Untitled

Hezjod: Problem Rzadkości Dóbr

• Hezjod był historykiem, a nie stricte ekonomistą.
• "Prace i dnie" (VIII wiek p.n.e.) to poemat dydaktyczny zawierający zbiór rad agrotechnicznych.
• Rzadkość dóbr jest konsekwencją wygnania z Raju i zakończenia Złotego Wieku.
• W Raju dobra były dostępne w obfitej ilości, nie było potrzeby portfela ani kosztów.
• Obecnie ludzie są skazani na niedostatek.
• Przyczyny zmierzenia się z problemem rzadkości dóbr to wola przetrwania, dezaprobata wobec lenistwa oraz chęć dorównania statusowi materialnemu innych.
• Wola przetrwania to nie tylko zwierzęcy instynkt, ale także troska o dobrobyt rodziny.
• Dezaprobata wobec lenistwa wynikała z kultury starożytnej Grecji, gdzie pracowitość była wysoko ceniona.
• Osoba posiadająca więcej zasobów mogła być bardziej pracowita.
• Chęć dorównania statusowi materialnemu innych wiąże się ze starożytnym pojęciem "wielkoduszności", czyli hojności i dobroci.
• W starożytności dążono do tego, by organizować uczty, finansować olimpiady i pokazywać, że stać nas na wielką zamożność.
• Aby to osiągnąć, trzeba było zabiegać o własną zamożność.

Ksenofont: Rola Handlu i Imigracji

• Ksenofont był historykiem, a później stał się ekonomistą.
• Jest autorem pionierskich prac na temat bogactwa i skarbowości, takich jak „O gospodarstwie” i „O dochodach” (IV w. p.n.e.).
• Dobro staje się składnikiem majątku, gdy właściciel zna jego pożyteczne właściwości i umie je wykorzystać.
• Właściciel musi wiedzieć, jak wykorzystać dobro, aby mieć korzyści ekonomiczne.
• Uznano pozytywny wkład imigrantów i handlarzy we wzrost produktywności gospodarki.
• Większy rynek prowadzi do większej specjalizacji i podziału pracy.
• Imigranci powiększają zakres rynku.
• Im więcej na rynku wyspecjalizowanych profesji i egzotycznych dóbr, tym lepiej.

Arystoteles: Własność Prywatna, Wymiana, Procent

• Arystoteles uważał, że własność prywatna przeważa nad publiczną.
• Jesteśmy bardziej skłonni dbać o interes własny niż wspólny, dlatego tragedia wspólnego pastwiska.
• Własność publiczna rodzi konflikty, a własność prywatna im zapobiega.
• Własność prywatna zaspokaja naturalną potrzebę prywatności, intymności i dyskrecji.
• Możliwość dzielenia się prywatnym majątkiem rozwija cnotę dobroczynności.
• Potępił pobieranie procentu (lichwy) z uwagi na rzekomą bezpłodność pieniądza.
• Uważał, że każda wymiana gospodarcza powinna opierać się na równej wartości wymienianych dóbr.

Św. Tomasz z Akwinu: Gospodarcza Myśl Scholastyków

• Święty Tomasz z Akwinu był scholastykiem, teologiem i wszechstronnym myślicielem.
• Uważał, że powinna istnieć cena sprawiedliwa, jako powszechna cena rynkowa.
• Cena sprawiedliwa powinna brać pod uwagę koszty produkcji i być powszechnie akceptowana.
• Cena sprawiedliwa powinna uwzględniać godność i równość, uczciwość i dobrowolność.
• Nie potępiał działań kupców i handlarzy angażujących się w arbitraż cenowy i czerpiących z niego zyski. -Zysk kupiecki był wynagrodzeniem za ryzyko transportu.
• Zajmował się problemem cyceroniańskim, czyli spekulacją zbożową i niepewnością przyszłości.
• Potępiał procent postrzegany jako ustalanie wartości wymiany pieniądza niezgodnej z jego nominalną wartością prawną.
• Popierał spółki handlowe (societas) oraz laborystyczną teorię własności, wynikającą z Bożego nakazu czynienia sobie ziemi poddaną.

Jan Buridan: Wymiana Pieniężna, Racjonalność

• Jan Buridan był myślicielem scholastycznym i zajmował się pierwotną ekonomią, normatywizmem i pozytywizmem.
• Dostrzegał, że każda wymiana gospodarcza wymaga różnej wartości wymienianych dóbr.
• Dokonał rozróżnienia między kwestiami ekonomicznymi i etycznymi.
• Sformułował podstawy towarowej teorii pieniądza.
• Pieniądz to twór rynkowy, a nie rezultat edyktu królewskiego.
• Zajmował się problemem osła Buridana oraz krzywych obojętności.

