GNED 12

Dalumat ng/sa Filipino

• Hugot ay pandiwa na nangangahulugang may malalim na emosyon ang isang tao sa kanyang sinasabi (2016).
• Ang Dengvaxia ay isang uri ng bakuna kontra dengue na gawa ng Sanofi Pasteur (2018).
• Ang Fake News ay naglalaman ng maling impormasyon na mabilis kumakalat (2018).
• Ang Ayuda ay pagbigay tulong sa anyo ng salapi, pagkain, o kagamitan na ipinamahagi noong pandemya (2020).

Kasaysayan ng Wikang Pambansa

• Noong Nobyembre 13, 1936, pinagtibay ang Batas Komonwelt Blg. 184 na lumikha ng Surian ng Wikang Pambansa.
• Ang pag-aaral ng mga pangunahing wika na ginagamit ng may kalahating milyong Pilipino ay isa sa mga tungkulin ng SWP.
• Ang SWP ay gumagawa rin ng paghahambing at pag-aaral ng talasalitaan ng mga pangunahing diyalekto.
• Tungkulin din ng SWP ang pagsusuri at pagtiyak sa fonetika at ortograpiyang Filipino.
• Ang SWP rin ang pumipili ng katutubong wika na magiging batayan ng wikang pambansa.
  • Ito ay dapat umaayon sa: pinakamaunlad at mayaman sa panitikan at wikang tinatanggap at ginagamit ng pinakamaraming Pilipino.
• Noong Hulyo 1997, ipinalabas ni Pangulong Fidel V. Ramos ang Proklamasyon Blg. 1041 para sa Buwan ng Wikang Filipino tuwing Agosto.
• Ang Tagalog ang katutubong wikang pinagbatayan ng pambansang wika noong 1935.
• Pilipino ang unang tawag sa pambansang wika ng Pilipinas noong 1987.
• Filipino ang kasalukuyang tawag sa pambansang wika, lingua franca, at isa sa mga opisyal na wika ng Pilipinas kasama ng Ingles.
• Ingles at Espanyol ang opisyal na wika na ginagamit noong panahon ng pananakop ng mga Amerikano.

Antas ng Wika

• Ang Pabalbal/Balbal ay katumbas ng "slang" at pinakamababang antas ng wika.
  • Mga halimbawa: Parak (Pulis), Eskapo (Takas sa bilangguan), Judy (Bakla), at Tiboli (Tomboy).
• Ang Kolokyal ay mga salitang ginagamit sa pang-araw-araw na hinalaw sa pormal na mga salita.
  • Maaaring maging repinado depende sa nagsasalita at kanyang kinakausap.
  • Ginagamit sa okasyong impormal.
  • Mga halimbawa: Alala, Likha, Naron, Kanya-kanya, at Antay.
• Ang Lalawiganin/Panlalawigan ay karaniwang salitain o diyalekto ng mga katutubo sa lalawigan.
  • Palatandaan ay ang punto o accent.
  • Mga halimbawa: Kaibigan (Tagalog), Gayyem (Ilokano), Higala (Cebuano), at Halik (Tagalog).
• Ang Pambansa ay ginagamit sa mga aklat, babasahin, at sirkulasyong pangmadla.
  • Ginagamit sa mga paaralan at pamahalaan.
  • Mga halimbawa: Aklat, Ina, Ama, Dalaga at Masaya.
• Ang Pampanitikan ang pinakamayamang uri at ginagamit ang salita sa ibang kahulugan.
  • Gumagamit ng idyoma, tayutay, at iba't ibang tono.
  • Tinatawag na "kapatid na babae ng kasaysayan" dahil sa kakayahang lumikha ng piksyunal.
  • Malayang nagagamit sa pagkatha ng dula, katha, palabas, at iba pang likhang pampanitikan.
  • Mga halimbawa: Mabulaklak ang Dila, Di-maliparang Uwak, at Taingang Kawali.

Ang mga Sawikain at Salawikain

• Ang Sawikain ay mga salitang lumalarawan sa isang bagay na mahirap malaman ang kahulugan.
  • Ito ay di-tuwirang pagbibigay kahulugan at pagpapakita ng kaisipan at kaugalian ng isang lugar.
  • Mga halimbawa: Bukas Palad, Amoy Pinipig, Kabiyak ng Dibdib, Butas ang Bulsa.
• Ang Salawikain ay mga salitang maituturing na pilosopiya na nagbibigay patnubay sa pang-araw-araw na pamumuhay o Pilosopiyang Pilipino.
  • Mga halimbawa: Ubos-Ubos Biyaya, Bukas Nakatunganga; Pag di Ukol ay Hindi Bubukol; Kung Walang Tiyaga, Walang Nilaga; at Ang Hindi Marunong Magmahal sa Sariling Wika, Daig pa ang Malansang Isda.

Ang mga Pagdadalumat

• Ang Dalumat ay malalim na pag-iisip at pagbibigay interpretasyon.
• Ang Ambagan ay pinagyaman ang iba't ibang wika sa Filipino sa pamamagitan ng pagsangguni sa balarila't leksikon ng mga katutubong wika.
• Ang Susing Salita ang unang pambansang palihan ng wika na nakatuon sa pagbuo ng kaalaman gamit ang mga konseptong nakapaloob sa isang susing salita na hango sa anumang wika sa Pilipinas.
• Layunin ng palihan ng mga susing salita ay paunlarin ang mga inisyal na ideya at alamin ang potensyal na ambag nito sa larangan ng pag-aaral at pananaliksik tungo sa produksyon ng kaalaman.

