GNED 12: Dalumat ng/sa Filipino

• GNED 12 ay Dalumat ng/ sa Filipino na inihanda ni Ginoong Arnie C. Loyola.

Pampasiglang Gawain

• Ang "hugot" ay isang pandiwa na nangangahulugang may malalim na pinagkukunan ng emosyon ang isang tao sa kanyang mga sinasabi (2016).
• Ang Dengvaxia ay isang uri ng bakuna kontra dengue na ginawa mg Sanofi Pasteur (2018).
• Ang "fake news" ay naglalaman ng maling impormasyon na mabilis kumakalat sa isang partikular na lugar (2018).
• Ang ayuda ay paraan ng pagbibigay tulong sa anyo ng salapi, pagkain, o kagamitan na ipinamahagi noong pandemya (2020).

Kasaysayan ng Wikang Pambansa

• Noong Nobyembre 13, 1936, pinagtibay ng Batasang-Pambansa ang Batas Komonwelt Blg. 184 na lumilikha ng Surian ng Wikang Pambansa.
• Tungkulin ng SWP: Pag-aaral ng mga pangunahing wika na ginagamit ng may kalahating milyong Pilipino; paggawa ng paghahambing at pag-aaral ng talasalitaan ng mga pangunahing diyalekto.
• Tungkulin din ng SWP: Pagsusuri at pagtiyak sa fonetika at ortograpiya ng Filipino; pagpili ng katutubong wika na siyang magiging batayan ng wikang pambansa na dapat umaayon sa pinakamaunlad at mayaman sa panitikan at ang wikang tinatanggap at ginagamit ng pinakamaraming Pilipino.
• Noong Hulyo, 1997, nilagdaan at ipinalabas ni Pangulong Fidel V. Ramos ang Proklamasyon Blg. 1041 na nagtatakda na ang buwan ng Agosto taon-taon ay magiging Buwan ng Wikang Filipino.
• Itinatagubilin sa iba’t ibang sangay/tanggapan ng pamahalaan at paaralan na magsagawa ng mga gawain kaugnay sa taunang pagdiriwang..
• Noong 1935, ang Tagalog ay katutubong wikang pinagbatayan ng pambansang wika ng Pilipinas.
• Noong 1987, ang Pilipino ang unang tawag sa pambansang wika ng Pilipinas.
• Filipino ang kasalukuyang tawag sa pambansang wika ng Pilipinas, lingua franca ng mga Pilipino, at isa sa mga opisyal na wika sa Pilipinas kasama ng Ingles.
• Noong panahon ng pananakop ng mga Amerikano, Ingles at Espanyol ang opisyal na wika.

Antas ng Wika

• Ang Pabalbal/Balbal ay katumbas ng "slang" sa Ingles at itinuturing na pnakamababang antas; mga salitang pangkalye o panlansangan.
  • Halimbawa: Parak (pulis), Eskapo (takas sa bilangguan), Istokwa (naglayas), Juding (bakla), Tiboli (tomboy), Balbonik (taong maraming balahibo sa katawan), at Brokeback (lalaki sa lalaking relasyon).
• Ang kolokyal ay mga salitang ginagamit sa pang-araw-araw na hinalaw sa pormal na mga salita, at nagtataglay ng kagaspangan.
  • Maaari ring maging repinado batay sa kung sino ang nagsasalita at kaniyang kinakausap, at ginagamit sa okasyong impormal.
  • Halimbawa: Alala, Likha, Naron, Kanya-kanya, at Antay.
• Ang lalawiganin/panlalawigan ay karaniwang salitain o diyalekto ng mga katutubo sa lalawigan gaya ng mga Cebuano, Batangeno, at Bicolano.
• Sa pagsasalita, ang mga lalawiganin ay nagtataglay ng tatak-lalawiganin sa kanilang pagsasalita.
  • Halimbawa: Kaibigan (Kaibigan-Tagalog, Gayyem-Ilokano, Higala-Cebuano, Amiga-Bikolano), Halik (Halik-Tagalog, Ungngo-Ilokano, Halok-Cebuano, Hadok-Bikolano).
• Ginagamit ang pambansa sa mga aklat, babasahin, at sirkulasyong pangmadla, sa mga paaralan, at sa pamahalaan.
  • Halimbawa: Aklat, Ina, Ama, Dalaga, Masaya.
• Ang pamapanitikan ay pinakamayamang uri, kadalasa’y ginagamit ang salita sa ibang kahulugan, at gumagamit ng idyoma at tayutay.

