Psoriasis: Mekanizmat, Faktorët dhe Trajtimet

• Psoriazis vulgaris është një sëmundje kronike inflamatore e karakterizuar nga proliferim epidermal.
• Ajo konsiderohet si sëmundje gjenetike, jo infektive, që prek 1-3% të popullsisë botërore.
• Psoriazisi shfaqet njësoj te të dy sekset.
• Mund të fillojë në çdo moshë, por është më i rrallë në fëmijërinë e hershme dhe moshën e thyer.
• 75% e rasteve shfaqen para moshës 45 vjeç.
• Karakteri familjar i psoriazit njihet prej shumë kohësh, por mekanizmi i trashëgimisë së psoriazit mbetet ende i panjohur.
• Shumë studime sugjerojnë një mënyrë autosomale dominante të trashëgimisë.
• Është e rëndësishme të theksohet se morfologjia dhe ecuria e psoriazit nuk varen nga faktorët gjenetikë.
• Evolucioni i lezioneve është i lidhur me ndërhyrjen e faktorëve ekstragjenetikë.
• Në bazë të patogjenezës së sëmundjes qëndron rritja e proceseve proliferative të keratinociteve të shtresës bazale të lëkurës dhe çrregullimet e procesit të keratinizimit.
• Aktiviteti mitotik dhe sinteza e ADN-së në qelizat e shtresës bazale është rreth 8 herë më i rritur.
• Qelizat ndahen çdo 1.5 ditë dhe lëvizin me shpejtësi drejt sipërfaqes brenda 3-4 ditësh (norma 28 ditë), ku ato vendosen në sasi të mëdha në formë skuamash.
• Crregullimet e keratinizimit gjatë psoriazis nuk manifestohen vetëm me një prodhim të shtuar sasior të keratinociteve (hyperkeratoze), por edhe me një kualitet të pakesuar të qelizave të shtresës korneale (parakeratoze).
• Rëndësi kanë edhe ndryshimet biokimike që luajnë rol në proliferimin e keratinociteve.
• Në epidermisin psoriatik është vënë re deficiti i inhibitorit më të rëndësishëm të proteazës, alfa 1-antitripsinës.
• Alfa 1-antitripsina është në gjendje të mbrojë indet nga veprimi litik i enzimës proteaze.
• Deficiti i këtij inhibitori çon në rritjen e fenomeneve proteolitike dhe dëmtim të epidermisit.
• Disekuilibri i sistemit proteaze-inhibitor specifik provokon nga njëra anë kemiotaksis të neutrofileve dhe nga ana tjetër ndërhyn në diferencimin dhe hiperproliferimin qelizor, të cilat janë 2 shenjat kryesore histomorfologjike të psoriazit.
• Deficiti i sistemit adenilatciklaze në epidermis ndërhyn në kontrollin e proliferimit dhe diferencimit qelizor, çka mund të shkaktojë aktivitet të shtuar mitotik.
• Një hipotezë tjetër është roli i mundshëm patogjenetik i Leukotrienëve B4 (LTB4).
• Në vatrën psoriatike është vënë re prania e përqendrimeve të konsiderueshme të Acidit Arakidonik dhe LTB4, si dhe e një aktiviteti intensiv të enzimës 5-lipoksigjenaze.
• LTB4, sinteza e të cilit katalizohet nga enzima 5-lipoksigjenaze, ka veti të fuqishme kimiotaktike për neutrofilet dhe aftësi për të stimuluar sintezën e ADN-së në keratinocitet.
• Gjatë psoriazit, studimit të mekanizmave imunologjike i kushtohet vëmendje gjithnjë e më e madhe.
• Efikasiteti i medikamenteve imunosupresore, si methotrexati, cyclosporina dhe biologjikët bllokues të faktorit të nekrozës tumorale (TNF) në trajtimin e psoriazit tregon që psoriazi përfshin mekanizma imunologjike.
• Histopatologjia e psoriazit karakterizohet nga reperti i tipit hiperplastik dhe inflamator.
• Hiperplazia lidhet me hiperproliferimin e qelizave epidermale.
• Inflamacioni lidhet me akumulimin e neutrofileve në shtresën korneuale dhe praninë e limfociteve në derme.
• Faktorët që mund të provokojnë shpërthimin e sëmundjes ndahen në faktorë:
• Ekzogjene
• Endogjene

