجع برای صحبت در باره مسایل و نگراني‬ ‫هایش احساس راحتي كند‪ ،‬برگزار گردد (‪.)12 ،9‬وقتي كه فرایند مشاوره آغاز شود‪ ،‬مشاور مسئول مدیریت آن‪،‬‬ ‫یعني حفظ حركت و پوپایي‪ ،‬روی خط نگه داشتن و پيشرفت آن تا حصول نتيجه است‪.‬داشتن حس زمان بندی‬ ‫و كنترل وقت واجد اهميت است‪.‬‬ ‫خودآگاهي نسبت به رفاه و راحتي مُراجع و اداره فرایند مشاوره در این چارچوب و در راستای اصول و اهداف‪ ،‬از‬ ‫‪pg. 15‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫وظایف مدیریتي مشاو ر است‪.‬مدیریت به معني كارگرداني و اداره خدمات خود مشاور و تشخيص محدودیت های‬ ‫حرفه ای خود او نيز هست‪.‬باالخره اینكه تعيين زمان و روش اختتام به عالوه هرگونه پيگيری و ارزیابي هم عمدتا‬ ‫از مسئوليت های مشاورمي باشد (‪.)2‬‬ ‫انواع مشاوره‬ ‫بر حسب ویژگي های مراجعان (جمعيت شناختي‪ ،‬اجتماعي‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬قومي‪ ،‬نياز ها) و نيز زمينه های مورد‬ ‫رسيدگي‪ ،‬انواع مختلفي از مشاوره قابل تعریف است‪.‬آشنایي با انواع مشاوره به كاربرد نظریه هاو روش های‬ ‫مناسب كمك مي كند‪.‬از آنجا كه بحث تفصيلي در مورد هر كدام از انواع مشاوره در این نوشتار امكان پذیر‬ ‫نيست‪ ،‬تنها به ذكر برخي از آن ها بسنده مي گردد‪.‬‬ ‫مشاوره در بحران (در مواردی مانند خودكشي‪ ،‬ابتال به بيماری شدید یا نقص عضو‪ ،‬طالق)‪ ،‬مشاوره تسهيلگرانه‬ ‫(برای مسایلي مانند جایگزیني شغلي‪ ،‬مشكالت تحصيلي‪ ،‬سازگاری زناشویي)‪ ،‬مشاوره پیشگیري (مانند آموزش‬ ‫جنسي‪ ،‬پرورش مهارت های رواني ـ اجتماعي‪ ،‬رفتار های پيشگيری كننده از مشكالت بهداشتي)‪ ،‬مشاوره‬ ‫تكاملي (كسب خود پنداره مثبت‪ ،‬احساس و كسب هویت‪ ،‬آمادگي برای قبول و انجام مسئوليت والدی)‪،‬‬ ‫مشاوره استخدامي (انتخاب شغل‪ ،‬تغيير شغل‪ ،‬سازگاری شغلي) ‪ ،‬تصحیحي (در زمينه اصالح رفتار مجرمان و‬ ‫بزهكاران‪ ،‬كارگماری)‪ ،‬توانبخشي (شامل مشاوره افرادی كه نقص عضو یا معلوليت دارند)‪ ،‬مشاوره خانواده و‬ ‫ازدواج (در زمينه هایي مانند انتخاب همسر‪ ،‬تربيت و مراقبت از فرزندان‪ ،‬حل اختالفات خانوادگي)‪ ،‬مشاوره‬ ‫روحاني (شامل پاسخگویي به مسایل دیني و معنوی)‪ ،‬مشاوره با اقشار خاص (سالمندان‪ ،‬نوجوانان‪ ،‬زنان‪،‬‬ ‫معتادان)‪ ،‬مشاوره فردي و گروهي (‪.)2‬‬ ‫‪pg. 16‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫هر چند مشاوره اغلب به عنوان یك رابطه دو نفری‪ ،‬بين مشاور و مراجع‪ ،‬تعریف مي شود‪ ،‬به صورت گروهي‪ ،‬برای‬ ‫كساني كه تجربه ها و مسایل مشتركي دارند‪ ،‬نيز قابل اجراست‪.‬گروه های دانش آموزان‪ ،‬معتادان‪ ،‬بزهكاران‪ ،‬و ‪..‬‬ ‫‪.‬مواردی هستند كه مشاوره گروهي با آنان سودمند مي باشد‪.‬با این وصف مشاوره گروهي عبارت است از ‪:‬‬ ‫" یك فرایند دو جانبه انساني كه در آن مشاور و یك گروه همسان به بررسي مشكالت‪ ،‬احساسات‪ ،‬نگرش ها و‬ ‫ارزش ها مي پردازند و كوششي است در جهت تعدیل و اصالح نگرش ها و ادراكات افراد تا بتوانند در مورد مسایل‬ ‫و مشكالت تكاملي خود بهتر و موثرتر عمل نمایند" (‪.)12‬‬ ‫سازماندهي جلسات مشاوره; مراحل كار‬ ‫گامهای زیر یك نقشه راهنما برای اجرا و هدایت جریان مصاحبه ارائه مي دهند‪.‬هر چند این مراحل الگویي برای‬ ‫اولين جلسه مشاوره است‪ ،‬بسياری از آن ها در جلسات پيگيری نيز قابل استفاده اند‪.‬‬ ‫‪ )1‬برقراري رابطه‬ ‫با سالم و خوش آمدگویي به مُراجع احترام گزارده واز او دعوت كنيد در جای مناسب و راحتي بنشيند‪.‬‬ ‫سپس جلسه مشاوره را با روشن كردن موارد زیر شروع كنيد ‪ :‬شما به عنوان مشورت دهنده هستيد‪ ،‬مشخصات‬ ‫جایي كه كار مي كنيد‪ ،‬وظيفه شما در ارتباط با مُراجعان‪ ،‬هدف از این مالقات‪ ،‬زمان جلسه و محدوده زماني كار‪.