Prawo umów: Swoboda umów i konsensus

Zawieranie Umów

• Umowa jest najczęściej wykorzystywaną formą czynności prawnych.
• Umowa dochodzi do skutku przez zgodne oświadczenia woli dwóch lub więcej stron.
• Swoboda stron wyznacza zakres konsensusu w ustalaniu treści umów, przy czym nie można naruszać bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa.
• Minimalny zakres konsensusu dotyczy ustalenia istotnych parametrów transakcyjnych, czyli przedmiotowo istotnych elementów treści czynności prawnej.
• Wolność kontraktowa oznacza swobodę ustalania treści stosunku prawnego i decyzji, czy w ogóle zawrzeć umowę i z kim.
• Ograniczenia swobody umów mogą polegać na możliwości zawarcia umowy tylko z określoną kategorią podmiotów, konieczności decyzji administracyjnej, ustawowych priorytetach, obowiązku procedury wyłonienia kontrahenta, lub nakazach zawarcia umów.
• W powszechnych umowach z konsumentami i dużymi przedsiębiorcami występują umowy adhezyjne (przystąpienia), gdzie przedsiębiorca ustala treść, a druga strona ma możliwość tylko ją zaakceptować lub odrzucić.

Oferta

• To oświadczenie woli zawarcia umowy, które określa istotne postanowienia tej umowy.
• Musi to być stanowcza propozycja zawierająca konieczne elementy treści, tak by do zawarcia umowy doszło przez proste przyjęcie.
• Ogólne zainteresowanie lub niepełne propozycje stanowią jedynie zaproszenia do negocjacji.
• Może być skierowana do określonego adresata lub nieoznaczonego kręgu osób.
• Wystawienie rzeczy z ceną na widok publiczny uważa się za ofertę sprzedaży.
• Adresat oferty może poprzez jej przyjęcie doprowadzić do zawarcia umowy, a oferent nie może jej zignorować i odmówić wykonania.
• Stan związania powstaje od momentu udostępnienia oferty adresatowi tak, że mógł się z nią zapoznać.
• Oferty kierowane do nieokreślonego adresata wiążą z chwilą dokonania ogłoszenia.
• Oferty kierowane elektronicznie wiążą z chwilą wprowadzenia ich do systemu, tak że adresat może się zapoznać.
• Eletroniczne oferty nieadresowane wiążą, jeśli osoba, która otrzymała ofertę, niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie.
• Stan związania jest kłopotliwy dla oferenta, który musi być gotów do wykonania umowy, jeśli oferta zostanie przyjęta.
• Można określić termin związania w ofercie.
• Oferta złożona w obecności drugiej strony lub przez bezpośrednie środki komunikacji przestaje wiązać, jeśli nie zostanie niezwłocznie przyjęta.
• Oferta złożona w inny sposób przestaje wiązać po czasie potrzebnym, by oferent otrzymał odpowiedź.
• Jeśli odpowiedź została wysłana w czasie właściwym, lecz nadeszła z opóźnieniem, umowa dochodzi do skutku, chyba że oferent niezwłocznie poinformuje drugą stronę o niezawarciu umowy.
• Oferta publiczna może być odwołana lub zmieniona, chyba że oferent wyznaczył termin związania.
• Odwołanie nie jest skuteczne wobec osób, które ją przyjęły.
• W automatach sprzedażowych oferta obowiązuje do wyczerpania zapasów.
• Oferta "ważna do wyczerpania zapasów magazynowych" jest dopuszczalna, ale nie może wprowadzać w błąd.
• W obrocie gospodarczym funkcjonuje oferta odwołalna, którą można anulować przed otrzymaniem oświadczenia o jej przyjęciu, chyba że jest nieodwołalna lub określono termin związania.
• Przyjęcie oferty powinno być oświadczone oferentowi, ale nie jest to konieczne, gdy wynika to ze zwyczaju lub treści oferty.
• Robiąc zakupy w Internecie, kupujący składa ofertę sklepowi internetowemu.
• Gdy dla umowy konieczna jest forma szczególna, to oferta i jej przyjęcie muszą być w tej formie.
• Oferent nie może jednostronnie ustalić, że bierne zachowanie adresata będzie traktował jako przyjęcie oferty, ale może to wynikać z kontekstu sytuacyjnego (np. w stałych stosunkach gospodarczych).
• Przyjęcie oferty z zastrzeżeniami uznaje się za nową ofertę, chyba że są to zmiany nieistotne, a oferent się nie sprzeciwił.
• W trybie ofertowym umowę uznaje się za zawartą w chwili, gdy oferent otrzymał akceptację adresata.

