Kırmızı Kan Hücreleri ve Fonksiyonları

Kan Fizyolojisi

• Kan, ekstrasellüler sıvının (hücre dışı sıvısı) bir parçasıdır.
• Plazma adı verilen bir sıvı ortam içinde kan hücreleri (eritrosit, lökosit, trombosit) süspansiyon halinde bulunur.
• Damar sistemini dolduran ve kalbin pompa gücüyle vücudu dolaşan bir dokudur.
• Doğum öncesi, mezenşim hücreleri, karaciğer, dalak ve kemik iliği kan oluşumuna katkı sağlar.
• Doğum sonrası, kan oluşumu sadece kemik iliğinde gerçekleşir.

Kanın Görevleri

• Taşıma: Besin, atık, solunum gazları, hormonlar, enzimler ve nörotransmitterleri taşır.
• Düzenleme: Vücut sıcaklığı, su ve pH oranlarını düzenler.
• Savunma: Akyuvarlar ve antikorlar vücuda giren yabancı maddeleri etkisiz hale getirir.
• Koruma: Fibronojen yaralanmalarda pıhtılaşmayı sağlar ve heparin damar içindeki pıhtılaşmayı önler.

Kanın Bileşenleri

• Kan dokusu, hücre (%45) ve plazma (%55) sıvısından oluşur.
• Plazma ağırlıklı olarak su (%91), protein (%7) ve diğer çözünmüş iyonlardan oluşur.
• Proteinler: Albumin, globulin, fibronojen ve protrombin.
• Kan hücreleri: Eritrositler (alyuvarlar), lökositler (akyuvarlar) ve trombositler (kan pulcukları) gibi gruplar halinde incelenir.

Alyuvar Hücreleri (Eritrosit)

• Organizmada eritrosit yapımı (oluşumu) hipoksi (dokularda oksijen azalması) ile uyarılır.
• Alyuvarlar, hemoglobin sayesinde vücut için gerekli olan solunum gazlarını taşır.
• Yeni oluştuklarında çekirdekli, olgunlaşınca çekirdeklerini kaybederler.
• Mitokondrileri yoktur, bu yüzden taşıdıkları oksijeni kullanmazlar.
• Glikoliz yoluyla ATP üretirler.
• Yaşam süreleri 120 gündür. Karaciğer ve dalakta parçalanırlar. Embriyo döneminde karaciğer ve dalakta, ergin döneminde kemik iliğinde üretilirler.

Hemoglobin

• Protein ve metal iyonlarından oluşan bir solunum pigmentidir.
• Oksijen bağlandığında kırmızı renkte olur.
• Karbon dioksite bağlanma kapasitesi oksijenden çok daha yüksektir.
• Karboksihemoglobin, beyin fonksiyonlarına zararlıdır.
• Hemoglobin, insan kanının oksijen taşıma kapasitesini 75 kat arttırır.

Anemi (Kansızlık)

• Eritrosit sayısı veya hemoglobin miktarının düşük olması anemi olarak tanımlanır.
• Anemi kalp debisini artırır ve kalbin iş yükünü yükseltir.
• Eritrosit sayısı kanamalarda ve kemik iliği hastalıklarında azalabilir.
• B12 vitamini yetersizliği ve Fe2+ eksikliği anemiye neden olabilir.

Akyuvar Hücreleri (Lökosit)

• Mikroorganizmaları fagosite ederek yok ederler.
• Bazıları vücuda giren antijenlere karşı antikor üretir.
• Renksizdirler, çekirdekli ve hareketlidirler. Kılcal damarlardan geçerler.
• Hasarlı dokuları fagosite ederek yok ederler.
• Granüllü ve granülsüz olmak üzere ikiye ayrılırlar.

Granüllü Akyuvarlar

• Vücut savunmasında görevlidirler.
• Nötrofiller: Ölü hücreleri ve bakterileri fagosite eder.
• Eozinofiller: Parazitlerin neden olduğu enfeksiyonlarda ve alerjik reaksiyonlarda vücudu korur.
• Bazofiller: Mikroorganizmaların veya yaralanmaların neden olduğu iltihaplara karşı korur. Histamin ve heparin salgılarlar.

Granülsüz Akyuvarlar

• Sitoplazmalarında granül taşımazlar.
• Lenfositler: Yabancı maddelere karşı B ve T bağışıklık hücrelerine dönüşürler. Karaciğer ve kemik iliğinde oluşurlar. Sinir dokuda bulunmaz. Güneş yanıklarında ve verem gibi hastalıklarda artış gösterir.
• Monositler: Makrofajlara dönüşürler ve ömürleri tükenmiş doku ve hücreleri veya mikroorganizmaları fagosite eder. Sıtma, tifo gibi hastalıklarda sayıları artar.

Trombositler (Kan Pulcukları)

• Kemik iliğinde büyük hücrelerin parçalanmasıyla oluşur.
• Çekirdekleri yoktur.
• Kanın pıhtılaşmasını sağlar.
• Yaşam süreleri bitince karaciğer ve dalakta parçalanırlar.

