Leiderschap: Descriptief vs. Normatief

Descriptieve versus Normatieve Definitie van Leiderschap

• Descriptieve definities beschrijven leiderschap zoals het zich in de realiteit manifesteert, met de focus op de acties van leiders in diverse situaties en de effecten hiervan op volgers
• Situationeel en transformationeel leiderschap zijn voorbeelden van descriptieve leiderschapstheorieën
• Normatieve definities bepalen hoe leiderschap idealiter zou moeten zijn, vaak met inbegrip van morele en ethische beoordelingen betreffende de kwaliteiten van goed leiderschap
• Ethisch en authentiek leiderschap zijn voorbeelden van normatieve leiderschapstheorieën

Koppeling van Leiderschapstheorieën aan Ethische Theorieën

• Deontologie (Kantiaans): morele principes en plichten zijn de leidende factoren, ongeacht de consequenties, integriteit, eerlijkheid en verantwoordelijkheid zijn essentieel voor deze leiderschapsstijl
• Deugdethiek (Aristoteles): legt de nadruk op karakter en persoonlijke ontwikkeling, moed en wijsheid, oprechtheid en zelfbewustzijn zijn cruciaal voor authentiek leiderschap

Analyse en Evaluatie van Leider- en Volgerschapsgedrag

• Autoritair leiderschap: beslissingen worden door de leider genomen en instructies duidelijk gegeven
• Democratisch leiderschap: stimuleert inspraak en samenwerkingen met volgers, vaak effectiever en ethischer
• Transformationeel leiderschap: inspireert en motiveert de volgers
• Transactioneel leiderschap: richt zich op beloningen en straffen, transformationeel leiderschap wordt geassocieerd met positieve veranderingen binnen een organisatie

Soorten Volgersgroepen

• In-group: meer contact, veel onderhandelingen, betrokken en geïnformeerd, meer afhankelijk
• Out-group: beperkt contact, formeel, minder betrokken en geïnformeerd, minder afhankelijk
• Kritische volgers: denken zelf na, dragen actief bij aan besluitvorming, essentieel voor een gezonde organisatiecultuur
• Afhankelijke volgers: volgen blindelings bevelen op
• Actieve volgers: nemen initiatief en zoeken actief naar verbeteringen
• Passieve volgers: wachten op instructies en leveren minimale inspanning

Leiderschap op Basis van Positie versus Proces

• Positie: aangewezen, machtspositie, controle over macht, formele machtsbronnen
• Proces: wederkerige interactie tussen leider en volger, beïnvloeding over en weer, informele machtsbronnen

Machtsbronnen

• Positiemacht: legitieme, belonende macht, dwingende/straffende macht, informatie macht
• Persoonlijke macht: referentie macht, expert macht, informatie macht

Leiderschap gebaseerd op Positie en Proces

• Leiderschap op basis van positie: verwijst naar formeel toegewezen leiderschap
• Een officier in de krijgsmacht is een voorbeeld van leiderschap op basis van positie
• Leiderschap als proces: dynamische interactie tussen leider en volgers, gebaseerd op invloed, vertrouwen en samenwerking
• Een ervaren onderofficier die de leiding neemt in een bepaalde situatie zonder formele macht, is een voorbeeld van leiderschap als proces

Aangewezen Versus Opkomend Leiderschap

• Aangewezen leiderschap wordt formeel toegekend via een organisatie en is gekoppeld aan rang en functie, een luitenant is een voorbeeld
• Opkomend leiderschap ontstaat spontaan binnen een groep wanneer iemand invloed krijgt zonder formele aanstelling, door kennis, ervaring of persoonlijkheid

Invloed van de Situatie op Leiderschap

• Leiderschap is niet statisch en wordt beïnvloed door context en omgeving
• Factoren uit de omgeving bepalen welk type leiderschap het meest effectief is
• Situationeel leiderschap kan noodzakelijk zijn in chaotische of onvoorspelbare situaties, zoals in een oorlogsgebied