Faktorët Ekzogjenë

• Faktorët mekanikë përfshijnë fenomenin izomorf të ngacmimit (fenomeni Kobner), ngacmimi i një zone të lëkurës nga traumat e ndryshme ekzogjene si plagosjet, vendet e injeksioneve dhe vendet që i nënshtrohen presioneve të vazhdueshme (berryla, gjunjë).
• Faktorët kimikë përfshijnë lëndët kozmetike, tatuazhet, antipsoriatikët externe, djegiet.
• Rrezet e diellit në përgjithësi kanë veprim të mirë në përmirësimin e sëmundjes, por rrezatimi i fortë diellor çon në acarimin e sëmundjes.

Faktorët Endogjenë

• Infeksionet si infeksionet streptokoksike të hapësirës së gojës dhe të rrugëve të sipërme respiratore (tonsilet, faringitet) tek fëmijët mund të shkaktojnë psoriazis.
• Infeksionet streptokoksike mund të jenë përgjegjëse për format e psoriazit rezistent ndaj terapisë.
• Medikamentet mund të provokojnë ose të keqësojnë psoriazin, si kortikosteroidet orale, antiinflamatorët josteriode, beta-bllokuesit etj.
• Faktorët endokrinë përfshijnë pubertetin dhe menopauzën, kur incidenca e sëmundjes ka pikat kulmore.
• Sëmundja ka tendencë të përmirësohet gjatë shtatzënisë, por jo në të gjitha rastet.
• Dieta: Alkooli mund të agravojë sëmundjen.
• Hiperkalcemia: Është vënë re acarim i psoriazis pas një paratiroidektomie aksidentale.
• Streset mund të shpërthejnë ose të agravojnë psoriazis.
• Psoriazis vulgaris klasik paraqitet me lezione erythemo-papuloze.
• Fillimisht lind një njollë e vogël inflamatore, erythematoze me kufij të prerë që shpejt mbulohet me skuama të bardha.
• Psoriazis vulgaris paraqitet në forma dhe veçori të ndryshme.
• Megjithatë, karakteristikat kryesore klinike të psoriazisit janë të pandryshueshme.
• Sipas madhësisë së vatrës psoriatike dallohen:

Psoriazis punktata

• Vatra psoriatike fillon me errupsione punktiforme, erythemo-skuamoze, që rriten në periferi me madhësi nga 2-3 mm deri në 1 cm diametër.
• Ato shpërndahen në trung e në gjymtyrë, jo rrallë në fytyrë, veshë dhe kokë.
• Kjo formë e sëmundjes mund të shihet tek moshat e vogla dhe tek adultët pas infeksioneve streptokoksike të rrugëve të sipërme të frymëmarrjes.

Psoriasis numularis

• Forma më e zakonshme e psoriazisit e manifestuar me pllaka në diametra të ndryshëm.
• Pllakat psoriatike janë të pranishme në trung, gluteus, ekstremitete, gjunjë dhe bërryla.
• Skuamat kanë ngjyrë tipike si argjend dhe shihet një hiperkeratozë e thellë.

Psoriazis geografica

• Vatrat numulare rriten duke krijuar sipërfaqe të mëdha, që bashkohen duke krijuar figura si kufijtë e hartës.

Erythrodermia psoriatike

• Psoriasisi mund të përhapet në të gjithë trupin.
• Pas disa javësh ose muajsh, sëmundja hyn në fazën e saj regresive ose në fazën e shërimit të plotë të vatrës.
• Ndahen:

Psoriasis anularis

• Në fazën regresive, vatrat marrin formën e unazës: në formën qendrore paraqiten me lëkurë normale, kurse në periferi buzët e vatrave janë të ngritura.

Psoriasis serpiginoza

• Bashkimi i shumë vatrave krijon figura serpiginoze.

