درسنامه علوم تجربی پایه نهم - فصل 6: زمین ساخت ورقه ای PDF

‫مولف ‪ :‬علیرضا پیربیگی مدیرگروه علوم تجربی استان قزوین تلگرام ‪09100466711 - @Oloomz_789‬‬ ‫درسنامه علوم تجربی ـ پایه نهم‬ ‫فصل(‪ )6‬زمین ساخت ورقه ای‬...

‫مولف ‪ :‬علیرضا پیربیگی مدیرگروه علوم تجربی استان قزوین تلگرام ‪09100466711 - @Oloomz_789‬‬ ‫درسنامه علوم تجربی ـ پایه نهم‬ ‫فصل(‪ )6‬زمین ساخت ورقه ای‬ ‫رشته کو هها چگونه به وجود آمده اند؟‬ ‫علت پیدایش چین خوردگی ها و شکستگی ها چیست؟‬ ‫قاره های متحرک چیست؟‬ ‫ورقه های سنگ کره بر روی خمیر کره که حالت خمیری و نیمه مذاب دارد‪،‬حرکت می کنند‪.‬‬ ‫زمین شناسان معتقدند که حدود ‪ 200‬میلیون سال پیش در سطح کره زمین یک خشکی واحد و بزرگی وجود داشته است کـه اطـرا‬ ‫آن را یک اقیانوس بزرگ فراگرفته بوده است‪.‬‬ ‫میلیون ها سال بعد‪ ،‬این خشکی بزرگ به دو خشکی کوچک تر تقسیم شد که بین آنها را دریای تتیس پرکرده بود‪.‬‬ ‫کره زمین شامل دو بخش است که عبارتنداز‪:‬‬ ‫‪ )1‬بخش خشکی بزرگ(پانگه آ)‪:‬‬ ‫‪ )a‬لورازیا (باالی خط استوا ـ نیم کره شمالی) شامل‪ :‬آمریکای شمالی ـ گرینلند ـ بخش هایی از اروپا و آسیا‬ ‫‪ )b‬گندوانا (پایین خط استوا ـ نیم کره جنوبی) شامل‪ :‬قطب جنوب ـ آمریکای جنوبی ـ آفریقا ـ استرالیا ـ هندوستان‬ ‫‪ )2‬بخش آبی بزرگ(پانتاالسا)‪:‬‬ ‫نکته‪:‬‬ ‫‪ )1‬بین بخش دو خشکی بزرگ(پانگه آ) یعنی لورازیا و گندو انا را دریای تتیس پرکرده بود‪.‬‬ ‫‪ )2‬دریاچه خزر در شمال ایران باقیمانده دریای تتیس است‪.‬‬ ‫قاره های امروزی چگونه بوجود آمده اند؟‬ ‫با گذشت زمان دو خشکی(لورازیا و گندوانا)خود به قطعات کوچک تر تبدیل شده و پس از جابه جایی‪ ،‬قاره های امروزی را به وجود‬ ‫آورده اند‪.‬‬ ‫قاره های امروزی عبارتنداز‪:‬‬ ‫‪ )1‬آسیا‬ ‫‪ )2‬افریقا‬ ‫‪ )3‬امریکای شمالی‬ ‫‪ )4‬امریکای جنوبی‬ ‫‪ )5‬جنوبگان (قطب جنوب)‬ ‫‪ )6‬اروپا‬ ‫‪ )7‬اقیانوسیه‬ ‫آیا میدانید‪ :‬اولین بار بیش از یک قرن پیش‪ ،‬دانشمندی آلمانی به نام آلفرد وِگنر با مطالعه و مشاهده پدیده هـای سـط زمـین‪ ،‬پـی‬ ‫برد که قاره ها نسبت به هم جا به جا شده اند‪.‬در آن زمان برخی افراد‪ ،‬یافته هـای وگنـر را پذیرفتنـد و بـه فکـر اثبـات آن بودنـد و در‬ ‫مقابل‪،‬گروهی از افراد هم درصدد رد ادعای او بودند‪.‬آنها علت حرکت ورقه ها را از وگنر می پرسیدند‪.‬‬ ‫‪.....................................................................................................‬‬ ‫‪27‬‬  ‫مولف ‪ :‬علیرضا پیربیگی مدیرگروه علوم تجربی استان قزوین تلگرام ‪09100466711 - @Oloomz_789‬‬ ‫درسنامه علوم تجربی ـ پایه نهم‬ ‫از آنجا که هنوز نظریه زمین ساخت ورقه ای مطرح نشده بود و علت حرکت ورقه ها معلوم نبود‪ ،‬وگنر در پاسخ به این سؤال‪ ،‬جزر و‬ ‫مد یا چرخش زمین را مطرح میکرد که قابل قبول واقع نمی شد‪.