Mikołaj z Oresme: Analiza Psucia Pieniądza

• Mikołaj z Oresme napisał „Traktat o powstaniu, istocie, prawie i zmianach monet” (połowa XIV w.).
• Prawo Kopernika-Greshama mówi, że „gorszy pieniądz” wypiera „lepszy pieniądz" w warunkach politycznej kontroli kursu wymiany monet.
• Psucie pieniądza uniemożliwia rachunek ekonomiczny, niszczy więzi handlowe i zniechęca do długofalowych inwestycji.

Tomasz Kajetan: Gospodarcza Myśl Późnych Scholastyków

• Podstawy teorii oczekiwań głoszą, że wartość pieniądza zależy nie tylko od bieżących warunków podaży i popytu, ale również od oczekiwań na temat przyszłych wydarzeń rynkowych.
• Częściowo popierał pobieranie procentu rozumianego jako rekompensata za lucrum cessans (utracone zyski).

Martin de Azpilcueta: Gospodarcza Myśl Późnych Scholastyków, cz. 2

• Podstawy ilościowej teorii pieniądza głoszą, że siła nabywcza pieniądza maleje wraz ze wzrostem jego podaży.
• Podstawy teorii preferencji czasowej mówią, że roszczenie do danego dobra w przyszłości jest warte mniej niż to samo dobro dostępne w teraźniejszości.

Juan de Mariana: Gospodarcza Myśl Późnych Scholastyków, cz. 3

• Psucie pieniądza jest traktowane jako ukryty i szkodliwy podatek.
• Zakaz nakładania podatków bez zgody ludu.
• Złamanie tego zakazu czyni króla tyranem.
• Tyranobójstwo jest prawem każdego obywatela, egzekwowalnym przy użyciu wszelkich środków.

David Hume: Podstawy Ilościowej Teorii Pieniądza

• Każda ilość pieniądza w gospodarce spełnia wszystkie kluczowe funkcje monetarne.
• Podwojenie zasobów pieniężnych wszystkich uczestników gospodarki nie wpływa na ich realne bogactwo ani produktywność.
• Pieniądz jest neutralny.

David Hume: Mechanizm Przepływu Kruszcu

• Ilościowa teoria pieniądza została przeniesiona na poziom międzynarodowy.
• Międzynarodowe przepływy kruszcu w warunkach wolnego handlu prowadzą do wyrównania poziomów cen i bilansów handlowych.
• Jest to analiza agregatowa, która nie skupia się na procesach mikro.

Malthus vs. Osiągnięcia Rewolucji Przemysłowej

• Wzrost realnego dochodu per capita o 2500-5000% od roku ~1800 do dziś.
• Wzrost globalnej populacji z 1 miliarda w roku ~1800 do niemal 8 miliardów dziś.
• Wzrost średniej oczekiwanej długości życia z ~32 lat w roku ~1800 do 70 lat w roku 2012.
• Spadek skrajnego ubóstwa o połowę między rokiem 1990 a rokiem 2010.
• Teoria ostatecznego zasobu - Julian Simon, „The Ultimate Resource" [1981].

Thomas Malthus: Pułapka Maltuzjańska

• Zasoby rosną w postępie arytmetycznym, a ludzka populacja rośnie w postępie geometrycznym.
• Przyrost populacji musi wyprzedzić przyrost zasobów, prowadząc do populacyjnej zapaści (wojna, zaraza, głód).

David Ricardo: Kwestia Podziału Dochodu w Gospodarce

• Całkowity dochód = renty gruntowe + płace + zyski (odsetki kapitałowe).
• Renty gruntowe to różnice produktywności między gruntem a gruntem marginalnym. Renty rosną wraz ze wzrostem populacji.
• Płace są utrzymywane na poziomie subsystencji (biologicznego przetrwania).
• Zyski spadają wraz ze wzrostem populacji (jako pozostałość po coraz wyższych płacach nominalnych i kosztach produkcji).

Problemy z Systemem Ricardiańskim

• Założenie o homogeniczności (jednorodności) pracy.
• Renty gruntowe wyceniane w oderwaniu od bezwzględnej produktywności.
• Statyczna wizja gospodarki, bez analizy przedsiębiorczości.
• Istnienie stałych praw determinujących podział dochodu. Produkcja i dystrybucja traktowane jako oddzielne procesy.

David Ricardo: Teoria Przewagi Komparatywnej

• Produktywna współpraca jest możliwa nawet wtedy, gdy niektórzy uczestnicy nie mają przewagi absolutnej.
• Specjalizacja w tym, w czym są relatywnie najlepsi, daje przewagę komparatywną.
• Koszty alternatywne są niższe niż koszty produktywnych wysiłków bardziej produktywnych współpracowników.
• Książka Davida Ricardo: „Zasady ekonomii politycznej" (1817).
• James Mill był możliwym prekursorem i napisał „Commerce Defended" (1808).