Mga Salitang Filipino sa Oxford Dictionary

• Mayroong 40 salita na hango sa paggamit ng mga Pinoy sa ilang salitang Ingles.
  • Kabilang ang mga salitang: advanced, bahala na, balikbayan, balikbayan box, baon, at barangay.

Masinsin at Mapanuring Pagbasa

• Ang pananaliksik ay paraan ng pagtuklas ng mga kasagutan sa mga partikular na katanungan ng mga tao tungkol sa kanilang lipunan o kapaligiran.
• Ang pananaliksik ay nakakatulong sa proseso ng pagtuklas.

Pagpili ng Paksa ng Pananaliksik

• Ayon kay Sicat-De Laza (2016) ang maka-Pilipinong pananaliksik ay: gumagamit ng wikang Filipino at/o mgakatutubong wika sa Pilipinas na tumatalakay sa mga paksang mas malapit sa puso at isip ng mgamamamayan.

Batayang Kaalaman sa Pananaliksik

• Siguraduhin kung may sapat na sanggunian na pagbabatayan ang napiling paksa.
• Alamin kung paano lilimitahan o paliliitin ang isang paksa na malawak ang saklaw.
• Tiyakin kung makakapag-ambag ba ako ng sariling tuklas at bagong kaalaman sa pipiliing paksa.
• Dapat ding gamitin ang sistematiko at siyentipikong pananaw upang masagot ang tanong

Metodolohiya

• Ito ay sistematikong paglutas ng mga suliranin/ tanong layunin ng pananaliksik o mga paraan na ginagamit sa pagtitipon at pagsusuri ng datos/ impormasyon.
• Ginagamit ang metodo ang tiyak na teknik ng pagtitipon at pagsusuri ng datos upang makabuo ng mga kongklusyong mapapanindigan.

Metodo ng Pananaliksik:

• Interbyu- pagtatanong sa mismong taong paksa ng pananaliksik. Ito ay maaaring structured o Non-structured
• Pangkatang Talakayan- dalawa o higit pa ang kinapanayam.
• Pagtatanong-tanong- kadalasang isinasama rin sa ibang metodo ng pananaliksik. Random ang audience.
• Sarbey- pagsasagot sa mga talatanungan o questionnaire samgataongmakapagbibigay ng saloobin o impormasyon sa paksa.

Disenyo ng Pananaliksik:

• Deskriptibong pananaliksik- paglalahad ng katangian ng tao, grupo, sitwasyon, bagay, phenomenon at iba pang sinusuri o pinag-aaralan.
• Pagbubuo ng glosaryo/pananaliksik na leksikograpiko- hinggil sa proseso ng pagtatala ng depinisyon ng mga termino alinsunod saNkontemporaryong gamit ng mga salita sa isang particular nalarangan.
• Komparatibong pananaliksik- deskriptibo o palarawang paghahambing/ pagkukumpara sa mga pagkakatulad at pagkakaiba ng 2 grupo, tao sitwasyon, bagay, phenomenon at iba pa.
• Pagbubuo at balidasyon ng materyales na panturohinggil sa proseso ng pagbubuo at balidasyon ng iba pang materyales na panturo.
• SWOT Analysis- pagsusuri sa kalakasan at kahinaan ng isang programa o plano.
• Kritikal na pagsusuring pangkurikulum/ pamprograma- pagsusuri sa negatibong aspekto ng isang kurikulum/programa tungo sa layuning baguhin/linangin pa ito.
• Pagtukoy sa sanhi at bunga- tungkol sa sanhi at bunga ng isang pangyayari, phenomenon, proyekto, patakaran at iba pa.

Gabay sa Pagpili ng Sanggunian:

• Tiyaking ito ay akademikong sanggunian.
• Tukuyin ang paraan ng sanggunian.
• Alamin ang uri.

Kasanayan sa Pagbabasa

• Dapat paunlarin ang pagsulat ng paraphrase (parapreys).
  • Muling pagpapahayag ng ideya ng may akda sa ibang paraand upang padaliin at palinawin ito sa mambabasa.
• Ang pagsulat ng abstrak ay buod ng pananaliksik, tesis o tala ng isang komperensiya o anumang pagaaral sa isang tiyak na disiplina o larangan.
• Ang rebyu ng kaugnay na literatura ay pagkalap ng impormasyon at pagsusuri sa paksa mula sa umiiral na sanggunian at pananaliksik at ibinubuod ang nakalap na impormasyon sa pananaliksik.

Pagbuo ng Paksa sa Pananaliksik alamin ang:

• Kawilihan ng Mananaliksik
• Kahalagahan ng Paksa
• Saklaw at Limitasyon
• Mapagkukunan ng Datos
• Orihinalidad at Kabuluhan
• Kakayahang Maisagawa
• Etikal na Pagsasaalang-alang

Pagte-teorya sa Kontekstong Filipino/ Filipino

• Mga teoryang pangwika na maaari nating gamitin para ipaliwanag ang kasalukuyang hubog ng wika.
• Pagkakaroon o kawalan ng internal na banghay o istruktura ng wika.
• Praktikalidad ng teorya upang tasahin at usisain ang nangyayaring pagbabago ng wika.

Tatlong Bahagdan ng Wika na Magiging Punto ng Analisis at Pagdadalumat:

• Paimbabaw
• Malaliman

Kaugaliang Pilipino

• Bayanihan
• Matinding Pagkakabuklod-Buklod Ng Mag-Anak
• Pakikisama
• Hiya
• Palabra De Honor
• Amor Propio
• Delicadeza
• Utang Na Loob