‬باالخره درسال ‪ 1930‬میالدی‪ ،‬وگنر فوت کرد و ‪ 38‬سال بعد؛ یعنی‬ ‫در سال ‪ 1968‬میالدی نظریه زمین ساخت ورقه ای اثبات شد و یافته های وگنر مورد پذیرش زمین شناسان جهان واقع شد‪.‬‬ ‫دالیل و شواهد جابه جایی قاره ها که در گذشته به هم متصل بوده از دیدگاه وگنر عبارتنداز‪:‬‬ ‫‪ )1‬تشابه فسیل جانداران در قاره های مختلف‬ ‫‪ )2‬انطباق حاشیۀ شرقی قارۀ آمریکای جنوبی با حاشیۀ غربی آفریقا‬ ‫‪ )3‬وجود آثار یخچال های قدیمی در قاره های مختلف‬ ‫‪ )4‬تشابه سنگ شناسی در غرب قاره آفریقا و شرق آمریکای جنوبی‬ ‫نکته‪:‬‬ ‫همان طور که می دانید‪ ،‬خمیرکره بخشی از گوشته است کـه حالـت‬ ‫خمیری و نیمه مذاب دارد و سنگ کره بر روی آن واقع شده است‪.‬‬ ‫نظریه زمین ساخت ورقه ای چیست؟‬ ‫بر اساس این نظریه سنگ کره ی زمـین یـک تکـه نیسـت بلکـه از‬ ‫تعدادی ورقه های کوچک وبـزرگ سـاخته شـده اسـت کـه برخـی‬ ‫ازورقه ها درزیر قاره ها وبرخی درزیراقیانوسها و یا برخی از ورقـه‬ ‫ها مشترک در زیر اقیانوس ها و قاره ها وجود دارند‪.‬‬ ‫ورقه های سنگ کره به(سه)شکل نسبت به هم جابجا(حرکت) می شوند که عبارتنداز‪:‬‬ ‫الف) ورقه های دورشونده‪:‬‬ ‫بیشترورقه های دورشونده در اقیانوسها وجـود دارنـد‪.‬در محـل دورشـدن آنهـا‪ ،‬مـواد مـذاب‬ ‫گوشته باال می آیند و ورقه جدیدی ساخته می شود‪.‬‬ ‫پدیده های زمین شناسی ناشی از دور شدن ورقه ها عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ )1‬آتشفشان ها‬ ‫‪ )2‬زمین لرزه های متعدد‬ ‫فرضیة گسترش بستر اقیانوس ها از دیدگاه هِری هِس چیست و چگونه اتفاق می افتد؟‬ ‫اولین بار در سال ‪ 1962‬میالدی مطرح شد‪.‬بر اساس این فرضیه‪ ،‬مواد مذابی که از خمیرکـره‬ ‫نشأت گرفته اند‪ ،‬در قسمت وسط اقیانوس ها بـه بسـتر اقیـانوس صـعود مـی کننـد و پـس از‬ ‫انجماد‪ ،‬ورقه اقیانوسی جدید را به وجود می آورند‪.‬به جبران این افزوده شدن‪ ،‬ورقه مذکور با‬ ‫سرعت متوسط حدود ‪ 5‬سانتی متر در سال‪ ،‬از وسط اقیانوس به سمت ساحل حرکت می کند و پس از رسیدن به ساحل‪ ،‬با ورقه قـاره ای‬ ‫برخورد می کند‪.‬در ادامه این حرکت‪ ،‬ورقه اقیانوسی به زیر ورقه قاره ای فرو می رود‪.‬‬ ‫‪.....................................................................................................‬‬ ‫‪28‬‬  ‫مولف ‪ :‬علیرضا پیربیگی مدیرگروه علوم تجربی استان قزوین تلگرام ‪09100466711 - @Oloomz_789‬‬ ‫درسنامه علوم تجربی ـ پایه نهم‬ ‫ب)ورقه های نزدیک شونده(برخورد کننده)‪ :‬که دراقیانوسها وقاره ها رخ می دهد‪.‬‬ ‫حالتهای بر خورد ورقه های نزدیک شونده عبارتنداز‪:‬‬ ‫‪ )1‬برخورد ورقه های اقیانوسی با ورقه های قاره ای‬ ‫‪ )2‬برخورد دو ورقه ی اقیانوسی‪.