‬‬ ‫‪ )2‬آشنايي با مراجع و انتظارات او‬ ‫مُراجع را برای معرفي خود (آنگونه كه مایل است)‪ ،‬صحبت كردن‪ ،‬بحث و بيان انتظاراتش ترغيب نمائيد‪.‬‬ ‫‪ )3‬متمركز كردن جلسه مشاوره‬ ‫برای این منظور با مشاركت مراجع‪ ،‬موضوع جلسه را مشخص و هدف (های) كوچك‪ ،‬ویژه و دست یافتني را برای‬ ‫‪pg. 17‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫آن تنظيم نمائيد‪.‬این كار بویژه زماني كه مشاور‪ ،‬تشخيص دهد چند جلسه برای رسيدگي به مسئله الزم است‪،‬‬ ‫مفيد مي باشد‪.‬‬ ‫‪ )4‬كسب اطالعات و كاوش در باره مسايل‪ ،‬نیازها و نگراني هاي مراجع‬ ‫این منظور با ترغيب مراجع به صحبت كردن و طرح سواالت مناسب و برانگيزاننده‪ ،‬حاصل مي شود‪.‬همچنين‬ ‫حدود اطالعات او را در باره وضعيت خودش بسنجيد‪.‬با سنجش اطالعات و آگاهي مُراجع در آغاز فرایند‪ ،‬اطالعات‬ ‫غلط را مي توان تصحيح‪ ،‬و كمبود ها را رفع نمود‪.‬‬ ‫‪ )5‬شناسايي نگرش‪ ،‬ادراك و باور هاي مراجع در باره مسئله‬ ‫در این مرحله نحوه تعبير و تفسير‪ ،‬دیدگاه‪ ،‬احساسات و باورهای مُراجع در باره ابعاد‪ ،‬علل‪ ،‬آثار و نتایج مسئله‬ ‫مورد بررسي قرارمي گيرد‪.‬مثال با طرح این سوال كه " نظر شما در باره ‪(...‬درمان جراحي‪ ،‬استفاده از روان‬ ‫درماني ‪ )...‬چيست ؟"‪ ،‬این امكان فراهم مي شود تا نظرات و باور های مُراجع آشكار شود و اطالعاتي در باره‬ ‫احتمال پذیرش و تمكين ‪ Compliance‬او به دست آید‪.‬‬ ‫‪ )6‬كمك به مراجع براي رتبه بندي مسايل و نگراني هاي خود‬ ‫با گفت و گو به مُراجع كمك كنيد تا مسایل و مشكالت خود را به ترتيب اهميت یا شدت رتبه بندی و به عبارتي‬ ‫اولویت بندی كند‪.‬این كار ‪:‬‬ ‫·اضطراب فرد را به حد قابل كنترلي كاهش مي دهد‬ ‫· به مردم كمك مي كند كه مسایل خود را مشخص و روشن نمایند‬ ‫·به تنظيم اهداف مشخص و قابل دستيابي و كسب احساس كنترل كمك مي كند‬ ‫‪pg. 18‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫· با شناخت و حل موفقيت آميز یك مسئله‪ ،‬اغلب تجربه مفيدی برای رسيدگي به ‪ /‬و حل مسایل دیگر حاصل‬ ‫مي شود‪.‬‬ ‫‪ )7‬ياري كردن مراجع در اتخاذ تدبیر براي حل مسئله; از طريق ‪:‬‬ ‫· بازشناسي مسئله; قادر ساختن مراجع برای اینكه از منظری دیگر نيز مسئله را بررسي كند‪.‬كاوش در منابع و‬ ‫روش های فراهم برای مراجع برای حل مسئله; شامل تجربه و نحوه عمل آنان در گذشته هنگام مواجهه با‬ ‫مسایل‪ ،‬افرادی كه برای یاری و حمایت مراجع در دسترس هستند ‪...‬‬ ‫·كمك به مُراجع برای تنظيم هدف (ها) و شناسایي راه حل های ممكن‬ ‫·یاری كردن مُراجع برای تصميم گيری جهت انتخاب راه حل مناسب‬ ‫·كمك به او در تهيه یك برنامه عملي یا طرح كار برای انجام تغيير‬ ‫·دعوت به همكاری یا درگير ساختن اعضای تيم مراقبت بهداشتي هنگامي الزم و ممكن باشد‪.‬این كار به كاهش‬ ‫فشار بر اعضا و افزایش طيف مداخالت و راه حل های مفيد كمك مي كند‪.‬‬ ‫‪ )8‬ارزيابي جلسه‬ ‫براساس آنچه دیده و شنيده شده است از جوانب مختلف (عاطفي‪ ،‬طبي‪ ،‬اجتماعي‪ ،‬تحليل و تدبير مسئله‪،‬‬ ‫پيشرفت كار) جلسه را تا پایان ارزیابي كنيد‪.‬‬ ‫‪ )9‬اختتام جلسه‬ ‫خاتمه دادن به جلسه به نحو مناسب به اندازه آغاز كردن آن مهم و بر فرایند مشاوره موثر است‪.‬این كار شامل‬ ‫‪pg. 19‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫نكات ذیل است ‪:‬‬ ‫· خالصه كردن آنچه دیده و شنيده شده‪ ،‬ضمن توجه به نقاط ضعف و قوت شناسایي شده‬ ‫· تصميم گيری مُراجع و مشاور‬ ‫· تصميم گيری به مواردی مانند مراجعه مجدد به مشاور و ادامه جلسات مشاوره‪ ،‬انجام دادن یا ندادن آزمایشات‪،‬‬ ‫رجوع به و گفت و گو با پزشك‪ ،‬در ميان گذاشتن با خانواده و ‪...‬مربوط مي شود‪.