Motivatsiya Sirlari - Study Notes

Insonning biror maqsadga erishish uchun yoki harakat qilish uchun ichki yoki tashqi ta'sirida vujudga keladigan psixologik jarayon.

Inson faoliyatining harakatlantiruvchi kuchi. Bizni harakatga undaydi, maqsadlarimizga erishishda qiyinchiliklarga qarshi turishda kuch beradi va hayotiy vaziyatlarda qarorlar qabul qilish jarayonida yo‘naltiradi.

Abraham Maslov tomonidan taklif qilingan nazariya, inson ehtiyojlarini besh darajaga bo‘lib, ularning iyerarxik tartibini belgilab beradi.

Eng asosiy va zaruriy ehtiyojlar. Masalan, ovqat, suv, uy-joy, kiyim, xavfsizlik.

Do‘stlik, sevgi, oilaviy aloqalar va jamoaga a’zo bo‘lish.

O‘ziga va boshqalarga hurmatni qozonish, tan olish va muvaffaqiyatga erishish ehtiyoji.

O'z potensialini to‘liq amalga oshirish, ijodiy ifoda etish va o'z hayotidagi maqsadlarni amalga oshirishga intiladi.

Frederik Herzberg tomonidan taklif qilingan nazariya, ish joyida ishchilarning motivatsiyasini shakllantiruvchi ikki xil omil mavjudligini ta'kidlaydi: "motivatsiya omillari" va "qoniqmaslik omillari"

Ishchilarni rag‘batlantiradi va ularning ishga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, masalan, ishning o'zi, muvaffaqiyat, tan olish, mas'uliyat, rivojlanish va o'sish imkoniyatlari.

Ishchilarning motivatsiyasini pasaytiradi. Yomon ish sharoitlari, ish haqining pastligi, yomon boshqaruv, noaniq siyosat va me'yorlar.

David Mak Klelland tomonidan taklif qilingan nazariya, u inson hayotida uchta asosiy ehtiyoj mavjudligini ta'kidlaydi: yutuq, kuch va a'zo bo'lish ehtiyojlari.

O'z oldilariga aniq va o'lchanadigan maqsadlar qo‘yishadi va ularni bajarish uchun tinimsiz ishlashadi. O'rtacha tavakkal qilishni afzal ko'rishadi, ma'lumotlarga tayanadi, mustaqillik, ma'lumotlarni tahlil qilishni yaxshi ko'rishadi.

Boshqarish, nazorat qilish va ta'sir o'tkazish istagida bo'ladilar. Boshqalar ustidan nazorat o'rnatishni, shaxsiy ta'sirni, jamoa boshqaruviga intilish, muvaffaqiyatni kuch orqali o'lchash.

Boshqalarga yaqin bo‘lishni, ijtimoiy munosabatlarni rivojlantirishni va o'zini jamiyatning bir qismi sifatida his qilishni xohlaydi. Do'stona munosabatlar o’rnatish, jamoa bilan ishlashni yaxshi ko'rishadi, ijtimoiy qo'llab-quvvatlashni qadrlash, noto'g'ri raqobatni yoqtirmaydilar.

Edvard Detsi va Richard Rayan tomonidan taklif qilingan nazariya, inson motivatsiyasining uchta asosiy psixologik ehtiyojini ta'kidlaydi: avtonomiya, kompetentlik va ijtimoiy bog'liqlik.

O‘z hayoti va qarorlarini nazorat qilish, o‘z istaklari va qadriyatlariga muvofiq ravishda harakat qilish imkoniyatiga ega bo‘lishini anglatadi.

O'z qobiliyatlarini ko‘rsatish va qiyinchiliklarni muvaffaqiyatli yengish hissini anglatadi.

O'zini jamiyatning bir qismi sifatida his qilish va boshqa odamlar bilan samimiy, yaqin munosabatlar o‘rnatish ehtiyojidir.

Insonning o‘z faoliyatidan zavqlanishi, o‘zini rivojlantirish va qoniqish olish uchun ichki kuch bilan harakat qilishidir.

Tashqi omillar, masalan, mukofot, maqtov, tan olish, yoki jazo olishdan qochish kabi sabablarga asoslanib harakat qilishidir. Ichki qiziqish va ishtiyoqdan kelib chiqmaydi.

Rivojlanish ehtiyoji, mustaqillik, qiziqish. Zavq va qoniqish, ijodkorlik va innovatsiya, qiyinchiliklarga qarshi kurash, faollik va barqarorlik.

Samaradorlik, barqarorlik, o'z-o'zini boshqarish. Ma'noni topish, o'z qiziqishlarini aniqlash, qiyinchiliklarni qabul qilish, o'z maqsadlarini belgilash.