Lokalizime të veçanta

• Psoriazis capitis prek shpesh të gjithë sipërfaqen e kokës me elemente erythemo-skuamoze me kufij të prerë.
• Ndryshimet psoriatike shfaqen në kufirin midis ballit dhe flokëve dhe pjesët anësore të kokës, 1-2 cm në lëkurën pa flokë.
• Mund të jetë pjesë e psoriazit të gjeneralizuar ose të bashkëjetojë me pllaka të izoluara.
• Ecuria zgjat me muaj e vite, dhe remisioni nuk është i lidhur me ekspozimin në diell.

Psoriasis inversa

• Shfaqet në plikat e lëkurës si regjioni inguinal, submamar, perianal, retroaurikular etj., si pasojë e veprimit hiperhidrik të lëkurës, macerimit dhe fërkimit në këto zona shfaqen shenja psoriatike.
• Lezionet në Psoriasis inversa paraqiten pa skuama, të kuqe intensive, errozive, të lëngëzuara që shpesh vështirësojnë diagnozën me dermatozat e tjera.
• Mungesa e përgjigjes ndaj preparateve antibakteriale dhe antimykotike, shpesh, ngjall dyshime.

Psoriasis palmar dhe plantar

• Psoriasis manifestohet me vatra të kufizuara lehtësisht eritematoze me skuama të forta me ngjyrë të verdhë, të cilat gjatë gërvishtjes nuk hiqen lehtë.
• Kjo formë mund të paraqitet edhe me hiperkeratozë duke formuar ragade të dhimbshme.

Psoriasis i thonjve (psoriazis ungium)

• Është shpesh i pranishëm në artropatinë psoriatike.
• Këto ndryshime manifestohen në formën e psoriazit të matrixit të thojit dhe të psoriazit të shtratit të thojit.
• Në psoriasis preken gati të gjithë thonjtë.
• Psoriasis i matrixit çon në onychodystrophi me humbje të thojit.
• Në sipërfaqen e pllakës së thojit verehen disa gropëzime të vogla, që përhapen më tepër në thonjtë e duarve sesa tek thonjtë e këmbëve.
• Psoriazis i shtratit të thojit shoqërohet me praninë e lezioneve psoriatike subunguale.
• Ndërmjet thojit dhe shtratit të tij formohet një hapësirë që mbushet me masë keratotike, e cila me kohë e ngre përpjetë pllakën e thojit dhe e çarmon atë.
• Kjo masë hiqet lehtë në shumë pacientë me një instrument pastrues, duke krijuar një boshllëk ndërmjet pllakës dhe shtratit të thojit.
• Shihen njolla të verdhe-kafe nën shtratin e thoit (oil spot- patognomonik).

Forma të veçanta klinike të Psoriasisit

• Erythrodermia psoriatica cilësohet si një formë e rëndë Psoriasis vulgaris.
• Preken gjithë lëkura e cila paraqitet mjaft e kuqe e inflamuar, e tendosur, e buhavitur me skuama të imta.
• Vihet re zmadhimi i gjëndrave limfatike.
• Gjendja e përgjithshme te i sëmuri nuk ësht e mirë për shkak të ndryshimeve metabolike si p.sh., humbja e ujit, e proteinave, e hekurit.

Psoriasis pustuloza

• Është forma më e rëndë e fazës erruptive që shoqërohet me ndryshime exudative në vatrën psoriatike.
• Pustulat zakonisht janë sterile, por mund të mbivendosen infeksione sekondare nga stafilokoku apo Candida albicans.

Psoriazis arthropatica

• Ky psoriazis karakterizohet nga një arthrit asimetrik me prekje kryesisht të artikulacioneve distale interfalangeale.
• Ekziston një lidhje pozitive ndërmjet gravitetit të psoriazit dhe artritit psoriatik.
• Poliarthriti rheumatoid karakterizohet nga një ngjashmëri klinike me arthritin rheumatoid, por diferencohet nga negativiteti i faktorit rheumatoid dhe mungesa e nodulave (nyjeve) rheumatoide.

Psoriazi fotosensibel

• Acarohet ose shfaqet gjatë ekspozimit në diell.
• Personat e sëmurë me psoriazë kanë prevalencë më te lārtë për aksidente vaskulare, pacientët adipozë dhe me hiperlipoproteinemi janë të predispozuar për shfaqjen e psoriazit.
• Tek disa prej tyre ështv vënë re rritje e tensionit arterial (TA).