Ang mga Sawikain

• Bagamat magkakapareho sa sila ng bahagi sa kulturang Pilipino, magkakaiba naman sila ng kahulugan.
• Naglalarawan ang sawikain sa isang bagay o pangyayaring kadalasan ay mahirap alamin ang kahulugan.
• Isang pagpapahayag ng kahulugan ay hindi komposisyunal o hindi binubuo ng tumpak na kahulugan ang mga kanya-kanyang salita.
  • Nagbibigay ng kaisipan at kaugalian ng isan lugar.
  • Halimbawa is Bukas Palad, Amoy Pinipig, Kabiyak ng Dibdib, at Butas ang Bulsa.
• Ang mga salawikain may maiikling pangungusap na naglalayong magbigay patnubay sa pamumuhay.
  • UBOS-UBOS BIYAYA, BUKAS NAKATUNGANGA sinasabi dito na huwag masyadong magastos at magwaldas ng pera.

Ang mga Pagdadalumat

• Ang Dalumat ay malalim na pag-iisip at pagbibigay interpretasyon. Ito ay kaalaman at abilidad upang ihukom ang partikular na sitwasyon o paksa.
• Ang ambagan ay pinagyaman nito ang iba’t ibang wika sa Filipino sa pamamagitan ng pagsangguni sa balarila't leksikon ng mga wika sa bansa sa pagkuha ng mga salita mula sa katutubong wika.
• Ang mga Susing Salita ay ang unang pambansang palihan (hulmahan) ng wika na nakatuon sa pagbuo ng kaalaman gamit ang mga konseptong nakapaloob sa isang susing salita na hango sa anumang wika sa Pilipinas.
• Layunin ng Palihan ng mga susing salita ay paunlarin ang mga inisyal na ideyang nakapaloob sa piniling salita at alamin ang potensyal na ambag nito sa pag-aaral at pananaliksik tungo sa produksyon ng kaalaman.
• Inaasahang lunsaran ang nabuong kaalaman na hahango sa mga pambansa at akademikong usapin tulad ng panunuring pampanitikan, identidad, migrasyon, modernismo, urbanisasyon, pagpaplanong pangkomunidad, wika, kultura at iba pa.

Oxford dictionary

• May 40 salita na hango sa paggamit ng mga Pinoy sa ilang salitang Ingles sa June 2015 update ng Oxford Dictionary ayon kay Danica Salazar.
  • Kabilang dito ang advanced, bahala na, balikbayan, balikbayan box, baon, at barangay.

Masinsin at Mapanuring Pagbasa

• Ayon kay Neuman, paraan ang pananaliksik ng pagtuklas ng mga kasagutan sa mga partikular na katanungan ng mga tao tungkol sa kaniyang lipunan o kapaligiran.
• Ayon kay Sicat-De Laza (2016), gumagamit ang maka-Pililinong pananaliksik ng wikang Filipino at/o mgakatutubong wika sa Pilipinas na tumatalakay sa mga paksang mas malapit sa puso at isip ng mgamamamayan.
• Pangunahing isinasaalang-alang dito pagpili ng paksang naaayon sa interes at kapaki-pakinabang sa samabayanang Pilipino kung saan ang komunidad ang laboratoryo.
• Gabay na tanong sa pagpili ng wastong paksa: May sapat bang sanggunian na pagbabatayan ang napiling paksa? Paanong lilimitahan o paliliitin ang isang paksa na malawak ang saklaw? -Makakapag-ambag ba ako ng sariling tuklas at bagong kaalaman sa pipiliing paksa? Gagamit ba ako ng sistematiko at siyentipikong pananaw upang masagot ang tanong?
• Ginagamit ang metodolohiya sa pananaliksik upang sistematikong paglutas sa mga suliranin/tanong layunin ng pananaliksik.
  • Ayon kay Wallman, tumutukoy ang metodo sa tiyak na teknik ng pagtitipon at pagsusuri ng datos upang makabuo ng mga kongklusyong mapapanindigan.

Mga Metodo ng Pananaliksik

• Interbyu: Pag-tatanong sa mismong taong paksa ng pananaliksik ( maaring structured o Non-structured)
• kung ang interbyu ay isa-isa lamang ang kinakapanayam dito ay dalawa o higit pa ang kinapanayam
• kung saan isinasama rin ang pagtatanong-tanong sa sa ibang metodo ng pananaliksik na may random na audience.
• ginagamit ang pagsasagot ng sarbey sa mga talatanungan samgataongmakapagbibigay ng saloobin o impormasyon sa paksa.

