مبانی فیزیولوژی جانوری (1403-1404) PDF

‫بسم هللا الرحمن الرحیم‬ ‫مبانی فیزیولوژی جانوری‬ ‫نام مدرس‪ :‬دکتر معصومه اسالمی‬ ‫دانشگاه زنجان‬ ‫گروه زیست شناسی‬ ‫نیمسال اول سال تحصیلی ‪1403-1404‬‬ ‫فیزیولوژی گوارش‬  ‫اصول كلي عملكرد دستگاه گوارش‬ ‫دستگاه گوارشي به طور پیوسته...

‫بسم هللا الرحمن الرحیم‬ ‫مبانی فیزیولوژی جانوری‬ ‫نام مدرس‪ :‬دکتر معصومه اسالمی‬ ‫دانشگاه زنجان‬ ‫گروه زیست شناسی‬ ‫نیمسال اول سال تحصیلی ‪1403-1404‬‬ ‫فیزیولوژی گوارش‬  ‫اصول كلي عملكرد دستگاه گوارش‬ ‫دستگاه گوارشي به طور پیوسته آب‪ ،‬الكترولیتها و مواد غذایي را براي بدن فراهم مي كند كه براي رسیدن به این هدف‬ ‫نیازمند موارد زیر است‪:‬‬ ‫✓ عبور غذا از لوله ي گوارش‬ ‫✓ ترشح شيره هاي گوارشي و هضم غذا‬ ‫✓ جذب آب‪ ،‬الكتروليتهاي مختلف و فراورده هاي گوارشی‬ ‫✓ گردش خون از اعضاي گوارشي براي حمل مواد هضم شده‬ ‫✓ كنترل تمامي اعمال فوق توسط سيستم هاي هورموني و عصبي‬ ‫تشریح فیزیولوژیک دیواره لوله گوارش‬ ‫يک مقطع عرضی از لوله گوارش و اليه های آن از داخل بهه خهارب بهه صهورر زيهر‬ ‫اسر‪:‬‬ ‫‪ (1‬مخاط ‪ : mucosa‬متشکل از الیه پوششی و آستر مخاط که شامل بافت پیوندد و‬ ‫الیه عضالنی مخاطی است‬ ‫‪ (2‬زيهههر مخهههاط ‪ :submucusa‬متشدددکل از بافدددت پیوندددد سسدددت‪ ،‬رگهدددا خدددونی‪،‬‬ ‫اعصاب و لنف‬ ‫‪ (3‬اليه عضالنی حلقوی‬ ‫‪ (4‬اليه عضالنی طولی‬ ‫‪ (5‬سروز‬  ‫عضالت دیواره لوله گوارش‬ ‫✓ از نوع عضالر صاف هستند‬ ‫✓ سلول ها آن توسط ‪ Gap Junction‬با هم در ارتباطند (عضالر صاف تک واحدی ‪)single unit‬‬ ‫✓ پتانسيل استراحر غشا فیبرها آن بطور متوسط ‪ -56‬ميلی ولر است‬ ‫✓ در حالت استراحت پتانسيل های موب آهسته تولید می کنند (به دلیل خاصیت خود تحریکی و ورود یون ها سدیم‬ ‫به داخل سلول)‬ ‫✓ با مثبت شدن پتانسیل غشا تا حد آستانه (‪ ،)-35 mv‬پتانسيل های نيزه ای بر رو امواج آهسته تولید می شود‪:‬‬ ‫کانالهای آهسته کلسيمی و باز شدن آنها و ورود یون ها کلسیم‪ ،‬مسئول بخش دپوالریزاسیون پتانسیل ها نیزه‬ ‫ا هستند‪.‬‬ ‫ساختار عضله صاف‪ ،‬انواع آن و پتانسیل عمل نیزه ای‬  ‫انقباض عضله صاف لوله گوارش‬ ‫✓ اغلب به دنبال ايجاد پتانسيل عمل انقباض رخ می دهد‪.‬‬ ‫✓ ولی گاهی نیز عواملی بدون پتانسيل عمل سبب انقباض می شوند‪.