Tıp Fakültesi: Baş-Boyun Kasları

• İstanbul Tıp Fakültesi Anatomi Bölümü tarafından hazırlanan baş-boyun kaslarına giriş notları:

Kaslar

• Hareket sistemini, vücudun iskeletini oluşturan kemikler, aralarında hareket sağlayan eklemler ve hareketi sağlamak için gereken kuvveti üreten kaslar oluşturur.

Kas Çeşitleri ve Kontrolleri

• Çizgili kaslar istemli hareketleri sağlar ve iskelet kaslarında bulunur, somatik sinir sistemi tarafından kontrol edilir.
• Düz kaslar istemsiz çalışır, damar ve iç organların duvarlarında bulunur, otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilir.
• Kalp kası istemsizdir, sadece kalp duvarında bulunur ve otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilir.

Çizgili Kasların Yapısı

• Endomisyum: Kas lifini saran bağ dokusu tabakasıdır.
• Perimisyum: Kas lifi demetlerini (fascicles) saran bağ dokusu tabakasıdır.
• Epimisyum: Tüm kası saran en dıştaki bağ dokusu tabakasıdır.

Çizgili Kaslarda Temel Kavramlar

• Origo (başlangıç), insertio (bitiş) ve venter (karın) terimleri, kasların anatomik yapısını tanımlar.

Kaslarla İlgili Yapılar

• Kasların fonksiyonel devamı olup, sinir uyarılarını sinir uçlarına ileten fibröz dokudur.
• Aponörozlar, yassı yapraklar şeklinde olan ve kuvveti geniş bir alana yayan tendonlardır.

Fasya

• Fasya, deri altında bulunan ve kasları ile diğer organları saran geniş, yaprak şeklinde bir yapıdır.
• Yüzeyel fasya gevşek bağ dokusundan oluşur, cildin hemen altındadır, yağ dokusu içerir, cildin serbestçe hareket etmesini sağlar ve ısı yalıtkanıdır.
• Derin fasya kas ile yüzeyel fasya arasındadır, yoğun fibröz dokudan oluşur, kafa derisi, el ve ayak tabanında aponevroz olarak bilinir, el ve ayak bileği eklemlerinde enine kalınlaşmalar gösterir ve retinaculum olarak adlandırılır.

Hareket

• Hareketin gerçekleşebilmesi için kasın her iki ucunun ayrı kemiklere bağlanması, en az bir eklemi atlaması ve kas ekseninin eklem eksenine dik olması gerekir.

Kas Fonksiyonlarının Sınıflandırılması

• Agonist kaslar istenilen hareketi doğrudan gerçekleştirir.
• Antagonist kaslar agonist kasların hareketine karşı koyarak hareketi yumuşatır.
• Sinerjist kaslar agonist kaslara yardımcı olur ve aynı yönde hareket eder.
• Fiksasyon kasları harekette az veya hiç rol oynamaz, eklemleri sabitler.

Kasların Damar ve Sinirleri

• Kaslar komşu damarlar tarafından beslenir.
• Her kas bir veya daha fazla sinir alır.
• Sinir lifleri omurilik sinirlerinden gelir.
• Bazı kaslar tek bir spinal segmentten sinir alır.

Tonus

• Tonus, kasların belirli bir pozisyonu veya duruşu korumak için yaptığı refleks kasılmalarına verilen addır.
• Dinlenirken kasların gerginliğidir.

Kasılma Tipleri

• Statik (izometrik) kasılmada kasın boyu uyarılsa bile kısalmaz, gerginlik artar ve hareket olmaz.
• Dinamik (izotonik) kasılmada konsantrik kasılmada kas kısalır ve hareket olur.
• Eksantrik kasılmada kas uzar ve hareket sabit bir tonla gerçekleşir.

Baş Kasları

• Baş kasları iki ana grupta incelenir: yüz kasları (musculi faciei) ile çiğneme kasları (musculi masticatorii) ve ayrıca saçlı deri, kulak ve göz kapağı kasları ile burun çevresindeki kaslar.

Yüz Kasları (Musculi Faciei)