‬‬ ‫‪ )3‬برخورد دو ورقه ی قاره ای‪.‬‬ ‫در برخی نواحی کره زمین‪ ،‬ورقه های سنگ کره طی میلیون ها سال به سمت یکدیگر‬ ‫حرکت و در نهایت با هم برخورد کرده اند‪.‬‬ ‫پدیده های زمین شناسی ناشی از برخورد ورقه ها عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ )1‬رشته کوه‬ ‫‪ )2‬چین خوردگی‬ ‫‪ )3‬گسل‬ ‫‪ )4‬زمین لرزه‬ ‫‪ )5‬فوران آتشفشان‬ ‫علت بوجود آمدن کمربند لرزه خیز اطراف اقیانوس آرام چیست؟‬ ‫آن است‪.‬در اثر این برخورد ورقه اقیانوسی به زیر ورقـه‬ ‫‪ )1‬عامل زمین لرزه‪ :‬برخورد ورقه اقیانوسی آرام با ورقه های قاره ای اطرا‬ ‫قاره ای فرو رانده می شود‪.‬دراثر فرورانش‪ ،‬ورقه ها می شکنند و انرژی آزاد می شود‪ ،‬انرژی آزادشده بـه صـورت امـوا لـرزه ای‪،‬‬ ‫باعث رخ دادن زمین لرزه های بزرگی می شود‪.‬‬ ‫‪ )2‬عامل آتشفشان‪ :‬براثر فرورانش ورقه فرورونده و اصطکاک ایجاد شده‪ ،‬دما افزایش یافته‪ ،‬سنگ ها ذوب می شـوند و آتشفشاان‬ ‫هایی را به وجود می آورند‪.‬‬ ‫اقیانوس آرام یکی از مهم ترین نواحی لرزه خیز جهان است‪.‬‬ ‫نکته‪ :‬کمربند لرزه خیز اطرا‬ ‫چرا هنگام برخورد دو ورقه قاره ای و اقیانوسی ‪ ،‬ورقه اقیانوسی به زیر ورقه قاره ای فرو می رود؟‬ ‫ورقه اقیانوسی چگالی بیشتری نسبت به ورقه قاره ای دارد به همین دلیل در هنگام برخورد آنها با یکدیگر‪ ،‬ورقه اقیانوسی به زیر ورقـه‬ ‫قاره ای فرو رانده می شود‪.‬‬ ‫ج)ورقه هایی که در کنارهم می لغزند(امتداد لغز)‪:‬‬ ‫‪ )1‬درقاره ها و اقیانوس ها اتفاق می افتد‪.‬‬ ‫‪ )2‬نه پوسته ی جدیدی بوجود می آید و نه ورقه ای تخریب‬ ‫می گردد‪.‬بلکه ورقه ها از کنارهم عبورمی کنند‪.‬‬ ‫‪ )3‬اگرورقه ها جابجا نشوند و انرژی درون آنها ذخیره گردد به هنگام جابجایی و آزاد سازی انرژی تولید زلزله های شدید می کند‪.‬‬ ‫‪.....................................................................................................‬‬ ‫‪29‬‬  ‫مولف ‪ :‬علیرضا پیربیگی مدیرگروه علوم تجربی استان قزوین تلگرام ‪09100466711 - @Oloomz_789‬‬ ‫درسنامه علوم تجربی ـ پایه نهم‬ ‫سوال‪ :‬آیا می دانید بزرگ ترین ورقه سنگ کره چه نام دارد؟‬ ‫نکته‪:‬‬ ‫دانشمندان علت حرکت ورقه های سنگ کره را جریان های همرفتی خمیرکره می دانند‪.‬‬ ‫نحوه حرکت ورقه سنگ کره بر روی نرم کره یا نحوه تولید جریان همرفتی در نرم کره‪:‬‬ ‫‪ )1‬سنگ های زیرسنگ کره بعلت وجود دما و فشار زیاد حالت خمیری دارند‪.‬‬ ‫‪ )2‬در بخش های نرم کره دما ثابت نیست‪.‬‬ ‫‪ )3‬قسمت های زیرین نرم کره دمای بیشتری دارند و چگالی کمتری اما قسمت های باالی نرم کره دمای کمتری دارند و چگالی بیشتر دارند‪.‬‬ ‫چگالی شده است که در نتیجه باعث جریان همرفتی و جا بجایی مواد در نرم کره می شود‪.