‬همچنين‪ ،‬مشاور باید تصميم‬ ‫بگيرد كه آیا او فرد مناسب برای رسيدگي به مسئله مراجع است ؟ با چه كسي در باره مسئله گفت و گو كند ؟‪،‬‬ ‫فاصله بين جلسات مشاوره چقدر باشد ؟‬ ‫·مشخص كردن جلسات پيگيری (‪.)4،10 ،2‬‬ ‫مشاوره‬ ‫مستلزم دانش و مهارت هایي است كه از طریق آموزش‪ ،‬كارآموزی و تمرین حاصل مي شوند‬ ‫· در بسياری از موقعيت های مرتبط با سالمت فرد و جامعه و در سطوح مختلف پيشگيری كارساز و گاه ضروری‬ ‫است‬ ‫· مبتني براصول و قواعدی همچون برقراری ارتباط موثر‪ ،‬توجه به زمينه و محيط اجتماعي‪ ،‬اقتصادی و معنوی‬ ‫مُراجع‪ ،‬مشاركت فعال مراجع و رازداری است‬ ‫· در صورت برخورداری مشاور از دانش و مهارت در نظریه های روان شناختي اثربخش تر مي شود‬ ‫· باید به ارتقای شناخت‪ ،‬درك‪ ،‬مهارت های حل مسئله‪ ،‬و تصميم گيری آگاهانه خود مراجع كمك كند‬ ‫‪pg. 20‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫· برای اثر بخش بودن نياز به مهارت های چندگانه مشاور در زمينه ارتباط‪ ،‬انگيزش‪ ،‬تشخيص و مدیریت فرایند‬ ‫مشاوره دارد‬ ‫· در صورتي كه با طرح ریزی و به شكلي منظم اجرا گردد‪ ،‬موفقيت آميزترخواهد بود‬ ‫· باید متناسب با نياز ها و ویژگي های فرهنگي‪ ،‬اجتماعي‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬و مذهبي مراجعان باشد‬ ‫· و باالخره اینكه یادگيری اصول و فنون آن برای ارائه دهندگان خدمات سالمتي تاكيد مي گردد‬ ‫مشاوره به عنوان یك رشته علمي‪ ،‬خصوص ًا در زمينه های زیر‪ ،‬از علوم مختلف استفاده مي كند و كمك مي كند‬ ‫به‪:‬‬ ‫‪1-‬رفتار شغلي‪ ،‬شامل رشد عالیق‪ ،‬نگرش ها‪ ،‬ارزش ها‪ ،‬واستعدادهای شغلي و رابطه آنها با رضایت و كارآیي شغلي‬ ‫‪2-‬شناخت و كمك به افزایش رشد شناختي انسان‪ ،‬و رابطه آن با حل مسأله‪ ،‬تصميم گيری و قضاوت‬ ‫‪3-‬یادگيری انسان و تغيير رفتار‪ ،‬به ویژه در زمينه كسب‪ ،‬انتقال و حفظ رفتارهای موفق و مسلط در طول زندگي‬ ‫‪4-‬ارتباط های انساني و رفتارهای بين فردی‪ ،‬به ویژه در بين اعضای خانواده و سایرگروه های اوليه كه برفرآیند‬ ‫رشد مؤثرند‪.‬‬ ‫‪5-‬تطابق بهينه فرد با محيط‪ ،‬به ویژه در خانواده‪ ،‬محيط های آموزشي‪ ،‬شغلي و اجتماعي كه به سالمت‪ ،‬نشاط و‬ ‫رشد مداوم انسان مربوط مي شود‪.‬‬ ‫مشاوره‪ ،‬به عنوان یك متخصص‪ ،‬با استفاده از دانش خود درباره رفتار انسان‪ ،‬به مردمي كه در شرایط گوناگون قرار‬ ‫دارند‪ ،‬كمك مي كند‪.‬مشاوره به مشاوره فردی و گروهي در زمينه های مختلف از قبيل طرح ریزی شغلي‪ ،‬حل‬ ‫مسائل شخصي و تصميم گيری‪ ،‬مشكالت خانوادگي و سایر فعاليت هایي مي پردازد كه به « پربارسازی» رشد و‬ ‫كارایي شخص مربوط اند‪.‬مشاور همچنين بر پيش گيری‪ ،‬رفع و درمان موانع رشد شخصي تأكيد مي ورزد و موانعي‬ ‫كه در برابر تعامل فرد با محيط وجود دارند‪.‬‬ ‫‪pg. 21‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫انواع مشاوره‬ ‫از دیدگاه های مختلف‪ ،‬مشاوره به انواع متفاوتي تقسيم مي شود‪.‬چنانچه موضوع مشاوره مورد نظر قرار گيرد‬ ‫‪،‬انواع مشاوره عبارتند از‪:‬‬ ‫مشاوره شغلي‬ ‫مشاوره سازشي یا شخصي‬ ‫مشاوره خانواده و ازدواج‬ ‫مشاوره اجتماعي و‬ ‫مشاوره های تخصصي نظير مشاوره شغلي‪ ،‬حقوقي و پزشكي‬ ‫در انواع مشاوره های فوق‪ ،‬مالك تقسيم‪ ،‬موضوع مشاوره است كه مي تواند تحصيلي‪ ،‬شغلي‪ ،‬رواني‪ ،‬خانوادگي‪ ،‬و‬ ‫مواردی دیگر باشد‪.‬‬ ‫در تقسيم بندی از نوعي دیگر‪ ،‬تعداد مطرح مي شود؛ چنانچه هم مشاوره و هم مراجعه كننده یك نفر باشد‪ ،‬مشاوره‬ ‫فردی است و در صورتي كه تعداد بيش از یك نفر باشد مشاوره گروهي است‪.‬‬ ‫مشاوره فردی از نظر روش اجرا به سه نوع مستقيم‪ ،‬غير مستقيم‪ ،‬و انتخابي تقسيم مي شود و مشاوره گروهي از‬ ‫نظر تعداد مشاور و مراجعه كننده سه حالت دارد‪:‬‬ ‫مشاوره یك نفر و مراجعه كننده چند نفر ‪ -1 :‬در این نوع مشاوره‪ ،‬چند نفر مراجعه كننده كه دارای مشكل یا عالیق‬ ‫مشابهي هستند‪ ،‬به وسيله یك نفرمورد مشاوره قرار مي گيرند‪.