• M. epicranius: Venter frontalis ve venter occipitalis olmak üzere iki parçası vardır ve her iki bölüm birlikte çalıştığında saçlı deri geriye çekilir ve kaşlar kalkar.
• M. Temporoparietalis: Saçlı deriyi yanlardan çekerek gerer ve kulak derisinin bir miktar kalkmasına yardımcıdır, sınırını fasiyal sinir oluşturur.
• Galea aponeurotica: Başın üst kısmında, venter frontalis ile venter occipitalis arasında bulunur ve cilde sıkıca yapışıktır.
• Anterior auricular muscle (ön kulak kepçesi kası), auricularis superior (üst kulak kepçesi kası) ve auricularis posterior (arka kulak kepçesi kası) kaslarıdır ve belirtilen yönlerde hareket sağlar. Ancak insanlarda önemlerini yitirmişlerdir ve m. occipitofrontalis ile birlikte çalışarak saçlı deriyi hareket ettirirler, fasiyal sinir tarafından innerve edilirler.
• Göz kapağı kasları m. levator palpebrae superioris (göz kaslarında açıklanacaktır), m. orbicularis oculi, m. corrugator supercilii ve m. depressor supercilii'dir.
• Orbicularis oculi kası pars palpebralis ve pars orbitalis olmak üzere iki kısma sahiptir, gözün sfinkter kasıdır, göz kapaklarını istemli veya refleks olarak (kornea refleksi) kapatır ve gözyaşlarını gözyaşı kanallarına yönlendirir.
• Corrugator supercilii kası kaşların medial ucundan ortasına kadar uzanan ince bir kastır, kaşları içe ve aşağıya çeker (çatma) ve burun kökünde dikey kırışıklıklar oluşturur.
• Depressor supercilii kası kaşların iç kısmını aşağı çeker.
• Burun Kasları: m. procerus, m. nasalis ve m. depressor septi nasi'dir ve fasiyal sinirin (r. buccalis) dalı tarafından innerve edilirler.
• Procerus kası piramit şeklindedir, burun kökünde bulunur ve kaşların medial uçlarını aşağıya çeker.
• Nasalis kası pars transversa (compressor nasi) ve pars alaris (dilatator naris) olarak iki parçadan oluşur ve burun deliklerini genişletip daraltır.
• Depressor septi nasi kası üst kesici diş seviyesinde maksilladan başlar ve septum nasi'ye uzanır, burun deliklerini kapatmaya yardımcı olur.
• Ağız ve Çevresindeki Kaslar: m. levator labi superioris, m. levator labii superioris alaque nasi, m. levator anguli oris, m. zygomaticus major, m. zygomaticus minor, m. risorius, m. depressor labii inferioris, m. depressor anguli oris, m. mentalis, m. transversus menti, m. orbicularis oris, m. buccinator.
• Levator labi superioris kası maksilla ve zigomatikum'a yapışır, üst dudağa ulaşır ve üst dudağı yukarı çeker ve foramen infraorbitale'yi örter.
• Levator labia superioris ala nasi kası maksillanın frontal çıkıntısına yapışır ve levator labii superioris ile orbicularis oris kaslarının lifleriyle karışır ve üst dudağı kaldırır.
• Levator anguli oris kası fossa canina'da bulunur, infraorbital sinir ve damarlar bu kas ile m. levator labii superioris arasından geçer, ağız köşesini ve modiolus anguli oris'i kaldırır.
• Zygomaticus major kası zigomatik kemikten ağız köşesine uzanır, ağız köşesini yukarı ve geri çekerek gülmeyi sağlar.
• Zygomaticus minor kası os zygomaticum'dan üst dudağa uzanır, üst dudağı kaldırır ve gülme, küçümseme ve hor görme gibi ifadeler oluşturur.
• Risorius kası (Santorini kası) fascia parotidea'dan başlar, ağız köşesini büker, hoşnutsuzluk ifadesi oluşturur ve en çok değişkenlik gösteren kastır.
• Depressor labii inferioris kası mandibuladaki linea obliqua'dan başlar, alt dudağa uzanır, alt dudağı aşağı çeker ve üzüntü, şüphe, keder ifadeleri verir.
• Depressor anguli oris kası mental tüberkül ve linea obliqua'dan başlar, modiolus anguli oris'e uzanır ve ağız köşesini aşağı çekerek üzüntü ifadesi oluşturur.
• Mentalis kası alt kesici dişlerin juga alveolaris'inden başlar, çene ucunun derisine uzanır, mentolabial sulkusu ve çene derisini yukarı çeker ve vakaların %40'ında bulunmayabilir.
• R. marginalis mandibularis dalı, bu kaslara uyarı gönderir ve submandibular bez ameliyatlarında yaralanabilir, bu durumda ağızda asimetri meydana gelir.
• Orbicularis oris kası vestibulum oris'i çevreleyen dairesel bir kastır, vestibulum oris'i kapatır (sfinkter), dudakları bir araya getirir, dişlere karşı sıkıştırır ve dışarı doğru uzatır, konuşma, çiğneme ve emme gibi fonksiyonlarda rol oynar.
• Buccinator kası (yanak kası) maksilla ve mandibuladaki alveolar çıkıntılara yapışır, pterygomandibular raphe'ye uzanır, yüzün en derin kasıdır, dil ile birlikte yiyeceklerin yanaklar ve dişler arasında tutulmasını sağlar, emme ve üfleme fonksiyonlarını sağlar, fasiyal sinir ve buccalis sinirinden yüzeyel olarak geçer, ductus parotideus kasını deler ve üst ikinci molar diş seviyesinde vestibulum oris'e açılır.
• Raphe pterygomandibularis, hamulus pterygoideus ile linea mylohyoidea arasında uzanan fibröz bir yapıdır; ön kenarına buccinator kası, arka kenarına constrictor pharyngis superior kası yapışır.
• Modiolus, ağız köşesinin 10-12 mm lateralinde bulunur ve ağız iç köşesine yakın bir çıkıntı olarak hissedilebilir.