Hill Team-Leiderschap Model

• Het Hill-model: helpt leiders acties te bepalen om een team optimaal te laten functioneren, constant observeren en interventies uitvoeren
• Interne leiderschapsacties taak: beslissingen over doelen, rollen en middelen
• Interne leiderschapsacties relationeel: bevorderen van samenwerking en vertrouwen
• Externe leiderschapsacties: contact met andere teams of organisaties
• Voorbeeld: militaire eenheid in een missiegebied, interne taakgerichte instructies en externe coördinatie met buitenlandse eenheden
• Gedeeld leiderschap: leiderschap wordt gedeeld door meerdere teamleden, komt voor bij teams waar iedereen zijn eigen specialisme heeft, special forces team

Aangewezenheid en de Situatie

• Formeel kan de leiding liggen bij een aangewezen persoon, zoals een luitenant
• Informeel kan de leiding in een crisissituatie liggen bij degene met de meeste ervaring

Invloed van de Situatie op de Leider

• De situatie en omgeving beïnvloedt het type leiderschap, een leider moet tussen stijlen kunnen wisselen
• Leiderschapsstijl op het slagveld is anders dan op de kazerne

Hill Model en Gedeeld Leiderschap

• Gedeeld leiderschap wordt gebruikt bij special forces teams omdat het team diverse expertises heeft
• Het Hill-model helpt een leider het team optimaal te laten functioneren en acties te ondernemen waar verbetering nodig is

Het Hitler-probleem

• Leiderschap gaat niet alleen over invloed en effectiviteit, maar ook over ethische verantwoordelijkheid
• Het roept de vraag op of leiderschap alleen over effectiviteit gaat of ook over moraliteit en ethiek

Verschil tussen Leiderschap en Management

• Leiderschap: visie, inspiratie, verandering, mensen motiveren en inspireren voor een gemeenschappelijk doel
• Management: planning, organisatie, controle, processen efficiënt laten verlopen en stabiliteit bereiken

Voor- en Nadelen van Charismatisch Leiderschap

• Charismatische leider: enthousiast, zelfbewust, spoort anderen aan
• Voordelen: sterke motivatie, betrokkenheid, snelle acceptatie van verandering, goede prestaties, kan nodig zijn in crisis
• Nadelen: centralistisch, top-down, weinig ruimte voor ontwikkeling, floreert in crisis, kan anderen in gevaar brengen

Verschil Charismatisch en Transformationeel Leiderschap

• Charismatisch leiderschap: draait om de persoonlijkheid van de leider, volgers worden aangetrokken door uitstraling en overtuigingskracht
• Transformationeel leiderschap: richt zich op groei en ontwikkeling van volgers, motiveren door visie en benutting van potentieel
• Een charismatische leider kan soms transformationeel zijn maar niet altijd

Vier Dimensies van Transformationeel Leiderschap

• Idealized influence: rolmodel, bewonderd en gerespecteerd
• Inspirational motivation: schetst visie en motiveert volgelingen
• Intellectual stimulation: moedigt creativiteit en innovatie aan
• Individualized consideration: aandacht aan medewerkers en stimuleert ontwikkeling

Relatie Transformationeel Leiderschap en Leiderschapscircumplex

• Transformationeel leiderschap combineert stijlen binnen het circumplex, met nadruk op mensgericht en ontwikkelingsgericht leiderschap Transformationeel leiders bevinden zich meestal aan de kant van positieve beïnvloeding en samenwerking

Vormen van Negatief Leiderschap

• Autoritair: dominant, duldt geen tegenspraak, leidt tot angst en gebrek aan betrokkenheid
• Laisser-faire: neemt geen verantwoordelijkheid, laat volgers aan hun lot over, leidt tot chaos en een gebrek aan sturing
• Destructief: handelt bewust schadelijk voor de organisatie of volgelingen, bijvoorbeeld door manipulatie en misbruik van macht
• Toxisch: creëert een giftige werkomgeving door pesten, discriminatie of emotionele uitbuiting