‬‬ ‫مشاوره چند نفر و مراجعه كننده یك نفر‪ -2 :‬در این حالت‪ ،‬چند نفر مشاور در حل مشكل به یك مراجعه كننده‬ ‫كمك مي كنند‪.‬این نوع مشاوره بيشتر در كارهای اداری‪ ،‬اجتماعي و سياسي مورد استفاده واقع مي شود‪.‬حالتي‬ ‫كه رئيس جمهوری از مشاوران زیادی در امور مملكتي استفاده مي كند‪ ،‬یا رئيس یك مؤسسه‪ ،‬از مشاوره تعدادی‬ ‫كارشناس در اداره آن مؤسسه بهره مي گيرد‪ ،‬از این نوع است‪.‬‬ ‫مشاور چند نفر و مراجعه كننده چند نفر‪-3 :‬این نوع مشاوره‪ ،‬كمتر كاربرد دارد ولي در موارد مشكالت حادّ اتفاق‬ ‫مي افتد‪.‬هر گاه هيأت دولت در مقابل یك مشكل حاد‪ -‬نظير مسائل اقتصادی یا دفاعي‪ -‬متخصصاني را برای مشاوره‬ ‫دعوت مي كنند‪ ،‬حالتي از این نوع مشاوره است‪.‬حالت دیگر این نوع مشاوره‪ ،‬وضعيتي است كه پدر‪ ،‬مادر و تعدادی‬ ‫‪pg. 22‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫از اعضای خانواده‪ ،‬در مقابل ناسازگاری كودكشان‪ ،‬از شورایي از متخصصان رواني و تعليم و تربيت‪ ،‬خواستار نظر‬ ‫جمعي آنان مي شوند‪.‬این گروه‪ ،‬با یكدیگر به مشاوره مي نشينند تا در جهت سازگاری كودك‪ ،‬به اعضای خانواده‬ ‫كمك كنند‪.‬درباره انواع مشاوره‪ ،‬به تفصيل بحث خواهد شد‪.‬‬ ‫اهمیت خدمات راهنمايي و مشاوره‬ ‫اهميت خدمات راهنمایي و مشاوره از جنبه های مختلف فردی‪ ،‬اجتماعي و اقتصادی حائز بررسي هستند كه در‬ ‫مورد هر یك ‪ ،‬به اختصار توضيح داده مي شود‪:‬‬ ‫‪-1‬اهميت خدمات راهنمایي و مشاوره از جهات فردی‪:‬‬ ‫توجه خاص اهميت خدمات راهنمایي و مشاوره ‪ ،‬متوجه فرد است؛ فردی كه ممكن است در جامعه‪ ،‬از نظر به دور‬ ‫بماند‪.‬یكي از سازمان هایي كه خدمات مشاوه در آن ارائه مي شود‪ ،‬مدارس و مؤسسات آموزشي دانشگاهي است‪.‬‬ ‫از آنجا كه معلمين نه وقت و نه تخصص آن را دارند كه به مشكالت شخصي دانش آموز رسيدگي كنند‪ ،‬بنابراین‬ ‫رسيدگي به مشكالت فردی از نظر مسائل تحصيلي‪ ،‬رشته تحصيلي‪ ،‬شغل و مسائل رواني و شخصي‪ ،‬از مواردی‬ ‫است كه در حوزه خدمات راهنمایي و مشاوره قرار مي گيرد‪.‬در جامعه نيز افرادی كه به صورتهای مختلف دچار‬ ‫مشكالتي مي شوند‪ ،‬مي توانند با مراجعه به مراكز مربوط‪ ،‬از خدمات راهنمایي و مشاوره برخوردار شوند‪.‬‬ ‫‪-2‬اهميت خدمات راهنمایي و مشاوره از جنبه های اجتماعي و اقتصادی‬ ‫پيش بيني نيازهای جامعه و تأمين این نيازها مستلزم یك برنامه راهنمایي مجهز است‪.‬پس از شناخت استعدادها‬ ‫و توانایي های فردی‪ ،‬هدایت این استعدادها در جهت رفع نيازهای جامعه‪ ،‬از مهم ترین خدمات راهنمایي و مشاوره‬ ‫است‪.‬‬ ‫ویژگي جامعه صنعتي‪ ،‬تحول ارزش ها و تنوع مشاغل است‪.‬رشد و توسعه صنعت و تكنولوژی‪ ،‬موجب از بين رفتن‬ ‫برخي مشاغل و به وجود آمدن مشاغل جدیدی مي شود‪.‬راهنمایي افراد به سمت مشاغل مناسب با هدایت آنها به‬ ‫تغيير شغل با توجه به مشاغل جدید‪ ،‬یكي دیگراز خدمات راهنمایي است‪.‬برای مشاغل رو به گسترش‪ ،‬پرورش افراد‬ ‫متخصص در سطوح مختلف ‪،‬یكي از وظایف تعليم و تربيت است ومهم ترین خدمات در این برنامه ‪،‬به وسيله برنامه‬ ‫راهنمایي صورت مي گيرد‪.‬‬ ‫در زمينه های اقتصادی و اجتماعي‪ ،‬خدمات راهنمایي و مشاوره به صورت های زیر ارائه مي شود‪:‬‬ ‫‪-‬كمك به افراد منجمله جوانان و دانش آموزان و دانش جویان برای شناخت مشاغل مختلف و انتخاب شغل مناسب‬ ‫‪pg. 23‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫پيش بيني نيازهای اجتماعي در زمينه های شغلي مختلف‪-‬‬ ‫برنامه ریزی برای پرورش متخصصان وتربيت نيروهای انساني مورد نياز–‬ ‫شناخت استعدادها وتوانایي های افراد‪ ،‬و راهنمایي آنان برای رفع نيازهای شغلي‪ ،‬و سرانجام‪-‬‬ ‫كمك به طرح ریزی ها و تأمين نيازهای اجتماعي و اقتصادی در جامعه‪-‬‬ ‫مشاوره چه چیزي نیست؟