Çiğneme Kasları

• Çene hareketlerini sağlayan kaslardır: m. masseter, m. temporalis, m. pterygoideus lateralis ve m. pterygoideus medialis.
• Mandibular sinirin dalları tarafından innerve edilirler.
• Masseter kası zigomatik kemiğin maksiller çıkıntısından ve zigomatik arkdan başlar, mandibula ramusunun dış yüzeyine ve coronoideus porc'a yapışır, masseterik fasya ile örtülüdür, üzerindeki bölgede ductus parotideus, fasiyal sinirin dalları ve av transversa faciei geçer ve iç yüzeyi mandibular ramus ve temporal kas ile komşudur, ağzı kapatmaya, hafif protraksiyona ve oklüzyon hareketlerine yardımcı olur ve masseterik sinir tarafından innerve edilir.
• Temporalis kası fossa temporalis'in tabanından başlar, zigomatik arkın altından geçer ve coronoideus processus'a ve son molar diş seviyesine kadar mandibular ramusa bağlanır, kasın derin yüzeyi maksiller artere bitişiktir ve ön lifler mandibulayı yükseltir (ağzı kapatır), molar oklüzyon hareketini oluşturur, arka lifler ağız kapanması sırasında mandibulayı geriye doğru mandibular fossaya çeker ve derin temporal sinirler tarafından innerve edilir.
• Pterygoideus lateralis kasının caput superius'u ala major'un (os sphenoidale) infratemporal yüzeyinden ve crista infratemporalis'den başlar.
• Pterygoideus medialis kası maksillaya yüzeysel liflerle, lateral pterygoid proçesin iç yüzeyine derin liflerle ve palatin kemiğinin piramidal proçesine bağlanır, sonuç tendonu ramusun iç yüzeyine ve mandibulaya bağlanır, mandibulayı eleve etmeye yardımcı olur (ağzı kapatır) ve pterygoideus lateralis kasıyla birlikte mandibulada protraksiyon ve rotasyona (çiğneme) neden olur ve pterygoideus medialis siniri tarafından innerve edilir.

Boyun kasları

• Boynun dış tarafındaki kaslar platysma ve sternocleidomastoideus’tur.
• Platysma ağzı açmaya, ağız köşesini ve alt dudağı aşağı çekmeye yardımcı olur ve boyun derisini gerer.
• Sternocleidomastoideus kasının iki başı vardır, mastoid proçeste sonlanır, tek taraflı kasılması başı çalıştığı tarafa eğip ters tarafa döndürür, çift taraflı kasılması ise başı fleksiyona getirir.

Suprahiyoid Kaslar

• Digastrikus, stylohyoideus, mylohyoideus ve geniohyoideus kaslarıdır.
• Digastrikus kasının venter anterior'u fossa digastrica'ya, venter posterior'u ise incisura mastoidea'ya yapışır. Orta kiriş hiyoid kemiğe tutunur.
• Mylohyoideus kası ağız boşluğunun tabanını oluşturur ve yutkunmanın ilk aşamasında ağız tabanını kaldırır.
• Geniohyoideus kası mylohyoideus kasının üzerindedir, hiyoid kemiğini yukarı ve mandibulayı aşağı çeker (ağzı açmaya yardımcı olur).

İnfrahiyoid Kaslar

• Digastrikus kasının venter anterior'u fossa digastrica'ya, venter posterior'u ise incisura mastoidea'ya yapışır. Orta kiriş hiyoid kemiğe tutunur.
• Sternothyroideus gırtlak girişini açar.
• Thyrohyoideus yutkunma sırasında gırtlak girişini kapatır.
• Omohyoideus kasının venter superior ve venter inferior olmak üzere iki karın kısmı vardır ve skapulaya bağlanan tek hiyoid kasıdır.

Lateral Vertebral Kaslar

• Boyun omurlarının lateral fleksiyona neden olur ve derin ilham alınmasını sağlar.
• Transvers proçes 1 ve 2 kosta.
• Scalenus anterior (Kafayı karşı tarafa eğme taraf), Scalenus medius (Kafayı aynı tarafa eğme taraf), Scalenus posterior (Kafayı aynı tarafa eğme taraf).

Prevertebral kaslar

• Longus capitis, longus colli.
• Atlas (C1) - oksipital kemik - rectus capitis anterior - rectus capitis lateralis.

Suboccipital Kaslar

• Rectus capitis posterior major, rectus capitis posterior minor, obliquus capitis superior ve obliquus capitis inferior kaslarıdır.
• Suboksipital üçgenin içindedirler.