Negocjacje

• Nie podlegają regulacjom prawnym i strony same ustalają sposób prowadzenia negocjacji.
• Strony powinny prowadzić negocjacje w dobrej wierze z zamiarem zawarcia umowy, co obarczone jest sankcją odszkodowawczą w granicach negatywnego (ujemnego) interesu umownego.
• Do zawarcia umowy dochodzi, gdy strony doszły do porozumienia co do wszystkich kwestii negocjacji.
• Po uzgodnieniu elementów przedmiotowo istotnych strony mogą uznać umowę za zawartą, a pozostałe kwestie rozstrzygnąć później.
• Często korzysta się z listów intencyjnych, które nie mają charakteru definitywnej umowy, ale mogą być umową dotyczącą sposobu prowadzenia negocjacji.
• Reklamy, ogłoszenia, cenniki i inne informacje poczytuje się nie za ofertę, lecz za zaproszenie do zawarcia umowy lub negocjacji.

Aukcja (licytacja) i Przetarg

• Aukcja i przetarg to postępowania wielostronne i eliminacyjne służące do wyboru najkorzystniejszej oferty, gdzie uczestnicy podlegają jednolitym regułom.
• Procedurę inicjuje organizator aukcji lub przetargu poprzez ogłoszenie, które zawiera zaproszenie do składania ofert i określa tok postępowania.
• Organizator i oferent są związani postanowieniami ogłoszenia i warunkami.
• Strona łamiąca ustalenia ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą w granicach negatywnego interesu umownego.
• W aukcji licytanci składają ustne oferty, a prowadzący aukcję oczekuje kolejnych postąpień.
• Złożona oferta przestaje wiązać, gdy inny złoży ofertę korzystniejszą.
• Zawarcie umowy następuje z chwilą udzielenia przybicia, czyli zamknięcia aukcji po zaoferowaniu najwyższej ceny, albo po upływie czasu w aukcji elektronicznej.
• Umowa nie dochodzi do natychmiastowego skutku, jeśli wymagane jest spełnienie dodatkowych warunków.
• Aukcja jest przewidziana dla prostych umów, gdzie zwykle licytuje się tylko cenę.
• Przetarg to tryb wyboru najkorzystniejszej oferty w drodze niejednoczesnego komunikowania się licytantów. Składa się pisemne oferty, a organizator dokonuje wyboru oferty.
• Organizator wybiera najkorzystniejszą ofertę albo nie wybiera żadnej i nie dochodzi do zawarcia umowy.
• O rozstrzygnięciu przetargu organizator ma obowiązek powiadomić oferentów.
• Wadium to zastrzeżenie w aukcji lub przetargu, polegające na złożeniu organizatorowi sumy pieniężnej jako zabezpieczenia.
• Brak wpłaty wadium wyklucza z przetargu.
• Zwycięzca, który uchyla się od zawarcia umowy, traci wadium, a organizator uchylający się musi zapłacić podwójne wadium, jeśli tak było w warunkach albo odszkodowanie.
• Unieważnienia przetargu mogą żądać organizator, uczestnik lub inna osoba, jeśli umowa była zawierana na jej rachunek.
• Przesłanką unieważnienia jest naganne działanie wpływające na wynik przetargu, a uprawnienie wygasa z upływem czasu dowiedzeniu się o przyczynie, nie później jednak z upływem roku od dnia zawarcia umowy.