Mga Disenyo ng Pananaliksik

• Deskriptibong, Pagbubuo ng glosaryo, Komparatibong pananaliksik, and Pagbubuo at balidasyon ng materyales na panturo

Hakbang sa pananaliksik

• Dapat Isaalang-alang Ang Kawilihan, Kahalagahan, Saklaw at Limitasyon, Mapagkukunan ng Datos, Orihinalidad at Kabuluhan, Kakayahang maisagawa, at Etikal na Pagsasaalang-alang.
• Sa pagpili ng paksa, mainam din na kumonsulta sa mga eksperto, guro, o tagapayo upang masigurong angkop ito sa layunin ng iyong pananaliksik.

Mga kasanayan sa Pagbasa

• Pagsulat ng Paraphrase, abstrak, Rebyu ng kaugnay na litratura Sa Pagbuo Ng Paksa Sa Pananaliksik:
• Mahalagang pag-isipan ang tatlong Pagte-teorya na ginagamit sa kontekstong pilipino
• May tatlong Bahagdan na makakatulong sa analisis at pagdadalumat (Paimbabaw, malaliman, at kaibuturan)

Tatlong Pananaw ng pagdadalumat ng filipino

• patuloy na nililinang, paglaganap ng Taglish, at Interbensyon

Mga Posibilidad sa pagbabago ng wika

• Puwersa, kognisyon, at Code-switching

Gawi ng mga Pilipino

• Bayanihan, Matinding Pagkabuklod-buklod, Pakikisama, and Hiya

Tour 85 - Review

• Ang batas ay tinukoy bilang isang panuntunan ng pag-uugali, makatarungan at obligadong ipinahayag ng lehitimong awtoridad at ng isang karaniwang pagmamasid at mga benepisyo (Ayon kay Sanchez Roman).
• The latin maxim: “Salus Populi est Suprema Lex” o "Ang kapakanan ng mga tao ay ang pinakamataas na batas".

Three Branches of Government or Tatlong Sangay ng Gobyerno

• Sangay na Tagapagbatas (Power to make, revise, repeal or amend the law)
  • Binubuo ito ng Senado at Kamara ng mga Kinatawan, kung saan ang batas na ipinasa ng Kongreso (STATUTE). -BILL, at ORDINANCE.
• Sangay na Tagapagpaganap (Power to execute, enforce or implement the law or May kapangyarihang ipatupad, ipatupad o ipatupad ang batas). Kapangyarihan na vested ng Pangulo ng Pilipinas Different Departments are under Executive branch such as: DOT, DOTC, DFA, PNP, DILG
• Sangay na Panghukuman (Power and duty of the courts of justice to settle controversies involving rights which are legally demandable or Kapangyarihan at tungkulin ng mga hukuman ng hustisya na ayusin ang mga kontrobersya na kinasasangkutan ng mga karapatan na legal na hinihingi, Power to interpret the law).

Review 2

• Ang konstitusyon ang basic at pinakamataas na batas.
• Alexander G. Gesmundo ay ang ika-27 Chief Justice ng Korte Suprema

Espesyal na Kapangyarihan ng Gobyerno

• Kapangyarihang kumuha ng pribadong ari-arian
• Kapangyarihang magpatupad ng mga batas
• Power to impose burdens or charges
• Ang artikulo III, Seksyon I Ang kapangyarihan sa buhay, kalayaan.
  • "Walang taong aalisan ng buhay, kalayaan, o ari-arian nang walang angkop na proseso ng batas, ni hindi dapat ipagkait sa sinumang tao ang pantay na pangangalaga ng mga batas.".
• Under this doctrine, if the law or contract violates any norms of constitution, that law or contract is not valid
• The Government cannot take away the life of the person without due process
• Kalayaan sa kaniyang kalooban sa mga ayos ng batas, na mamuhay o magtrabaho kung saan niya kalooban.
• Kapag mayroong hearings before it condemns, judgment only after trial.
• Pagka pantay-pantay na proteksyon.
  • "Ang kalayaan ng paninirahan at pagbabago ng pareho sa loob ng mga limitasyon na inireseta ng batas ay hindi dapat bawasan maliban sa utos na naaayon sa batas ng hukuman."