Podcast
Questions and Answers
Руна жазуының қазақша аудармасы не?
Руна жазуының қазақша аудармасы не?
Орхон Енесей жазуы кімдердің зерттеуі нәтижесінде табылған?
Орхон Енесей жазуы кімдердің зерттеуі нәтижесінде табылған?
Ұлы Түрік қағанаты қай жылы құрылды?
Ұлы Түрік қағанаты қай жылы құрылды?
Руна жазуын алғаш оқыған ғалым кім?
Руна жазуын алғаш оқыған ғалым кім?
Signup and view all the answers
Ежелгі түркілердің пайда болу тарихы кімдермен байланысты?
Ежелгі түркілердің пайда болу тарихы кімдермен байланысты?
Signup and view all the answers
Күлтегін және Тоныкөк жырларын жазған ғалым?
Күлтегін және Тоныкөк жырларын жазған ғалым?
Signup and view all the answers
Ескерткіштегі құпия жазуды алғаш рет қаттаған ғалым кім?
Ескерткіштегі құпия жазуды алғаш рет қаттаған ғалым кім?
Signup and view all the answers
Орхон Енесей жазбаларын зерттеу, оқу қай ғасырда басталды?
Орхон Енесей жазбаларын зерттеу, оқу қай ғасырда басталды?
Signup and view all the answers
Көне жазуларды орыс тіліне аударған ғалым?
Көне жазуларды орыс тіліне аударған ғалым?
Signup and view all the answers
Орхон Енесей жазуымен зерттеу жасаған Страленберг қай жазуды атады?
Орхон Енесей жазуымен зерттеу жасаған Страленберг қай жазуды атады?
Signup and view all the answers
Күлтегін жырында суреттелетін түркілердің қасиетті мекені қандай?
Күлтегін жырында суреттелетін түркілердің қасиетті мекені қандай?
Signup and view all the answers
Күлтегін жырындағы жырау әрі ақылшы кім?
Күлтегін жырындағы жырау әрі ақылшы кім?
Signup and view all the answers
Күлтегін жырында Білге қағанның інілері кімдер?
Күлтегін жырында Білге қағанның інілері кімдер?
Signup and view all the answers
Күлтегін жырындағы 'тауғаштар' деп аталатын тайпа кімдер?
Күлтегін жырындағы 'тауғаштар' деп аталатын тайпа кімдер?
Signup and view all the answers
Күлтегін қабіріне қойылған ескерткіштерді атаңыз.
Күлтегін қабіріне қойылған ескерткіштерді атаңыз.
Signup and view all the answers
Күлтегіннің әкесі кім?
Күлтегіннің әкесі кім?
Signup and view all the answers
Күлтегін жырының алғаш табылған зерттеушілері кімдер?
Күлтегін жырының алғаш табылған зерттеушілері кімдер?
Signup and view all the answers
Күлтегін жырындағы Күлтегіннің ағасы кім?
Күлтегін жырындағы Күлтегіннің ағасы кім?
Signup and view all the answers
Күлтегін жырына ұқсас батырлар жырларының бірі?
Күлтегін жырына ұқсас батырлар жырларының бірі?
Signup and view all the answers
Күлтегін ескерткішінің көшірмесі қандай ЖОО-да қойылған?
Күлтегін ескерткішінің көшірмесі қандай ЖОО-да қойылған?
Signup and view all the answers
Study Notes
Скандинавия Ғалымдары мен Руна Жазуы
- Скандинавия ғалымдары ертедегі жазуды "руна" немесе "руна жазуы" деп атады.
- "Руна" сөзі Скандинавия халықтарының тілінен шыққан.
- Ғалымдар көне түркі жазуларын "руна жазуы" деп те атайды.
- Руна жазуының ең ірі ескерткіші Орхон және Енесей өзендерінің аңғарында табылды.
- "Руна" сөзінің қазақша баламасы "құпия", "сыры ашылмаған" деген мағынаны білдіреді.
Орхон-Енесей Жазуы мен Түркілер
- Орхон-Енесей жазуын руна жазуы деп те атайды.
- Руна жазуын алғаш оқыған ғалым 1893 жылы Вильгельм Томсен болды.
- Көне түркілердің тілі Орхон-Енесей жазуында бейнеленген.
- Түркілердің ежелгі мемлекеттері батыста Византиямен, оңтүстігінде Парсы Үндістан, шығыста Қытаймен шектескен.
- Ұлы Түрік қағанаты 545 жылы құрылған.
- Ұлы Түрік қағанатының тарихын Йоллығ тегін құлпытаста жаздырған.
- "Күлтегін" және "Тонықұт" сияқты жырлар Йоллығ тегіннен туындайды.
- Түркілер құлпытастарды "бітік тас" немесе "жазба тас" деп атаған.
- Табғаштайдың (Қытай) әрекеттері Түркі елін бітірген.
- Орхон-Енесей ескерткіштерін және руна жазуларын 18 ғасырда зерттеу басталды.
- Тастан жасалған жазбалардағы негізгі идея ел тәуелсіздігін аңсау болып табылады.
Күлтегін мен Тонықұт
- Күлтегін, Тонықұт және Білге қаған ескерткіштері ежелгі түркі жазбаларының ірі ескерткіштері.
- Орхон жазуларын алғаш зерттеген Страленберг.
- 1889 жылы Орыс география қоғамының Сібір бөлімі Монғолияға арнайы экспедиция ұйымдастырды.
- Н.М.Ядренцев экспедицияны басқарды және Орхон өзенінің аңғарынан екі ірі жазба тасты тапты.
- 1891 жылы В.В. Радлов жазбалардың сырын ашу үшін зерттеу жүргізді.
- 1893 жылы Вильгельм Томсен Орхон жазуының сырын ашқан.
- Ескерткіштегі жазу түркі халықтарының тілінде жазылған екенін Томсен атап көрсетті.
- Күлтегін ескерткішіне жазылған жырлар руна жазуымен жазылған.
- В.Томсен ескерткіштен "тәңірі" және "түркі" сөздерін оқыған.
- Көне түркі жазуларын орыс тіліне аудару жұмыстарын Радлов жүргізді.
- Стеблева жазулардың орысша өлең жырларын жасаған.
Қазақша Зерттеулер
- Ғұбайдолла Айдаров, Құлмат Өмірәлиев, Әбжан Құрысжанов, Мархабат Томанов, Алтай Аманжолов және Мырзатай Жолдасбеков секілді ғалымдар руна жазуларын қазақшаға аударған.
- М.Әуезов, Ә.Марғұлан сияқты қазақ ғалымдары осы жырлардың жанрларын зерттеді.
- Қадыр Мырза Әлі Күлтегін жырын қазақша жырлаған.
- Күлтегін ескерткішінің көшірмесі Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетіне қойылған.
- 2001 жылы Күлтегін ескерткішінің көшірмесі Астанаға әкелінді.
Studying That Suits You
Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.
Description
Бұл сауалнама Скандинавия ғалымдарының руналық жазуы мен Орхон-Енесей жазуы туралы. Руна жазуының тарихы мен маңыздылығына назар аударамыз. Түркілердің мәдениеті мен тілінің ескерткіштері жайлы қосымша ақпарат алуға мүмкіндік береді.
