Қазақ тілінің грамматикасы: Сұрақ-жауап және флешкарталар

Kazakh is an agglutinative language, with a system of suffixes and prefixes that attach to roots to form words.
There are no cases in Kazakh, but grammatical functions are indicated by suffixes and word order.
Verbs can be inflected for tense, aspect, mood, voice, and person.

Verbs agree with the subject in person and number.
There are several verb conjugations, including:
- Present tense: indicated by the suffix -ын (-yn) or -i (-i)
- Past tense: indicated by the suffix -ды (-dy) or -ti (-ti)
- Future tense: indicated by the suffix -ады (-ady) or -eti (-eti)
Aspect is indicated by the use of auxiliary verbs or suffixes:
- Imperfective aspect: indicated by the suffix -ып (-yp) or -iп (-ip)
- Perfective aspect: indicated by the suffix -ды (-dy) or -ти (-ti)

The basic word order is Subject-Verb-Object (SVO).
However, the word order can be flexible, and the language allows for topicalization and focus marking.

Kazakh has a system of vowel harmony, where words are divided into two groups based on the quality of the vowels.
The language also has a system of consonant assimilation, where consonants change their form depending on the surrounding sounds.

Қазақ тілінде сөздердің түрленуі affix-термен (көмекші сөздер мен алғыштар) және түбір сөздердің қасына еркіндеу арқылы жасалады.
Қазақ тілінде жүмсектер жоқ, бірақ олардың функциялары сөздің орны мен suffix-терімен белгіленеді.

Етістіктер субъектіге көркемдеумен және сандыкпен сәйкес келеді.
Етістіктердің көптеген түрленуі бар, оның ішінде:
- Қазіргі заман: -ын (-yn) немесе -i (-i) suffix-терімен белгіленеді
- Өткен заман: -ды (-dy) немесе -ti (-ti) suffix-терімен белгіленеді
- Болжал заман: -ады (-ady) немесе -eti (-eti) suffix-терімен белгіленеді
Аспекті көрсеткіштермен немесе suffix-терімен белгіленеді:
- Толық аспекті: -ып (-yp) немесе -iп (-ip) suffix-терімен белгіленеді
- Тоғыс аспекті: -ды (-dy) немесе -ti (-ti) suffix-терімен белгіленеді

Есімдіктерде грамматикалық жыныс жоқ.
Көпше түрін білдіру үшін -лар (-lar) немесе -дер (-der) suffix-тері қолданылады.
Иелену көрсеткіштермен белгіленеді:
- 1-ші тақырып саны: -ым (-ym) немесе -im
- 2-ші тақырып саны: -ың (-yng) немесе -iң
- 3-ші тақырып саны: -ы (-y) немесе -i
- 1-ші көпше тақырып саны: -ымыз (-ymyz) немесе -imiz
- 2-ші көпше тақырып саны: -ыңдар (-yngdar) немесе -iңдер
- 3-ші көпше тақырып саны: -ылар (-ylar) немесе -илер

Негізгі сөз реті - SVO (субъект-етістік-объект).
Бірақ сөз реті тұрақты емес, топикализация және фокус белгілеу үшін қолданылады.

Қазақ тілі дыбыс үйлесімділігіне негізделген, яғни сөздердің дыбыстары қасындағы дыбыстарға сәйкес келеді.
Тілде дыбыс ассимиляция үрдісі бар, яғни дыбыстар сөздің ішіндегі дыбыстарға сәйкес өзгереді.

Сөйлемдердің тәртібі субъект-объект-verb болып келеді.
Қазақ тілі жалғауыш тіл, сөздерді құрайтын және префикстерді қолданады.
Қазақ тілінде классикалық жағдайдағы жақтар жоқ, бірақ грамматикалық қатынастарды көрсетуге постпозициялар жүйесін қолданады.
Етістіктер уақыт, мөмкіндік пен адамға сәйкес көптеген.
Етістіктердің үш түрі бар:
- Қазіргі уақыт: сөздердің соңындағы (-а, -е, -и, т.б.) жалғауыштары арқылы көрсетіледі.
- Бұрынғы уақыт: сөздердің соңындағы (-ды, -ди, -ты, т.б.) жалғауыштары арқылы көрсетіледі.
- Келешек уақыт: сөздердің соңындағы (-ар, -ер, -ыр, т.б.) жалғауыштары арқылы көрсетіледі.

Қазақ мәдениетінде жеке адам аты өзінің аты мен ата-ана атының тіркесінен тұрады.
Ата-ана атының тіркесі әке атына "-ұлы" не "-кызы" жалғауыштарын қосу арқылы құралады, "әке баласы" не "әке қызы" дегенді білдіреді.
Мысалы:
- Өзінің аты: Бақыт (Bakyt)
- Әке аты: Құсайын (Qusain)
- Толық аты: Бақыт Құсайынұлы (Bakyt Qusainuly)
Басқа жағдайларда, ата-ана атының тіркесі патриархтық атымен немесе тайпаның атымен ауыстырылуы мүмкін, бұл адамның шежіресін білдіреді.