Karol Marks: Laborystyczna Teoria Wartości i Eksploatacyjna Teoria Zysku

• Praca jest jedynym źródłem wartości ekonomicznej.
• Dobra kapitałowe to „zamrożona praca".
• Rentierzy i kapitaliści są bezproduktywni i pasożytują na pracy robotników.

Problemy z Laborystyczną Teorią Wartości

• Nie wyjaśnia, dlaczego dochodzi do swobodnych transakcji gospodarczych.
• Nie wyjaśnia, dlaczego „ziemia" (zasoby naturalne) ma wartość ekonomiczną.
• Nie wyjaśnia występowania strat przedsiębiorczych.
• Nie zgadza się z faktem, że branże kapitałochłonne są równie produktywne, co pracochłonne. Nie zgadza się z istnieniem pracy bezproduktywnej.

Problemy z Eksploatacyjną Teorią Zysku

• Dobra kapitałowe zawierają nie tylko zamrożoną pracę, ale i zamrożony czas.
• Nie rozróżnia zysku z kapitału (procentu) od zysku przedsiębiorcy.
• Niedoszacowanie znaczenia mobilności międzyklasowej.
• Traktowanie dobrowolnych relacji rynkowych jako analogicznych wobec przymusowych relacji niewolniczych i feudalnych.

Ekonomia Klasyczna: Rekapitulacja

• Laborystyczna teoria wartości (praca jako jedyne źródło wartości ekonomicznej).
• Maltuzjańska doktryna populacyjna (przyrost populacji wyprzedza przyrost zasobów).
• Teoria funduszu płac (płace wynikają z ilości dostępnego kapitału i siły roboczej).

Rewolucjoniści Marginalistyczni

• Carl Menger, „Zasady ekonomii” (1871).
• William Stanley Jevons, „Teoria ekonomii politycznej” (1871).
• Leon Walras, „Elementy czystej ekonomii” (1874).
• Wspólny obszar badań i podobne wnioski przy jednoczesnych różnicach metodologicznych.

Prawa Użyteczności

• Prawo malejącej użyteczności krańcowej: krańcowa użyteczność dobra maleje wraz ze wzrostem jego podaży.
• Prawo wzrastającej użyteczności całkowitej: całkowita użyteczność dobra rośnie wraz ze wzrostem jego podaży.

Międzyosobowe Porównania Użyteczności

• Niemożliwe jest dokonywanie międzyosobowych porównań użyteczności.
• Subiektywny, psychologiczny i porządkowy charakter użyteczności.
• Brak ekonomicznego uzasadnienia dla sugestii, że krańcowa użyteczność jednostki pieniężnej jest niższa dla bogacza niż dla biedaka.

Mengerowskie Prawo Imutacji

• Wartość dóbr kapitałowych wynika z wartości wytwarzanych przy ich użyciu dóbr finalnych.
• Wartość dóbr kapitałowych wyższego rzędu wynika z wartości dóbr kapitałowych niższego rzędu.
• Wartość chleba wynika z wartości mąki, mąki z ziarna, a ziarna ze zboża.
• Wartość czynników produkcji wynika z ich krańcowej produktywności.

Wycena Czynników Produkcji

• Każdy czynnik produkcji jest warty tyle, ile wynosi jego krańcowa produktywność.
• Płace wynikają z krańcowej produktywności pracy, renty gruntowe z krańcowej produktywności ziemi, a ceny dóbr kapitałowych z krańcowej produktywności kapitału.

Prawo (Malejących) Przychodów

• Zwiększanie nakładów jednego czynnika produkcji przy stałej ilości pozostałych czynników zwiększa krańcowe przychody do pewnego progu, a następnie zaczyna je zmniejszać.
• Dla każdej kombinacji czynników produkcji istnieje optymalny poziom ich wykorzystania.

Krańcowa Produktywność a Zatrudnienie

• Ustalenie płacy minimalnej powoduje wypchnięcie z rynku pracy pracowników, których krańcowa produktywność jest poniżej tego poziomu.
• Elastyczność płacowa jest szczególnie istotna w kontekście recesji.

Eugen von Böhm-Bawerk: O Pochodzeniu Procentu

• "Kapitał i zysk z kapitału" (1884).
• Trzy główne przyczyny dodatniego procentu:
  • Rozwój gospodarczy sprawia, że krańcowa użyteczność jednostki monetarnej spada wraz z upływem czasu.
  • Przyszłe potrzeby jawią się dużo bardziej mgliście niż potrzeby bieżące.
  • Okrężne procesy produkcji są bardziej produktywne.