Mjekimi i Psoriazit

Terapia lokale

• Përdorim i përditshëm në pacientë me psoriazis të një emolienti, i cili ka efekt antipsoriatik të butë dhe ndihmon hidratimin e lëkurës, parandalon plasaritjen dhe ndihmon në pakësimin e pruritit.
• Trajtimi fillestar është pastrimi i pllakave psoriatike nga skuamat duke përdorur keratolitik.
• Acidi salicilik përdoret 3-6% për të reduktuar sasinë e skuamave, duke lehtësuar penetrimin e terapisë së mëtejshme, ose në përqendrime më të larta (10%) për pëllëmbët dhe shputat.
• Ditranol (Antralin) përdoret vetëm për pllakat kronike, ka efekt antiproliferativ, aplikohet në përqendrime që vijnë gradualisht duke u rritur (0.1%, 0.25%, 0.5%, 1%), mund të përdoret i kombinuar me UVA, aplikohet 20-60 minuta në ditë, pastaj shpëlahet (jo në fleksura dhe fytyrë), mund të shkaktojë irritime të lëkurës, erë jo të mirë, folikulit dhe ndotje të rrobave.
• Analogët e vitaminës D3 (calcitriol dhe calcipotriol 0.005%) reduktojnë proliferimin dhe diferencimin jo normal të keratinociteve, përdoren 1-2 herë në ditë, pëlqehen nga pacientët, nuk kanë erë dhe nuk ndotin, mund të përdoren të kombinuar me kortizonike lokale ose fototerapi dhe nuk janë të përshtatshme për sipërfaqe të gjera për shkak të rrezikut të hiperkalcemisë.
• Retinoidet xhel ose krem (Tazaroteni 0.05%, 0.1%) normalizojnë proliferimin dhe diferencimin e keratinociteve epidermale dhe kombinohen me rreze UVB ose kortizonike lokale.
• Kortikosteroidet lokale përfshijnë bethametasone valerat, fluocinolon acetonid, bethametasone propionate, klobetasol, budesonide, metilprednisolone, aplikohen 1-2 herë në ditë, nuk duhet të përdoren rregullisht më shumë se 4 javë, efektet anësore të përdorimit të tyre janë atrofi e lëkurës, strie, teleangioektazi etj., psoriazis mund të shpërthejë kur kortizoniket ndërpriten në mënyrë të menjëhershme, në psoriazin në formë pllake përdoren kortikosteroide të fuqishëm, ndërsa për fytyrën, organet gjenitale dhe flexurat kortikosteroide me potencial të ulët.

Terapia sistemike

• Fototerapia UVB me spektër 304-314 nm jepet 1 herë në 2 ditë me rritje graduale të kohëzgjatjes.
• Fotokimioterapia (PUVA) është kombinim i rrezeve ultraviolet (UVA me gjatësi vale 320-400nm) me fotosensibilizues (psoralen).
• Metotrexati është citostatiku më i përdorshëm në trajtimin e formave të rënda të psoriazit.
• Përdorimi i tij kufizohet nga efektet anësore si hepatotoksicitet, nefrotoxike, çrregullime të traktit gastrointestinal, toksiciteti i palcës kockore me trombocitopeni, leukopeni, anemi megaloblastike. Ka efekt teratogen.
• Ciklosporina: Rreziqet gjatë trajtimit për një kohë të gjatë janë hipertensioni arterial dhe disfunksioni renal.
• Acitretina është një retinoid që vepron si antiproliferativ.
• Psoriazi pustuloz dhe eritroderma psoriatike i përgjigjen mjaft mirë trajtimit me acitretinë. Duhet evituar shtatzënia deri 2 vjet pas ndërprerjes së terapisë.
• Preparatet biologjike (Etanercept, Adalimubab, Infliximab, Alefecept) janë modifikues të përgjigjes imune, reduktojnë numrin e qelizave T dhe bllokojnë aktivitetin proinflamator të citokinave.
• Regjimi dietetik është i rëndësishëm në psoriazis, ku këshillohet një dietë e varfër me yndyra dhe shtim të vajit të peshkut.