Kanın Pıhtılaşması

• Damar yaralanması gibi durumlarda kan kaybını önlemek için kan pıhtılaşır. Hemofili, kanın pıhtılaşmaması hastalığıdır.
• Pıhtılaşmaması halinde ölüm meydana gelebilir.
• Kanın pıhtılaşmasını protrombin ve fibronojen proteinleri sağlar.
• Heparin, kanın damar içindeki pıhtılaşmasını engeller.

Kan Pıhtılaşma Aşamaları

• Damarlar zarar gördüğünde kasılır ve kan geçişi yavaşlar.
• Trombositler, kesik yerdeki kollojen liflere yapışarak kanın dışarı akmasını engeller.
• Tromboplastin, inaktif protrombini trombine dönüştürür.
• Trombin, fibrinojeni fibrine dönüştürür.
• Fibrinler ağ oluşturur ve hücrelerin dışarı çıkışını engeller.

Kan Grupları

• Alyuvarların zarındaki protein yapılarına göre belirlenir (A veya B proteini).
• Zardaki glikoproteinlere antijen denir.
• Kan plazmasındaki antijenlere karşı savunma sistemi antikor üretir.
• Kan alışverişinde vericinin antijenine, alıcının ise antikorlarına bakılır.

Rh Faktörü

• Alyuvarların zarlarındaki Rhesus (Rh) proteininin varlığıyla belirlenir.
• Rh+ ise Rh faktörü pozitif, Rh- ise Rh faktörü negatiftir.
• Rh- birine Rh+ kan verilmesi antikor oluşumuna neden olur. İkinci bir Rh+ transfüzyonunda antikorlar alyuvarları çökerterek ölüme yol açabilir.

Lenf Sistemi Fizyolojisi

• Vücutta kan dolaşımıyla birlikte lenf dolaşımı da mevcuttur.
• Lenf sıvısı, lenf damarları ve lenf düğümleri lenf dolaşımını oluşturur.
• Lenf sıvısı renksizdir ve alyuvar hücreleri içermez.
• Kılcal damarlardan başlar ve toplar damarlara ulaşır.
• Yavaş akış gösterir ve vücuttan kalbe doğru akar.

Lenf Sistemi

• Dokulardaki sıvı lenf kılcallarıyla alınır ve kan dolaşımına verilmez ise dokuda sıvı birikerek ödeme neden olur.
• Lenf damarlarının birleştiği yerler lenf düğümleridir. Bademcikler, kasıklar, boyun ve koltuk altlarında yoğunlaşırlar.
• Lenf düğümleri, fagositoz yapan akyuvarları üreterek lenf sıvısındaki mikroorganizmaların vücuda girmesini engeller.
• Enfeksiyon durumlarında şişerler.

Lenf Sisteminin Görevleri

• İnce bağırsaktan emilen yağ asitleri ve gliserolün dolaşıma katılmasını sağlar.
• Lenfositlerin (B ve T) oluşumunu ve olgunlaşmasını sağlar.
• Vücudu mikroorganizmalara karşı korur.

Bağışıklık Sistemi

• Hayatımızı sağlıklı bir şekilde sürdürmemizi sağlayan sistemdir.
• Vücudumuza giren mikroorganizmalara karşı gösterilen direne bağışıklık denir.
• Vücuda giren yabancı maddelere antijen, bağışıklık sisteminin oluşturduğu maddelere antikor denir.
• Bağışıklık sistemini dalak, kemik iliği, timüs, karaciğer ve lenf düğümleri oluşturur.

İnsanda Bağışıklık

• Doğal bağışıklık (doğuştan gelen), sonradan kazanılmış bağışıklık (doğduktan sonra kazanılan).
• Aktif bağışıklık (hastalık geçirilmesi veya aşılama ile kazanılır).
• Pasif bağışıklık (hastalığa karşı antikorların verilmesi ile veya anne sütü/plasenta yoluyla kazanılır).

Bağışıklık Sisteminin Tepkileri

• Alerji (bağışıklık sisteminin aşırı duyarlılığı).
• Kan uyuşmazlığı (annede Rh olduğu durumlarda).
• Doku ve organ nakilleri (bağışıklık sistemini susturmak için ilaçlar kullanılır).
• Bağışıklık sistemi hastalıkları (örneğin MS gibi, bağışıklık sistemi kendi hücrelerine saldırır).

Bağışıklık Bozulmasında Etkili Olan Faktörler

• Bağışıklık sistemini oluşturan organların yapısal ve işlevsel bozuklukları.
• Bağışıklık sistemi hücrelerinin doğuştan gelen eksiklikleri.
• Kimyasal maddeler, ilaçlar, X ışınları, kanser tedavisi, organ nakillerinde kullanılan ilaçlar, AIDS ve lösemi gibi hastalıklar.
• Alerjik reaksiyonlar.
• Stres.