Knut Wicksell: (Nie)Równowaga Monetarna

• "Interest and Prices" (1898).
• Rozróżnienie na naturalną stopę procentową (odpowiadającą spodziewanemu zwrotowi z kapitału) i rynkową stopę procentową (wynikającą z polityki monetarnej banków).
• Emisja środków fiducjarnych prowadzi do spadku rynkowej stopy procentowej, co wywołuje inflację.

John Bates Clark: „Statyczne Stany” Jako Narzędzie Badania Dynamiki Gospodarczej

• „The Distribution of Wealth” (1899).
• Aby zrozumieć prawa rządzące gospodarką, należy wyobrazić sobie hipotetyczny stan rzeczy, w którym określone procesy gospodarcze mogą swobodnie osiągnąć zwieńczenie.
• Na doskonale konkurencyjnym rynku każdy czynnik produkcji byłby zawsze wyceniany zgodnie ze swoją krańcową produktywnością.
• Na takim rynku nie byłoby miejsca na zyski przedsiębiorców, które są wynagrodzeniem za skuteczne działanie.

Kwestie Metodologiczne

• John Neville Keynes, „The Scope and Method of Political Economy” (1891).
• Trzy gałęzie ekonomii: -Ekonomia pozytywna -Ekonomia normatywna -Sztuka ekonomii

Alfred Marshall: Analiza Równowag Cząstkowych

- „Zasady ekonomii” (1890).
- Wszechobecne gospodarcze współzależności i upływ czasu wymuszają stosowanie zasady ceteris paribus.
- Izolowanie przyczyn i skutków pojedynczych zdarzeń jest użyteczne w analizie polityki gospodarczej.

Alfred Marshall: Analiza Czasowa

• Czas analityczny, a nie chronologiczny; różne okresy są definiowane przez firmę. -Okres rynkowy (sztywna podaż produktu) -Okres krótki (elastyczna podaż produktu, stały rozmiar zakładu) -Okres długi (elastyczna podaż produktu, możliwość powiększenia zakładu) -Okres sekularny (zmiany technologiczne, populacyjne)

Alfred Marshall: Neoklasyczna Teoria Wartości

• Podaż i popyt determinują ceny.
• Wzajemna zależność, a nie następstwo przyczynowe.
• Nożyce Marshallowskie.
• W okresie: -rynowym o cenie decyduje popyt -krótkim o cenie współdecydują podaż i popyt -długim o cenie decyduje podaż (koszt produkcji)

Alfred Marshall: Prawo Popytu, Efekt Dochodowy i Substytucyjny

• Prawo popytu mówi, że popyt na dane dobro jest odwrotnie skorelowany z jego ceną: im niższa cena, tym wyższy popyt (i vice versa)
• Efekt dochodowy i efekt substytucyjny zwiększają zapotrzebowanie przy obniżonych cenach dóbr normalnych.

Dobra Giffena

• Dobra pierwszej potrzeby nie mają bliskich substytutów.
• Mogą cieszyć się większym popytem przy wyższych cenach.
• Kupowanie więcej dobra o gorszej jakości, gdy nie wystarcza środków na dobra lepszej jakości, np. rezygnacja z zakupu mięsa i kupowanie więcej chleba, jeśli cena chleba rośnie.

Alfred Marshall: Nadwyżka Konsumencka

• W związku z Prawem Malejącej Użyteczności Krańcowej, konsument otrzymuje jednostki nad krańcowe po "cenie promocyjnej".
• Nadwyżka konsumencka to różnica między ceną rynkową a ceną rezerwacyjną.

Marshall a Walras: Równowaga Cząstkowa a Równowaga Ogólna

• Analiza równowag cząstkowych posługuje się zasadą ceteris paribus izolując badany rynek.
• Równowaga ogólna stara się uwzględnić współzależności wszystkich rynków.

Leon Walras: Równowaga Ogólna

• Stan, w którym: a) zapotrzebowanie i oferowana ilość dóbr są sobie równe, b) dochody i wydatki grup uczestników rynku są sobie równe, c) decyzje wszystkich uczestników rynku maksymalizują ich użyteczności.
• Tâtonnement: metoda prób i błędów licytatora w ustalaniu cen równowagowych.

Krytyka Idei Równowagi Ogólnej

- Nierealistyczne i ograniczające założenia o racjonalności.
- Brak roli przedsiębiorczości.
- „Konkurencja doskonała” stanowi de facto brak konkurencji.
- Sugestia, jakoby stan statyczny stanowił optimum gospodarcze.

Wilfedo Pareto: Kryterium Optymalności Alokacji Zasobów

• Optimum w sensie Pareto występuje wtedy, gdy nie można poprawić sytuacji żadnego podmiotu bez pogarszania sytuacji innego.
• Pareto-korzystność jest rezultatem wyłącznie transakcji dobrowolnych.
• Wniosek ten nie wymaga ani istnienia konkurencji doskonałej, ani możliwości dokonywania międzyosobowych porównań użyteczności.