Sociale Psychologie en Correlationeel Onderzoek

Inleiding in de Algemene en Sociale Psychologie

• Cursus gegeven door Prof. dr. A. DeSmet, Faculteit Sociale Wetenschappen, Universiteit Antwerpen
• Onderwerp: algemene en sociale psychologie
• Focus op doelstellingen, praktische informatie, definitie van sociale psychologie, relatie tot andere disciplines en onderzoeksmethoden in sociale psychologie.

Praktische aspecten

• 9 lessen, maandagochtend 13u-16u
• Pauze aanwezig
• Aanwezigheid niet verplicht
• Opnames van lessen beschikbaar
• Studiemateriaal: handboek Van Hiel & Roets (sociale psychologie versie 2017), slides Blackboard, oefeningen tijdens de lessen.
• Evaluatie: gesloten boek examen (meerkeuzevragen, verhoogde cesuur: 17/20), groepswerk (3/20).

Opbouw van de lessen

• 30/09: Geschiedenis van sociale psychologie + Onderzoeksmethoden (H1, H2)
• 07/10: Sociaal zelf; conditionering en observationeel leren (H3 + tekst)
• 14/10: Sociale perceptie (H4)
• 21/10: Sociale beïnvloeding (H5) en anderen helpen (H9)
• 28/10: Agressie (H10) - gastles Drs. Sandra Sanmartín Feijóo
• 04/11: Attitudes (H7) en duurzaamheid (H15)
• 18/11: Groepen (H11)
• 25/11: Discriminatie en multiculturele samenleving (H13, H14) – gastles Prof. Jasper Van Assche
• 02/12: Politieke wereld (H17) – gastles Prof. Jasper Van Assche
• 09/12: Proefexamen (facultatief, telt niet mee voor eindresultaat)

Examen (17/20)

• Gewone giscorrectie benadeelt studenten met weinig gokken
• Bij het cesuurverhogingssysteem wordt de gokkans voor theoretische vragen gecorrigeerd door de slaaggrens aan te passen.
• Bij twijfel: toch iets invullen
• Geslaagd vanaf 12 correcte antwoorden op 20.

Hoe voor dit vak studeren?

• Niet in details verliezen
• Inzichten uit de experimenten studeren, niet de experimenten zelf
• Voorbeelden in het dagelijkse leven zoeken tijdens het studeren en tussen de lessen door
• Slides en handboek combineren
• Bij twijfel mailen

Groepswerk (3/20)

• Principe uit sociale psychologie demonstreren in een 3-5 minuten durend filmpje/scenario
• Filmpje toelichten in een bijkomend verslag (max. 3 pagina's, zonder bibliografie)
• Groep van min. 5 tot max. 8 studenten
• Thema kiezen uit de beschikbare lijst op Blackboard
• Verslag beschrijven: hoe het filmpje het fenomeen toelicht, hoe men dit in een onderzoeksdesign zou bestuderen (niet noodzakelijk uitgevoerd), ethische overwegingen, peer assessment.
• Deadline: 20/12/2023.

Doelstelling van het vak

• Kennis en inzicht geven over belangrijke psychologische begrippen, theorieën en onderzoeksmethoden
• Relevantie van algemene en sociale psychologie voor disciplines zoals communicatiewetenschappen, onderwijswetenschappen, sociologie, politicologie en sociaal-economische wetenschappen
• Psychologische onderzoeksvragen ontleden
• Psycholgisch-wetenschappelijke manier van denken begrijpen.
• Belangrijke bevindingen in sociale psychologie begrijpen en toepassen op empirische gegevens
• Kennis van de verschillende stromingen in de sociale psychologie

Wat is psychologie?

