Kakayahang Lingguwistiko

Kakayahang Lingguwistiko

• Ayon kina Michael Merill Canale at Swains, ang kakayahang lingguwistiko/gramatikal ay tungkol sa kaalamang leksikal at sa mga tuntunin ng ponolohiya, morpolohiya, sintaks at semantika.
• Ang ponolohiya ay ang pag-aaral ng mga makabuluhang tunog (ponema) na bumubuo ng isang wika.
  • Ang Ponemang Segmental ay nakatuon sa mga tunog na kinakatawan ng titik, tulad ng katinig, patinig, diptonggo, at klaster.
    • Ang Wikang Filipino ay may 25 ponema, kabilang ang 20 ponemang katinig at 5 ponemang patinig.
  • Ang Ponemang Suprasegmental ay nakatuon sa diin, tono o intonasyon, at hinto o antala.
• Binubuo ng morpolohiya ang mga salita sa pamamagitan ng pinakamaliit na yunit ng isang salita o morpema.
• Ang sintaks ay nag-aaral sa estruktura ng mga pangungusap at ang mga tuntuning nagsisilbing patunay sa pagsasabi ng kawastuhan ng isang pangungusap.
• Ang semantika naman ay tumatalakay sa interpretasyon ng mga kahulugan ng mga morpema, salita, parirala, at pangungusap.
• Ang abilidad ng isang tao na makabuo at makaunawa ng maayos at makabuluhang pangungusap ay tinatawag na kakayahang lingguwistiko.

Mga Gamit ng Salita

• Ang "may" at “mayroon” ay iisa ang kahulugan, pero ang paggamit ay depende sa susunod na salita.
  • Gamitin ang "may" kapag susunod ay pangngalan, pandiwa, pang-uri, o pang-abay.
  • Gamitin ang "mayroon" kapag susunod ay kataga, panghalip na panao o pamatlig, o pang-abay na panlunan.
• Ang “kita” ay tumutukoy sa kinakausap, at ang “kata” naman sa magkasamang nagkukuwentuhan at kinakausap.
• Walang salitang "kila." Ang “kina” ay ang maramihan ng “kay.”
• Ang "rin" at “raw” ay ginagamit kung ang sinusundang salita ay nagtatapos sa patinig at sa malapatinig na w at y.
• Ang "din" at “daw” ay ginagamit kung ang sinusundang salita ay nagtatapos sa katinig maliban sa w at y.
• Ang "pahiran" ay para sa paglalagay at ang "pahirin" ay para sa pag-aalis.
• Ang wastong gamit ay "taga" at hindi "tiga" para sa pagtukoy ng lugar.
• Gamitin ang “ng” kapag sinusundan ito ng pangngalan o panghalip, pang-uri, o pang-uring pamilang.
• Gamitin ang "nang" kapag sinusulong ito ng mga salitang: noong, upang, kaya, para, na at ng, paraan o sukat, at bilang pang-angkop ng inuulit na salita.

Simuno at Panaguri

• Ang simuno o paksa ay ang bahaging pinag-uusapan o pinagtutupunan ng pansin sa loob ng pangungusap.
• Ang panaguri ay ang bahagi ng pangungusap na nagbibigay ng kaalaman o impormasyon tungkol sa paksa.

Mga Bahagi ng Pananalita

• Ang pangngalan ay tumutukoy sa ngalan ng tao, bagay, hayop, pook, o pangyayari.
  • Ang pangngalang pantangi ay tumutukoy sa partikular na tao, bagay, o lugar (halimbawa: Edward, Bella, Tokyo, Manila, Converse, Penshoppe).
  • Ang pangngalang pambalana ay tumutukoy sa pangkalahatang uri ng tao, bagay, o lugar (halimbawa: babae, lalaki, lungsod, sapatos).
• Ang panghalip ay panghalili o pamalit sa pangngalan (halimbawa: Siya, Ako, Ikaw, Atin, Kanya).
• Ang pandiwa ay nagsasaad ng kilos (halimbawa: nagsasayaw, tumalon, naglalaba, naglalaro).
• Ang pang-uri ay naglalarawan ng katangian ng pangngalan o panghalip (halimbawa: magandang dilag, mataas na puno).
• Ang pang-abay ay naglalarawan sa pang-uri, pandiwa, at kapwa pang-abay (halimbawa: Tumakbo nang mabilis ang bata).

Gitling

• Ginagamit ang gitling (-) sa inuulit na salita (halimbawa: araw-araw, gabi-gabi, para-paraan), isahang pantig na tunog o onomatopeya (halimbawa: tik-tak, brum-brum), paghihiwalay ng katinig at patinig (halimbawa: pag-aaral, mag-asawa), paghihiwalay sa sinusundang pangngalang pantangi (halimbawa: pa- Marikina, maka- Pilipino), paghihiwalay ng numero sa oras at petsang may ika- (halimbawa: Ika-12 ng tanghali, ika-23 ng Mayo), pagbilang ng oras (halimbawa: Alas-2 ng hapon, alas-dos ng hapon), at sa kasunod ng “de" (halimbawa: de-lata, de-kolor).

Tuklasin ang mga aspeto ng kakayahang lingguwistiko na inilarawan nina Canale at Swains. Sasaliksikin mo ang ponolohiya, morpolohiya, sintaks, at semantika sa pagbuo ng mga wika. Alamin ang mga ponema at ang kanilang kahulugan sa wikang Filipino.