‬مثالً امواج آهسته در معده و یا عواملی مانند‬ ‫هورمون ها‬ ‫✓ دو نوع انقباض در لوله گوارش‪:‬‬ ‫انقباض ريتميک‪ :‬بعد از انقباض یک مرحله شل شدن وجود دارد و بعد دوباره انقباض شروع می شود (عامل‬ ‫‪.1‬‬ ‫انقباض‪ :‬پتانسیل ها موج آهسته‪ ،‬پتانسیل ها نیزه ا )‬ ‫انقباض تونيک‪ :‬مرحله شل شدن چنان کوتاه است و یا محو می شود که انقباض یکپارچه و دائمی بنظر می‬ ‫‪.2‬‬ ‫رسد (عامل انقباض‪ :‬پتانسیل ها نیزه ا تکرار با فرکانس زیاد‪ ،‬هورمون ها)‬  ‫عصب گیری لوله گوارش‬ ‫کنترل خودمختار لوله گوارش (پاراسمپاتيک و سمپاتيک)‬ ‫▪‬ ‫کنترل توسط سيستم عصبی داخل جداری انتريک ‪enteric‬‬ ‫▪‬ ‫✓ از مر شروع شده و تا مقعد ادامه دارد‪.‬‬ ‫✓ متشکل از دو شبکه عصبی است‪:‬‬ ‫‪.1‬شبکه داخلی به نام شبکه زيرمخاطی يا مايسنر(‪ )Submucosal or Meissner Plexus‬که در الیه‬ ‫زیرمخاط قرار دارد‬ ‫‪.2‬شبکه خارجی به نام شبکه ميانتريک يا ائورباخ (‪ )Myenteric or Auerbach Plexus‬که بین الیه‬ ‫عضالنی حلقو و طولی قرار دارد‪.‬‬  ‫سمپاتیک و پاراسمپاتیک‬ ‫✓ توسط مراکزی واقع در مغز و نخاع و نیز در پاسخ به سیگنالهای حسی برآمده از اندامها فعال می شوند‪.‬‬ ‫✓ اعصاب سمپاتیک‪ :‬منشأ از نخاع‪ ،‬ورود به زنجیره های سمپاتیکی در دو طرف ستون فقرات‪ ،‬مسیر سمپاتیکی‪ :‬نورون‬ ‫پیش عقده ای و نورون پس عقده ای که توسط اعصاب نخاعی مسیر را تا بافت هدف طی می کنند‪ ،‬محل سیناپس‪ :‬عقده های‬ ‫سمپاتیکی و یا خارج از زنجیره سمپاتیکی دورتر از اندام هدف‪ ،‬میانجی عصبی آزاد شده از نورون پس عقده ای‪ :‬نوراپی‬ ‫نفرین‬ ‫✓ اعصاب پاراسمپاتیک‪ :‬منشأ از مغز و نخاع (قطعات دوم و سوم و گاهی اول و چهارم نخاع ساکرال)‪ ،‬مسیر پاراسمپاتیکی‪:‬‬ ‫نورون پیش سیناپسی و نورون پس سیناپسی که توسط اعصاب مغزی (‪ )III, VII, IX, X‬یا اعصاب لگنی مسیر را تا بافت‬ ‫هدف طی می کنند‪ ،‬محل سیناپس‪ :‬تقریبا ً همیشه در خود اندام هدف‪ ،‬ميانجی عصبی آزاد شده از نورون پس سيناپسی‪:‬‬ ‫استیل کولین‬  ‫اعصاب پاراسمپاتیک و سمپاتیک لوله گوارش‬ ‫ پاراسمپاتيک‪ :‬افزايش عمومی فعالیت سیستم عصبی جدار انتریک‪ ،‬نورون ها پس سیناپسی عمدتا ً در شبکه‬ ‫میانتریک و زیرمخاطی هستند‪ ،‬تشديد فعالير حرکتی و ترشحی لوله گوارش‪ ،‬استيل کولين میانجی آزاد شده از‬ ‫نورون ها پس سیناپسی است‪.