Overeenkomsten Negatief Leiderschap

• Leidt tot negatieve werkcultuur
• Vermindert motivatie en prestatie van volgelingen
• Kan leiden tot psychologische stress en burn-out bij volgelingen

Verschillen Negatief Leiderschap

• Autoritair leiderschap kan effectief zijn in crisissituaties, toxisch leiderschap is vrijwel altijd destructief
• Laisser-faire leiderschap veroorzaakt vaak onbedoeld negatieve gevolgen, destructief leiderschap veroorzaakt bewust negatieve gevolgen

Destructief en Negatief Leiderschap

• Destructief leiderschap: een vorm van leiderschap waarbij de leider gedrag vertoont dat opzettelijk of onopzettelijk schade toebrengt aan volgers, manipulatie, machtsmisbruik, saboteren
• Negatief leiderschap: bredere term die verwijst naar elke vorm van leiderschap met negatieve gevolgen, inclusief onbedoelde fouten

Kenmerken van Destructief versus Negatief Leiderschap

• Destructief leiderschap is structureel en heeft een grote impact, eigen belang overheerst
• Negatief leiderschap is incidenteel en heeft een milde impact, taak/opdracht nog in het vizier

Toxic triangle

• Toxiciteit komt van destructieve leiders, gevoelige volgers en een bevorderlijke omgeving.

Elementen van de Toxic Triangle

• Destructieve leiders: charisma, machtsdrift, narcisme, negatieve levens thema's en ideologie van haat
• Ontvankelijke volgers: "conformers" met onvervulde behoeften, lage zelfevaluaties, lage ontwikkelingsniveau, of "colluders" met ambitie, gelijke wereldbeeld, slechte waarden.
• Bevorderende omgeving omvat instabiliteit, bedreiging, culturele waarden, gebrek aan checks and balances

Negatieve Leiderschapsgedragingen

• Intimidatie en manipulatie: angst creëren om controle te behouden
• Onrechtvaardige behandeling: voortrekken of discrimineren
• Onethisch gedrag: corruptie, liegen of misbruik maken van macht
• Gebrek aan ondersteuning
• Micromanagement: overmatige controle en gebrek aan vertrouwen

Rol van Volgers ten Aanzien van Negatief Leiderschap

• Organisaties moeten een cultuur creëren waarin negatieve leiders kunnen worden aangesproken zonder angst

Gevolgen van Negatieve Leiderschapsgedragingen

• Stress, angst en burn-out, verminderde motivatie, slechte samenwerking en conflicten, gebrek aan vertrouwen, verminderde productiviteit en creativiteit

Utilitarisme in Traditie met Rechtvaardige Oorlog

• Proportionaliteit: de actie moet proportioneel zijn tot het beoogde doel
• Militaire noodzaak: de actie moet noodzakelijk zijn voor het bereiken van het militaire doel
• Redelijke kans op succes: er moet een redelijke kans op succes zijn

Gevolgenethiek (utilitarisme)

• Gericht op de gevolgen van een handeling, een handeling is goed als deze leidt tot het grootste geluk voor het grootste aantal mensen
• voorbeeld: als het redden van vijf levens betekent dat één persoon moet opofferen, is dit gerechtvaardigd

Plichtethiek (deontologie)

• Gericht op de morele plicht en principes, ongeacht de gevolgen
• Immanuel Kant: handelingen moeten gebaseerd zijn op universele morele wetten
• Voorbeelden: liegen is altijd verkeerd, zelfs als het de gevoelens van iemand zou sparen

Deugdethiek

• Gericht op de ontwikkeling van een goed karakter en deugdzaam leven
• Aristoteles: deugdzaamheid is cruciaal voor een goed leven
• Voorbeeld: een arts handelt niet alleen omdat een wet het voorschrijft of omdat het de meeste mensen helpt, maar omdat hij een zorgzaam en goed persoon wil zijn