‬ ‫مشاوره‪ ،‬دادن پند و اندرز نيست؛ پاسخ دادن به سؤاالت و یافتن راه حل مشكالت نيست؛ دستور دادن و تعيين‬ ‫تكليف كردن نيست؛ دادن اطالعات نيست؛ تجزیه و تحليل مراجعه كننده هم نيست‪.‬‬ ‫تعریف مشاوره از دیدگاه برخي اندیشمندان‬ ‫گاستاد ‪ ،‬مشاوره را چنين تعریف ميكند‪:‬‬ ‫"مشاوره‪ ،‬یك جریان یادگيری است كه از طریق رابطه بين دو نفر صورت مي گيرد‪.‬در این رابطه‪ ،‬مشاور با داشتن‬ ‫مهارت ها و صالحيت های علمي و حرفه ای‪ ،‬مي كوشد تا با روش های منبطق بر نيازمندی های مراجعه كننده‪،‬‬ ‫او را یاری كند تا خود را بيشتر بشناسد و بينشي را كه به این طریق درباره خویشتن كسب مي كند‪ ،‬در زمينه هدف‬ ‫های معين كه آنها را به صورت واقع بينانه ای درك كرده‪ ،‬به طور مؤثری مورد استفاده قرار دهد و در نتيجه‪ ،‬به‬ ‫فردی خالق تر و شادمان تر در جامعه خود تبدیل شود‪".‬‬ ‫سي‪.‬گيلبرت رن ‪،‬مشاوره را چنين مطرح مي كند‪.‬‬ ‫"مشاوره رابطه ای است پویا و هدفمند كه بر اساس مشاركت مشاور مراجعه كننده و با روش های منطبق بر‬ ‫نيازمندی های مراجعه كننده انجام مي گيرد‪.‬در این رابطه‪ ،‬توجه به خودشناسي و تصميم گيری از طرف خود‬ ‫مراجعه كننده‪ ،‬مورد تأكيداست"‪.‬مك دانيل ‪ ،‬مشاوره را به صورت زیر تعریف مي كند‪:‬‬ ‫"مشاوره یك سری تماس های مستقيم با مراجعه كننده است كه هدف آنها‪ ،‬ارائه كمك برای سازش دادن مؤثرتر‬ ‫مراجعه كننده با خود و محيط اش است"‪.‬‬ ‫ويژگي هاي مشاوره چیست ؟‬ ‫از این تعاریف مي توان نتيجه گرفت كه مشاوره دارای ویژگي های زیر است‬ ‫‪pg. 24‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫در مشاوره‪ ،‬بين مشاور و مراجعه كننده‪ ،‬حتم ًا تماس برقرار مي شود و معموالً مشاوره مستلزم چندین تماس است‪.‬‬ ‫‪-1‬زیرا غالب ًا به صرف گرفتن اطالعات یا انجام یك مصاحبه‪ ،‬مشكالت در یك جلسه حل نمي شود‪ ،‬بلكه به علت‬ ‫پيچيدگي موجود انساني‪ ،‬اكثر اوقات جلسات مشاوره متعدد الزم است‪.‬پس نكته ی مهم در مشاوره ‪ ،‬تماس شخص‬ ‫با شخص است‪.‬ممكن است با مطالعه یك كتاب‪ ،‬احساس كنيم رنج هایمان كاهش یافته‪ ،‬ولي چون در این عمل‪،‬‬ ‫تماس مستقيم شخص با شخص وجود ندارد‪ ،‬این كار نمي تواند‪ ،‬مشاوره باشد‪.‬به عبارت دیگر‪ ،‬دریافت اطالعات یا‬ ‫تسكين آالم از راه مطالعه كتاب‪ ،‬مشاوره نيست‪.‬تماس مستقيم فرد با فرد و عكس العمل متقابل این دو‪ ،‬یكي از‬ ‫خصوصيات مشاوره است‪.‬‬ ‫‪-2‬هدف مشاوره‪ ،‬عرضه یا پيشنهاد كمك به مراجعه كننده است‪ ،‬به گونه ای كه او در به كار بردن آن‪ ،‬آزاد و مختار‬ ‫است‪.‬در رابطه مشاور و مراجعه كننده‪ ،‬اجباری در كار نيست؛ درغير این صورت‪ ،‬این عمل‪ ،‬تحميل عقاید مشاوره‬ ‫است‪ ،‬نه مشاوره‪.‬به عبارت دیگر‪ ،‬مشاوره رابطه ای مختارانه بين مشاور و مراجعه كننده است كه هدف آن‪ ،‬ارائه و‬ ‫پيشنهاد كمك به مراجعه كننده است‪.‬‬ ‫آغاز جلسه مشاوره‬ ‫برای آنكه جلسه مشاوره با موفقيت انجام گيرد باید در آغاز مشاوره روش ها و فنوني به كار گرفته شود كه اضطراب‬ ‫مراجعه كننده را كاهش دهد‪.‬همچنين باعث شود بين مشاور و مراجعه كننده رابطه ی حسنه به وجود آید یعني‬ ‫شرایطي ایجاد شود كه در آن مراجعه كننده احساس امنيت و اطمينان كند‪.‬هيچ عاملي كه برای مراجعه كننده‬ ‫نگران كننده باشد وجود نداشته باشد و او با كمال راحتي و در یك جو گرم و پذیرا‪ ،‬مشكالت خود را بيان كند‪.