‬‬ ‫ سمپاتيک‪ :‬مهار فعالیت حرکتی لوله گوارش‪ ،‬نورون های پس سيناپسی‪ :‬عمدتا ً با سلول ها شبکه میانتریک و‬ ‫زیرمخاطی سیناپس می دهند‪ ،‬تعداد نیزمستقیما ً برسلول ها عمل کننده در بافت موثر هستند‪ ،‬نوراپی نفرين‬ ‫میانجی آزاد شده از نورون ها پس سیناپسی است‪.‬‬  ‫شبکه عصبی داخل جداری میانتریک و زیرمخاطی‬ ‫ شبکه ميانتريک‬ ‫واقع در میان الیه عضالنی حلقو و طولی لوله گوارش‪ ،‬عصبدهی به سلول ها ترشحی و عمدتا ً سلول ها‬ ‫عضالنی لوله گوارش‪ ،‬بطورعمده کنترل فعالير حرکتی لوله گوارش‪ ،‬دارای نورون های تحريکی ( افزایش‬ ‫انقباضات تونیک دیواره روده‪ ،‬افزایش انقاضات ریتمیک و افزایش سرعت هدایت امواج دود در طول دیواره‬ ‫روده) و مهاری (مهار عضالت اسفنکتر مانند اسفنکتر پیلور‪ ،‬اسفنکتردریچه ایلئوسکال و باز کردن راه حرکت و‬ ‫تخلیه در لوله گوارش) است‪.‬‬ ‫ شبکه زيرمخاطی‬ ‫واقع در الیه زیرمخاط لوله گوارش‪ ،‬بطورعمده کنترل عمل بخش داخل لوله گوارش در روده باريک‪ :‬کنترل‬ ‫ترشحات موضعی روده‪ ،‬جذب موضعی روده و انقباض موضعی عضله مخاطی (ایجاد درجات مختلف چین‬ ‫خوردگی در دیواره روده)‬ ‫شبکه عصبی داخل جداری میانتریک و زیرمخاطی‬  ‫ارتباطات عصبی‬ ‫❑ بین شبکه عصبی میانتریک و زیرمخاطی ارتباطات عصبی وجود دارد‪.‬‬ ‫❑ با قطع ارتباط شبکه عصبی انتریک با سمپاتیک و پاراسمپاتیک‪ ،‬سیستم داخل جدار انتریک می‬ ‫تواند مستقل عمل کند‪.‬‬ ‫❑ سمپاتیک و پاراسمپاتیک تشدید کننده عمل سیستم انتریک هستند‪.‬‬  ‫فیبرهای حسی مرکزبر لوله گوارش‬ ‫❖ وجود فیبرها حسی در لوله گوارش‬ ‫❖ عوامل محرک آنها‪ :‬تحریک مخاط لوله گوارش‪ ،‬کشیدگی بیش از حد لوله گوارش‪ ،‬وجود مواد شیمیایی خاص‬ ‫در لوله گوارش‬ ‫❖ محل جسم سلولی فيبرهای حسی‪ :‬در نزدیکی سیستم عصبی انتریک و برخی دیگر واقع در مراکز عصبی‬ ‫مغز و نخاع‬ ‫❖ پیام ها عصبی برآمده (وابران) در نهایت سبب تحریک و یا مهار فعالیت حرکتی و یا ترشحی لوله گوارش‬ ‫می شوند‪.‬‬ ‫❖ فیبرها حسی باعث به وجود آمدن قوس ها رفلکسی کوتاه و بلند در دستگاه گوارش می شوند‪.