Литосфера және Жердің Ішкі Құрылымы

Study Notes

Литосфера және Жердің Ішкі Құрылымы

Литосфера – Жер қыртысы мен мантияның жоғарғы кристалды жыныстарынан тұратын қатты қабаты. Атауының мағынасы – "тас", "тасты қабат".
Жердің ішкі құрылымы үш негізгі қабаттан тұрады: ядро, мантия және жер қыртысы.
Мантия – жер қыртысы мен ядроның аралығында орналасқан қабат. Грек тілінен аударғанда "шапан", "жамылғы" дегенді білдіреді. Үш қабаттан тұрады.
Ядро – Жердің орталығында орналасқан қабат. Сыртқы және ішкі ядро болып бөлінеді.

Жер Қыртысы

Жер қыртысы мантиядан балқып пайда болған жердің беткі бөлігі.
Жер қыртысының екі түрі бар: материктік және мұхиттық. Қалыптасу типтері де осы екіге бөлінеді.
Мұхиттық жер қыртысының қалыңдығы 5-10 км, ал материктік жер қыртысы жазықтарда 30-40 км, таулы аудандарда 70-80 км-ге жетеді.
Мұхиттық жер қыртысы шөгінді және базальтты қабаттардан тұрады, ал гранитті қабат жоқ.
Жер қыртысын құрайтын тау жыныстары шөгінді, гранитті және базальтты болып бөлінеді.
Шөгінді жыныстар әктас, қиыршықтас, құм және саздан тұрады.
Гранит "дән" дегенді білдіреді және дала шпаты, слюда сияқты минералдардан тұрады.
Базальт "темірі бар тас" дегенді білдіреді және магнетит, лабрадор, оливин сияқты минералдардан тұрады.
Жер қыртысында кең таралған 8 элемент бар: оттегі, кремний, алюминий, темір, кальций, натрий, калий, магний. Оттегі салмақ бойынша (47%) және көлем бойынша (96%) басым.

Мантия

Мантия жер қыртысының астында орналасқан және 2900 км тереңдікке дейін созылады. Ядромен шектеседі.
Мантияның құрамындағы заттар қатты күйінде болады.
Мантия жоғарғы және төменгі бөліктерге бөлінеді. Олардың шекарасы 900-1000 км тереңдікте орналасқан.
Жоғарғы мантияда ығысу, араласу және ажырау үдерістері үздіксіз жүреді.
Температура тереңдікке байланысты өзгереді: 100 км-де +50°С, 500 км-де +2000°С, мантия мен ядро шекарасында +4000°С.

Ядро

Ядро Жердің дәл орталығында орналасқан және 2900 км-ден 6371 км тереңдікке дейін созылады.
Ядроның температурасы шамамен 4000°С, оның радиусы 3500 км, ал ішкі ядроның радиусы 1289 км.

Description

Бұл тест Жердің литосферасы мен ішкі құрылымын іске асыруға арналған. Сіз жер қыртысының, мантия мен ядроның сипаттамаларын және олардың өзара байланысын білесіз. Сұрақтарға жауап беріп, білімдеріңізді тексеріңіз.