‬‬ ‫براي ايجاد چنین حالتي اقدامات زير توصیه مي شود‪:‬‬ ‫باید مراجعه كننده را بدون قيد و شرط و با كمال احترام پذیرفت‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫باید به مراجعه كننده اجازه داده كه هر مطلبي كه دارد بيان كند‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫باید به مراجعه كننده اطمينان داد كه بحث های جلسه مشاوره محرمانه باقي مي ماند و در این مورد‪ ،‬مشاور‬ ‫‪‬‬ ‫به قول خود عمل كند‪.‬‬ ‫در صورتي كه مراجعه كننده شروع به صحبت نكند‪ ،‬آغاز سخن از طرف مشاور با مطالبي كه مورد عالقه‬ ‫‪‬‬ ‫مراجعه كننده باشد‪ ،‬راه را برای شروع و ادامه صحبت و تخفيف اضطراب مراجعه كننده هموار مي سازد‪.‬‬ ‫گوش دادم توأم با دقت به مراجعه كننده‪ ،‬اورا به ادامه ی صحبت ترغيب مي كند‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪pg. 25‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫وجود محل مناسب وآرام با امكانات الزم‪ ،‬در ایجاد رابطه ی حسنه و موفقيت مشاوره‪ ،‬از اهميت ویژه ای‬ ‫‪‬‬ ‫زیادی برخوردار است‪.‬‬ ‫چگونه يك جلسه مشاوره را شروع و اداره كنیم ؟‬ ‫پس از ایجاد رابطه ی حسنه و طرح مشكل به وسيله ی مراجعه كننده برای ادامه ی جلسه مشاوره باید مشاور به‬ ‫اقتضای شرایط از فنون مختلفي استفاده كند‪ ،‬این فنون عبارتند از‪:‬‬ ‫رهبری و سازمان دادن به جلسه مشاوره‬ ‫‪‬‬ ‫تكرار كردن‬ ‫‪‬‬ ‫روشن كردن‬ ‫‪‬‬ ‫مرور كردن‬ ‫‪‬‬ ‫تشویق‬ ‫‪‬‬ ‫مقاومت مراجعه كننده‬ ‫‪‬‬ ‫ارجاع‬ ‫‪‬‬ ‫گوش دادن‬ ‫‪‬‬ ‫بازگویي‬ ‫‪‬‬ ‫منعكس كردن احساسات‬ ‫‪‬‬ ‫سؤال كردن‬ ‫‪‬‬ ‫خالصه كردن‬ ‫‪‬‬ ‫اطمينان دادن‬ ‫‪‬‬ ‫مكث‬ ‫‪‬‬ ‫سكوت‬ ‫‪‬‬ ‫پایان دادن جلسه مشاوره‬ ‫‪‬‬ ‫برای آشنایي با كاربرد هر یك از فنون مشاوره فوق‪ ،‬به اجمال به تشریح آنها مبادرت مي شود‪.‬‬ ‫رهبري جلسه مشاوره‬ ‫در جلسه مشاوره‪ ،‬رهبری از اهميت ویژه ای برخوردار است‪.‬چنانچه مشاور نتواند جلسه مشاوره را به درستي رهبری‬ ‫كند‪ ،‬چه بسا كه از فنون مشاوره به موقع استفاده نشود و دستيابي به اهداف مورد نظر به سهولت ميسر نشود‪.‬از‬ ‫‪pg. 26‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫طریق رهبری صحيح‪ ،‬ميزان و حدود فعاليت های مشاوره و مراجعه كننده وهمچنين نحوه ی اداره ی جلسه‬ ‫مشخص مي شود‪.‬مشاور باید با استفاده از سخنان و كاربرد فنون مناسب‪ ،‬مشاوره را درجهت نيل به هدف‪ ،‬هدایت‬ ‫كند‪.‬‬ ‫سازمان دادن‬ ‫سازمان دادن به جلسه مشاوره به معنای آن است كه مشاور نحوه ی اداره جلسه مشاوره‪ ،‬مدت مشاوره‪ ،‬اهداف‪،‬‬ ‫محدودیت ها‪ ،‬و نقش مشاور و مراجعه كننده را مشخص مي سازد‪.‬بنابراین الزم است كه مشاور در ابتدای نخستين‬ ‫جلسه ی مشاوره تمام موارد فوق را برای مراجعه كننده بيان مي كند و از اینكه مراجعه كننده موضوع را كامالً‬ ‫درك كرده مطمئن شود‪.‬البته برخي از روانشناسان مانند راجرز با سازمان دادن به مشاوره مخالف است و آن را‬ ‫مخل ایجاد رابطه ی حسنه و موجب محدودیت مي داند‪.‬ولي اكثر متخصصان‪ ،‬سازمان دادن را وسيله ای مي دانند‬ ‫كه مشاوره در قالب آن به سمت هدف پيش مي رود و مانع از انجام اعمال پراكنده وسردرگمي و تكرار صحبت ها‬ ‫مي شود‪.‬‬ ‫تكرار كردن‬ ‫یكي از فنوني كه مشاور مي تواند در هنگام سكوت مراجعه كننده از آن استفاده كند‪ ،‬تكرار كردن مطالب مراجعه‬ ‫كننده است‪.‬تكرار جمل ه های مراجعه كننده به وسيله ی مشاور‪ ،‬فرصتي به مراجعه كننده مي دهد تا هيجان های‬ ‫دروني او تخفيف یابد و موانع دیگری كه باعث سكوت او شده (ترس‪ ،‬احساس گناه‪ ،‬خشم و… ) از بين برود و او‬ ‫بتواند با تمركز و نظم دادن به افكار خود مطالب مورد نظرش را بيان كند‪.‬‬ ‫روشن كردن‬ ‫هنگام «روشن كردن فرد » مشاور‪ ،‬سخنان مراجعه كننده را توضيح مي دهد و معنا و مفهوم آنها را بيان مي كند‬ ‫در این فن‪ ،‬هدف مشاور آن است كه از طریق كلماتي كه مراجعه كننده بيان مي كند به عواطف و هيجان های او‬ ‫پي ببرد‪.