• Psychologie bestudeert over het algemeen geen kleine groep mensen met afwijkend gedrag
• Psychologie is geen wetenschap en beschrijft vooral gezond verstand, niet iets anders

Wetenschappelijke studie van menselijk gedrag

• Wetenschappelijke studie van menselijk gedrag en interne processen (mentale, emotionele) die daaraan ten grondslag liggen.
• Wetenschappelijke methodes van andere disciplines.
• Methodologische aspecten van werkloosheid en depressies (fase 1: observatie of beschrijving, fase 2: hypothesen stellen, fase 3: ontwerp onderzoeksplan en meetmethode, fase 4: dataverzameling en verwerking, fase 5: interpretatie en hypothesen voor verder onderzoek)
• Gedrag: gedrag dat zichtbaar is (overt) en interne gedragingen (attitudes, emoties, opinies, covert).

Geschiedenis van de algemene psychologie

• Oude Grieken (Plato, Aristoteles), Rooms-katholieke Kerk, Geest vs. Lichaam
• Copernicus, Protestantisme, Descartes, Hobbes, Locke
• Darwin, Gall (Frenologie), Psychofysica.
• Experimentele psychologie (Wundt, 1879), toegepaste psychologie (Binet, 1894), intelligentietesten.
• Behaviorisme (Watson, 1913), Psychoanalyse (Freud, begin 20e eeuw), Humanistische psychologie (Rogers & Maslow, midden 20e eeuw), Ontwikkelingspsychologie (Piaget).

Stadia van morele ontwikkeling

• Kohlberg (1971), Pre-conventionele fase (straf en gehoorzaamheid, instrumentaliteit, zelfbelang), Conventionele fase (interpersoonlijke afstemming, wet en orde) en Postconvenionele fase (sociaal contract, universele ethische principes).

Hedendaagse biopsychosociaal model

• Zowel aangeboren als aangeleerde invloeden
• Genetica (Tweelingstudies)
• Wisselwerking lichaam en geest

Het belang van de biologie

• Evolutie (genetische eigenschappen, nakomelingen, overleving)
• Inprenting (Konrad Lorenz), Mimicry bij baby's
• Lichamelijke processen (impulsiviteit, Alzheimer, hormoontjes (testosteron en agressie), voeding, beweging en stemming)

Hedendaags Cognitieve processen

• Mensen leren continu
• Gedrag verandert door vroegere ervaring

Hedendaags : De mens als sociaal wezen

• Mensen zoeken nabijheid bij anderen in sociale groepen
• WEIRD: Veel bevindingen zijn alleen van toepassing op een beperkte groep (beschrijvingen)
• Culturele verschillen: individualisme vs. collectivisme, hiërarchie vs. egalitarisme, rolverdeling man-vrouw

Sociale psychologie als instrument in andere disciplines

• Sociale psychologie bestudeert gedachten, gevoelens, motivaties en gedrag van mensen onder invloed van anderen
• Onderwerpen uit het dagelijkse leven (impact groepsgrootte bij raadsbeslissingen, ontstaan van vooroordelen bij individuen, partnerkeuze, invloed 'fake news')

Hoe verschilt sociale psychologie van sociologie?

• Focus: sociale psychologie bij individu en kleine groep, sociologie: bredere maatschappelijke focus
• Methode: sociale psychologie: experimenten en kleinere groepen, sociologie: grootschalige onderzoeken en volkstellingen.

Relatie tot andere disciplines

• Overzichtstabel met indicaties zoals les, Bio-coop, Fees-tijd, Resto, Groepen en Personen

Effecten van groep, sociale context, persoonlijkheid

• Overzichtstabel met effecten van groep op verschillende factoren.

In realiteit

• Tabellen die gegevens tonen voor verschillende groepen, personen, variabelen, etc.

Voorbeeld: Hoe wij beïnvloed worden door anderen...

• YouTube video's.

Effect van reacties van anderen

• Onderzoek naar reacties van mensen bij debatten (bijvoorbeeld bij presidentsverkiezingen )

Belangrijke fasen in geschiedenis van sociale psychologie

• Tijdperken van sociale psychologie (1936-1960)
• Groei en debat (1960-1975)
• Methode en inhoud pluralisme in sociale psychologie (1975-heden)

Waarom leren over onderzoeksmethoden?