‬‬ ‫دما سبب بوجود آمدن اختال‬ ‫‪ )4‬اختال‬ ‫‪ )5‬مواد نرم کره به آرامی باال می آید و سپس به طرفین و سر انجام به سمت پایین کشیده می شود‪.‬‬ ‫بـین ورقـه هـا بـه سـط زمـین مـی‬ ‫‪ )6‬در اثر وجود پدیده جریان همرفتی‪ ،‬مواد خمیری به سمت باال حرکت می کنند و از محل شکا‬ ‫رسند و سبب جابه جایی و حرکت ورقه ها می شوند‪ (.‬ورقه های سنگ کره بر روی نرم کره می خزند و جابجا می شوند)‬ ‫‪.....................................................................................................‬‬ ‫‪30‬‬  ‫مولف ‪ :‬علیرضا پیربیگی مدیرگروه علوم تجربی استان قزوین تلگرام ‪09100466711 - @Oloomz_789‬‬ ‫درسنامه علوم تجربی ـ پایه نهم‬ ‫نتایج حرکت ورقه های سنگ کره چیست؟‬ ‫‪ )1‬ایجاد چین خوردگی ـ تشکیل رشته کوه‬ ‫‪ )2‬زمین لرزه ـ سونامی ـ آتشفشان‬ ‫‪ )3‬شکستگی‬ ‫روش تولید رشته کوه از ته نشین شادن رساوبات در‬ ‫دریاها چگونه است؟‬ ‫الیه های رسـوبی در دریاهـا بـه صـورت افقـی تـه نشـین‬ ‫میشوند‪.‬پس از اینکه ضخامت رسوبات زیاد شـد‪ ،‬در اثـر‬ ‫حرکــت و برخــورد ورقــه هــای ســنگ کــره‪ ،‬رســوبات از‬ ‫حالت افقی خار میشوند و به حالت چین خورده در می آیند و رشته کوه ها‬ ‫را به وجود می آورند‪.‬‬ ‫روش تولید رشته کوه زاگرس چگونه است؟‬ ‫از وسط دریای سرخ مواد مذاب خمیرکره به بستر این دریا باال مـی آینـد و پوسـته جدیـد را مـی‬ ‫حرکت می کنـد‪.‬ورقـه عربسـتان کـه از چنـد میلیـون سـال قبـل‬ ‫سازند و این پوسته به دو طر‬ ‫حرکت خود را به سمت ورقه ایران آغاز نموده و ادامه دارد در اثر برخورد این ورقه با ورقه ایـران‪ ،‬رشته کوه زاگرس بـه وجـود آمـده‬ ‫است‪.‬‬ ‫نکته‪ :‬عمق خلیج فارس ‪ 100‬ـ ‪ 90‬متر است‪.‬اما عمق اقیانوس هند از یک الی یازده کیلومتر متغییر است‪.‬‬ ‫پدیده های زمین شناسی ناشی از برخورد ورقه ی عربستان و ایران چیست؟‬ ‫‪ )1‬ایجاد زمین لرزه هایی با بزرگی معموالً کمتر از ‪ 5‬ریشتر‬ ‫‪ )2‬مکان وقوع زلزله مناطق غرب و جنوب غرب ایران‬ ‫پدیده های زمین شناسی ناشی از زمین لرزه یا آتشفشان دربستر اقیانوس ها ‪:‬‬ ‫آبتاز(سونامی ـ آب لرزه)‬ ‫ویژگی های آبتاز عبارتنداز‪:‬‬ ‫‪ )1‬این اموا اقیانوسی‪ ،‬انرژی بسیار زیادی دارند و هنگام رسیدن به سواحل‪ ،‬خسارت های زیادی برجای می گذارند‪.‬‬ ‫‪ )2‬هرچه عمق آب اقیانوس بیشتر باشد‪ ،‬سرعت و انرژی آبتاز نیز بیشتر خواهد بود و خسار تهای زیادتر می شود‪.‬‬ ‫انواع شکستگی عبارتنداز‪:‬‬ ‫شکستگی جابه جا نشده باشند‪ ،‬درزه به وجود می آید‪.‬‬ ‫‪ )1‬درزه‪ :‬اگر سنگ های دو طر‬ ‫شکستگی‪ ،‬نسبت به هم جابه جا شده باشند گسل را به وجود می آورند‪.‬‬ ‫‪ )2‬گسل‪ :‬اگر سنگ های دو طر‬ ‫پایان فصل (‪)6‬‬ ‫‪.....................................................................................................‬‬ ‫‪31‬‬