‬‬ ‫مرور كردن در مواقعي مراجعه كننده به بحث های طوالني نامربوط مي پردازد وبه علل مختلف نظير ترس‪ ،‬عدم‬ ‫اعتماد وجود اضطراب‪ ،‬نمي تواند حواس خودرا متمركز سازد و گاه بيان ذهنيات خود طفره مي رود و سخنان او‬ ‫پراكنده و از هم گسيخته است‪.‬‬ ‫‪pg. 27‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫در این مواقع‪ ،‬مشاور از فن«مروركردن»استفاده مي كند‪.‬مروركردن عبارت است از ربط دادن و گره زدن مطالب‬ ‫پراكنده از هم گسيخته مراجعه كننده‪ ،‬مشاور با مرور كردن به مراجعه كننده در تمركز یافتن روی اصل موضوع و‬ ‫جلوگيری از نامربوط و پراكنده گویي كمك مي كند‪.‬در مرور كردن‪ ،‬مشاور مي تواند از كلمات و عبارت های مراجعه‬ ‫كننده استفاده كند‪ ،‬ولي به هيچ وجه نباید مطالب جدید عنوان كند‪.‬‬ ‫تشويق كردن‬ ‫تشویق یكي از فنوني است كه چنانچه به موقع و صحيح انجام شود‪ ،‬از نگراني و ناامني مراجعه كننده كاسته‪ ،‬و‬ ‫باعث تقویت رفتار مثبت وی و ادامه ی آن مي شود‪.‬تشویق به صورت های مختلفي انجام مي شود‪.‬استفاده از‬ ‫كلماتي نظير «بلي »‪« ،‬صحيح است»‪« ،‬شما مي توانيد»و…‬ ‫پيش بيني نتایج احتمالي مشاوره به منظور رفع مشكل‪ ،‬برقراری رابطه ی حسنه وپذیرش مراجعه كننده‪ ،‬و توجه‬ ‫دادن مراجعه كننده به اینكه دیگران نيز نظير او مشكالتي دارند‪ ،‬از جمله اقداماتي هستند كه در فن تشویق در‬ ‫مشاوره‪ ،‬مي توان از آنها استفاده كرد‪.‬‬ ‫مقاومت مراجعه كننده در مشاوره‬ ‫مقاومت مراجعه كننده حالتي است كه وی در مقابل مشاور ایستادگي مي كند و مانع از پيشرفت مشاوره در جهت‬ ‫دستيابي به هدف های مورد نظر مي شود‪.‬این وضعیت به صورت هاي مختلف ديده مي شود ‪:‬‬ ‫در حالت شدید‪ ،‬به صورت عدم پذیرش مشاور از سوی مراجعه كننده و در حالت خفيف به صورت بي ميلي و بي‬ ‫توجهي به مشاوره و ادامه ی آن‪.‬برای از بين بردن مقاومت‪ ،‬از طرف متخصصان فنوني پيشنهاد شده است كه از آن‬ ‫جمله مي توان موارد زیر را نام برد‪:‬‬ ‫پذیرش مراجعه كننده و انعكاس احساسات او‬ ‫تجزیه و تحليل علل مقاومت و از بين بردن آنها‬ ‫درخواست از مراجعه كننده برای تشریح علل مقاومت او‬ ‫تشویق و دلداری مراجعه كننده و ادامه ی مشاوره به صورت گوش دادن دقيق و توجه خاص به مراجعه كننده‬ ‫‪pg. 28‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫و باالخره‪ ،‬چنانچه مراجعه كننده درمقاومت سرسختي نشان دهد‪ ،‬خارج ساختن گفتگو از حالت مشاوره ای و بحث‬ ‫در مسائل روزمره‪ ،‬یاخاتمه دادن به مشاوره و ارجاع وی به دیگری‬ ‫ارجاع مراجعه كننده‬ ‫پس از نخستين تماس مشاوره؛ ممكن است مشاور یا مراجعه كننده یا هردو‪ ،‬احساس كنند كه بهتر است مراجعه‬ ‫كننده به مشاور دیگری ارجاع داده شود‪ ،‬یا آنكه ممكن است مشاور پس از كمك های مقدماتي‪ ،‬به جایي برسد كه‬ ‫ارائه كمك به مراجعه كننده برایش مقدور نباشد‪.‬این حالت حتي برای مجرب ترین و ورزیده ترین مشاوران نيز‬ ‫پيش مي آید ‪.‬‬ ‫ارجاع به هر علتي انجام شود‪ ،‬مشاور بايد در انجام دادن آن نكات زير را رعايت كند‪:‬‬ ‫مشاور تا جایي كه ممكن است باید برای كمك به مراجعه كننده اقدام كند و در این راه حداكثر كوشش خود را به‬ ‫خرج دهد‪.‬مشاوری كه برای سهولت كارخود‪ ،‬بدون تالش و تقالی ممكن‪ ،‬مراجعه كننده را به دیگری ارجاع دهد‪،‬‬ ‫به وظایف خود عمل نكرده است‪.‬قبل از ارجاع‪ ،‬باید مراجعه كننده را برای مراجعه به دیگری آماده ساخت‪.‬این‬ ‫عمل از طریق ابزار عالقه و تمایل مراجعه كننده برای رجوع به متخصص دیگر‪ ،‬و با توجه دادن او به عدم كارایي و‬ ‫تأثير خدمات مشاوره ای موجود‪ ،‬حاصل مي شود‪.