Wzorce Umowne

• To ustalane przez przedsiębiorcę postanowienia umowy przeznaczone do wielokrotnego stosowania.
• Wzorcem umownym są zbiory postanowień (ogólne warunki umowy) i formularze z miejscami do wypełnienia.
• Używane przez przedsiębiorców, którzy w ten sposób uzyskują silniejszą pozycję.
• Wzorzec nie jest częścią umowy, ale wiąże, jeśli został doręczony przed zawarciem umowy, a jeśli wzorzec jest zwyczajowo przyjęty to obowiązuje gdy druga strona mogła z łatwością się o nim dowiedzieć.
• W przypadku konsumentów ten ułatwiony sposób jest zastrzeżony tylko dla drobnych bieżących spraw życia codziennego, a w pozostałym zakresie wzorzec musi być konsumentowi doręczony.
• Elektroniczny wzorzec powinien być udostępniony przed umową tak, by zainteresowany mógł go przechowywać i odtwarzać.
• Wzorzec nie jest częścią umowy - w razie sprzeczności decydująca jest umowa.
• W przypadku konfliktu wzorców wiążą te zapisy, które są niesporne.
• Wzorzec powinien być sformułowany w sposób jednoznaczny i zrozumiały.
• Niezrozumiały wzorzec jest bezskuteczny, a niejednoznaczny - należy przyjąć korzystniejsze rozumienie.
• W umowach o charakterze ciągłym, nowowydany wzorzec wiąże drugą stronę, jeśli ta nie wypowiedziała umowy w możliwym terminie wypowiedzenia.

Niedozwolone Klauzule Umowne

• To postanowienia umów zawieranych z konsumentami, które kształtują ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają jego interesy.
• Ocena niedozwolonego charakteru klauzuli uwzględnia cały kontekst i musi być dokonywana na moment zawarcia umowy.
• Dotyczy to umów uzgadnianych indywidualnie, jak i z użyciem wzorców umownych.
• Nie mogą być zakwalifikowane jako niedozwolone postanowienia, które odnoszą się do głównych świadczeń stron lub są uzgodnione indywidualnie z konsumentem, poza wyjątkowymi wyłączeniami w przypadku tych drugich.
• Klauzula niedozwolona jest nieważna i nie może wywołać skutków prawnych.
• Cała umowa z konsumentem pozostaje ważna, chyba że sąd zadecyduje inaczej.
• Ustawodawca ustalił katalog typowych klauzul niedozwolonych naruszających równowagę kontraktową.
• Lista klauzul traktowanych potencjalnie jako niezgodne z prawem.

Kontrola Klauzul

• Kontrola może być abstrakcyjna, a więc niezależna od tego, czy naruszenie prawa pojawiło się faktycznie.
• Aktualnie obowiązuje administracyjny model kontroli abstrakcyjnej, gdzie konsument może powiadomić Prezesa UOKiK o podejrzeniu stosowania niedozwolonego postanowienia wzorca umowy.
• Efektem postępowania jest decyzja administracyjna Prezesa UOKiK, zakazująca dalszego wykorzystywania klauzuli.
• Decyzja UOKiK ma skutek tylko w stosunku do przedsiębiorcy, który stosował wzorzec oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli umowę na jego podstawie.
• Prezes UOKiK może również określić środki usunięcia trwających skutków bezprawnej praktyki i nałożyć karę pieniężną.

Narzędzia Ochrony Praw Konsumentów

• UOKiK przeprowadza regularne kontrole wzorców umownych i innych działań przedsiębiorców.
• UOKiK monitoruje sprawy sądowe dotyczące konsumentów i może wydawać tzw. istotne poglądy w sprawie, przedstawiając sądowi własne poglądy i stanowisko.
• UOKiK nadzoruje rynek (poza produktami żywnościowymi) w zakresie bezpieczeństwa produktów dla życia i zdrowia.
• UOKiK nadzoruje Inspekcję Handlową i zajmuje się sądownictwem polubownym.
• Istotną rolę odgrywają rzecznicy konsumentów.
• UOKiK prowadzi punkt kontaktowy z doradztwem i bazę podmiotów uprawnionych do rozwiązywania sporów z przedsiębiorcami z UE (sądownictwo polubowne).

Sprawdź swoją wiedzę na temat swobody umów w Polsce, ograniczeń kontraktowych oraz umów adhezyjnych (przystąpienia). Zrozumienie minimalnego zakresu konsensusu i konsekwencji negocjacji w złej wierze jest kluczowe dla prawa zobowiązań.