‬‬ ‫فیبرهای حسی مرکزبر لوله گوارش‬  ‫کنترل هورمونی حرکت لوله گوارش‬ ‫ تعداد از هورمون هایی که رو حرکت لوله گوارش مؤثرند (البته بایستی توجه نمود که اثر ترشحی این‬ ‫هورمون ها بااهمیت تر است)‪:‬‬ ‫‪.1‬گاسترين‪ :‬ترشح از سلول ها ‪ G‬در انتروم (غار) معده‪ ،‬عامل ترشح‪ :‬اتساع معده‪ ،‬فراورده ها پروتئینی و‬ ‫پپتید آزادکننده گاسترین (‪( )GRP‬در پاسخ به تحریک واگ از انتها اعصاب مخاط معده آزاد می شود و یک‬ ‫میانجی عصبی است)‪ ،‬سبب تشدید حرکات معده می شود‪.‬‬ ‫‪.2‬کوله سيستوکينين (‪ :)cck‬ترشح از سلول ها ‪ I‬در مخاط دوازدهه و ژوژنوم‪ ،‬عامل ترشح‪ :‬فراورده ها‬ ‫تجریه چربیها یعنی اسیدها چرب و مونوگلیسیریدها‪ ،‬سبب مهار حرکات معده و آهسته شدن تخلیه محتویات‬ ‫معده به دوازدهه می شود‪.‬‬  ‫کنترل هورمونی حرکت لوله گوارش‬ ‫سکرتين‪ :‬ترشح از سلول ها ‪ S‬در مخاط دوازدهه‪ ،‬عامل ترشح‪ :‬شیره اسید معده‪ ،‬سبب مهار خفیف‬ ‫‪.3‬‬ ‫حرکات قسمت اعظم لوله گوارش می گردد‪.‬‬ ‫پپتيد مهاری معده (‪ :)GIP‬ترشح از مخاط بخش فوقانی روده باریک‪ ،‬عامل ترشح‪ :‬اسیدها چرب و اسیدها‬ ‫‪.4‬‬ ‫آمینه و تاحدود کربوهیدراتها‪ ،‬سبب کاهش خفیف حرکت معده می شود و تخلیه معده به دوازدهه را کند می‬ ‫کند‪.‬‬ ‫موتيلين‪ :‬ترشح از قسمت فوقانی دوازدهه‪ ،‬عامل ترشح‪ :‬روزه دار ‪ ،‬ترشح آن بصورت دوره ا است بعد از‬ ‫‪.5‬‬ ‫خوردن ترشح آن متوقف می شود‪ ،‬سبب افزایش حرکات لوله گوارش می شود‪.‬‬ ‫بخش های مختلف معده‪ ،‬روده باریک و روده بزرگ (کولون)‬ ‫انواع حرکات لوله گوارش‬ ‫در لوله گوارش دو نوع حرکت به وجود می آید‪:‬‬ ‫‪ (a‬حرکار دودی يا پيش برنده يا پريستالتيک (‪)Peristaltic‬‬ ‫‪ (b‬حرکار مخلوط کننده‬  ‫حرکات دودی یا پیش برنده یا پریستالتیک (‪)Peristaltic‬‬ ‫ محرک این نوع حرکت‪ ،‬اتساع لوله گوارش توسط توده غذایی است‪:‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫تحریک نورون ها شبکه میانتریک‬ ‫فعال شدن نورون ها حسی‬ ‫اتساع لوله گوارش‬ ‫انقباض لوله گوارش و ایجاد حلقه انقباضی در پشت ناحیه متسع و ‪ -2‬شل شدن لوله گوارش در جلو ناحیه متسع‬ ‫حرکر دودی‬ ‫(شلی پذیرنده ‪)receptive relaxation‬‬ ‫ اعصاب پاراسمپاتیک حرکات دود را تشدید می کنند‪.‬‬ ‫ حرکات دود به همراه انقباضات تنگ کننده موضعی (تونیک) که معموالً ‪ 5‬الی ‪ 30‬ثانیه طول می کشد‬ ‫محتویات روده را کامالً مخلوط می کنند (حرکار مخلوط کننده)‪.‬‬ ‫با تشکر از همراهی شما عزیزان‬