Tashqi omillar, masalan, mukofot, maqtov, tan olish, yoki jazo olishdan qochish kabi sabablarga asoslanib harakat qilishidir. Ichki qiziqish va ishtiyoqdan kelib chiqmaydi.

Mukofot olish, jazodan qochish, ijtimoiy bosim. Tashqi mukofotga asoslangan, jazodan qochishga asoslangan, ijtimoiy motivatsiya.

Qisqa muddatli samaradorlik, tashqi rag'batga bog'liqlik, o'z-o'zidan qoniqish bermasligi. Kuchli rag'bat, muayyan natijalarga tez erishish, nazoratni kuchaytirish. Motivatsiyaning qisqa muddatli bo'lishi, ichki motivatsiyani bostirishi, ijodiy fikrlashning pasayishi.

Ichki motivatsiya jarayondan zavqlanish va o‘zini rivojlantirishga asoslanadi, tashqi motivatsiya esa tashqi rag‘batlantirish yoki jazodan qochishga qaratilgan.

Har bir inson hayotida va faoliyatida ichki hamda tashqi motivatsiya o‘zaro bog‘liq va uyg‘un holatda mavjud bo‘lishi zarur.

Ichki motivatsiyaning kuchi: o'z ishidan zavqlanish, o'zini rivojlantirish. Tashqi motivatsiyaning roli: qisqa muddatli maqsadlarga erishish.

O'z ishingizda ma'no toping, mukofot va jazolarni me'yorida qo'llash, o'z maqsadlaringizni belgilash, ichki motivatsiyani kuchaytiruvchi tashqi omillar.

Motivatsiyaning tez yo'qolishi, ijodiy fikrlashning cheklanishi, ichki motivatsiyaning yo'qolishi.

Insonning oldida aniq maqsadlar bo‘lishi kerak. Maqsad qo'yish insonni bir maromda va qat’iyat bilan ishlashga undaydi. SMART tizimi maqsadlarni belgilash va ularni samarali boshqarishning ishonchli usullaridan biri.

Aniq maqsadlar insonni qat’iy harakatga chorlaydi. Maqsad nechog'liq batafsil va aniq bo'lsa, motivatsiya shuncha yuqori bo'ladi.

Maqsadni o‘lchash uchun aniq mezonlarni belgilash zarur. O‘lchovlar sizga maqsadga qanchalik yaqinlashayotganingizni baholashga yordam beradi.

Maqsadlar real va amaliy bo‘lishi kerak. Juda balandparvoz yoki qiyin maqsadlar motivatsiyani pasaytirib, insonni ko‘proq umidsizlikka olib kelishi mumkin.

Maqsad insonning umumiy hayotiy rejalari va qadriyatlari bilan mos bo‘lishi kerak.

Har qanday maqsadning aniq belgilangan muddatlari bo‘lishi kerak. Vaqt chegarasi maqsad sari harakatlaringizni jadallashtiradi va motivatsiyani kuchaytiradi.

Insonning kayfiyatini ko‘taradi, uning harakatlariga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi va oldidagi qiyinchiliklarni osonroq yengishiga yordam beradi.

Stressni boshqarish, motivatsiyani oshirish, ishonchni mustahkamlash, qarorlar qabul qilishni osonlashtirish.

Yomon odatlarni aniqlash va yo'q qilish, minnatdorlikni shakllantirish, o'z-o'zini motivatsiya qilish, atrofni ijobiylashtirish.

Har qanday qiyinchilikka qaramay maqsad sari doimiy harakat qilish va muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo‘lgan ichki kuchni anglatadi. Uzoq muddatli maqsadga e’tibor, sabr va chidamlilik, doimiy harakat.

Muvaffaqiyatga erishishning ajralmas qismi. Qattiqqo'llik bilan ishlaydigan odamlar qiyinchiliklarga qarshi kurashadi va bu jarayonda ichki kuchlaridan foydalangan holda o'z maqsadlaridan voz kechmaydilar.

Maqsadga sodiq qolish, muvaffaqiyatsizliklardan o'rganish, o'z ustida ishlash, xatti-harakatlarni boshqarish.

Fikr va rejalar qanchalik yaxshi bo‘lmasin, ularni amalgaoshirmasdan natijaga erishish qiyin. Harakat motivatsiyaning amaliy ko‘rinishi bo‘lib, insonning ichki intilishlari va maqsadlari uchun haqiqiy qadamdir. O‘z-o‘zini rag‘batlantirish esa insonni ichki jihatdan qo‘llab-quvvatlaydigan eng kuchli vositadir.