Ethische Theorieën Toegepast op Casussen met Zelfrijdende Auto's en Journalisten

• Gevolgenethiek: selecteer optie die de minste slachtoffers maakt of de beste samenleving creëert
• Plichtethiek: handeling volgens een universele regel of principe van waarheidsgetrouwheid
• Deugdethiek: handel moreel goed en deugdzaam persoon die blijk geeft van moed en verantwoordelijkheid

Factoren die Normvervaging Beïnvloeden

• Situationele factoren: dehumanisering, gebrek aan consequenties, genormaliseerd geweld, vervuilde fysieke omgeving, verhoogde emotionele opwinding
• Systeem (groep) factoren: invloed van sociale groepen, sociale cohesie, bystander-effect, gedeelde emoties, rol van de leider
• Individuele factoren: daders, bystanders, facilitators en enablers

Individuele factoren

• Loskoppelen van norm door een abnormale situatie in combinatie met groepsdruk
• Rechtvaardigen van gedrag, ontkennen van consequenties, ontkennen van individuele verantwoordelijkheid, slachtoffers beschuldigen of dehumiseren

Voor- en nadelen cohesie bij (militaire) eenheden

• Voordelen: synergie, versterking mores, remt ontstaan/gevolgen gevechten/stress, creëert grenzen en vangnet
• Nadelen: "wir-sind-gut-Denken", gebrekkige kritiek op 'binnen', afwijken van 'groep' wordt minder getoloreerd, blind en afkeer naar buitenstaanders

Gedrag in Oorlog- model uitgelegd

• Dit model beschrijft hoe morele normvervaging en extreem handelen van soldaten tot stand komt onder extreme omstandigheden, en de bijdrage van verschillende factoren hieraan

Invloed Leidinggevende op Normvervaging

• Leidinggevenden spelen een cruciale rol in het waarborgen van ethische normen binnen militaire eenheden
• Houding van leider doet ertoe, moreel kompas stimuleren, solide ethisch fundament

Context Krijgsmacht

• In militaire contexten is normvervaging een serieus risico, vooral onder zware operationele omstandigheden

Ius ad bellum, ius in bello, ius post bellum

• Ius ad bellum: rechtvaardigheid om een oorlog te beginnen (politiek), juiste reden, autoriteit, intentie, proportionaliteit, kans en redmiddel
• Ius in bello: regels voor het voeren van oorlog (krijgsmacht), immuniteit van non-combattanten, proportionaliteit
• Ius post bellum: principes voor een rechtvaardige vrede na conflict (wederopbouw en richtlijnen)

Ius ad bellum Criteria

• Rechtvaardige zaak: oorlog als reactie op agressie of genocide
• Legitieme autoriteit: erkende staten of internationale organen mogen oorlog verklaren
• Proportionaliteit: voordelen van oorlog moeten opwegen tegen de schade
• Laatste redmiddel: oorlog als laatste middel na mislukte diplomatie

Ius in bello

• Onderscheid: onderscheid militaire en burgers doelen
• Proportionaliteit: militaire schade niet buitenproportioneel ten opzichte van strategisch doel
• Noodzakelijkheid: acties die bijdragen aan militaire overwinning toegestaan

Revisionistische Visie op Rechtvaardige Oorlog

• Revisionisten stellen dat soldaten in een onrechtvaardige oorlog minder rechtvaardigheid hebben om te vechten
• Niet alleen politieke leiders zijn verantwoordelijk, maar ook individuele soldaten die deelnemen aan een onrechtvaardige oorlog

Kernpunten Revisionistische Visie

• Soldaten in een onrechtvaardige oorlog hebben niet dezelfde morele rechten als soldaten in een rechtvaardige oorlog
• Individuen hebben mogelijk een morele plicht om niet deel te nemen aan een onrechtvaardige oorlog
• Kritiek is de realiteit en handhaving oorlogsrecht.

Twee Soorten Militaire Ethiek

• De traditie van de (het praten over) rechtvaardige oorlog
• Meer professionele ethiek, het voorkomen onethisch gedrag