‬مشاور باید عللي را كه موجب ارجاع شده به صراحت و صداقت‬ ‫برای مراجعه كننده بيان كند و این موضوع را به وی تفهيم كند كه عرضه ی كمك و راهنمایي به وسيله ی‬ ‫اومحدودیت داشته و وضع ناراحتي او‪ ،‬ارجاع را ایجاب مي كند‪.‬بدیهي است كه در این جریان‪ ،‬مشاور باید طوری‬ ‫عمل كند كه مراجعه كننده احساس نكند وضعيت او وخيم است‪.‬بهتر است قبل از ارجاع‪ ،‬مشاور با مؤسسه یا‬ ‫ال‬ ‫متخصص مورد ارجاع تماس بگيرد و موضوع را مطرح كند‪.‬قبل از هر پيشنهادی برای ارجاع باید با كساني كه قب ً‬ ‫با مراجعه كننده تماس داشته اند‪ ،‬هم فكری و تبادل نظر شود‪.‬در موقع ارجاع باید امكانات و محدودیت های‬ ‫متخصص یا مؤسسه مورد ارجاع‪ ،‬برای مراجعه كننده بيان شود‪ ،‬اما از هر گونه مبالغه در این زمينه‪ ،‬احتراز شود‪.‬‬ ‫چنانچه مراجعه كننده‪ ،‬كودك و خردسال است باید برای ادامه ی كمك و اقدامات بعدی‪ ،‬رضایت و همكاری والدین‬ ‫وی جلب شود‪.‬پيشنهاد ارجاع‪ ،‬به وسيله ی مشاور داده مي شود ولي اقدام به اجرای پيشنهاد و ادامه مشاوره در‬ ‫مؤسسه جدید‪ ،‬منوط به اقدام مراجعه كننده یا والدین او است كه در این مورد‪ ،‬توجيه ضرورت موضوع از اهم وظایف‬ ‫مشاور است‪.‬در زمان ارجاع‪ ،‬انتقال سوابق مشاوره به منبع جدید‪ ،‬منوط به رضایت مراجعه كننده و والدین او است‬ ‫و چه بهتر كه این رضایت به صورت كتبي اخذ شود‪.‬‬ ‫‪pg. 29‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫مشاور اخالقاً متعهد است كه پس از ارجاع‪ ،‬رابطه ی خود را با مراجعه كننده قطع نكند و این رابطه را تا پایان كار‬ ‫او و برقرار شدن رابطه ی جدید‪ ،‬ادامه دهد‪.‬‬ ‫داليل ارجاع‬ ‫‪-1‬زمان‬ ‫عدم هماهنگي بين زماني كه مراجعه كننده و مشاور فرصت دارند‪ ،‬یكي از عواملي است كه ممكن است مراجعه‬ ‫كننده به مشاور دیگری ارجاع داده شود‪.‬مثالً ممكن است مشاور فقط صبح ها وقت داشته باشد و مراجعه كننده‬ ‫بعداز ظهرها‪ ،‬یا مراجعه كننده هفته ای به دو یا سه جلسه مشاوره احتياج داشته باشد و مشاور چنين فرصتي‬ ‫نداشته باشد‪.‬در این مواقع‪ ،‬ارجاع‪ ،‬عملي كامالً بجا است‪.‬‬ ‫‪-2‬تضاد بین شخصیت مراجعه كننده و مشاور‬ ‫مواقعي پيش مي آید كه مشاور از ناحيه ی مراجعه كننده احساس تهدید مي كند و متوجه مي شود كه كار با این‬ ‫گونه مراجعه كنندگان‪ ،‬برایش دشوار است و تمایلي به ادامه ی مشاوره با آنان ندارد‪.‬مثالً مشاوری كه مایل است با‬ ‫نوجوانان بي قرار و خرابكار به مشاوره بپرداز د ولي پذیرفتن جوانان افسرده برای او كسالت آور است‪.‬در این موقع‪،‬‬ ‫مشاور باید مراجعه كننده را به مشاور دیگری كه به آن زمينه عالقه دارد ارجاع دهد‪.‬‬ ‫‪-3‬زمینه ي زيستي يا جسمي‬ ‫مراجعه كنندگان از نظرجسمي یا زیستي‪ ،‬متفاوتند‪.‬مراجعه كننده ممكن است زن یا مرد استثنایي یا طبيعي باشد‪.‬‬ ‫همچنين ممكن است مراجعه كنندگان‪ ،‬بزرگساالن یا كودك‪ ،‬یا از نظر نژاد‪ ،‬با هم متفاوت باشند‪.‬مشاور ممكن‬ ‫است در قبال مراجعه كنندگان مذكور‪ ،‬احساس كند كه با بعضي از گروه ها بهتر از گروه های دیگر مي تواند كاركند‪.‬‬ ‫مثالً كار با كودك طبيعي برایش سهل تر از كودك استثنایي‪ ،‬یا مشاوره با بزرگسال ساده تر از كودك است‪.‬دراین‬ ‫مواقع‪ ،‬مشاور مراجعه كنندگاني را كه برای خود مناسب نمي داند‪ ،‬به مشاوری دیگر ارجاع مي دهد‪.‬‬ ‫‪-4‬ماهیت شكل و تخصصي بودن موضوع‬ ‫اگر مشكل مراجعه كننده طوری باشد كه در حوزه ی تخصص مشاور نباشد یا مشاور درآن زمينه علم و اطالع كافي‬ ‫ال مشاوری كه خودش از طالق دادن همسرش‬ ‫نداشته باشد؛ یامشكل مراجعه كننده گریبانگير مشاور نيز باشد (مث ً‬ ‫‪pg. 30‬‬ ‫اصول مشاوره ‪071103‬‬ ‫در رنج است؛ نمي تواند به مراجعه كننده كه مشكلش كشمكش خانوادگي شدید باشد كمك كند‪ ) ،‬در این مواقع‪،‬‬ ‫مشاور باید مراجعه كننده را به دیگری ارجاع دهد‪.‬‬