• Kritische blik op persuasieve communicatie
• Kritische blik op onderzoek uit media
• Onderscheid maken tussen intuïtie en gezond verstand versus psychologie als wetenschap

Verkeerde interpretaties van onderzoek in media

• Voorbeeld van een kettingmail over machtsovername, en foutieve interpretatie van onderzoek.

Nep-wetenschap

• Voorbeeld van artikelen die nep-wetenschap over genderstudies bevatten.

Verkeerde onderzoeksmethoden

• Voorbeeld van een verkeerde interpretatie van onderzoek (bijv. spinach).

Fraude

• Stapelgate: voorbeelden van fraude in sociale wetenschap.

Specifiek aan onderzoek over menselijk gedrag

• Persoonlijke controle en eigen keuzes
• Inspraak natuurwetenschappelijke principes in methodologie
• Cyclisch onderzoeksproces: ideeën entwickeln, ideas verfijnen, ideeën testen, ethische overwegingen

Cyclisch onderzoeksproces (variaties)

• Verschillende fasen, concepten, en concrete voorbeelden.

Operationele definities

• Basisbegrippen (OV, AV), concepten, theoretische relatie tussen variabelen, meetmethoden.

Type variabelen

• Nominale, ordinale, interval, ratio variabelen. Concrete voorbeelden.

Marshmall test

• Voorbeeld: Onderzoeksdoelstellingen, OV & AV.

Operationaliseren van variabelen

• Begripsvaliditeit, metingen van variabelen, zorgen voor variaties i.v.m. onderzoek.
• Verschillende operationaliseringen zijn mogelijk, twee vaak gebruikte manieren: zelfrapportage en observatie.

Meten van variabelen door zelfrapportering

• Enkelvoudige en meervoudige schalen
• Voorbeeld van een vragenlijst

Meervoudige schalen voor zelfrapportering

• Risico op vertekening van verschillende interpretaties
• Verschillende items die zelfde concept meten, interne consistentie

Beperkingen van schalen voor zelfrapportering

• Sociale wenselijkheid
• Inwilligingstendens
• Suggestieve vragen.
• Herinnering vertekening
• Antwoordschaaleffect.

Meten van variabelen door observatie

• Interbeoordelaar-betrouwbaarheid, codeerschema's
• Gebruik van computer programma's, sensor, eye trackers, muisbewegingen

Oefening (per 2)

• Voorbeeld onderzoeksteam en houding t.o. migranten
• Variabelen en meetmethoden bepalen voor onderzoeksvraag
• Welke studietype is meest geschikt voor onderzoeksvraag

Correlationeel onderzoek

• Correlatie tussen continue variabelen
• Correlatiecoëfficiënt tussen -1 en +1
• Voorbeelden van positieve en negatieve correlaties
• Voorbeeld van interactie-effecten
• Zoeken naar verbanden in categoriale variabelen.

Voordelen correlationeel onderzoek

Beperkingen correlationeel onderzoek

• Geen oorzaak-gevolg verbanden
• Enkel lineaire verbanden
• Longitudinaal onderzoek (min. 2 tijdsmomenten)

Meta-analyse

• Resultat combineren van verschillende studies
• Conclusie vormen
• Verschillen verklaren tussen studies

Oefening 2 (meta-analyse)

• Op basis van eerdere oefening, keuze voor een specifiek studietype en argumentatie
• Vaststellen verbandrichting en oorzaak-gevolg (meta-analyse)

Ethiek en waarden

• Institutionele beoordelingscommissie
• Geïnformeerde toestemming van deelnemers
• Data privacy, anonimiteit
• Debriefing (feedback, negatieve gevoelens tegengaan)

Voorbeeld van ethiek en waarden

• Concrete toepassing van ethische normen (bijv. met Fitbit-onderzoek)

Test je kennis over correlationeel onderzoek binnen de sociale psychologie. Dit quiz behandelt belangrijke onderwerpen zoals de Marshmallow-test, beperkingen van longitudinaal onderzoek en de invloed van mishandeling op psychische problemen. Ontdek hoe sociale psychologie zich heeft ontwikkeld sinds 1975 en kritieken door de jaren heen.